Gospodarka regionalna Polski wobec globalnego kryzysu gospodarczego

Gospodarka regionalna Polski wobec globalnego kryzysu gospodarczego redakcja naukowa Zbigniew Strzelecki f. OFICYNA WYDAWNICZA SZKOŁA GŁÓWNA HANDLOWA W WARSZAWIE OFICYNA WYDAWNICZA WARSZAWA 2011

Spis treści Wstęp (Zbigniew Strzelecki) 15 Część I. Perspektywa międzynarodowa 17 Rozdział 1. Rozprzestrzenianie się kryzysu globalnego 2007-2009 w wybranych regionach świata (Agnieszka Domańska) 19 1.1. Wprowadzenie : 19 1.2. Ogólny obraz kryzysu 2007-2009 na podstawie wybranych danych 20 1.3. Rozprzestrzenianie się kryzysu 2007-2009 w wybranych regionach świata 23 1.4. Podsumowanie 35 Rozdział 2. Polityka rozwoju Unii Europejskiej i krajów Azji Południowo-Wschodniej po 2008 roku (Małgorzata Sulmicka) 39 2.1. Wprowadzenie 39 2.2. Wpływ kryzysu z 2008 r. na UE i szybko rozwijające się kraje Azji 40 2.3. Pokryzysowa polityka rozwoju UE 41 2.3.1. Strategia Lizbońska a kryzys 41 2.3.2. Polityka rozwoju UE w Strategii Europa 2020".-. 42 2.4. Polityka rozwoju w regionie Azji 45 2.4.1. Przesłanki zmiany dotychczasowego paradygmatu rozwojowego w krajach azjatyckich 45 2.4.2. Główne kierunki reorientacji azjatyckiej polityki rozwoju 46 2.5. Podsumowanie 50 Rozdział 3. Polityka spójności Unii Europejskiej po kryzysie (Jacek Szlachta)... 55 3.1. Wprowadzenie 55 3.2. Modyfikacja rozwiązań prawnych i pozaprawnych na lata 2007-2013 57 3.3. Proces przygotowania rozwiązań europejskiej polityki spójności w latach 2014-2020 62 3.4. Wnioski z debaty na temat przyszłej polityki spójności 70

6 Spis treści Rozdział 4. Budżet Unii Europejskiej w perspektywie pokryzysowej (Katarzyna Żukrowska) 73 4.1. Wprowadzenie : 73 4.2. Budżet i jego uwarunkowania w okresie kryzysu 73 4.3. Budżet ogólny UE w warunkach wychodzenia z kryzysu 77 4.4. Co zmienił Traktat Lizboński? 84 4.5. Ustalenia budżetu na rok 2011 88 4.6. Czego można się spodziewać przy ustalaniu kolejnej perspektywy i budżetów? : 91 Rozdział 5. Gospodarka budżetowa Unii Europejskiej (Krzysztof Jarosiński) 93 5.1. Wprowadzenie 93 5.2. Wydatki budżetu UE 95 5.3. Transfery środków budżetowych UE do Polski 106 5.4. Wydatki budżetu UE w ramach funduszy strukturalnych 108 5.5. Podsumowanie 114 Rozdział 6. Czy polityka spójności Unii Europejskiej może stymulować rozwój regionów? (Tomasz Dorożyński) 117 6.1. Wprowadzenie 117 6.2. Polityka spójności i obszary wsparcia 118 6.3. Zamówienia publiczne 120 6.4. Ocena i perspektywy 123 6.5. Podsumowanie 126 Rozdział 7. Efekty zewnętrzne sieci jako regulatory rozwoju regionalnego i wychodzenia z kryzysu. Doświadczenia WPR (Anna Bisaga) 129 7.1. Wprowadzenie 129 7.2. Terytorialny i branżowy charakter WPR 131 7.3. Instytucjonalna konkurencyjność rolnictwa europejskiego 137 7.4. Podsumowanie 141 Rozdział 8. Wpływ współdziałania transgranicznego na rozwój regionu (Izabela Zabielska, Magdalena Woj ar ska) 143" 8.1. Wprowadzenie 143 8.2. Znaczenie współpracy transgranicznej w rozwoju regionu 144 8.3. Europejska Współpraca Terytorialna jako nowy cel 145 8.4. Wpływ współdziałania transgranicznego na rozwój regionu na przykładzie współpracy województwa warmińsko-mazurskiego i Obwodu Kaliningradzkiego FR 147 8.5. Podsumowanie 152

Spis treści 7 Rozdział 9. Umiędzynarodowienie gospodarki województwa małopolskiego jako czynnik rozwoju regionalnego (Patrycja Branka) 153 9.1. Wprowadzenie 153 9.2. Aspekty metodyczne 154 9.3. Analiza poziomu rozwoju społeczno-gospodarczego w układach przestrzennych województwa małopolskiego 156 9.4. Ocena stopnia internacjonalizacji gospodarek powiatów województwa małopolskiego 165 9.5. Analiza związków korelacyjnych między stopniem internacjonalizacji gospodarki a poziomem rozwoju społeczno-gospodarczego powiatów województwa małopolskiego 171 9.6. Podsumowanie,. 173 Część II. Gospodarka polskich regionów 175 Rozdział 10. Regiony polskie po kryzysie (Tadeusz Kudłacz) 177 10.1. Wprowadzenie 177 10.2. Dynamika rozwoju polskich regionów w końcowych latach pierwszej dekady XXI wieku 177 10.3. Analiza różnic w międzyregionalnej dynamice przemian 186 10.4. Podsumowanie 190 Rozdział 11. Metody pomiaru koniunktury w skali regionalnej (Zbigniew Strzelecki, Andrzej Gałązka) 193 11.1. Wprowadzenie 193 11.2. Teoretyczne koncepcje cyklu koniunkturalnego.". 194 11.2.1. Cykle koniunktury gospodarczej - wyjściowe założenia analizy 194 11.2.2. Cykle koniunktury gospodarczej w Polsce - ujęcie zagregowane 202 11.2.3. Przestrzenne aspekty cyklów rozwoju: cykle rozwoju miast i regionów, koniunktura regionalna i lokalna...206 11.3. Teoretyczne ujęcie koniunktury regionalnej 209 11.4. Metody pomiaru koniunktury w skali regionu 210 11.5. Podsumowanie 219 Rozdział 12. Cykle koniunktury regionalnej w Polsce w świetle wybranych mierników rozwoju w latach 1998-2009 (Andrzej Gałązka) 221 12.1. Wprowadzenie 221 12.2. Regionalna zmienność PKB 221

8 - v Spis treści 12.3. Specyfika bazy ekonomicznej - struktura pracujących według sekcji PKD 225 12.3.1. Pracujący w sektorze rolniczym : 227 12.3.2. Pracujący w sektorze przemysłowym ogółem 230 12.3.3. Pracujący w sektorze usługowym ogółem 234 12.4. Rynek pracy - bezrobocie i aktywność ekonomiczna ludności 259 12.5. Dochody indywidualne ludności 267 12.6. Dochody wspólnot terytorialnych: gmin, powiatów i województw 271 12.7. Podsumowanie ". 276 Rozdział 13. Kapitał społeczny w polskich regionach (Hanna Godlewska-Majkowska) 279 13.1. Wprowadzenie 279 13.2. Istota kapitału społecznego 279 13.3. Waloryzacja kapitału społecznego polskich województw 281 13.4. Kapitał społeczny jako komponenta ogólnej oceny atrakcyjności inwestycyjnej regionów 290 13.5. Atrakcyjność inwestycyjna regionów a przedsiębiorczość..296 13.6. Podsumowanie 297 Rozdział 14. Realizacja regionalnych programów operacyjnych w okresie spowolnienia gospodarczego (Piotr Zygadło) 299 14.1. Wprowadzenie 299 14.2. Uruchomienie programów - wnioski o dofinansowanie 300 14.3. Kontraktacja - umowy o dofinansowanie 302' 14.4. Realizacja projektów - wnioskowanie o płatność 306 14.5. Regionalne programy operacyjne a działania antykryzysowe zmierzające do przyspieszenia wdrażania 307 14.5.1. Zaliczki dla beneficjentów 307 14.5.2. Podział Krajowej Rezerwy Wykonania. 309 14.6. Podsumowanie 310 Rozdział 15. Regionalny Program Operacyjny Województwa Łódzkiego jako instrument rozwoju regionalnego (Dagmara Hajdys)...313 15.1. Wprowadzenie 313 15.2. Charakterystyka Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Łódzkiego na lata 2007-2013 314 15.3. Wykorzystanie środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Łódzkiego 317 15.4. Przykładowe projekty inwestycyjne ujęte w Indykatywnym Wykazie Projektów Kluczowych w województwie łódzkim 321 15.5. Podsumowanie 324

Spis treści 9 Rozdział 16. Sytuacja spoleczno-gospodarcza podregionu wałbrzyskiego w perspektywie pokryzysowej (Aleksandra Gromelska) 325 16.1. Wprowadzenie 325 16.2. Społeczno-gospodarcze determinanty rozwoju podregionu wałbrzyskiego 327 16.3. Sytuacja na rynku pracy w podregionie wałbrzyskim 333 16.4. Podsumowanie 344 Rozdział 17. Jakość obsługi potencjalnych przedsiębiorców a podejmowanie działalności turystycznej w sektorze MSP w wybranych gminach Polski Wschodniej (Konrad Zawodziński) 347 17.1. Wprowadzenie 347 17.2. Tajemniczy klient 349 17.3. Metodyka oceny jakości obsługi potencjalnych przedsiębiorców 351 17.4. Gminy i ich ocena 352 17.4.1. Jakość obsługi elektronicznej (wyniki audytu elektronicznego) 353 17.4.2. Jakość obsługi bezpośredniej potencjalnych przedsiębiorców (wyniki audytu osobistego) 354 17.5. Podsumowanie 355 Część III. Finansowanie rozwoju regionalnego 357 Rozdział 18. System dochodów województw samorządowych (Beata Guziejewska) 359 18.1. Zasady finansowania samorządu terytorialnego na szczeblu regionalnym 359 18.2. Szoki dochodowe w budżetach samorządu terytorialnego 361 18.3. System dochodów województw samorządowych w Polsce 363 18.4. Dochody województw samorządowych w latach 2008-2010 365 18.5. Weryfikacja systemu dochodów w warunkach kryzysu finansowego - aspekty teoretyczne i praktyczne 371 18.6. Podsumowanie 373 Rozdział 19. Zmiany w wydatkach jednostek samorządu regionalnego na tle światowego kryzysu (Alicja Sekuła) 375 19.1. Wprowadzenie 375 19.2. Rozwój regionalny i gospodarka regionalna w gospodarce rynkowej 376 19.3. Samorząd terytorialny w obliczu kryzysu 380

10 Spis treści 19.4. Wielkość i struktura wydatków polskich województw w latach 2006-2009 382 19.5. Podsumowanie 387 Rozdział 20. Wydatki budżetu Unii Europejskiej na rzecz wspierania rozwoju lokalnego w Polsce w latach 2004-2013 (Benedykt Opałka) 389 : 20.1. Wprowadzenie 389 20.2. Wydatki z funduszy unijnych w okresie programowania 2004-2006...390 20.3. Wydatki z funduszy unijnych w okresie programowania 2007-2013...398 20.4. Podsumowanie 413 Rozdział 21. Oddziaływanie funduszy unijnych na rozwój polskich regionów oraz powiatów województwa małopolskiego (Konrad Dudzik)...415 s 21.1. Wprowadzenie 415 21.2. Wyznaczenie cząstkowych oraz syntetycznych wskaźników rozwoju w odniesieniu do poszczególnych województw oraz małopolskich powiatów 417 21.3. Identyfikacja wielkości środków z funduszy unijnych, które napłynęły do poszczególnych regionów oraz powiatów województwa małopolskiego 425 21.4. Wpływ funduszy strukturalnych oraz Funduszu Spójności na poziom rozwoju poszczególnych regionów oraz małopolskich powiatów 428 21.5. Podsumowanie 432 Rozdział 22. Finansowanie inwestycji samorządowych w dobie kryzysu (Beata Skubiak) 437 22.1. Wprowadzenie 437 22.2. Wydatki samorządowe i zadłużenie jst w latach 2008-2009;. 438 22.3. Finansowanie działalności inwestycyjnej jst w sytuacjach kryzysowych 443 22.4. Podsumowanie 446 Rozdział 23. Wpływ środków pochodzących z funduszy strukturalnych na poziom konkurencyjności oraz innowacyjności przedsiębiorstw w Polsce (Iwona Grabowska) 449 23.1. Wprowadzenie, 449 23.2. Rozwój gospodarczy Polski po 1990 roku 450 23.3. Zmiany poziomu konkurencyjności oraz innowacyjności w Polsce 452 23.4. Wsparcie polskich przedsiębiorstw z funduszy strukturalnych w latach 2004-2006 458 23.5. Podsumowanie 461

Spis treści 11 Rozdział 24. Kierunki wykorzystania środków RPO Warmia i Mazury na lata 2007-2013 (Magdalena Wojarska, Izabela Zabielska) 463 24.1. Wprowadzenie 463 24.2. Miejsce RPO Warmia i Mazury w systemie programowania polityki spójności 2007-2013 465 24.3. Hierarchizacja i klasyfikacja powiatów województwa warmińsko-mazurskiego 472 24.4. Tematyczne i przestrzenne rozdysponowanie środków RPO Warmia i Mazury I...-...-.-.:: 476 24.5. Podsumowanie 480 Rozdział 25. Propozycja reorganizacji finansów publicznych w zakresie finansowania ochrony środowiska w układach regionalnych (Artur Holuj),. 481 25.1. Wprowadzenie 481 25.2. Kontrowersje w ocenię perspektyw funkcjonowania funduszy ekologicznych 482 25.3. Dalsze funkcjonowanie systemu finansowania ochrony środowiska w kontekście likwidacji powiatowych i gminnych funduszy ochrony środowiska i gospodarki wodnej 485 25.4. Propozycje nowych form finansowania ochrony środowiska w Polsce 489 25.4.1. Mechanizm gromadzenia środków FOS 490 25.4.2. Redystrybucja środków FOS 490 25.4.3. Mapy problemów ekologicznych i szczególnego niedoinwestowania ekologicznego 491 25.4.4. Zasady ustalania kierunków rozdysponowywania środków 493 25.4.5. Powiązanie systemu redystrybucji środków funduszu z dokumentami z zakresu planowania i zagospodarowania przestrzennego 494 25-4.6. Przykład konstrukcji montażu finansowego inwestycji w nowym systemie dofinansowywania przez FOS 494 25-4.7. Organizacja okresu przejściowego 495 25.5. Podsumowanie 497 Część IV. Instrumenty zarządzania regionalnego 499 Rozdział 26. Gospodarka przestrzenna. Wybrane problemy związków między cyklami koniunkturalnymi a funkcjonowaniem gospodarki przestrzennej (Tadeusz Markowski) 501 26.1. Zamiast wprowadzenia 501 26.2. Rozwój przestrzenny a działalność finansowa banków (zarys problemu) 503

12 < v Spis treści 26.3. Kryzys i wyzwania wobec polityki przestrzennej i funkcjonowania gospodarki przestrzennej 510 26.4. Wnioski i rekomendacje 511 Rozdział 27. Spójność układu planistycznego województwa małopolskiego (Piotr Lityński) 515 27.1. Wprowadzenie 515 27.2. Założenia konstytuujące zakres badań 515 27.3. Ocena wstępna programów operacjonalizujących strategie rozwoju województwa małopolskiego 517 27.3.1. Metoda oceny 517 27.3.2. Wyniki oceny wstępnej...:. 519 27.4. Ekspercka ocena spójności wybranych instrumentów planistycznych województwa małopolskiego 526 27.4.1. Metoda oceny 526 27.4.2. Wyniki oceny eksperckiej 529 27.5. Podsumowanie 537 Rozdział 28. Analiza i pomiar przedsiębiorczości w regionach (Marek Laszuk, Zuzanna Paciorkiewicz) 539 28.1. Wprowadzenie 539-28.2. Kryzys gospodarczy w regionach 540 28.3. Przedsiębiorczość w regionach 543 28.4. Podsumowanie 560 Rozdział 29. Trudności i zagrożenia związane z wykorzystywaniem badań naukowych oraz wdrażaniem polityk opartych na dowodach przez polskie samorządy terytorialne (Bartosz Józefowski) 561 29.1. Wprowadzenie ;.-. 561 29.2. Wykorzystanie wiedzy naukowej w sprawowaniu władzy 562 29.3. Polityka oparta na dowodach 563 29.4. Podsumowanie 569 Rozdział 30. Innowacyjność województwa podkarpackiego na tle kraju (Anna Lewandowska, Robert Pater) 571 p 30.1. Wprowadzenie 571 30.2. Województwo podkarpackie - krótki zarys charakterystyki 572 30.3. Poziom innowacyjności województwa podkarpackiego na tle kraju 573 30.3.1. Siły sprawcze innowacji 575 30.3.2. Aktywność innowacyjna przedsiębiorstw 577 30.3.3. Wyniki działalności innowacyjnej 579

Spis treści 13 N 30.4. Innowacyjność województwa podkarpackiego w świetle wyników badania kwestionariuszowego 582 30.4.1. Wyniki badania metodą CATI 582 30.4.2. Wyniki badania metodą IDI 584 30.5. Podsumowanie 586 Załącznik 589 Rozdział 31. Znaczenie systemów zarządzania środowiskowego według normy ISO 14001 w ocenie innowacyjności regionów w Polsce (Barbara Szmyt, EwaTaylor) 599 31.1. Wprowadzenie 599 31.2. Innowacyjność regionów.; 600 31.2.1. Miary oceny potencjału innowacyjnego regionów według Europejskiej Tablicy Wyników Innowacyjności 601 31.2.2. Innowacyjność polskich regionów 602 31.3. Potencjał innowacyjności regionów w Polsce według koncentracji certyfikatów serii ISO 14001 603 31.3.1. Rola przedsiębiorstw i jednostek samorządowych jako głównych aktorów realizacji procesu rozwoju zrównoważonego w Polsce 603 31.3.2. Charakterystyka systemu zarządzania środowiskowego jako instrumentu realizacji polityki zrównoważonego rozwoju 606 31.3.3. Integracja systemów zarządzania środowiskowego z innymi narzędziami zarządzania. ; 608 31.3.4. Wykorzystanie systemu zarządzania środowiskowego do badania innowacyjności regionów w Polsce 609 31.4. Podsumowanie 614 Rozdział 32. Regionalnyrynek pracy po kryzysie. Zarys skutków i problemów związanych z bezrobociem wybranych grup społecznych na Dolnym Śląsku (Marta Makuch) 617 32.1. Wprowadzenie 617 32.2. Charakterystyka województwa dolnośląskiego w kontekście problemów rynku pracy ; '..619 32.3. Czynniki wpływające na rynek pracy Dolnego Śląska 628 32.4. Podsumowanie 636 Rozdział 33. Zaangażowanie kapitału ludzkiego rad dzielnicowych i osiedlowych w zaspokajaniu potrzeb mieszkańców (Adam Strzelecki) 637 33.1. Wprowadzenie 637 33.2. Status jednostek pomocniczych w samorządzie terytorialnym 639

14» v Spis treści 33.3. Występowanie jednostek pomocniczych w dużych i średnich miastach w Polsce 642 33.4. Kreatywność wybranych przykładów rad dzielnicowych i osiedlowych 647 33.5. Podsumowanie 652 Rozdział 34. Polityka konkurencyjności w zamówieniach publicznych (Sebastian Szabroński) 655 34.1. Wprowadzenie.'...-...-...-. 655 34.2. Zasada konkurencyjności 656 34.3. Regulacje prawne w kierunku konkurencyjności 657 34.4. Kierunki przyszłych zmian.'. 660 34.5. Konkurencyjność przy zamówieniach do 14 000 euro 662 34.6. Wpływ zmian prawnych na aspekt praktyczny 663 34.7. Korzyści i bariery otwarcia rynku zamówień publicznych na MSP...667 34.8. Podsumowanie 669 Rozdział 35. Partnerstwo publiczno-prywatne w Polsce (Joanna Szafran) 671 35.1. Wprowadzenie 671 35.2. Geneza Partnerstwa Publiczno-Prywatnego 671 35.3. Pojęcie i formy Partnerstwa Publiczno-Prywatnego 673 35.4. Rynek PPP w Polsce 680 35.5. Korzyści i zagrożenia płynące z PPP 683 35.6. Podsumowanie 686 Rozdział 36. Modernizacja polskich osiedli mieszkaniowych sprzed 1989 r. - możliwości sprzyjania koniunkturze terytorialnej (Maciej Cesarski) 687 36.1. Wprowadzenie 687 36.2. Przestrzeń publiczna dużych osiedli mieszkaniowych - przesłanki i warunki koniunktury terytorialnej 693 36.3. Modernizacja polskich osiedli mieszkaniowych sprzed 1989 r. a koniunktura terytorialna - przykłady i możliwości 695 36.4. Podsumowanie...704 Zakończenie (Zbigniew Strzelecki) 709