Szara strefa w Polsce dr hab. prof. nadzw. Konrad Raczkowski Podsekretarz Stanu Ministerstwo Finansów www.mf.gov.pl
Rodzaje nierejestrowanej gospodarki Szara strefa obejmuje działania produkcyjne w sensie ekonomicznym, całkowicie legalne (pod względem spełniania norm i regulacji prawnych), ale ukrywane przed władzami publicznymi w celu unikania: płacenia podatku dochodowego, podatku od wartości dodanej (VAT) i pozostałych podatków, płacenia składek na ubezpieczenia społeczne, stosowania wymogów prawa takich jak: płaca minimalna, maksymalny czas pracy, warunki bezpieczeństwa pracy, procedur administracyjnych takich jak wypełnianie kwestionariuszy statystycznych i innych formularzy. Działalność nielegalna Działalność nielegalna obejmuje: produkcję wyrobów i usług, których sprzedaż, rozprowadzanie lub posiadanie są zabronione przez prawo, działalność produkcyjną, która jest zwykle legalna, lecz staje się nielegalna, gdy jest wykonywana przez producentów nie mających do tego prawa, np. praktyka medyczna bez licencji. Działalność nieobserwo -wana Działalność nieobserwowana z natury rzeczy unika jakiejkolwiek rejestracji i obserwacji administracyjnej. Jej działania pozostawiają jednak różne ślady w gospodarce, dzięki czemu możliwe staje się ich analizowanie prowadzące do szacowania jej rozmiarów. www.mf.gov.pl 2
Powody dla których podejmuje się pracę w szarej strefie w krajach UE www.mf.gov.pl 3
Najczęściej wykonywane prace w szarej strefie w PL Źródło: GUS - Praca nierejestrowana w Polsce w 2014 r., s.13 www.mf.gov.pl 4
Liczba osób pracujących w szarej strefie w PL Źródło: GUS - Praca nierejestrowana w Polsce w 2014 r., s.15 www.mf.gov.pl 5
Austria Luksembourg Holandia Wlk. Brytania Francja Irlandia Niemcy Dania Finlandia Szwecja Słowacja Czechy Belgia UE28 Hiszpania Portugalia Włochy Węgry Grecja Polska Słowenia Malta Łotwa Cypr Estonia Litwa Chorwacja Rumunia Bułgaria Szara strefa w krajach UE 28 w 2015 r. (%PKB) 35 30 25 20 15 10 5 0 18,3 23,5 Źródło: F. Schneider Size and Development of the Shadow Economy of 31 European and 5 other OECD countries from 2003 to 2015 www.mf.gov.pl 6
Luksembourg Francja Malta Austria Wlk. Brytania Węgry Słowenia Holandia Cypr Hiszpania Irlandia Słowacja UE28 Polska Czechy Estonia Chorwacja Portugalia Niemcy Belgia Finlandia Bułgaria Dania Szwecja Włochy Rumunia Grecja Litwa Łotwa Szara strefa w krajach UE 28 zmiana w okresie 2003 2015 (pkt proc. PKB) 0-1 -2-3 -4-5 -6-7 -8-4,3-4,4 Źródło: F. Schneider Size and Development of the Shadow Economy of 31 European and 5 other OECD countries from 2003 to 2015 www.mf.gov.pl 7
Szara strefa w wybranych krajach (% PKB) 38 33 28 23 18 13 30 28 26 24 22 20 Polska UE28 Europa 36 krajów OECD Polska Francja Niemcy Czechy Bułgaria Estonia 18 8 2003 2005 2007 2009 2011 2013 2015 16 2003 2005 2007 2009 2011 2013 2015 Źródło: F. Schneider Size and Development ; Europa to UE28 + Turcja, Szwajcaria, Norwegia; 36 krajów OECD to Europa + Australia, Kanada, Japonia, USA, Nowa Zelandia. www.mf.gov.pl 8
Skala szarej strefy i straty z powodu uchylania się od opodatkowania w krajach UE Źródło: Friedrich Schneider, Konrad Raczkowski, Bogdan Mróz, (2015), Shadow economy and tax evasion in the EU", Journal of Money Laundering Control, Vol. 18 Iss 1 pp. 42 www.mf.gov.pl 9
Wielkość szarej strefy w 28 krajach UE w stosunku do %PKB Źródło: Friedrich Schneider, Konrad Raczkowski, Bogdan Mróz, (2015), Shadow economy and tax evasion in the EU", Journal of Money Laundering Control, Vol. 18 Iss 1 pp. 45 www.mf.gov.pl 10
Zmiana relacji dochodów podatkowych do PKB w latach 2008-2015 w krajach UE Źródło: Annual macro-economic database of the European Commission's Directorate General for Economic and Financial Affairs www.mf.gov.pl 11
Relacja wpływów z głównych tytułów podatkowych (łącznie z udziałami JST) do PKB (w %) oraz struktura ubytku w rozbiciu na poszczególne podatki w PL. Źródło: Dane MF 12
Dochody budżetu państwa z VAT - % PKB 8,5 Dochody budżetu państwa z VAT - % PKB 8,1 8,0 7,9 8,0 7,8 7,7 7,5 7,1 7,1 7,3 7,5 7,4 7,2 7,0 6,9 6,8 6,7 6,8 6,7 6,8 6,5 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015*2016* Źródło: Opracowanie własne 13
Nominalna dynamika VAT i PKB, 2004 = 100 220 Nominalna dynamika VAT i PKB, 2004 = 100 200 180 160 VAT index PKB indeks 140 120 100 80 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015*2016* Źródło: Opracowanie własne MF 14
Teoretyczne i faktyczne wpływy z VAT 180 000 160 000 VAT Teoretyczny Vat Faktyczny 140 000 120 000 100 000 80 000 60 000 40 000 20 000 0 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 Źródło: Opracowanie własne MF www.mf.gov.pl 15
Porównanie luki VAT (% VTTL) w krajach UE (2013 r.) Źródło: Opracowanie własne MF 16
Dochody budżetu państwa z akcyzy - % PKB 4,3 Dochody budżetu państwa z AKCYZY - % PKB 4,1 4,1 4,1 4,0 4,0 4,1 4,0 4,0 3,9 3,9 3,9 3,7 3,7 3,7 3,7 3,7 3,6 3,6 3,5 3,5 3,4 3,3 Źródło: Opracowanie własne MF 17
DZIĘKUJĘ ZA UWAGĘ dr hab. prof. nadzw. Konrad Raczkowski Podsekretarz Stanu Ministerstwo Finansów tel.: +48 22 694 49 46 e-mail: konrad.raczkowski@mf.gov.pl www.mf.gov.pl 18