Tytuł Zamierzone uwolnienie GMO Opis Wniosek o wydanie decyzji w sprawie zamierzonego uwolnienia GMO INFORMACJE OGÓLNE O WNIOSKU Dane ogólne Numer wniosku 02-01/2004 Status zgłoszenia Wydano decyzję Data zgłoszenia 2004-04-07 Znak decyzji... Data wydania decyzji 2005-08-04 Data decyzji 2008-12-31 Numer decyzji... Numer uchwały... Tytuł zamierzonego uwolnienia Zamierzone uwolnienie do środowiska transgenicznego ziemniaka Title Promoting Food Safety through a New Integrated Risk Analysis Approach for Foods Cel zamierzonego uwolnienia Doświadczenie polowe, w którym planuje się wysadzenie sześciu linii transgenicznych przeprowadzone będzie w ramach projektu Promoting Food Safety through a New Integrated Risk Analysis Approach for Foods (SAFEFOODS). Jest to zintegrowany projekt badawczy finansowany przez VI Pogram Ramowy UE. Jego celem jest wypracowanie nowych metod oceny czynników ryzyka dla zdrowia ludzi i zwierząt, jakie mogą pojawiać się w zależności od technologii uprawy i przechowywania oraz w zależności od uprawianych odmian (wyhodowanych metodami konwencjonalnymi lub z użyciem transformacji genetycznej), które różnią się szeregiem cech odpornościowych. Przy tworzeniu nowych sposobów oceny ryzyka stosowane będą metody całościowo ujmujące metabolity (metabolomika) i białka (proteomika) odmiany lub linii ziemniaka. Abstract Strona 1 z 30
Użytkownik 1.INFORMACJE O UŻYTKWONIKU GMO I OSOBACH ODPOWIEDZIALNYCH ZA PRZYGOTOWANIE I PRZEPROWADZENIE ZAMIERZONEGO UWOLNIENIA 1.1. Nazwa i siedziba lub nazwisko i adres użytkownika GMO Dane osoby prawnej Nazwa użytkownika Kod pocztowy 05 870 Miejscowość Instytut Hodowli i Aklimatyzacji Roślin Radzików Ulica... Numer budynku... Numer lokalu... Adres e-mail Telefon 725 45 36 e.arseniuk@ihar.edu.pl Faks... Dane osoby fizycznej Imię Nazwisko Edward Arseniuk Kod pocztowy... Miejscowość... Ulica... Numer budynku... Numer lokalu... Adres e-mail... Telefon... Faks... 1.2. Imię i nazwisko oraz informacja o kwalifikacjach fachowych osoby (osób) odpowiedzialnej za przygotowanie i przeprowadzenie zamierzonego uwolnienia GMO do środowiska Dane osoby odpowiedzialnej Tytuł naukowy Imię pracownika Dr hab. Ewa Nazwisko pracownika... Telefon... Faks... Strona 2 z 30
Adres e-mail... Kwalifikacje zawodowe pracownika Kierownik zadania badawczego związanego z uwolnieniem GMO, które realizowane jest w ramach Promoting Food Safety through a New Integrated Risk Analysis Approach for Foods Tytuł naukowy Imię pracownika Nazwisko pracownika Dr Bogdan Flis Telefon 725 26 11 Faks 725 47 14 Adres e-mail Kwalifikacje zawodowe pracownika b.flis@ihar.edu.pl Prowadzi prace z zakresu hodowli ziemniaka odpornego na wirusy oraz opracowuje metodykę hodowli (selekcji) ziemniaka transgenicznego odpornego na wirusy od roku 1996 w Pracowni Materiałów Wyjściowych i Metodyki Hodowli. W projekcie pełni rolę wykonawcy. Strona 3 z 30
Uwolnienie 2. INFORMACJE O ZAMIERZONYM UWOLNIENIU GMO DO ŚRODOWISKA a) Tytuł zamierzonego uwolnienia GMO do środowiska Zamierzone uwolnienie do środowiska transgenicznego ziemniaka Title Promoting Food Safety through a New Integrated Risk Analysis Approach for Foods b) Cel zamierzonego uwolnienia GMO do środowiska i krótkie streszczenie Doświadczenie polowe, w którym planuje się wysadzenie sześciu linii transgenicznych przeprowadzone będzie w ramach projektu Promoting Food Safety through a New Integrated Risk Analysis Approach for Foods (SAFEFOODS). Jest to zintegrowany projekt badawczy finansowany przez VI Pogram Ramowy UE. Jego celem jest wypracowanie nowych metod oceny czynników ryzyka dla zdrowia ludzi i zwierząt, jakie mogą pojawiać się w zależności od technologii uprawy i przechowywania oraz w zależności od uprawianych odmian (wyhodowanych metodami konwencjonalnymi lub z użyciem transformacji genetycznej), które różnią się szeregiem cech odpornościowych. Przy tworzeniu nowych sposobów oceny ryzyka stosowane będą metody całościowo ujmujące metabolity (metabolomika) i białka (proteomika) odmiany lub linii ziemniaka. Abstract Strona 4 z 30
3. INFORMACJE O GMO Strona 5 z 30 Biorca a) Charakterystyka biorcy; organizmu rodzicielskiego (o ile występuje) 3.1. Nazwa taksonomiczna Solanum tuberosum L. Jeżeli w powyższym słowniku wybrana została wartość "Żadne z powyższych" należy wypełnić pole: 3.2. Taksonomia... Gromada Spermatophyta, podgromada Angiospermophytina, klasa Dicotyledonopsida, podklasa Sympetalidae, rząd Ligustrales, rodzina Solanaceae, rodzaj Solanum. 3.3. Inne nazwy (w szczególności: nazwa zwyczajowa, nazwa szczepu, nazwa hodowlana) Ziemniak uprawny, odmiana Irga. 3.4. Cechy fenotypowe i genetyczne Ziemniak uprawny jest gatunkiem autotetraploidalnym, o wysokim stopniu heterozygotyczności. Wszystkie odmiany ziemniaka uprawnego to klony wegetatywnie rozmnożonych genotypów pochodzących z krzyżowania wybranych form rodzicielskich. Odmiana Irga to polska odmiana średnio wczesna, jadalna, wyróżniająca się odpornością na wirus liściozwoju ziemniaka oraz odpornością na izolaty PVY z grupy szczepów zwykłych. Odporność na PVY ma charakter odporności częściowej. Odmiana ta nie jest odporna na izolaty PVY z grupy szczepów nekrotycznych. Opis botaniczny odmiany Irga wg Charakterystyki zarejestrowanych odmian ziemniaka (2002): pokrój krzaka liściasty; kwiaty białe; podstawa kiełków świetlnych czerwono-fioletowa z zielonym przebarwieniem; miąższ bulwy jasnokremowy; skórka bulwy jasnoróżowa, gładka; kształt bulw okrągło-owalny do owalnego 3.5. Stopień pokrewieństwa pomiędzy dawcą i biorcą lub między organizmami rodzicielskimi Brak pokrewieństwa między dawcą i biorcą 3.6. Opis technik identyfikacji i detekcji Identyfikacja fenotypowa barwa kwiatu, barwa skórki bulw i ich kształt, barwa kiełków świetlnych bulw. 3.7. Dokładność, powtarzalność i specyficzność technik identyfikacji i detekcji Nie dotyczy ziemniaka. 3.8. Opis geograficznego zasięgu i naturalnego środowiska organizmu wraz z informacją o naturalnych wrogach, ofiarach, pasożytach, konkurentach, symbiontach i gospodarzach Ziemniak jest rośliną uprawianą na całym świecie. Pochodzi z Ameryki Południowej i Środkowej. Polska jest jednym z czterech czołowych producentów ziemniaka. Ziemniak jest rośliną atakowaną przez patogeny wirusowe, grzybowe, bakteryjne oraz przez szkodniki (owady). 3.9. Możliwość przeniesienia informacji genetycznej do innych organizmów. Krzyżowanie z innymi gatunkami użytkowymi lub dzikimi Ziemniak jest rośliną rozmnażającą się wegetatywnie. W warunkach naturalnych w Polsce ziemniak nie rozmnaża się generatywnie (jagody i nasiona, które pozostają w glebie nie są w stanie przetrwać zimy). Większość jagód spotykana w polu pochodzi z samozapylenia. Ziemniak jest rośliną owadopylną, ale niechętnie odwiedzaną przez owady (w zapyleniach krzyżowych biorą udział wyłącznie trzmiele). Pyłek przekazywany w ten sposób rozprzestrzenia się na bardzo niewielkim obszarze (kilka do kilkunastu metrów) (Tynan i in. 1990). Niekontrolowane krzyżowanie się z innymi odmianami w warunkach polowych w Polsce jest praktycznie wykluczone. Ziemniak nie krzyżuje się z innymi gatunkami z rodzaju Solanum, które
występują w stanie dzikim w Polsce (Solanum nigrum i Solanum dulcamara) (Eijlander R., W.J. Stiekema, 1994) 3.10. Stabilność genetyczna organizmów i czynniki na nią wpływające Odmiany ziemniaka są ustalone i stabilne genetycznie, co wynika z faktu, iż rozmnaża się je wegetatywnie. Rozmnażanie generatywne wykorzystywane jest jedynie w procesie hodowli. 3.11. Cechy patologiczne, ekologiczne i fizjologiczne a) cechy patologiczne, stosownie do istniejących norm dotyczących ochrony zdrowia ludzi lub ochrony środowiska Związkami, które występują w ziemniaku i mają ujemny wpływ na zdrowie człowieka są glikoalkaloidy (przy zawartości większej lub równej 25 mg%). Odmiana Irga jest odmianą jadalną i zawiera glikoalkaloidy na poziomie około 10 mg%. b) wymiana pokoleń w naturalnym ekosystemie; płciowe i bezpłciowe cykle reprodukcyjne Ziemniak rozmnażany jest wegetatywnie. Nie występuje w Polsce w naturalnych ekosystemach. c) zdolność do samodzielnego utrzymania się w środowisku, w tym wytwarzanie diaspor między innymi przez nasiona, spory. Specyficzne czynniki wpływające na przeżywalność i rozsiewanie Ziemniak nie jest w stanie utrzymać się samodzielnie w środowisku. Zarówno nasiona jak i bulwy nie mogą przetrwać okresu zimowego w glebie warunkach Polski. W warunkach Młochowa, nawet po łagodnych zimach nie obserwuje się roślin ziemniaka rosnących z przezimowanych w glebie bulw. Czas potrzebny do zabicia bulwy zależy od temperatury: w -20C wynosi on 50 godzin, natomiast w temperaturze 100C tylko 5 godzin. d) patogenność: infekcyjność, toksyczność, alergenność, nośniki (wektory) patogenów, inne wektory, wpływ na organizmy nieobjęte celowym działaniem GMO. Możliwość aktywacji wirusów utajonych (prowirusów); zdolność do kolonizacji innych organizmów Ziemniak jest wektorem i źródłem patogenów, które go atakują. Bulwy są źródłem infekcji wtórnych. Dotyczy to chorób bakteryjnych, grzybowych, a przede wszystkim wirusowych. W Polsce wirozy powodowane są przez wirusy Y, liściozwoju, M i S. e) oporność na antybiotyki i możliwość wykorzystywania tych antybiotyków w leczeniu ludzi i zwierząt i w profilaktyce Przeciętny progowy poziom wrażliwości ziemniaka na kanamycynę wynosi do około 50 mg/l, na cefotaxim do 200 mg/1, na karbanicylinę do 50 mg/1. Antybiotyki te nie są stosowane w leczeniu ludzi. f) rola w procesach środowiskowych, produkcja, przemiany metaboliczne, rozkład materii organicznej, inne Ziemniak uprawny jest, jak wszystkie rośliny, producentem, a ściślej producentem pierwotnym wytwarzającym materię w procesie fotosyntezy. Produkty fotosyntezy są w przypadku ziemniaka magazynowane w bulwie. 3.12. Charakterystyka wcześniej wprowadzonych wektorów Ogólna chcrakterystyka wcześniej wprowadzonych wektorów Według dostępnych danych wektory takie nie występują. a) sekwencja b) częstotliwość użytkowania Strona 6 z 30
c) specyficzność d) obecność genów nadających oporność W hodowli ziemniaka wykorzystuje się szereg naturalnych genów odporności na PVY pochodzących z S. tuberosum jak i z gatunków dzikich. Geny te warunkują często bardzo wysoki poziom odporności, jednak te pochodzące z S. tuberosum warunkują najczęściej odporność częściową skuteczną w stosunku do tzw. zwykłych szczepów PVY (szczepy te tracą obecnie znaczenie). 3.13. Opis wcześniejszych modyfikacji genetycznych Doświadczenia z ziemniakiem transgenicznym odpornym na PVY prowadzono w USA, Wielkiej Brytanii i na mniejszą skalę w wielu innych krajach. W Polsce przeprowadzono doświadczenie z ziemniakami transgenicznymi z wprowadzonymi sekwencjami z genomu PVYN w 1998 r. Obecny wniosek na rok 2004 dotyczy klonów (linii) transgenicznych badanych w doświadczeniu polowym w 1998 i 2000 roku. Strona 7 z 30
3. INFORMACJE O GMO b) Charakterystyka dawcy Strona 8 z 30 Dawca 3.14. Nazwa taksonomiczna Żadna z powyższych Jeżeli w powyższym słowniku wybrana została wartość "Żadne z powyższych" należy wypełnić pole: 3.15. Taksonomia wirus Y ziemniaka (Potato virus Y PVY) wirus z rodzaju Potyvirus i rodziny Potyviradae; Do prac wykorzystano izolaty wirusa z grupy szczepów nekrotycznych (PVYN): PVYN Fr, podobny genetycznie do izolatu z odmiany ziemniaka Wilga (PVYN Wi) oraz izolat PVYN Wi. 3.16. Inne nazwy (w szczególności: nazw zwyczajowa, nazwa szczepu, nazwa hodowlana) wirus Y; nazwa szczepu: grupa szczepów nekrotycznych W (PVYN W), do której należą izolaty PVYN Fr oraz PVYN Wi. 3.17. Cechy fenotypowe i genetyczne Budowa molekularna genomu PVY została dobrze poznana. Stanowi go pojedyncza sensowna nić RNA (ok. 9704 nukleotydów), zawierająca jedną otwartą ramkę odczytu, która koduje duży białkowy prekursor o masie 368 kilodaltonów. Białko to ulega rozszczepieniu na 8 polipeptydów pełniących różne funkcje. Izolat PVYN, którego geny wykorzystano do transformacji został również dobrze poznany (Chachulska i in., 1997b). 3.18. Stopień pokrewieństwa pomiędzy dawcą i biorcą lub między organizmami rodzicielskimi Między dawcą i biorcą nie ma żadnego pokrewieństwa. 3.19. Opis technik identyfikacji i detekcji Do identyfikacji wirusa Y wykorzystuje się: rośliny wskaźnikowe (Solanum tuberosum, S. demissum, Nicotiana tabacum, Physalis floridana); metody serologiczne (różnicowanie szczepów i izolatów za pomocą specyficznych przeciwciał) (Chrzanowska, 1994); metody związane z sekwencjonowaniem genomów różnych izolatów PVY; Do detekcji stosuje się metody serologiczne (immunoserologiczne ELISA). 3.20. Dokładność, powtarzalność i specyficzność technik identyfikacji i detekcji Przy ocenie fenotypowej roślin wskaźnikowych obserwuje się reakcje wysoce specyficzne dla PVY i różnych jego szczepów. Czułość różnych technik detekcji wykrywania wirusów roślinnych (w tym PVY) jest następująca: precypitacja 1 10 μg wirusa ml 1 aglutynacja 5 20 ng wirusa ml 1 ELISA 1 10 ng wirusa ml 1 3.21. Opis geograficznego zasięgu i naturalnego środowiska organizmu wraz z informacją o naturalnych wrogach, pasożytach, konkurentach, symbiontach i gospodarzach PVY jest rozpowszechniony we wszystkich regionach uprawy ziemniaka w świecie, a szczególnie szerzącą się grupą jest grupa szczepów nekrotycznych tego wirusa. Jest patogenem roślin, o szerokim zakresie gatunków gospodarzy, głównie z rodziny Solanaceae z rodzajów Solanum i Nicotiana. W Polsce atakuje powszechnie ziemniaki i tytoń. 3.22. Możliwość przeniesienia informacji genetycznej do innych organizmów Krzyżowanie z innymi gatunkami użytkowymi lub dzikimi Stwierdza się naturalną zdolność do rekombinacji (wymiany materiału genetycznego) w obrębie szczepów lub izolatów PVY. Izolat wirusa Y, który wykorzystano jako dawcę genów jest naturalnym rekombinantem pomiędzy izolatami z grupy szczepów zwykłych a izolatami z grupy szczepów nekrotycznych (Chachulska i in., 1997b). Istnieje teoretyczna możliwość bezpośredniej interakcji pomiędzy transgenem pochodzenia
wirusowego a wirusem infekującym roślinę prawdopodobieństwo takiego zdarzenia jest bardzo niskie (Thomas i in., 1998). W przypadku linii ziemniaka z transgenami wymienionymi w dalszej części wniosku, nie stwierdzono takich zdarzeń w warunkach laboratoryjnych (A. Pałucha dane niepublikowane ze sprawozdania projektu KBN 5 P06A 011 19 Genetyczne konsekwencje wprowadzania transgenów wirusowych do hodowli ziemniaka kier. B. Flis). 3.23. Stabilność genetyczna organizmów i czynniki na nią wpływające PVY należy do wirusów podlegających dużej zmienności (duża liczba szczepów i izolatów). Według tradycyjnego podziału wyróżnia się szczepy zwykłe, szczepy nekrotyczne (wywołujące reakcję nekrotyczną na roślinie wskaźnikowej Nicotiana tabacum) oraz szczepy z grupy C. 3.24. Cechy epidemiologiczne (patologiczne i fizjologiczne oraz ekologiczne) a) cechy patologiczne, stosownie do istniejących norm dotyczących ochrony zdrowia ludzi lub ochrony środowiska Dla organizmu człowieka PVY (wszystkie jego szczepy) jest obojętny. Większość ziemniaków będących w obrocie rynkowym jest porażona tym wirusem (głównie izolatami z grupy szczepów nekrotycznych). Nie ma wskazań o jego szkodliwości dla człowieka ani dla zwierząt. Ziemniaki porażone PVY mają wyraźne objawy oraz znacznie obniżony plon. b) Wymiana pokoleń w naturalnym ekosystemie; płciowe i bezpłciowe cykle reprodukcyjne Wirusy nie rozmnażają się generatywnie, namnażają się jedynie w organizmie żywiciela. c) zdolność do samodzielnego utrzymania się w środowisku, w tym wytwarzanie diaspor między innymi przez nasiona, spory. Specyficzne czynniki wpływające na przeżywalność i rozsiewanie PVY nie jest zdolny do przetrwania poza organizmem żywiciela (rośliny) i wektora, którym są mszyce. d) patogenność: infekcyjność, toksyczność, alergenność, nośniki (wektory) patogenów, inne wektory, wpływ na organizmy nieobjęte celowym oddziaływaniem GMO; możliwość aktywacji wirusów utajonych (prowirusów); zdolność do kolonizacji innych organizmów PVY wywołuje groźną chorobę ziemniaka. Jej przebieg zależy od odporności danej odmiany jak i szczepu wirusa. Wirus jest przenoszony przez mszyce (głównie Myzus persicae) lub mechanicznie. Należy do tzw. wirusów niecyrkulatywnych, które nie namnażają się w organizmie wektora (mszycy). Po infekcji wirus (w roślinie podatnej) namnaża się i przedostaje się do bulw. Z takich bulw wyrastają zainfekowane rośliny (tzw. infekcja wtórna). Wirus w bulwach (które są pokarmem ludzi i zwierząt) nie jest toksyczny, ani nie jest przyczyną alergii ludzi i zwierząt, powoduje jedynie negatywne skutki ekonomiczne. e) oporność na antybiotyki i możliwość wykorzystywania tych antybiotyków w leczeniu ludzi i zwierząt i w profilaktyce Nie dotyczy. f) rola w procesach środowiskowych, produkcja, przemiany metaboliczne, rozkład materii organicznej, inne Hamowanie produkcji pierwotnej gospodarza, poprzez ograniczenie fotosyntezy. 3.25. Charakterystyka wcześniej wprowadzonych wektorów Charaktetystyka wcześniej wprowadzonych wektorów Nie dotyczy. a) sekwencja Strona 9 z 30
b) częstość mobilizacji c) specyficzność d) obecność genów nadających oporność 3.26. Opis wcześniejszych modyfikacji genetycznych Korzystano z izolatu wirusa nie modyfikowanego genetycznie. Strona 10 z 30
3. INFORMACJE O GMO c) Charakterystyka wektora 3.27. Właściwości i źródło wektora dane poufne Wektor 3.28. Sekwencja transpozonów, wektorów i innych niekodujących odcinków genetycznych, użytych do konstrukcji GMO i zrobienia wektorów wprowadzających oraz pozwalających na ich funkcjonowanie w GMO dane poufne 3.29. Częstość mobilizacji wbudowanego wektora lub zdolność przenoszenia i metody określenia tych procesów Według dostępnych danych literaturowych częstość mobilizacji insertu będzie analogiczna do częstości mobilizacji dowolnego natywnego genu gospodarza, a tym samym jest nie istotna statystycznie. 3.30. Informacje o tym, w jakim stopniu wektor jest ograniczony do DNA wymaganego do spełnienia planowanych funkcji Wykorzystano powszechnie stosowany w transformacji roślin plazmid prok2 (Hilder i in., 1987). Strona 11 z 30
3. INFORMACJE O GMO d) Charakterystyka GMO GMO 3.31. Informacje związane z modyfikacjami genetycznymi a) metody modyfikacji dane poufne b) metody konstrukcji i wprowadzenia insertu bądź insertów do biorcy lub usunięcia sekwencji dane poufne c) opis insertu i/ lub konstrukcji wektora dane poufne d) metody użyte do selekcji dane poufne e) czystość insertu - obecność sekwencji o nieznanych funkcjach dane poufne f) sekwencja, lokalizacja i funkcja wprowadzonych/ usuniętych/ zmienionych fragmentów DNA, ze szczególnym odniesieniem do jakiejkolwiek znanej szkodliwej sekwencji dane poufne g) umiejscowienie insertu w komórce (chromosomy, mitochondria, chloroplasty, cytoplazma) i metody identyfikacji umiejscowienia insertu dane poufne h) wielkość usuniętego fragmentu i jego funkcje dane poufne 3.32. Informacje o uzyskanym GMO Informacje o uzyskanym GMO a) opis zmienionych cech genetycznych i fenotypowych GMO Zmodyfikowane linie ziemniaka wykazują odporność na nekrotyczny izolat z grupy szczepów nekrotycznych wirusa Y ziemniaka. Ocena odporności została przeprowadzona wg. rutynowej metody z użyciem mechanicznej inokulacji i wykrywania obecności wirusa za pomocą testu DAS ELISA. Do inokulacji użyto izolatu PVYN z odmiany ziemniaka Wilga (Chrzanowska, 1991). Test DAS ELISA przeprowadzano dwukrotnie w 4 i 6 tyg. po inokulacji (tj. w warunkach infekcji pierwotnej) jak i na roślinach potomnych wyrosłych z bulw roślin inokulowanych (infekcja wtórna). Linie transgeniczne, które będą badane w doświadczeniu polowym nie poraziły się wirusem wykazują więc wysoki poziom odporności (Załącznik 4 Tabela B. Średnie wartości absorbancji w teście ELISA uzyskane po mechanicznej inokulacji roślin transgenicznych). Wykazano (Flis i Zimnoch-Guzowska, 2000), że niektóre linie transgeniczne odbiegają od formy wyjściowej tylko pod pewnymi względami (obniżony wigor roślin, większa skłonność bulw do wzrostu wtórnego, zmniejszona obfitość kwitnienia, różnice w plonie linii transgenicznych i formy wyjściowej). Strona 12 z 30
b) struktura i liczba kopii każdego wektora lub dodanego kwasu nukleinowego w GMO W wyniku przeprowadzonych analiz można oszacować w dużym przybliżeniu, że w liniach transgenicznych ilość kopii transgenu oscyluje od jednej do kilku (dla linii R1L). cdna wirusa PVY wydaje się zajmować szereg fizycznych loci w genomie transformowanych roślin. (A. Pałucha dane niepublikowane ze sprawozdania projektu KBN 5 P06A 011 19 Genetyczne konsekwencje wprowadzania transgenów wirusowych do hodowli ziemniaka kier. B. Flis). c) stabilność genetyczna i fenotypowa Ziemniak rozmnaża się wegetatywnie i nie zachodzi potrzeba otrzymywania dalszych pokoleń transformantów wtórnych drogą rozmnażania płciowego. Dlatego też insert powinien być stosunkowo stabilny w kolejnych latach rozmnożeń wegetatywnych. Ekspresja pozostałych cech z powodu możliwych mutacji i efektów plejotropowych ulega pewnym zmianom w stosunku do formy wyjściowej (niestransformowanej). Stwierdzono (doświadczenia w 1998 i 2000 r.), że zakres tych zmian jest stosunkowo niewielki (Flis i Zimnoch-Guzowska, 2000). d) charakterystyka i poziom ekspresji nowego materiału genetycznego; metody i czułość pomiaru; części organizmu, gdzie występuje ekspresja (np. korzeń) Ekspresję oceniano i stwierdzono w liściach roślin sztucznie inokulowanych. Wszystkie transgeny w badanych liniach ziemniaka warunkują odporność na PVYN. Została ona oceniona w warunkach sztucznej inokulacji, a koncentracja wirusa została zweryfikowana testem ELISA. Dla linii, które planuje oceniać się w doświadczeniu polowym, uzyskano bardzo niskie wartości absorbancji (porównywalne do wartości w kontrolnych roślinach odmian krańcowo odpornych na PVY) wskazujące na brak porażenia PVY patrz Załącznik 4 (Tabela B). e) funkcja nowego białka Nie stwierdzono ekspresji białka. f) techniki identyfikacji i detekcji wprowadzonej sekwencji, wektorów i białka oraz metabolitów będących produktami wprowadzonego genu Identyfikacja wprowadzonych sekwencji: (1) Izolacja roślinnego DNA (wg Edwards i in., 1991) (2) Amplifikacja DNA przy użyciu Taq polimerazy (Promega) lub PrimeZyme (Biometra). W standardowej reakcji, 1-4 µl DNA (około 20 ng/µl) dodawano do mieszaniny zawierającej (a) 25 ng odpowiedniego primera, ( b) bufor 1x PCR, (c) 2 µl 10mM dntps oraz (d) dwie jednostki polimerazy. Końcowa objętość wynosiła 50 µl. PCR przeprowadzono w termocyklerze (Apligene lub Biomed) stosując następujące warunki: wstępna denaturacj przy 94 stopni Celcjusza przez 4 minuty, 30 cykli po 30 sekund w temp. 94 stopni Celcjusza (denaturacja), 30 sekund w temp. 55-58stopni Celcjusza, 30 sekund w temp. 72 stopni Celcjusza (elongacja) i końcowa elongacja w temp. 72 stopni Celcjusza. (3) 5-10 µl produktu reakcji było analizowane na żelu agarozowym w buforze TBE. Produkty były identyfikowane standardową metodą, przez porównanie z pozytywną kontrolą i hybrydyzacje z odpowiednimi sondami molekularnymi (odpowiadającymi genowi Nib wirusa PVY oraz fragmentom 5 i 3 NTR wirusa PVY). g) czułość, wiarygodność (w rozumieniu ilościowym) i specyficzność technik identyfikacji i detekcji Wyżej wymienionymi metodami (patrz punkt poprzedni) potwierdzono obecność transgenu we wszystkich liniach, które będą wysadzone w polu. h) zmiany współczynnika rozmnożenia, zdolności do rozsiewania i przeżywalności GMO w porównaniu do organizmu biorcy Przeprowadzona modyfikacja nie ma zasadniczego wpływu na zmianę współczynnika rozmnożenia i przeżywalność ziemniaka transgenicznego. Zmienność w plonie bulw form transgenicznych w stosunku do Strona 13 z 30
niestransformowanej odmiany wyjściowej została odnotowana w trakcie doświadczenia polowego w 1998 r. Cykl fizjologiczny ziemniaka transgenicznego jest analogiczny do kontrolnej formy niestransformowanej. 3.33. Opis wcześniejszych uwolnień GMO W Polsce w 1998 r. i 2000 r. przeprowadzono doświadczenie z ziemniakami transgenicznymi, w którym oceniono dwie grupy materiałów: transformanty z odmiany Bzura (z wprowadzonymi genami wirusa liściozwoju) i transformanty z odmiany Irga. Grupa linii transgenicznych z odmian Irga obejmowała linie z wprowadzonym skróconym genem polimerazy izolatu PVYeN. 3.34. Ustalenia zdrowotne Ustalenia zdrowotne a) efekty toksyczne lub alergiczne GMO lub produktów ich metabolizmu Brak jest jakichkolwiek przesłanek do wyciągania wniosków o znaczeniu zdrowotnym: transgeny wszystkich badanych linii pochodzą z wirusa roślinnego (brak jakichkolwiek związków między wirusem a organizmami zwierzęcymi) i żaden z nich nie wykazuje ekspresji białka (Franck Oberaspach i Keller, 1997). Ponadto większość ziemniaków jadalnych będących w sprzedaży jest porażona tym wirusem (tj. PVY). Nieznane są jakiekolwiek ujemne konsekwencje spożycia przez człowieka ziemniaków porażonych wirusami. Obecnie prowadzone doświadczenie nie ma na celu wprowadzenia do obrotu badanych linii transgenicznych. b) produkty stwarzające zagrożenie Wprowadzone fragmenty genomu wirusa PVYN wyrażają się w postaci fragmentu RNA, którego szkodliwość dla człowieka nie została stwierdzona i według naszej wiedzy nie istnieje. c) porównanie GMO z dawcą, biorcą lub organizmem rodzicielskim (o ile występuje), w odniesieniu do patogenności Ziemniak transgeniczny odbiega od formy niezmodyfikowanej w niewielkim stopniu. Jego cechy w odniesieniu do patogenności pozostają niezmienione (patrz Charakterystyka biorcy pkt.3.11d) w stosunku do form niestransformowanych. d) zdolność do kolonizacji Nie posiada. e) patogenność organizmu dla ludzi, którzy są immunokompetentni (o sprawnym układzie odpornościowym) Ziemniak nie jest szkodliwy dla ludzi, a jego formy stransformowane według naszej wiedzy nie są szkodliwe dla ludzi. Bulwy z doświadczenia nie będą spożywane. f) wywołane dolegliwości i mechanizm patogenności, włączając inwazyjność i złośliwość (zjadliwość) choroby Brak danych (bulw nie spożywano). Brak jakichkolwiek dolegliwości u ludzi stykających się z roślinami transgenicznymi. g) zaraźliwość (zakaźność) Nie ma. h) dawka infekcyjna Nie dotyczy. i) zakres gospodarzy i możliwość ich zmiany Strona 14 z 30
Nie dotyczy. j) możliwość przeżycia poza organizmem gospodarza Nie dotyczy. k) obecność wektorów lub możliwość rozprzestrzeniania się Obecność wektorów nie wymaga kontroli, gdyż są one zintegrowane z genomem rośliny. Uprawa będzie kontrolowana usuwanie kwiatów, usuwanie wszystkich części roślin z pola po zbiorze. Miejsce uprawy będzie również monitorowane po zbiorze. l) stabilność biologiczna Ziemniak rozmnaża się wegetatywnie, a więc wszystkie jego formy są ustalone i stabilne genetycznie. m) formy oporne na antybiotyki Przeciętny progowy poziom odporności rośliny transgenicznej w stosunku do kanamycyny będzie równy lub wyższy od dawek podanych w punkcie 3.11e (Charakterystyka biorcy). Stężenie antybiotyków w podłożu, na którym prowadzono selekcję transformantów wynosiło 50 mg/1 dla kanamycyny oraz 500 mg/1 dla cefotaximu. n) możliwość leczenia Nie dotyczy. Strona 15 z 30
Strona 16 z 30 Warunki uwolenienia 4. Informacje dotyczące warunków zamierzonego uwolnienia GMO do środowiska a) Informacje o zamierzonym uwolnieniu do środowiska 4.1. Opis proponowanych zamierzonych uwolnień do środowiska, zawierający zamierzone i przewidywane skutki Planuje się założyć doświadczenie polowe w układzie losowanych bloków z 3 powtórzeniami (blokami). Obiekty doświadczalne stanowić będą odmiany ziemniaka (około 15) oraz 6 linii transgenicznych reprezentowanych przez 15 roślin na każdym z trzech poletek (w bloku). Poletko to 15 roślin w jednej redlinie. Całe doświadczenie oddzielają od innych ziemniaków drogi opryskowe, umożliwiające także dokonywanie obserwacji w czasie wegetacji. Doświadczenie będzie oznakowane standardowymi tablicami z symbolem doświadczenia. Zastosowane będą dodatkowe pasy ochronne z obsad ziemniakami odmian tradycyjnych, które będą sprzątnięte z pola wraz z materiałami badawczymi i nie będą stosowane do dalszej reprodukcji. Obszar pasów ochronnych to 500 m2 Wymogi doświadczalnictwa sprawiają, że linie transgeniczne będą rozmieszczone losowo w każdym z 3 powtórzeń. Schemat doświadczenia zawarty jest w załączniku Techniczna dokumentacja zamierzonego uwolnienia GMO do środowiska. Dokładne plany doświadczenia umożliwiające identyfikację poletek z liniami transgenicznymi będą dostępne u osoby odpowiedzialnej za prowadzenie doświadczenia, a w przypadku jej nieobecności u wyznaczonej osoby z listy personelu podanej w dalszej części wniosku. Cały plon bulw odmian i linii transgenicznych zostanie zebrany (usunięty) z pola. 4.2. Dane dotyczące zamierzonego uwolnienia do środowiska a) termin zamierzonego uwolnienia początek... koniec... czas uwolnienia III dekada kwietnia 2004 (sadzenie bulw) połowa września 2004 (zbiór bulw i niszczenie nadziemnej części roślin). Sadzenie i zbiór odbywać się będą w tym samym terminie. Zmiany terminu będą podawane w aneksach do niniejszego wniosku. b) charakter zamierzonego uwolnienia (jednorazowe, wielokrotne, czasowe) Wielokrotne w latach 2004, 2005, 2006 i 2007. Informacja o przerwaniu doświadczenia będzie podana w aneksie. 4.3. Przygotowanie miejsca i jego charakterystyka dane poufne 4.4. Metody używane do uwolnienia do środowiska Zastosowane będzie ręczne sadzenie bulw. Do sadzenia roślin transgenicznych użyte będą bulwy pochodzące z materiałów in vitro wolne od porażenia wirusami. 4.5. Planowana ilość uwolnionego do środowiska GMO W doświadczeniu badanych będzie 6 linii pochodzących z genetycznej transformacji odmiany Irga (patrz Załącznik 4 Tabela B). Łącznie wysadzone zostanie 270 bulw roślin transgenicznych. 4.6. Zmiany siedliska (typ i metoda uprawy, nawadnianie lub inne działania i ich znaczenie) Nie oczekuje się żadnych zaburzeń środowiska. Zabiegi pielęgnacyjne będą takie same jak dla pozostałych materiałów hodowlanych: 1.uprawki przed sadzeniem: nawożenie, kultywatorowanie i bronowanie. 2.po
posadzeniu mechaniczne obsypanie sadzeniaków i uformowanie redlin 3.mechaniczne i chemiczne niszczenie chwastów przed wschodami (ilość zabiegów zależna od przebiegu pogody i zachwaszczenia) 4.w trakcie sezonu ochrona chemiczna przed zarazą ziemniaka i stonką ziemniaczaną (ilość zabiegów oprysków zależna od przebiegu pogody oraz rozwoju choroby lub nasilenia występowania szkodnika). Opryski są wykonywane bez wjeżdżania ciągnikiem w pole ciągnik porusza się po wyłącznie po ścieżkach. 5.jesienią przeprowadzona będzie orka 4.7. Sposoby ochrony pracowników w czasie zamierzonego uwalniania GMO do środowiska Doświadczenia z poprzednich uwolnień wskazują, iż ochrona nie jest konieczna. 4.8. Traktowanie terenu po zakończeniu uwolnienia do środowiska GMO (typ i metoda uprawy, nawadnianie lub inne działania i ich znaczenie) a) Okres wegetacji Wszystkie zabiegi uprawowe (uprawki pielęgnacyjne, odchwaszczanie) będą przeprowadzane tak jak dla całego pola hodowlanego. Doświadczenie będzie miało całkowitą ochronę chemiczną przed chorobami i szkodnikami zgodnie z terminarzem dla całego bloku materiałów. b) Zbiór: i) ręczne ścięcie naci z poletek ii) ręczne kopanie poletek i ręczny zbiór bulw iii) standardowy opis zebranych bulw (ważenie plonu, określanie % skrobi, ocena morfologii bulw) iv) zapewnienie całkowitego zbioru z pola materiałów transgenicznych (naci i bulw) oraz pełna kontrola likwidacji resztek po zbiorze v) po zbiorze orka i siew zboża wiosną (dokładna informacja o roślinach następczych będzie podawana w aneksie) 4.9. Przewidywane techniki eliminacji lub inaktywacji GMO po zakończeniu eksperymentu Części nadziemne roślin zostaną spalone, a bulwy nie przeznaczone do dalszych prac parowane (w kolumnie parnikowej) i następnie kompostowane. Miejsce przeprowadzenia doświadczenia będzie monitorowane pod kątem pojawienia się roślin ziemniak z bulw, które ewentualnie przezimowały. Rośliny takie będą usuwane i palone. 4.10. Informacje i wyniki dotyczące wcześniejszego wprowadzenia do środowiska GMO, zwłaszcza w różnych skalach i różnych ekosystemach Doświadczenia z transgenicznymi liniami ziemniaka, które przeprowadzono w 1998 r. i 2000 r. posłużyły do oceny zestawu cech użytkowych szeregu klonów transgenicznych. Uzyskane wyniki pozwalają stwierdzić, że wśród linii transgenicznych istnieje niewielkie zróżnicowanie pod względem ocenianych cech użytkowych i morfologicznych. Zróżnicowanie to zależy od odmiany wyjściowej użytej do transformacji, od typu wprowadzonego transgenu, podlega wpływowi etapu kultur tkankowych w procesie transformacji, nie ujawnia się we wcześniejszych etapach rozmnożeń. Zidentyfikowano transgeniczne linie, które wykazywały ekspresję wprowadzonej cechy (odporności na PVYeN) i jednocześnie zachowały niezmienioną w stosunku do odmiany wyjściowej charakterystykę pozostałych cech. Doświadczenia przeprowadzono w małej skali, a w 2000 r. susza w okresie wegetacji ujemnie wpłynęła na precyzję ocen. Strona 17 z 30
Środowisko 5. CHARAKTERYSTYKA ŚRODOWISKA, DO KTÓREGO MA NASTĄPIĆ ZAMIERZONE UWOLNIENIE GMO 5.1. Jednostka podziału administracyjnego, lokalizacja geograficzna Jednostka podziału administracyjnego, lokalizacja geograficzna Woj. Mazowieckie, pow. pruszkowski, gmina Nadarzyn, dane poufne Województwo mazowieckie 5.2. Wielkość terenu Powierzchnia zajęta przez rośliny transgeniczne to 90 m2, które otoczone będą pasami ochronnymi o powierzchni 500 m2. 5.3. Fizyczne lub biologiczne pokrewieństwo uwalnianego organizmu z ludźmi lub innymi ważnymi organizmami (gatunki pokrewne dzikie i użytkowe) Organizm zmodyfikowany (tj. transgeniczne linie ziemniaka) jak i organizm dawcy (PVYeN) nie ma żadnego pokrewieństwa z człowiekiem (pokrewieństwo fizyczne polega na tym, że ziemniak jest pokarmem człowieka i niektórych zwierząt). 5.4. Sąsiedztwo ważnych biotopów lub obszarów chronionych W pobliżu terenu przeznaczonego pod doświadczenie znajduje się las. 5.5. Odległość od najbliższego obszaru chronionego wody pitnej i obiektów wyróżniających się cennymi walorami przyrodniczymi W pobliżu nie ma takich obszarów. 5.6. Charakterystyka klimatyczna regionu Klimat jest charakterystyczny dla tego regionu Polski i nie ma żadnego związku z przeprowadzanym doświadczeniem z formami transgenicznymi. 5.7. Charakterystyka geograficzna, geologiczna i gleboznawcza Pole doświadczalne jest położone na glebie bielicowej (piasek gliniasty lekki). Pozostałe charakterystyki ze względu na mały obszar wprowadzenia roślin transgenicznych nie mają związku z przeprowadzanym doświadczeniem. 5.8. Flora i fauna, włączając rośliny uprawne, żywy inwentarz i gatunki wędrowne Flora i fauna jest typowa dla środowisk silnie zmienionych przez człowieka, ale występują również gatunki charakterystyczne dla środowisk nieprzekształconych, których siedliskiem jest pobliski las. 5.9. Opis ekosystemów będących i niebędących celem wprowadzenia, na których może wystąpić efekt Środowisko planowanych doświadczeń z transgenicznymi liniami ziemniaka ma charakterystykę typową dla upraw polowych, w tym i dla ziemniaka. Ziemniak jest jedynie okresowo wprowadzany do środowiska i jedynym ekosystemem, w którym będzie występował jest agrobiocenoza. 5.10. Porównanie naturalnego środowiska organizmu biorcy z proponowanym terenem uwolnienia do środowiska Strona 18 z 30
Środowisko wprowadzenia ziemniaka transgenicznego jest identyczne jak środowisko uprawy form niezmodyfikowanych. 5.11. Informacja o planowanych zmianach zagospodarowania terenu i planach rozwoju regionu, które mogą mieć wpływ na środowiskowe oddziaływanie zamierzonego uwolnienia Nie ma takich zmian, które mogłyby wpłynąć na 15 krzakowe poletka z liniami transgenicznymi (łączna powierzchni zajęta przez linie transgeniczne 90 m2). 5.12. Liczebność społeczności lokalnej w zależności od obszaru zamierzonego uwolnienia Lokalna populacja liczy około 300 osób (mieszkańcy wsi Młochów). 5.13. Główne kierunki działalności gospodarczej społeczności lokalnej, korzystającej z naturalnych zasobów obszaru Aktywność ekonomiczna populacji przede wszystkim zajęcia poza rolnicze i w mniejszym stopniu rolnictwo. Strona 19 z 30
Oddziaływanie 6. Informacje o oddziaływaniach między GMO a środowiskiem a) Charakterystyka oddziaływań środowiska na przeżycie, rozmnażanie i rozpowszechnianie GMO 6.1. Cechy biologiczne mające wpływ na przetrwanie, rozmnażanie i rozprzestrzenianie Ziemniak rozmnaża się wegetatywnie, a organy do tego służące (bulwy) nie są w stanie przetrwać okresu zimowego w glebie. Ziemniak nie krzyżuje się z żadnymi gatunkami z rodziny Solanaceae w warunkach naturalnych Polski, ale w sposób kontrolowany można go skrzyżować z innymi odmianami - nasiona nie są jednak w stanie przetrwać zimy. Ponadto rozprzestrzenianie się pyłku jest bardzo ograniczone (patrz Charakterystyka biorcy). Jedynym czynnikiem decydującym o możliwości przetrwania ziemniaka jest temperatura oddziałująca na bulwy pozostawione po zbiorze w glebie. W warunkach Młochowa, nawet po łagodnych zimach nie obserwuje się roślin ziemniaka rosnących z przezimowanych w glebie bulw. 6.2. Cechy biologiczne mające wpływ na przetrwanie, rozmnażanie i rozprzestrzenianie 6.3. Wrażliwość na specyficzne warunki Czas potrzebny do zabicia bulwy zależy od temperatury. W temperaturze 2stC czas ten wynosi 50 godzin, natomiast w temperaturze -10stopni Celcjusza tylko 5 godzin. b) Oddziaływanie ze środowiskiem 6.4. Przewidziane środowisko GMO Środowisko planowanych doświadczeń z transgenicznymi liniami ziemniaka ma charakterystykę typową dla upraw polowych, w tym i dla ziemniaka. Ziemniak jest jedynie okresowo wprowadzany do środowiska i jedynym ekosystemem, w którym będzie występował jest agrobiocenoza. 6.5. Wyniki badań nad zachowaniem i charakterystyką GMO w kontrolowanych warunkach wzrostu, takich jak laboratoryjnie odtworzone ekosystemy, komory wzrostu, cieplarnie i inne Linie transgeniczne, które będą wysadzone w polu były utrzymywane w warunkach szklarniowych. Stwierdzono wówczas jedynie bardzo nieznaczne odchylenia od fenotypu odmiany wyjściowej. Odchylenia takie znacznie wyraźniej uwidoczniły się w przeprowadzonych już doświadczeniach polowych. Odporność linii transgenicznych na nekrotyczny izolat PVY była również oceniana w warunkach szklarniowych wszystkie transgeniczne linie ziemniaka, które planuje wysadzić się w polu w 2004 r. wykazały wysoki poziom odporności (patrz Załącznik 4 Tabela B) 6.6. Zdolność przenoszenia materiału genetycznego a) z GMO do organizmów występujących w ekosystemie Prawdopodobieństwo przenoszenia materiału genetycznego z GMO do ekosystemu istnieje teoretycznie, ale w tym przypadku praktycznie jest niemożliwe. Wymiana materiału genetycznego (transgenu) z wirusem Y jest teoretycznie możliwa (patrz Charakterystyka dawcy). Jednak w tym przypadku transgeny pochodzą z konserwatywnych, niepodlegających rekombinacji, regionów genomu wirusa Y (Chachulska i in., 1997b). W warunkach laboratoryjnych nie stwierdzono rekombinacji pomiędzy mrna wyrażanym z transgenu a RNA wirusowym (A. Pałucha i B. Flis; dane niepublikowane ze sprawozdania projektu KBN 5 P06A 011 19 Genetyczne konsekwencje wprowadzania transgenów wirusowych do hodowli ziemniaka kier. B. Flis). Ponadto transgeny wprowadzone do genomu ziemniaka pochodzą z najbardziej rozpowszechnionego w Polsce izolatu PVYeN Wi, a więc materiał genetyczny transgenu i wirusa w ekosystemie jest tożsamy. W warunkach polowych Polski centralnej w 1996 i 1997 roku ponad 90% populacji PVY stanowił izolat PVYN Wi (Doroszewska i in., 1998). Strona 20 z 30
b) z organizmów występujących w ekosystemie do GMO Nie występuje. 6.7. Prawdopodobieństwo selekcji, po uwolnieniu do środowiska, prowadzące do nieoczekiwanej ekspresji niepożądanych cech w GMO Dotąd nie zaobserwowano (tj. podczas rozmnożeń transgenicznych linii ziemniaka w szklarni jak i w przeprowadzonych już doświadczeniach polowych) żadnych niepożądanych cech. Ponadto nie istnieje możliwość przedostania się żadnych form ziemniaka do naturalnych ekosystemów. 6.8. Stosowane środki dla zabezpieczenia i sprawdzenia stabilności genetycznej; opis mechanizmów genetycznych, które mogą zapobiegać lub minimalizować rozprzestrzenianie się materiału genetycznego; metody sprawdzania stabilności genetycznej Ziemniak rozmnaża się wegetatywnie i transformanty są również rozmnażane wegetatywnie (wprowadzona cecha jest utrwalona i nie ma potrzeby jej przenoszenia na dalsze pokolenia za pomocą rozmnażania płciowego). Nie planuje się badań potomstw generatywnych w warunkach polowych. 6.9. Szlaki biologicznego rozprzestrzeniania, znane lub potencjalne sposoby rozsiewania, włączając wdychanie, przyjmowanie pokarmu, przenikanie przez glebę lub skórę, inne Samoistne rozprzestrzenianie się ziemniaka w Polsce nie jest w ogóle możliwe (w sensie możliwości wchodzenia w naturalne ekosystemy), gdyż bulwy nie są w stanie zimować w glebie w naszym klimacie. Ziemniak uprawny nie dysponuje żadnymi cechami, które pozwoliłyby na zwiększenie jego przystosowania i rozprzestrzeniania się w warunkach naturalnych (Conner, 1994). 6.10. Opis ekosystemów, do których GMO mógłby być przeniesiony Jedyne ekosystemy możliwe dla ziemniaka to sztuczne biocenozy rolnicze. c) Potencjalny wpływ na środowisko 6.11. Możliwość nadmiernego rozmnażania w środowisku Nie istnieje możliwość nadmiernego wzrostu populacji zmodyfikowanych ziemniaków w środowisku (Conner, 1994). 6.12. Konkurencyjność GMO w stosunku do niezmodyfikowanych biorców lub organizmów rodzicielskich Transgeniczne linie wykazują podwyższony poziom odporności na PVY w stosunku do niezmodyfikowanej odm. Irga. Podobny lub wyższy poziom odporności jest znajdowany w odmianach ziemniaka hodowanych konwencjonalnie (Conner, 1994). 6.13. Identyfikacja i opis organizmów objętych celowym oddziaływaniem GMO Organizmy docelowe to człowiek i zwierzęta gospodarskie. W toku doświadczenia nie przewiduje się kontaktu z organizmami docelowymi (bulwy nie będą spożywane). 6.14. Przewidywany mechanizm i rezultaty oddziaływania między GMO a organizmem objętym celowym oddziaływaniem GMO Z powodu wymienionych już cech ziemniaka i cech wprowadzanych genów wirusowych (brak ekspresji białka) nie można oczekiwać żadnych niekorzystnych oddziaływań ziemniaka transgenicznego ze środowiskiem ani z organizmem docelowym (człowiekiem). 6.15. Identyfikacja i opis innych organizmów, na które mogą wpływać niezamierzone oddziaływania Brak takich oddziaływań. 6.16. Prawdopodobieństwo zmian biologicznych oddziaływań lub zmiany gospodarza Strona 21 z 30
Przeprowadzona transformacja nie wpływa na żadne cechy ziemniaka, które mogłyby zmienić jego oddziaływania z innymi organizmami (w porównaniu do form niestransformowanych). 6.17. Znane lub przewidywane wpływy na organizmy nieobjęte celowym oddziaływaniem GMO w środowisku, zmiany konkurencyjności w stosunku do ofiar, gospodarzy, symbiontów, wrogów, pasożytów i patogenów Nie są znane i nie są przewidywane. Wprowadzona odporność nie wpływa na relacje pomiędzy ziemniakiem a innymi organizmami. Podobny (lub wyższy) poziom odporności spotykany jest w tradycyjnie otrzymywanych odmianach i nie wpływa on na zmiany konkurencyjności ani na organizmy niedocelowe. 6.18. Możliwy wpływ na środowisko, wynikający z wzajemnego oddziaływania GMO i organizmów nieobjętych celowym oddziaływaniem GMO Nie jest znany. 6.19. Możliwe pozytywne i negatywne cechy u innych krzyżujących się gatunków, które mogą ujawniać się na skutek przeniesienia genów z GMO Nie dotyczy ziemniaka (w warunkach Polski niemożliwe jest przenoszenie genów z ziemniaka na jakiekolwiek inne rośliny, a zdolność do krzyżowania się z innymi odmianami ziemniaka jest ograniczona). 6.20. Znany lub przewidywany udział w procesach biogeochemicznych Nie dotyczy. 6.21. Inne potencjalnie możliwe interakcje i zależności ze środowiskiem biotycznym i abiotycznym Strona 22 z 30
Pracownicy 7. INFORMACJE DOTYCZĄCE PRZYGOTOWANIA ZAWODOWEGO PRACOWNIKÓW 7.1. Imię i nazwisko oraz informacje o kwalifikacjach fachowych osoby odpowiedzialnej za działanie polegające na zamierzonym uwolnieniu GMO Dane pracownika Tytuł Imię Nazwisko Dr Bogdan Flis Telefon 25 26 11 Faks 725 47 14 Adres e-mail Kwalifikacje zawodowe b.flis@ihar.edu.pl prowadzi prace z zakresu hodowli ziemniaka odpornego na wirusy oraz opracowuje metodykę hodowli (selekcji) ziemniaka transgenicznego odpornego na wirusy od roku 1996 w Pracowni Syntezy i Hodowli Ziemniaka, Oddział IHAR, Młochów, 05-831 Rozalin; 7.2. Liczba osób zatrudnionych przy realizacji projektu (lista imienna) 1.Ewa Zimnoch-Guzowska, dr hab., kierownik projektu 2.Bogdan Flis, dr, adiunkt 3.Beata Tatarowska, mgr, asystent 4.Jarosław Plich, mgr 5.Joanna Sztangret, dr, adiunkt 6.Robert Godula, technik 7.Zofia Buza, technik 8.Ewa Kryńska, technik 7.3. Wykształcenie i doświadczenie pracowników (w tym odbyte szkolenia) Strona 23 z 30
Tryb kontroli 8. INFORMACJE DOTYCZĄCE TRYBU KONTRLOLI I MONITOROWANIA PROCESU UWALNIANIA GMO DO ŚRODOWISKA a) Informacje o technice monitorowania 8.1. Metody monitorowania GMO i efektów uwolnienia do środowiska Na roślinach każdego poletka dokonane zostaną standardowe obserwacje: a) wczesności wschodów, b) morfologii roślin (bujność, typ wzrostu, barwa kwiatów, bujność kwitnienia) w okresie przed kwitnieniem oraz w czasie kwitnienia, c) zdrowotności opisy prowadzone od momentu pierwszego opisu cech morfologicznych, a później regularnie co tydzień, d) tempa zasychania od momentu pojawienia się pierwszych oznak starzenia się regularnie co tydzień. W roku następnym miejsce doświadczenie będzie monitorowane pod kątem występowania roślin ziemniaka rosnących z przezimowanych bulw. Okres monitorowania ostatnia dekada kwietnia i pierwsza dekada maja. 8.2. Specyficzność, czułość i wiarygodność technik monitorowania Ziemniaki transgeniczne mogą być identyfikowane metodami biologii molekularnej (w każdym momencie wegetacji). 8.3. Techniki detekcji materiału genetycznego przenoszonego do innych organizmów Przenoszenie materiału genetycznego z ziemniaków transgenicznych jest w warunkach Polski niemożliwe (ziemniak nie krzyżuje się z żadnymi innymi gatunkami roślin). Istnieje możliwość bezpośredniej interakcji pomiędzy transgenem a wirusem infekującym roślinę, ale jest ona niewielka (patrz pkt. 3.22 oraz 6.6). 8.4. Czas trwania i częstotliwość monitorowania Obserwacje roślin z doświadczenia, w tym transgenicznych transgenicznych opisane w pkt. 8.1 będą prowadzone raz w tygodniu poczynając od momentu wschodów do zakończenia wegetacji. Monitorowanie miejsca doświadczenia w roku następnym czterokrotna obserwacja w końcu kwietnia i na początku maja (w odstępach tygodniowych). b) Kontrola zamierzonego uwalniania do środowiska 8.5. Metody i procedury zmierzające do uniknięcia lub zminimalizowania rozprzestrzeniania GMO poza miejscem uwolnienia do środowiska (izolacja przestrzenna lub mechaniczna) Wobec braku możliwości rozprzestrzeniania się ziemniaka nie przewiduje się żadnych specjalnych procedur. Pole hodowlane, na którym założone będzie doświadczenie z liniami transgenicznymi będzie ogrodzone. Przewiduje się niszczenie naci i dokładny zbiór bulw dla uniknięcia pozostawiania ich w ziemi (nać zostanie spalona, a bulwy uparowane). Rośliny pojawiające się na miejscu doświadczenia z roku poprzedniego będą usuwane i niszczone (palone). 8.6. Metody i procedury mające na celu ochronę miejsca uwolnienia GMO przed wtargnięciem osób nieupoważnionych Doświadczenie będzie założone na ogrodzonym polu hodowlanym. Doświadczenie będzie oznakowane, ale bez możliwości identyfikacji wysadzonego materiału (identyfikacja poszczególnych linii transgenicznych będzie możliwa za pomocą oznaczeń kodowych). 8.7. Metody i procedury ochrony miejsca uwolnienia przed innymi organizmami Stosowana będzie standardowa ochrona doświadczenia z transgenicznymi liniami ziemniaka przed szkodnikami i patogenami grzybowymi. c) Izolacja przestrzenna Strona 24 z 30
8.8. Planowana odległość od gatunków pokrewnych, zdolnych do krzyżowania się, dzikich i uprawnych Rośliny transgeniczne będą rosły na poletkach stykających się roślinami niemodyfikowanymi, które będą oceniane w jednym doświadczeniu. Od pozostałych materiałów hodowlanych doświadczenie będzie oddzielone drogami opryskowymi i pasami ochronnymi (łączna szerokość 11 m). 8.9. Metody zapobiegania niekontrolowanemu rozprzestrzenianiu się diaspor i pyłku Usuwanie kwiatów z roślin transgenicznych. Bulwy tych roślin będą w całości zebrane z pola, a części nadziemne zniszczone mechanicznie przed kopaniem (części nadziemne roślin transgenicznych zostaną ścięte ręcznie i spalone) d) Plany reagowania na zagrożenie 8.10. Metody i procedury kontroli GMO, w przypadku nieoczekiwanego rozprzestrzenienia Ziemniak nie może się samodzielnie rozprzestrzeniać. Jednak ze względu na niewielki obszar planowanego doświadczenia istnieje możliwość całkowitego usunięcia wysadzonych roślin w dowolnym momencie. 8.11. Plany ochrony zdrowia ludzi i środowiska, w przypadku wystąpienia niepożądanych efektów Sposób prowadzenia doświadczeń jak i typ materiałów transgenicznych nie mogą spowodować żadnych zagrożeń materiał nie jest w stanie rozprzestrzenić się, a jego właściwości nie stanowią zagrożenia ani dla środowiska naturalnego ani dla człowieka. 8.12. Metody postępowania z GMO, stwarzającym zagrożenie (unieczynnienie, usunięcie ze środowiska) Możliwe jest całkowite usunięcie wysadzonych roślin poprzez ich wykopanie. W takim przypadku część nadziemna roślin zostanie ścięta i spalona, a bulwy uparowane i następnie kompostowane. 8.13. Metody eliminacji: roślin, zwierząt, gleby, inne, narażonych na kontakt z GMO po lub w trakcie rozprzestrzeniania Nie istnieje możliwość rozprzestrzeniania się ziemniaka transgenicznego. Doświadczenie polowe z udziałem sześciu linii transgenicznych będzie fizycznie odseparowane od otoczenia (ogrodzenie) i chronione przed szkodnikami i chorobami. 8.14. Metody izolacji obszarów zagrożonych rozprzestrzenieniem się GMO Ogrodzenie pola, pasy ochronne oddzielające doświadczenie od pozostałych ziemniaków na polu doświadczalnym. Strona 25 z 30
Odpady 9. INFORMACJE DOTYCZĄCE POSTĘPOWANIA Z ODPADAMI 9.1. Rodzaj wytwarzanych odpadów Jak odpady traktowane będą części nadziemne roślin oraz bulwy pochodzące z doświadczenia polowego. 9.2. Oczekiwana ilość odpadów Maksymalna możliwa waga bulw z doświadczenia o planowanej powierzchni to 400 kg. 9.3. Możliwe zagrożenia Z odpadami nie jest związane żadne zagrożenie. 9.4. Opis planowanego postępowania z odpadami, uwzględniający metody bezpiecznej dla zdrowia ludzi i środowiska dezaktywacji odpadów Części nadziemne roślin zostaną spalone, a bulwy nieprzeznaczone do prac w roku następnym zostaną parowane (w kolumnie parnikowej) i następnie kompostowane. Strona 26 z 30