Siejemy rzepak Rzepak jest rośliną, której uprawa daje duże możliwości wykorzystania. Najważniejsze z całej rośliny są nasiona, z których pozyskiwany jest olej i śruta poekstrakcyjna lub makuch. Pozostała część to słoma i łuszczyny. Śruta poekstrakcyjna i makuch mogą być wykorzystywane, jako wysokobiałkowa pasza dla zwierząt hodowlanych, natomiast słoma i łuszczyny, jako ściółka dla zwierząt czy nawóz organiczny. Zarówno nasiona, jak i produkty uboczne uzyskane przy uprawie rzepaku maga być wykorzystane na cele energetyczne. Wykorzystywanie kompleksowych technologii w uprawie rzepaku pozwala producentom na osiągnięcie wysokich plonów, a co za tym idzie zapewnienie opłacalności produkcji tego gatunku. Czynniki mające wpływ na plonowanie rzepaku: - siedliskowe (warunki glebowe oraz klimatyczne), - genetyczne (dobór odmian i siew kwalifikowanego materiału), - agrotechniczne (stosowanie poprawnego zmianowania roślin, starannej uprawy roli, racjonalnego i zrównoważonego nawożenia, odpowiedniej pielęgnacji i ochrony plantacji przed agrofagami, przeprowadzenie zbioru bez strat nasion). Czynniki siedliskowe Rzepak jest rośliną o dużych wymaganiach glebowych. Do jego uprawy najbardziej odpowiednie są gleby kompleksu pszennego bardzo dobrego i dobrego oraz żytniego bardzo dobrego. Muszą to być gleby próchniczne o dobrej strukturze, sprawne biologicznie, o co najmniej średniej zawartości składników pokarmowych i o ph 6-6,5. Do uprawy rzepaku ozimego najlepsze są rejony o dużej wilgotności względnej powietrza z rozłożonymi równomiernie opadami atmosferycznymi, w granicach 600 do 700 mm rocznie oraz o średniej rocznej temperaturze powietrza powyżej +7,5 0 C. Czynniki genetyczne W 2012 roku w krajowym rejestrze znajdują się 94 odmiany. Są to odmiany populacyjne i mieszańcowe. Wszystkie zarejestrowane odmiany rzepaku to odmiany podwójnie ulepszone nazywane także dwuzerowymi (00). Charakteryzują się zawartością kwasu erukowego w oleju z nasion niższą niż 2% i zawartością glukozynolanów w śrucie niższą niż 25 µm/g beztłuszczowej suchej masy nasion.
Do podstawowych kryteriów, jakimi kierują się producenci rzepaku przy wyborze odmiany do uprawy jest plenność. Odmiany mieszańcowe rzepaku dużo lepiej plonują niż odmiany populacyjne. Odmiana jest najtańszym czynnikiem intensyfikującym technologię uprawy rzepaku. Przy wyborze odmiany do siewu należy uwzględnić również inne ważne cechy rolnicze, tj.: zimotrwałość, wysokość roślin, odporność na choroby, szczególnie w rejonach dużego zagrożenia suchą zgnilizną kapustnych, szarą pleśnią, zgnilizną twardzikową i czernią krzyżowych. Dodatkową pomoc przy wyborze odmiany do uprawy w danym rejonie stanowić mogą ustalane, co roku Listy zalecanych do uprawy odmian na obszarze województw (LZO). W 2012 r. na Liście Zalecanych Odmian dla województwa podkarpackiego znalazły się następujące odmiany rzepaku ozimego: populacyjne Cadeli, Adriana, Chagall oraz mieszańcowe - NK Technic F 1, Extend F 1, NK Petrol F 1. Do siewu należy stosować materiał kwalifikowany, który daje producentowi możliwość doboru odpowiedniej odmiany, uwzględniając warunki glebowo-klimatyczne gospodarstwa oraz gwarantuje wysoki plon nasion o odpowiedniej, jakości. Czynniki agrotechniczne Przedplony dla rzepaku ozimego powinny wcześnie schodzić z pola i pozastawiać rolę czystą, sprawną i zasobną w składniki pokarmowe, co pozwala na prawidłowe przygotowanie gleby i terminowy siew. Do najlepszych przedplonów dla rzepaku należą: wczesne ziemniaki, groch, mieszanki strączkowo - zbożowe na zielonkę, motylkowe wieloletnie zaorywane po pierwszy pokosie. Pomimo to, rzepak ozimy uprawiany jest najczęściej po jęczmieniu jarym i ozimym oraz po pszenicy. Staranna uprawa roli jest podstawą równomiernych i wczesnych wschodów rzepaku. Po zbiorze zbóż ściernisko należy jak najszybciej podorać i zabronować, niszcząc przy tej okazji skiełkowane chwasty. Orkę siewną należy wykonać dwa do trzy tygodnie przed planowanym terminem siewu i również ją zabronować. Bezpośrednio przed siewem należy zastosować agregat uprawowy. Rzepak ozimy jest rośliną o bardzo dużych potrzebach pokarmowych. Podstawą do stosowania racjonalnych dawek nawozów mineralnych pod rzepak ozimy oraz gwarancją odpowiedniej efektywności ich działania jest uregulowany odczyn gleby. Przy ph niższym od 6 glebę należy zwapnować. Pola pod uprawę rzepaku powinny być regularnie wapnowane w zmianowaniu, najlepiej pod przedplon. Podstawą do ustalenia poziomu nawożenia są wyniki analizy zasobności gleby w składniki pokarmowe oraz wielkość spodziewanego plonu. Nawozy fosforowe i potasowe stosuje się w całości przed siewem rzepaku. Najlepiej zastosować je na ściernisko, aby podczas uprawy pożniwnej zastały dokładnie wymieszane z glebą. Orientacyjne dawki przy średniej zasobności gleby i przewidywanym plonie w wysokości 3,4 do 4 t/ha wynoszą: 95-110 P 2 O 5 kg/ha, 150-180 K 2 O kg/ha, 20-30 MgO kg/ha,45-60 S kg/ha. Ze względu na to, że bor, siarka, sód i magnez to pierwiastki istotne dla plonowania rzepaku, dlatego należy wybierać do jesiennego stosowania nawozy fosforowo-potasowe zawierające je w swoim składzie. Jesienne zapotrzebowanie rzepaku na azot jest stosunkowo niewielkie, wynosi 20-30 N kg/ha. Po dobrych przedplonach, np. motylkowych jesienne nawożenie azotem jest zbędne. Po kłosowych należy zastosować 30-40 N kg/ha. Należy pamiętać, aby nie przenawozić jesienią rzepaku azotem. Zbyt duże jesienne nawożenie azotowe może, bowiem spowodować wybujanie i spóźnione hartownie roślin, co zwiększa ryzyko ich złego przezimowania. Rzepak jest rośliną wymagającą wczesnego siewu. W województwie podkarpackim siew powinien być zakończony do 25 sierpnia. Przestrzeganie terminu siewu jest warunkiem wytworzenia przez
rośliny rzepaku do okresu spoczynku grubego korzenia palowego oraz silnej rozety o dobrze wykształconych 8 do 10 liściach. W bardzo intensywnych technologiach produkcji odmiany mieszańcowe można wysiewać w obsadzie 45-50 kiełkujących nasion na m 2 (masa wysiewu około 2,2-2,4 kg nasion/ha), w technologiach średnio intensywnych pożądana jest mała obsada roślin odmian populacyjnych na poziomie 70-80 na m 2 po wschodach, czyli 60-70 roślin plonujących (masa wysiewu około 3,4 4,0 kg nasion na ha). Do siewu stosować należy nasiona kwalifikowane, zaprawione przez firmy specjalistyczne, które zabezpieczają plantacje przed chorobami i szkodnikami występującymi jesienią. Zwalczanie chwastów Ważnym elementem agrotechniki rzepaku ozimego jest zwalczanie chwastów już jesienią. Na plantacjach rzepaku ozimego herbicydy mogą być zastosowane doglebowo przed wschodami rzepaku (przed siewem lub po siewie) albo dolistnie jesienią po wschodach chwastów i rzepaku. Rzepak jest bowiem w tym okresie najbardziej wrażliwy na konkurencyjne oddziaływanie chwastów. Przykładowe herbicydy do zwalczania chwastów zamieszczono w tabeli nr 1 i 2. Przy wyborze preparatu do zwalczania chwastów należy kierować się znajomością mogącego wystąpić zachwaszczenia, a wszystkie zabiegi wykonać zgodnie z zaleceniami znajdującymi się na etykiecie preparatu. W okresie jesiennym należy bacznie obserwować plantację, a w przypadku małej skuteczności zastosowanej zaprawy przeciwko chorobom i szkodnikom należy zastosować odpowiedni insektycyd lub fungicyd. Opracowanie: Anna Moskal Akceptował kierownik działu: Jan Kocój
Załączniki: Tabela 1. Wykaz przykładowych herbicydów zalecanych do stosowania w rzepaku ozimym na chwasty dwuliścienne jesienią Dawka Herbicydy w l/ha Herbicydy do stosowania przed siewem rzepaku Devrinol 450 SC 3,0 l Herbicydy do stosowania bezpośrednio po siewie rzepaku (nie stosować na glebach lekkich) Command 360 CS 0,33 l Command 480 EC Reactor 360 CS Command Top 375 CS Command 360 CS + Devrinol 450 SC Kilof 480 EC 0,25 l 0,33 l 2,75-3,0 l 0,25 l + 0,25 l Herbicydy do stosowania bezpośrednio po siewie rzepaku Teridox 500 EC Pronap Extra 430 EC Butisan 400 SC Metaz 500 SC Rapsan 500 SC Butisan Star 416 SC Butisan 400 SC + Command 480 EC Kalif Mega 283 SC Colzor Trio 405 EC 2,5 l 2,5 l 2,5-3,0 l + 0,15-0,2 l 2,5-3,0 l 2,5-4,0 l Herbicydy do stosowania jesienią w fazie 2-4 liści rzepaku Butisan Star 416 SC 3,0 l Fym 500 SC Rapsan 500 SC Fuego Extra 500 SC Metazanex 500 SC Herbicydy do stosowania jesienią w fazie 4-6 liści rzepaku Golden Pyzamid 50 WP
Kerb 50 WP Pilar Propyzamid 50 WP Kerb 50 WP + Lontrel 300 SL 1,0 kg + 0,3-0,4 l Źródło: Zalecenia Ochrony Roślin na lata 2012-2013 część II rośliny rolnicze IOR-PIB Poznań Tabela 2. Wykaz przykładowych herbicydów do stosowania od 2 liści rzepaku ozimego do zwalczania chwastów jednoliściennych jesienią Herbicydy Dawka w l/ha Agil 100 EC 0,5-0,8 Focus Ultra 100 EC 1,0-1,5 Fusilade Forte 150 EC 0,5-1,0 Targa Super 05 EC 0,75-1,0 Leopard 05 EC 1,0-1,5 Pantera 040 EC 1,0 Galeon 100 EC 0,5-0,8 Źródło: Zalecenia Ochrony Roślin na lata 2012-2013 część II rośliny rolnicze IOR-PIB Poznań