Wymiarowanie rysunków technicznych Opracował Robert Urbanik
Wymiarowanie Wymiarowanie polega na określeniu wymiarów elementów na rysunku technicznym za pomocą liczb, linii i znaków wymiarowych. Sposób rozmieszczania znaków i liczb jest ściśle określony normami technicznymi. Generalnie wymiarowane są tylko rysunki wykonawcze. Na rysunkach złożeniowych dopuszcza się podawanie jedynie wymiarów gabarytowych i charakterystycznych.
Wymiarowanie Wymiarowanie powinno byd sporządzone w sposób umożliwiający jednoznaczne odczytanie zapisu konstruktora. Jednocześnie wymiarując należy przestrzegad norm rysunkowych i w wystarczającym stopniu wykazad się znajomością technologii wykonania przedmiotu, gdyż często warunkuje ona sposób prawidłowego określenia wymiarów.
Linie wymiarowe Linie wymiarowe pełnią na rysunku rolę pomocniczą i nie mogą go zaciemniad, dlatego zawsze są rysowane linią cienką. Liczby wymiarowe wpisywane są pismem technicznym, wszystkie liczby muszą mied jednakową wielkośd, dostosowaną do wielkości arkusza rysunkowego (zgodnie z PN).
Jednostki Na rysunkach technicznych maszynowych obowiązuje zasada ogólna, iż wszystkie wymiary podawane są wyłącznie w milimetrach. Znak jednostki *mm+ należy na rysunku pominąd.
Elementy wymiaru rysunkowego LINIA WYMIAROWA ZNAK OGRANICZENIA LICZBA WYMIAROWA 78 POMOCNICZA LINIA WYMIAROWA
Znaki ograniczenia Znakiem ograniczenia może byd: Strzałka zaczerniona Strzałka otwarta Ukośna kreska pod kątem 45 0 Czarna kropka Długośd grota strzałki winna wynosid 4-8 grubości linii rysunkowej (nie mniej niż 2,5mm), długośd grotów wszystkich wymiarów winna byd identyczna. Ukośne kreski winny mied długośd ok.3,5mm, stosuje się je tylko gdy nie ma możliwości umieszczenia strzałek a także na rysunkach architektonicznych.
Znaki ograniczenia linii wymiarowych A B Jeśli stosuje się sposób (b) lub (c) to na zewnątrz ostatnim znakiem ograniczenia musi byd strzałka. C D A. STRZAŁKA OTWARTA B. STRZAŁKA ZACZERNIONA C. KRESKA UKOŚNA D. KROPKA
10 7 7 2-4 Grafika wymiarów rysunkowych Prawidłowe odstępy linii wymiarowych
2 Grafika wymiarów rysunkowych Liczby wymiarowe umieszcza się na wysokości 0,5-2 mm ponad linią wymiarową. W miarę możliwości wymiar powinien byd wpisany symetrycznie (na środku). Na rysunkach technicznych nie podaje się jednostek (miana). Na rysunku maszynowym wymiary określa się w mm zaś na budowlanym w cm. 57 57 mm
Grafika wymiarów rysunkowych 77 0 40 12 Wymiary kątowe podaje się w stopniach, minutach i sekundach stosując zapis skrótowy.
Grafika wymiarów rysunkowych Linia pomocnicza winna byd prostopadła do wymiarowanego zarysu, zaś linia wymiarowa równoległa do niego. ŹLE dobrze ŹLE
Grafika wymiarów rysunkowych Dopuszczalny przypadek kreślenia linii pomocniczej wymiarowej skośnie w stosunku do wymiarowanego zarysu. Dopuszczalny przypadek krzyżowania się linii wymiarowych.
Grafika wymiarów rysunkowych 88 88 Wymiarowanie z użyciem dwóch linii pomocniczych Wymiarowanie z użyciem jednej linii pomocniczej
Grafika wymiarów rysunkowych 88 88 Wymiarowanie bez użycia linii pomocniczych Wymiarowanie z użyciem osi symetrii
Grafika wymiarów rysunkowych Wymiarowanie od krawędzi teoretycznych
Typy wymiarów Wymiary zewnętrzne Wymiary wewnętrzne
Typy wymiarów Wymiary mieszane Wymiary pośrednie
Wskazówki dotyczące grafiki wymiarowej DOBRZE ŻLE 58 58 Korzystnie jest centralne umieszczanie wymiaru, za wyjątkiem przypadków gdy komplikuje to jego odczytanie i interpretację. 58,5 58,5
Wskazówki dotyczące grafiki wymiarowej DOBRZE ŻLE 8 8 Linia wymiarowa nie może byd przerywana.
Wskazówki dotyczące grafiki wymiarowej DOBRZE ŻLE Generalnie groty strzałek należy umieszczad na średnicach kół wewnętrznie.
Wskazówki dotyczące grafiki wymiarowej DOBRZE ŻLE W przypadku małych wymiarów strzałki lepiej usytuowad po zewnętrznej stronie wymiaru (wewnątrz może nie byd miejsca na 2 długości grota).
Wskazówki dotyczące grafiki wymiarowej DOBRZE ŻLE W przypadku braku miejsca można pomijad niektóre groty strzałek, traktując groty wewnętrzne sąsiedniego wymiaru jako groty zewnętrzne dla wymiaru położonego obok.
Wskazówki dotyczące grafiki wymiarowej DOBRZE 3,5 ŻLE 3,5 Małe wymiary winny byd umieszczone dla lepszej czytelności po zewnętrznej stronie znaków ograniczenia.
Wskazówki dotyczące grafiki wymiarowej DOBRZE ŻLE Linie wymiarowe i pomocnicze linie wymiarowe nie powinny się przecinad. Należy zatem zaczynad wymiarowanie od wymiarów największych.
Wskazówki dotyczące grafiki wymiarowej DOBRZE ŻLE Linie wymiarowe i pomocnicze linie wymiarowe nie powinny także przecinad linii krawędziowych (grubych).
Wskazówki dotyczące grafiki wymiarowej DOBRZE ŻLE Na ogół każda linia wymiarowa służy do podania tylko jednego wymiaru. Nie należy używad jednej linii do wymiarowania różnych elementów aby uniknąd niejednoznaczności.
Wskazówki dotyczące grafiki wymiarowej DOBRZE ŻLE Linia wymiarowa nie może byd przedłużeniem żadnej innej linii rysunkowej.
Wskazówki dotyczące grafiki wymiarowej DOBRZE ŻLE f55 Linia wymiarowa nie może pokrywad się z żadną inną linią rysunkową.
Wskazówki dotyczące grafiki wymiarowej DOBRZE ŻLE W przypadku wymiarowania zarysu łukowego linie pomocnicze są krzywymi będącymi przedłużeniem tego zarysu.
Wskazówki dotyczące grafiki wymiarowej DOBRZE ŻLE Przy wymiarowaniu cięciwy łuku linie wymiarowe muszą byd proste i równoległe do tej cięciwy, zaś linie pomocnicze winny byd do niej prostopadłe.
Wskazówki dotyczące grafiki wymiarowej DOBRZE ŻLE Przy wymiarowaniu kąta linia wymiarowa tworzy łuk okręgu zatoczonego z wierzchołka wymiarowanego kąta.
Wskazówki dotyczące grafiki wymiarowej DOBRZE ŻLE Groty strzałek nie powinny byd przecięte przez żadne linie rysunkowe.
Wskazówki dotyczące grafiki wymiarowej DOBRZE ŻLE Strzałek ani innych znaków ograniczenia linii wymiarowych nie wolno stawiad w miejscach załamywania linii zarysu przedmiotu.
47 47 47 Wskazówki dotyczące grafiki wymiarowej DOBRZE ŻLE 57 57 57 57 Liczba wymiarowa musi byd położona nad linią wymiarową. 47
Wskazówki dotyczące grafiki wymiarowej DOBRZE ŻLE 44 32 21 12 3,5 44 32 21 12 3,5 Przy dużej liczbie wymiarów usytuowanych bezpośrednio jeden nad drugim korzystnie jest umieszczad je naprzemiennie.
Kierunki wpisywania wymiarów Zabroniony kierunek wpisywania liczb wymiarowych Błędne kierunki wymiarowania
89 Kierunki wpisywania wymiarów 89 Wszystkie wymiary powinny byd tak umieszczone aby dało się je rozpoznad w jednym z dwóch dopuszczonych kierunków czytania rysunku.
46 Kierunki wymiarowania Wymiar czytelny od prawej strony 123 Wymiar czytelny od dołu rysunku
Wskazówki dotyczące grafiki wymiarowej DOBRZE ŻLE Porządkując łaocuchy wymiarowe należy starad się umieszczad poszczególne wymiary składowe na tym samym poziomie.
88 26 26 88 Wskazówki dotyczące grafiki wymiarowej DOBRZE 209 57 ŻLE 209 57 287 287 Wszystkie liczby wymiarowe na całym rysunki winny byd wpisane cyframi o tej samej wielkości.
Wskazówki dotyczące grafiki wymiarowej DOBRZE ŻLE 12,45 12,45 Nie należy umieszczad liczb wymiarowych bezpośrednio and znakami ograniczającymi te linie.
Wskazówki dotyczące grafiki wymiarowej DOBRZE ŻLE 3 11 7 11 12 2 2 2 2 3 2 11 2 7 2 11 2 12 W przypadku sąsiednie położonych wielu drobnych wymiarów liczby można wpisywad naprzemiennienad i pod linią wymiarową.
Wskazówki dotyczące grafiki wymiarowej DOBRZE ŻLE Na zakreskowanych przekrojach należy unikad rysowania linii wymiarowych równoległych do kierunku kreskowania.
Wskazówki dotyczące grafiki wymiarowej DOBRZE ŻLE Liczby wymiarowe nie mogą byd przecięte przez żadne inne linie wymiarowe (na przekrojach należy miejscowo przerwad kreskowanie).
42 Wymiarowanie rysunków technicznych 160 Kierunki wpisywania wymiarów DOBRZE ŻLE W razie konieczności można wymiar wpisad na linii odniesienia 24 24 55 Nie wolno wpisywad wymiarów w skreślonych kierunkach 160 34 34 42 120 120
Praktyczne wskazówki przy wymiarowaniu DOBRZE ŻLE Należy unikad długich łaocuchów wymiarowych. Wydłużanie ilości szeregowo ustawionych ogniw powoduje spadek dokładności i narastanie błędów pomiarowych oraz wykonawczych. Korzystniejszy jest układ wymiarowania równoległego lub mieszanego, w którym stosowane łaocuchy są na tyle krótkie, iż nie powodują zbytniego pogorszenia precyzji wykonania przedmiotu.
Praktyczne wskazówki przy wymiarowaniu DOBRZE ŻLE Za powierzchnię bazową, to jest tą od której podaje się wiele kolejnych wymiarów należy przyjmowad taką płaszczyznę lub krawędź, której usytuowanie ułatwi wykonanie pomiarów.
Podstawowe oznaczenia wymiarowe F- oznaczenie średnicy R- oznaczenie promienia
Podstawowe oznaczenia wymiarowe SF- oznaczenie średnicy kuli SR- oznaczenie promienia kuli
36 Podstawowe oznaczenia wymiarowe X- oznaczenie grubości przedmiotów płaskich X2,5 - oznaczenie długości łuku
Podstawowe oznaczenia wymiarowe -długośd elementu w rozwinięciu
55 Podstawowe oznaczenia wymiarowe -długośd boku kwadratu
Podstawowe oznaczenia wymiarowe (55) wymiar pomocniczy (orientacyjny, nie zamykający łaocucha wymiarowego) 188 69 (29) 99 70
6 12 Podstawowe oznaczenia wymiarowe 6 12-długośd boku wielokąta 6-oznacza liczbę kątów 12- odległośd pomiędzy bokami naprzeciwległymi Nieprawidłowe wymiarowanie: w ten sposób podajemy przekątną a nie odległośd pomiędzy bokami. źle 6 12 dobrze
Podstawowe oznaczenia wymiarowe 2- wymiar niezgodny z podziałką obowiązującą na danym rysunku 0,9 124 223 531
Podstawowe oznaczenia wymiarowe 2%- wymiar zbieżności 2,5%
Podstawowe oznaczenia wymiarowe 2%- wymiar pochylenia 2,5%
Podstawowe zasady wymiarowania wg PN 110 200 30 60 I)Zasada nie zamykania łaocuchów wymiarowych wymaga by ze względów technologicznych jedno z ogniw łaocucha wymiarowego pozostawało otwarte. Zwykle pomija się ten wymiar, który jest najmniej ważny i którego rzeczywista wartośd nie wpływu na działanie elementu, ewentualnie ten, który jest najtrudniejszy do zmierzenia.
Podstawowe zasady wymiarowania wg PN 200 80 60 A Zauważmy, że zasada niezamykania łaocucha nie oznacza dosłownie, że brak musi byd jednego wymiaru. Na tym szkicu brak jednego wymiaru, a zasada została złamana. Ze względu bowiem na symetrię jest oczywiste, iż: 200-80=120, a zatem po obu stronach wymiar krawędzi oznaczonej jako A musi wynosid 60 mm (należy więc go usunąd).
Podstawowe zasady wymiarowania wg PN Łaocuch wymiarowy kątowy (zamknięty). Łaocuch wymiarowy prosty (zamknięty w sposób niezgodny z PN) Łaocuch wymiarowy złożony (także zamknięty).
70 Podstawowe zasady wymiarowania wg PN II)Zasada nie powtarzania wymiarów mówi, że nie wolno powtórzyd tego samego wymiaru na rysunku (nawet na innych rzutach). W tym przypadku wymiar się nie powtórzył dosłownie, ale wartośd 70 wynika z promienia R35).
200 Podstawowe zasady wymiarowania wg PN 450 III)Zasada nie podawania wymiarów oczywistych wymaga pomijania tych wymiarów, które można określid na podstawie innych lub które wynikają bezpośrednio z przebiegu linii rysunkowych.
160 88 19 28 Podstawowe zasady wymiarowania wg PN F35 F25 32 IV)Zasada porządkowania wymiarów wymaga, by wymiary dotyczące tego samego szczegółu konstrukcyjnego umieszczad blisko siebie, najlepiej na jednym rzucie.
Systemy wymiarowania 1. Wymiarowanie w układzie szeregowym. Wszystkie wymiary ułożone są w jednej linii tworząc tzw. łaocuch wymiarowy (szereg). Ponieważ długie łaocuchy powodują pogorszenie dokładności wykonania, system taki stosowany jest raczej wtedy, gdy istotna jest dokładnośd wzajemnego położenia sąsiednich elementów względem siebie, nie zaś zewnętrznych baz wymiarowych.
Systemy wymiarowania 2. Wymiarowanie w układzie równoległym. Wszystkie wymiary ułożone są równolegle do siebie i mierzone od jednej powierzchni bazowej. Dokładnośd każdego wymiaru jest wynikiem pojedynczego pomiaru i nie zależy od wymiarów sąsiednich. System stosowany gdy istotna jest dokładnośd położenia detali względem zewnętrznych baz, nie zaś sąsiednich elementów.
Systemy wymiarowania 3. Wymiarowanie w układzie mieszanym. Częśd wymiarów tworzy krótkie łaocuchy, częśd jest zaś do siebie wzajemnie równoległa. System stanowi połączenie obu poprzednich metod i łączy ich zalety- stosunkowo krótkie łaocuchy zapewniają małe odchylenie od pożądanej wartości wymiaru zaś równoległośd części wymiarów zapewnia ich dokładnośd względem bazy. System ten jest też najczęściej stosowany w budowie maszyn.
30 60 Praktyczne wskazówki przy wymiarowaniu DOBRZE ŻLE 70 40 Położenie otworów określa się zawsze względem ich środka nie zaś obwodu.
Praktyczne wskazówki przy wymiarowaniu DOBRZE ŻLE Należy unikad wymiarowania od linii teoretycznych.
Praktyczne wskazówki przy wymiarowaniu DOBRZE ŻLE Należy podawad wymiary łatwo mierzalne i wygodne do sprawdzenia (łatwiej zmierzyd średnicę niż promieo).
Praktyczne wskazówki przy wymiarowaniu DOBRZE ŻLE Należy unikad wymiarowania zarysów niewidocznych, rysowanych linią kreskową.
Praktyczne wskazówki przy wymiarowaniu DOBRZE ŻLE Nie należy wymiarowad bezpośrednio miejsca przechodzenia linii prostej w łuk ze względu na trudnośd wyznaczenia kraocowego punktu prostej. W tym przypadku najlepiej posłużyd się promieniem łuku i określid położenie jego środka.
Praktyczne wskazówki przy wymiarowaniu DOBRZE ŻLE Przy wymiarowaniu wewnętrznych detali należy pamiętad o podaniu wymiarów umożliwiających usytuowanie tych elementów względem innych zarysów przedmiotu.
Praktyczne wskazówki przy wymiarowaniu DOBRZE ŻLE Przy wymiarowaniu łuków stycznych do prostopadłych krawędzi przedmiotu nie trzeba podawad położenia środka okręgu, którego łuk jest fragmentem, gdyż tylko jeden łuk o określonym promieniu można wpisad stycznie do prostych przecinających się pod kątem prostym.
Praktyczne wskazówki przy wymiarowaniu DOBRZE ŻLE Przy wymiarowaniu łuków nie stycznych do krawędzi przedmiotu niezbędne jest z kolei określenie położenia środka, z którego zatoczony został łuk.
Praktyczne wskazówki przy wymiarowaniu DOBRZE ŻLE Należy unikad wpisywania wymiarów w wewnętrzne zarysy przedmiotu. Powoduje to zwykle przecinanie się linii wymiarowych z innymi liniami wymiarowymi i konturowymi, a poza tym pogarsza czytelnośd rysunku i utrudnia jego zrozumienie.
Praktyczne wskazówki przy wymiarowaniu DOBRZE ŻLE Przy wymiarowaniu rzutów, na których zastosowano przerwanie, linia wymiarowa musi byd ciągła.
F60 F60 Praktyczne wskazówki przy wymiarowaniu DOBRZE ŻLE Jeśli wymiar umieszczony jest centralnie należy w jego okolicy przerwad linię osi symetrii dla polepszenia czytelności liczb wymiarowych.
F34 F39 F46 Zagadnienia szczególne :wymiarowanie na półwidoku znaki symetrii
Zagadnienia szczególne :dużych promieni Duży promieo, o środku położonym poza obszarem rysunku, może byd umownie skrócony poprzez załamanie linii.
Zagadnienia szczególne :wymiarowanie grupowe A A=F39 B=F51 B W przypadku większej liczby średnic o takim samym wymiarze, można otwory takie oznaczyd symbolem literowym i obok rysunku podad jego objaśnienie.
X Zagadnienia szczególne :wymiarowanie tabelaryczne y B A C D A B C D F 30 27 24 52 x 41 50 72 123 y 39 87 58 74 Wymiary otworów podane są w układzie współrzędnych prostokątnych. W ten sposób unika się wprowadzania znacznej liczby linii wymiarowych, liczb i strzałek.
Zagadnienia szczególne : wymiarowanie zarysu powtarzającego się 25 15 6x40(=240)
67,2 70 71 67,8 66,5 63 58 54 Wymiarowanie zarysów złożonych 15 7x15(=105) 12
Wymiarowanie rysunków technicznych Opracował Robert Urbanik