Energetyka ze źródeł odnawialnych jako stymulator rozwoju rynku pracy i przedsiębiorczości w UE i Polsce

Energetyka ze źródeł odnawialnych jako stymulator rozwoju rynku pracy i przedsiębiorczości w UE i Polsce

Energia ze źródeł odnawialnych na świecie Energia ze źródeł odnawialnych (OZE) energia wodna, słoneczna, geotermalna, energia wiatru, biopaliwo, biomasa, biogaz, energia prądów morskich i pływów. Są alternatywą dla paliw kopalnych, ograniczenie emisji gazów cieplarnianych Energia z OZE zaspokaja ok. 8,5% światowego zapotrzebowania na energię. Największy udział w OZE ma energia grawitacyjna wody (75%), w mniejszym stopniu energia wiatru (11%), energia geotermalna (6%), biomasa i biopaliwa (5,5%) i energia słoneczna (2%). Liderem w rozwoju energii odnawialnej jest UE, w której udział OZE w ogólnym zużyciu energii wynosi obecnie 14,5%. Niemal połowa OZE (46%) w UE to energia wodna, 26% - energia wiatrowa, prawie 20% - biomasa i biopaliwa, 7% energia słoneczna i 0,9% - energia geotermalna Rozwój OZE w UE ma się przyczynić do ograniczenia emisji gazów cieplarnianych, poprawy bezpieczeństwa dostaw energii, zmniejszenia zależności od importu surowców energetycznych oraz stymulować rozwój gospodarczy i wprowadzanie innowacji technologicznych. BP Statistical Review of World Energy, June 2013, s.38, bp.com/statisticalreview European Commission, Report from the Commission to the European Parliament, the Council,, the European Economic and Social Committee and the Committee of the Regions: Renewable Energy Progress Report, COM(2013) 175 final, Brussels

OZE w państwach członkowskich UE Jednak nadal istnieje pod tym względem olbrzymie zróżnicowanie między państwami członkowskimi Unii. Kraje, w których jest rozwinięta polityka pozyskiwania energii z OZE i jej udział w zużyciu energii jest bardzo wysoki (2012), np. Szwecja (51 proc.), Łotwa (36 proc.), Finlandia (34 proc.) i Austria (32 proc.), Estonia (26%). Również ich cele wyznaczone na 2020 rok są bardzo ambitne i znacznie przekraczają unijny cel 20%. I tak np. Szwecja zobowiązała się do osiągnięcia 49% udziału OZE, Łotwa 42%, Finlandia 38%, Austria 34%, Portugalia 31%, Dania 30%, Rumunia 24%. Najniższy udział OZE mają Malta (1,4 proc.), Luksemburg (3,1 proc.), Wielka Brytania (4,2 proc.) i Holandia (4,5 proc.)., Belgii 4,1%, Holandii 4,3%, na Cyprze 5,4%, Węgrzech 6,7%, Polska 10,4% udział. Również cele tych państw na rok 2020 są mniej ambitne: Malta 10%, Luksemburg 11%, Belgia, Węgry i Czechy po 13%, Holandia i Słowacja po 14%, Polska i Wielka Brytania po 15%.

Udział energii ze źródeł odnawialnych w całkowitym zużyciu energii końcowej (w %) w wybranych państwach UE w latach 2004-2011 2004 2011 Cele 2020 UE 27 7,9 13,0 20 Państwa o najwyższym udziale OZE: Szwecja 38,3 46,8 49 Łotwa 32,8 33,1 40 Finlandia 29,0 31,8 38 Austria 22,8 30,9 34 Estonia 18,4 25,9 25 Portugalia 19,3 24,9 31 Dania 14,9 23,1 30 Rumunia 17,0 21,4 24 Państwa o najniższym udziale OZE: Polska 7,0 10,4 15 Słowacja 6,7 9,7 14 Czechy 5,9 9,4 13 Węgry 4,4 8,1 13 Irlandia 2,4 6,7 16 Cypr 2,7 5,4 13 Holandia 1,8 4,3 14 Belgia 1,9 4,1 13 Wlk.Brytania 1,1 3,8 15 Luksemburg 0,9 2,9 11 Malta 0,0 0,4 10

Rozwój OZE w UE rozwój energetyki z OZE w UE jest dość stabilny, chociaż wolniejszy niż wcześniej oczekiwano. Nadal istnieją bariery administracyjne, prawne i polityczne hamujące rozwój sektora OZE. UE importuje około 50% swojego zaopatrzenia energetycznego, ilość ta może wzosnąć do 70% w przeciągu następnych 15 lat. Komisja Europejska opublikowała Zieloną Księgę na temat unijnej polityki energetycznej i klimatycznej do 2030 roku, w której zaproponowała zwiększenie udziału energii odnawialnej (do 30 % do roku 2030), poprawę efektywności energetycznej oraz wprowadzenie inteligentnej infrastruktury energetycznej, a także zwiększenie nakładów inwestycyjnych na modernizację systemu energetycznego. W najbliższym czasie uchwalona będzie nowa dyrektywa, która zobowiąże państwa członkowskie do ustalenia nowych bardziej ambitnych celów zwiększania udziału OZE. Komisja Europejska, Zielona Księga: Ramy polityki w zakresie klimatu i energii do roku 2030, COM(2013) 169 final, Bruksela, dnia 27.3.2013

Dynamiczny rozwój rynku OZE i rosnące zatrudnienie pomimo kryzysu w UE Od 2005 r. sektor OZE w całej Unii rozwija się dynamicznie. Kryzys gospodarczy spowodował spowolnienie tej dynamiki, ale bez oznak recesji. To raczej proces stabilizacji zarówno w obrotach handlowych jak i zatrudnieniu. To jeden z niewielu sektorów, które nie odczuł negatywnych skutków kryzysu energetyka z OZE ma być rodzajem ucieczki do przodu dla europejskiej gospodarki. W UE zatrudnienie na rynku OZE zarówno w zawodach bezpośrednio jak i pośrednio z nim związanych - 1,2 mln miejsc pracy i ta liczba stale rośnie Liderem są Niemcy 30% miejsc pracy w OZE w Unii Najwięcej miejsc pracy: sektor fotowoltaiczny 311 tys. pracowników, biomasa i energia wiatrowa po 270 tys. pracowników. Wzrost w obrotach handlowych w 2011 r. 137 mld euro. Wzrost ten jest lustrzanym odbiciem rosnącego zatrudnienia, co oznacza, że europejski sektor energii OZE osiągnął poziom ekonomicznej dojrzałości. Największy (33%) udział w rynku ma fotowoltaika, która również rozwija się najbardziej dynamicznie. Kolejne technologie odnawialne: biomasa i energia wiatrowa stanowią odpowiednio 23% i 20% wartości rynku OZE.

Liczba miejsc pracy na rynku OZE w poszczególnych sektorach (w tys.) w państwach UE Państwo Ogółem Fotowol taika Biomasa Energia wiatrowa Biopal. Biogaz Energia geoterm. Energia solarna Niemcy 378,8 110,0 48,3 101,1 23,2 52,9 14,2 14,1 Francja 178,4 62,7 45,5 20,0 8,4 2,3 3,5 8,1 Włochy 121,8 55,0 10,6 30,0 8,4 4,0 6,1 4,5 Hiszpania 80,0 15,0 14,4 30,0 10,2 2,0 0,6 5,0 Szwecja 55,0 0,4 25,0 8,0 3,8 0,1 13,0 0,3 Wlk. Bryt. 48,7 10,0 5,2 17,7 7,5 3,2 1,7 0,7 Dania 35,7 0,8 4,5 25,5 1,5 0,2 0,1 0,4 Austria 36,6 4,2 18,8 3,5 2,7 1,5 1,0 3,6 Finlandia 34,1 0,1 22,4 6,4 1,4 0,1 3,1 0,1 Polska 34,6 0,1 21,8 1,6 6,4 0,5 1,0 2,1 Grecja 32,2 22,0 2,7 2,5 0,5 0,1 0,1 3,7 Portugalia 21,6 3,5 7,8 4,9 1,6 0,1 0,2 1,5 Belgia 21,0 10,4 3.0 3,6 2,0 0,4 0,7 0,5 Holandia 21,0 2,5 3,1 2,8 2,5 1,9 2,0 1,5 Rumunia 18,1 0,1 11,7 4,0 1,4 0,3 0,1 0,2 Węgry 13,3 4,7 4,6 0,8 1,2 0,1 1,1 0,2 Czechy 12,2 1,5 6,2 0,4 1,9 0,5 0,9 0,5 Bułgaria 11,2 3,6 3,0 3,7 0,1 0 0,3 0,1 Ogółem UE 1 186,5 311,9 274,2 270,2 109,1 70,9 51,3 48,7

Wielkość obrotów handlowych na rynku OZE w poszczególnych sektorach (w mld euro) w wybranych państwach UE (2011 rok). Państwo Ogółem Fotowoltaika Biomasa Energia wiatrowa Biopal. Biogas Energia geoterm. Energia solarna Niemcy 36,7 16,0 4,3 7,1 3,7 2,3 1,8 1,1 Włochy 23,7 14,8 3,3 1,0 1,3 1,5 0,6 0,5 Francja 11,5 3,9 2,1 1,7 2,4 0,2 0,4 0,4 W.Brytania 10,0 2,5 5,1 0,5 1,0 0,6 0,1 0,6 Hiszpania 8,9 1,5 3,5 1,4 1,6 0,9 0 0,6 Dania 8,3 0,7 7,0 0,4 0,1 0 0 0 Szwecja 7,6 0,1 1,2 4,5 0,5 0 0,9 0 Austria 4,9 0,3 0,7 2,4 0,4 0 0,2 0,4 Finlandia 3,0 0 0,5 2,2 0,2 0 0,1 0 Polska 3,0 0 0,7 0,6 1,4 0 0 0,2 Holandia 2,9 1,1 0,9 0,3 0,3 0,1 0,2 0 Belgia 2,6 1,7 02 0,3 0,3 0,1 0 0 Rumunia 2,1 0 0,7 1,1 0,2 0 0 0 Czechy 2,2 1,0 0 0,6 0,3 0,1 0 0,1 Portugalia 2,1 0,1 0,7 0,7 0,3 0 0 0,1 Grecja 2,0 1,1 04 0,3 0,1 0 0 0,1 Słowacja 1,3 0,7 0 0,2 0,1 0 0 0 Bułgaria 0,9 0,2 0,3 0,3 0 0 0 0 Ogółem UE 137,3 45,9 32,4 27,5 14,7 5,2 4,7 3,8

Rozwój energetyki z OZE w Polsce stracone szanse czy początek nowej drogi? Polska nie jest liderem w wykorzystywaniu odnawialnych źródeł energii, wprost przeciwnie udział OZE jest poniżej średniej dla UE i wynosi 10,4%, a cel wyznaczony na 2020 rok to 15%. Udział OZE w energii elektrycznej w 2012 r. to 10,2%, w ciepłownictwie 12,8%, a w transporcie 6,8%. Obecnie metoda współspalania ma największy udział (36%) w produkcji energii elektrycznej z OZE, ale jest uznawana za najmniej efektywny system wsparcia OZE. Na system zielonych certyfikatów przeznaczono 15 mld zł, ale w jego ramach nie powstała żadna polska specjalność technologiczna w zakresie OZE. Wraz z wycofaniem zielonych certyfikatów, udział energii ze współspalania znacznie się zmniejszy. Drugie źródło energii OZE elektrownie wiatrowe - 26% (700) o łącznej mocy 2496,7 MW. W najbliższych latach można się spodziewać dalszej ekspansji tej technologii. Elektrownie wodne 24% 966,1 MW; elektrownie na biomasę to 820MW (10%).; biogazownie 131,2 MW; najsłabiej rozwijającą się w Polsce technologią jest fotowoltaika, której produkcja osiągnęła 1,2 MW

Struktura produkcji energii całkowitej oraz z OZE w Polsce (2013)

Ilość energii elektrycznej wyprodukowanej w Polsce w poszczególnych technologiach odnawialnych źródeł w latach 2008-2014 [w MW] 6000 5000 4000 3000 2000 1000 0 2008 2009 2010 2011 2012 2013* 2014* Elektrownie wodne Biomasa Biogaz Elektrownie wiatrowe Elektrownie słoneczne

Energetyka prosumencka jako szansa na rozwój rynku pracy i przedsiębiorczości energetyka prosumencka wytwarzanie w mikroinstalacjach przez osoby fizyczne i inne podmioty zielonej energii na potrzeby własne i na sprzedaż Mikroinstalacja odnawialne źródło energii o mocy elektrycznej do 40 kw lub mocy cieplnej do 70 kw. Technologie wytwarzania ciepła: kolektory słoneczne, kotły na pelety, brykiety z biomasy, pompy ciepła, a wytwarzania energii elektrycznej: małe elektrownie wiatrowe, systemy fotowoltaiczne, biogazownie. Energetyka prosumencka rozwija się dynamicznie w całej Europie, ale w niektórych krajach np. Niemczech doprowadziła do rewolucji energetycznej. w Niemczech 3 mln mikroinstalacji OZE dostarcza 36% energii odnawialnej więcej niż działające w tej branży koncerny energetyczne. W Niemczech w OZE dominują mali producenci: 52% to osoby fizyczne i rolnicy, 14% - developerzy, 13% - korporacje energetyczne, 11% - fundusze inwestycyjne, 10% - przemysł. Zdecydowana większość to mikroinstalacje (o mocy ok. 20 kw). W samym sektorze fotowoltaiki inwestorzy indywidualni osoby fizyczne i rolnicy stanowią 60%, tj. użytkują pond 800 tysięcy instalacji

Niemiecki plan rewolucji energetycznej

Energiewende niemiecka rewolucja energetyczna Korzyści: Redukcja emisji gazów cieplarnianych Oszczędności gospodarcze na imporcie paliw kopalnych do kraju 7 bilionów Euro rocznie (2011 r.). W OZE powstało 380 000 nowych miejsc pracy. Przyrost PKB Niemiec związany z inwestycjami w OZE sięga 20 bilionów Euro rocznie. Większość mocy zainstalowanej w OZE należy do osób prywatnych (42%) lub rolników indywidualnych (9%). Promocji odnawialnej energii służy specjalna ustawa, która wprowadziła zasadę pierwszeństwa w dostępie do sieci dla prądu produkowanego ze źródeł odnawialnych, oraz specjalną taryfę za prąd, tzw. feed in (FiT). Oprócz tej ustawy administracyjnie postanowiono o zamknięciu wszystkich rektorów jądrowych. Kolejne wyłączenie reaktorów planowane jest na 2015 rok.

Etapy rozwoju energetyki prosumenckiej I okres inkubacji, upowszechniania, zmiany świadomości, postaw i zachowań dotychczasowych konsumentów energii tradycyjnej. II wprowadzanie jej do istniejących systemów energetycznych. Obydwa etapy wymagają wsparcia ze strony państwa, w tym stworzenia adekwatnych regulacji prawnych oraz wprowadzenia instrumentów finansowych stymulujących rozwój sektora mikroinstalacji OZE. W wielu państwach UE energetyka prosumencka jest na zaawansowanym etapie rozwoju, w Polsce to dopiero początek wprowadzania tego modelu energetyki. Nadchodząca zielona rewolucja wymaga zmian paradygmatów myślenia o energetyce i większego niż dotychczas otwarcia na systemy zdecentralizowane W Polsce są sprzyjające warunki do rozwoju energetyki prosumenckiej: olbrzymie rozproszenie odbiorców energii (budownictwo indywidualne, duża liczba małych gospodarstw rolnych i drobnej przedsiębiorczości) Duże i niewykorzystane zasoby energii odnawialnej. Obecnie wykorzystujemy 18% tych zasobów (w tym słońce, wiatr i geotermia jedynie w ułamku procenta). Rosnące ceny energii elektrycznej i cieplnej oraz malejące zdolności energetyki konwencjonalnej zmuszają odbiorców do poszukiwania alternatywnych źródeł pozyskiwania energii.

Energetyka prosumencka w Polsce Obecnie w Polsce jest 223 tysiące mikroinstalacji OZE, z czego 98,5% służy do wytwarzania energii cieplnej: około 120 tys. to kolektory słoneczne, 90 tys. - małe kotły na biomasę, a 10 tys. - pompy ciepła. Tylko 1,5% mikroinstalacji do produkcji energii elektrycznej, Cechą wyróżniającą rynek mikroinstalacji w Polsce jest mała liczba instalacji do wytwarzania energii elektrycznej i bardzo niski odsetek przyłączonych do sieci elektroenergetycznej. (270 mikroinstalacji) raczkująca energetyka prosumencka nastawiona jest na wytwarzanie energii cieplnej, a nie elektrycznej. Według Instytutu Energetyki Odnawialnej po wprowadzenie sprzyjających OZE regulacji prawnych liczba prosumentów w Polsce może wzrosnąć w 2020 r. dziesięciokrotnie tj. do 2,5 mln Obecnie rynek mikroinstalacji OZE wartość to 4,5 mld złotych, a w 2020 r. 26,5 mld zł. Rozwój energetyki prosumenckiej spowodowałby powstanie 54 tys. nowych miejsc pracy, w tym 15 tys. w firmach produkujących urządzenia.

Liczba prosumentów (w tys.) Przewidywana liczba prosumentów na rynku mikroinstalacji OZE 2500 2000 1500 1000 500 0 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 PV Małe elektr. Wiatrowe Kolektory słoneczne Kotły na bimasę Pompy ciepła Mikrobiogazownie

Liczba miejsc pracy w mikroinstalacjach OZE (w tys.) Rynek pracy w sektorze energetyki prosumenckiej w Polsce Prognozowana liczba miejsc pracy w sektorze mikroinstalacji OZE w 2013-2020. 60 50 40 30 20 10 0 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 Kolektory słoneczne Kotły na biomasę Getermalne pompy Małe elektrownie wiatrowe PV Mikrobiogazownie Specyfika sektora mikroinstalacji OZE wpływ na rozwój przedsiębiorczości w regionie oraz tworzeniu nowych miejsc pracy w MSP. cechą jest wielofunkcyjność sektora mikroinstalacji miejsca pracy powstają nie tylko przy produkcji urządzeń, ale też ich instalacji, obsłudze, doradztwie, zaopatrzeniu w paliwa itp. Powstaną nie tylko liczne nowe miejsca pracy, ale też obecni bezrobotni lub osoby z upadających branż będą mogli się przekwalifikować liczba miejsc pracy w OZE w całej UE podwoi się do 2020 roku.

Rozwój przedsiębiorczości w sektorze OZE w Polsce przypadek branży kolektorów słonecznych Energetyka słoneczna cieplna jest jak dotąd najszybciej rozwijającym się sektorem mikroinstalacji OZE w Polsce Obecnie wielkość skumulowana zainstalowanej powierzchni kolektorów słonecznych w Polsce wynosi 1,2mln m2. Z każdym rokiem przybywa 140-300 tys. nowoinstalowanych powierzchni. obroty handlowe w tym sektorze wyniosły 670 mln zł., roczny przyrost liczby nowych instalacji to 20-40%. Polska stała się w 2012r. drugim (po Niemczech) największym rynkiem kolektorów słonecznych w UE, wyprzedzając pod tym względem rynek włoski, francuski, austriacki i grecki.

Rozwój przedsiębiorczości w sektorze OZE w Polsce przypadek branży kolektorów słonecznych Badania Komisji Europejskiej słoneczna energetyka termiczna należy do najbardziej efektywnych technologii produkcji ciepła, z punktu widzenia ograniczenia emisji gazów cieplarnianych. dyrektywa 2009/28-WE o promocji stosowania odnawialnych źródeł energii wprowadza konkurencję pomiędzy nośnikami: biopaliwami transportowymi, zieloną energią elektryczną i zielonym ciepłem. Stymulatorem rozwoju krajowego rynku kolektorów słonecznych jest system dotacji z NFOŚiGW. Niemal połowa instalacji zamontowanych w 2012 r. otrzymała wsparcie w tym systemie. Wraz ze zwiększaniem się skali produkcji kolektorów obniża się koszt ich wytwarzania. W Niemczech koszty tych instalacji zmniejszyły się w 2012 do 66% kosztów z roku 2006. W 2015 r. wyniosą one 76%, a w 2020r. 57% kosztów obecnych. Również w Polsce jest spadek cen rynkowych kolektorów. Perspektywa obniżenia kosztów produkcji i cen tych instalacji to istotny czynnik stymulującym rozwój sektora. Z programu wsparcia do zakupu instalacji skorzystało 40 tysięcy osób, wykorzystując 280 milionów złotych dotacji.

Tysiące m2 Wielkość eksportu i importu kolektorów słonecznych w Polsce w latach 2008-2012 (w m2) 120 100 80 60 40 20 0 2008 2009 2010 2011 2012 Eksport Import

Rynek kolektorów słonecznych w Polsce Na rynku kolektorów słonecznych występuje wyraźna regionalizacja. W niektórych województwach sprzedaż instalacji jest dziesięciokrotnie wyższa niż w innych regionach. Liderami są województwo śląskie, w którym sprzedaż w okresie 2008-2012 wyniosła 6,9 tys. instalacji (45 tys. m2) oraz małopolskie sprzedaż 5,9 tys. produktów (38 tys. m2).

Wnioski UE promuje wprowadzenie modelu niskoemisynej, nowoczesnej i oszczędnej energetyki, toteż unijny rynek energetyczny już się modernizuje i zmienia Rozwój polskiej energetyki powinien nie tylko zakładać spełnienie wymogów stawianych przez UE, ale także być zgodny z trendami na unijnym rynku energetycznym. Dynamiczny rozwój OZE, rosnący udział energii odnawialnej w całkowitym zużyciu energii w UE, wzrost innowacyjności w tych technologiach, to wielka szansa dla polskiej energetyki, przedsiębiorczości i rynku pracy. Energetyka prosumencka nie jest konkurencją dla energetyki systemowej, jest formą uzupełnienia w bilansie energetycznym. Jest korzystna dla gospodarki olbrzymi potencjał produkcyjny i usługowy, stymulujący rozwój MSP i tworzy nowe miejsca pracy. W sytuacji recesji europejskiej gospodarki, jedynie sektor OZE wyróżnia się wysoką dynamiką rozwoju, w tym rosnącym zatrudnieniem i zwiększającymi się obrotami handlowymi. Niewykorzystanie tej szansy byłoby wielką stratą nie tylko dla krajowej gospodarki, ale też bezpieczeństwa energetycznego, mobilizacji społecznej i przedsiębiorczości obywateli. W Polsce nadal istnieją poważne bariery prawne, administracyjne i polityczne hamujące rozwój sektora OZE.