Udział aptek w działaniach z zakresu profilaktyki i promocji zdrowia w opiniach wybranej grupy pacjentów

Ulatowska-Szostak Probl Hig Epidemiol E. 2008, Udział 89(2): aptek 269-274 w działaniach z zakresu profilaktyki i promocji zdrowia w opiniach wybranej grupy... 269 Udział aptek w działaniach z zakresu profilaktyki i promocji zdrowia w opiniach wybranej grupy pacjentów Participation of pharmacies in prevention of diseases and health promotion activities in opinion of a selected patient group EWA ULATOWSKA-SZOSTAK Zakład Higieny Katedry Medycyny Społecznej, Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu Wprowadzenie. Promocja zdrowia i profilaktyka to działania, prowadzące do zwiększenia zainteresowania człowieka jego własnym zdrowiem oraz wpływem na czynniki kształtujące jego stan. Aktywna ich realizacja dąży do redukcji istniejących różnic w poziomie zdrowia, a także do zapewnienia jednakowej dla wszystkich dostępności środków i możliwości jego podtrzymywania, oznacza to zapewnienie osobą zainteresowanym sprzyjających warunków środowiskowych, dostęp do informacji, kształtowanie praktycznych umiejętności życiowych, a także stwarzanie dogodnych warunków dla podejmowania właściwych decyzji zdrowotnych. Zapewnienie korzystnych warunków i perspektyw dla zdrowia wymaga skoordynowanych poczynań ze strony wszystkich zainteresowanych, wśród których nie bez znaczenia jest służba zdrowia z pracownikami aptek ogólnodostępnych włącznie. Cel pracy. Zebranie opinii pacjentów (klientów aptek) na temat szeroko rozumianych działań z zakresu profilaktyki i promocji zdrowia prowadzonych na terenie aptek ogólnodostępnych. Materiał i metody. Badania przeprowadzono w okresie od 1 stycznia 2007 r. do 1 stycznia 2008 r. za pomocą kwestionariusza ankiety specjalnie przygotowanego do badań. Badaniami właściwymi objęto wybranych losowo pacjentów (klientów aptek) z terenu województwa wielkopolskiego. Ogółem przebadano 430 osób. Wyniki. Przeważająca grupa ankietowanych (84,3%) postrzega aptekę jako miejsce, w którym powinno się prowadzić działania profilaktyczne i promujące zdrowie; w przeważającej liczbie aptek ankietowani zauważyli obecność materiałów o tematyce prozdrowotnej i zapobiegawczej. Spośród ankietowanych 34,5% stwierdzało, że materiały takie występowały w aptece bardzo często natomiast ponad połowa, że sporadycznie. Zaledwie 11,8% badanych nie zauważyła nigdy materiałów o tej tematyce w odwiedzanych przez siebie lokalach aptecznych. Zagadnienia dotyczące działań profilaktycznych i promujących zdrowie takie jak np.: aktywny wypoczynek, dieta, palenie papierosów, nadużywanie leków tylko wg nieznacznej grupy ankietowanych (poniżej 10,0%) były poruszane przez farmaceutów bardzo często. Przeważająca grupa ankietowanych wskazała, iż farmaceuta nigdy nie poruszał w trakcie rozmowy z pacjentem zagadnień profilaktycznych i promujących zdrowie. Wnioski. Apteka postrzegana jest jako miejsce, w którym powinno się prowadzić działania profilaktyczne i promujące zdrowie, jednakże nie zawsze działania te były dostrzegane przez pacjentów (klientów aptek). Słowa kluczowe: profilaktyka, promocja zdrowia, apteka ogólnodostępna Introduction. Health promotion and prevention of diseases activities are addressed at increasing human interest in health matters and in factors influencing health. They are directed at reduction of existing differences in the level of health, and at ensuring equal for all access to means and possibilities of maintaining it. It is all about provision of favourable environmental conditions to those concerned, access to information, shaping of practical life skills, as well as creation of convenient circumstances to making appropriate decisions about one's health. These activities require coordinated actions on the part of all concerned, not excluding the health care system, and those employed in open-access pharmacies. Objective. Analysis of opinions of patients (pharmacies' customers) on general activities concerning prevention of diseases and health promotion, performed in open-access pharmacies. Material and method. The study was conducted since 1st January, 2007 to 1st January, 2008, using self-designed survey questionnaire. Randomly selected patients (pharmacies' customers), residing in the Wielkopolska Province, constituted the studied group. Altogether 430 subjects were queried. Results. Prevailing proportion of the respondents (84.3%) considers pharmacy as a place where prevention of diseases and health promotion activities should be conducted; the respondents noticed, in the majority of pharmacies, the presence of information material on issues related to health and prevention of diseases. As many as 34.5% of the subjects declared that such material was present very often" in the visited pharmacies, whereas more than a half of them would describe it as sporadically. Only 11.8% of the queried group never " spotted such samples of material in the pharmacies visited. Only an inconsiderable proportion of the respondents (less than 10.0%), were very often" addressed by pharmacists on issues concerning prevention of diseases and health promotion activities, e.g., active forms of rest, diet, tobacco smoking, abuse of medications. A majority of the respondents indicated that pharmacists never touched upon the above-mentioned issues, during conversations with patients. Conclusions. Pharmacy is considered as a place where prevention of diseases and health promotion activities should be conducted. Such actions were, however, not always noticed by patients (pharmacies' customers). Key words: prevention of diseases, health promotion, open-access pharmacy Probl Hig Epidemiol 2008, 89(2): 269-274 www.phie.pl Nadesłano: 20.03.2008 Zakwalifikowano do druku: 28.06.2008 Adres do korespondencji / Address for correspondence Dr n. biol. Ewa Ulatowska-Szostak Zakład Higieny UM ul. Rokietnicka 5c, 60-806 Poznań e-mail: ewaulatowska-szostak@wp.pl

270 Probl Hig Epidemiol 2008, 89(2): 269-274 Wprowadzenie Promocja zdrowia i profilaktyka to działania prowadzące do zwiększenia zainteresowania człowieka jego własnym zdrowiem oraz wpływem na czynniki kształtujące jego stan. Aktywna ich realizacja dąży do redukcji istniejących różnic w poziomie zdrowia, a także do zapewnienia jednakowej dla wszystkich dostępności środków i możliwości jego podtrzymywania; oznacza to zapewnienie osobom zainteresowanym sprzyjających warunków środowiskowych, dostępu do informacji, kształtowania praktycznych umiejętności życiowych, a także stwarzanie dogodnych warunków dla podejmowania właściwych decyzji zdrowotnych. Wysoki poziom zdrowia społeczeństw jest jednym z zadań, jakie stawia przed sobą Unia Europejska (art. 129 Traktatu z Maastricht). W dążeniu do tego celu zasadniczą rolę odgrywają promocja zdrowia i profilaktyka, szczególnie zapobieganie najpoważniejszym zagrożeniom (...) Zapewnienie korzystnych warunków i perspektyw dla zdrowia wymaga skoordynowanych poczynań ze strony wszystkich zainteresowanych, wśród których nie bez znaczenia jest służba zdrowia z pracownikami aptek ogólnodostępnych włącznie. Wykorzystując unikalną pozycję aptekarza jako ogniwa w systemie ochrony zdrowia oraz dla zwiększenia prestiżu społecznego zawodu należy włączyć apteki do systemu profilaktyki i promocji zdrowia [1]. Dotychczasowe działania w zakresie profilaktyki i promocji zdrowia w Polsce często pomijały udział aptek w tej problematyce. Również w tradycyjnym kształceniu czy też wykonywaniu zawodu zagadnienia te były często pomijane. O udziale aptekarzy w profilaktyce i promocji zdrowia mówi wiele dokumentów, m.in. Sprawozdanie Grupy WHO Rola farmaceuty w Systemie Opieki Zdrowotnej, w którym czytamy: aptekarz może uczestniczyć w lokalnych, krajowych kampaniach zdrowotnych w szerokim zakresie tematów o problematyce zdrowotnej oraz zagadnień związanych z planowaniem rodziny. Może też brać udział w kampaniach zapobiegających chorobom [2, 3]. Czynne uczestnictwo aptekarza w problematyce związanej z profilaktyką i promocją zdrowia określają również: Sprawozdanie oraz zalecenia spotkania Grupy Roboczej WHO Rola farmaceuty w Aptece Otwartej i Szpitalnej w Europejskim Systemie Opieki Zdrowotnej. Farmaceuci powinni uczestniczyć w działaniach propagujących zdrowy styl życia i zapobiegać chorobom m.in. angażując się w badania skriningowe takie, jak: pomiar ciśnienia krwi lub pomiar stężenia glukozy we krwi oraz w profilaktykę działań medycznych, zwłaszcza tych, w których istotną rolę odgrywają leki. Zaleca się, by aptekarz wnosił swój wkład w propagowanie zdrowego stylu życia wśród ogółu społeczeństwa i brał czynny udział w zapobieganiu chorobom i masowych badaniach przesiewowych [4, 5]. Warto, więc podkreślić rolę propagowania przez aptekarzy postaw prozdrowotnych utrzymujących wewnętrzną harmonię organizmu takich, jak: właściwa dieta, formy aktywnego wypoczynku, regularny tryb życia [6]. Na podobnych założeniach opiera się Dobra Praktyka Farmaceutyczna, której wytyczne mówią, że każda apteka powinna podjąć współuczestnictwo i działać z wszystkimi zainteresowanymi partnerami na poziomie bądź to lokalnym, bądź to państwowym, by powszechnie przekazać informacje promujące zdrowie. Farmaceuci, najłatwiej osiągalni fachowcy w systemie opieki zdrowotnej, powinni uczestniczyć w czynnościach i projektach na korzyść zdrowia i dobrego samopoczucia, m.in. na polu promocji zdrowia i prewencji chorób. Apteka powinna stać się miejscem, gdzie ludzie otrzymują poradę o zdrowym trybie życia i decydują o rozpoczęciu bezpośrednich działań w celu aktywnego utrzymania dobrego stanu zdrowia [7]. Również w Kodeksie Etyki Aptekarza znajdują się zapiski dotyczące omawianych zagadnień mówiące, że: aptekarz powinien popularyzować kulturę zdrowotną, przeciwstawiając się praktykom i postawom szkodliwym dla zdrowia społeczeństwa, aptekarz powinien współdziałać w zakresie oświaty zdrowotnej, szerzyć oświatę farmaceutyczną, przeciwdziałać praktyką uznanym przez naukę za bezwartościowe i szkodliwe dla zdrowia, brać udział w zwalczaniu uzależnień lekowych, toksykomanii, alkoholizmu i dopingu farmakologicznego w sporcie [8]. Apteki są szczególnymi placówkami opieki zdrowotnej i ważne jest, by pacjenci zdawali sobie sprawę, że są tym miejscem, w którym mogą zaczerpnąć informacji nie tylko o lekach, ale również szeroko rozumianej profilaktyce i promocji zdrowia. Ogromna rola aptekarzy w działaniach z tego zakresu staje się tym ważniejsza, iż powszechnie uważa się, że w XXI wieku profilaktyka w znacznej mierze wyprze dotychczas dominującą terapię naprawczą, która przy bardzo wysokich kosztach, okazuje się być nie dość skuteczna [9]. Wiedząc jak ogromne znaczenie ma profilaktyka i promocja zdrowia można stwierdzić, że szeroki udział środowiska farmaceutycznego w działaniach profilaktycznych byłby niezmiernie korzystny dla zdrowia społeczeństwa i mógłby stać się kamieniem węgielnym pod obniżenie wydatków opieki zdrowotnej [10]. Jednocześnie, aby uniknąć marginalizacji zawodu aptekarza w grupie profesji medycznych, kształcenie aptekarzy powinno być ukierunkowane właśnie na problemy związane z profilaktyką zdrowotną i promocją zdrowia [11]. Poruszone w pracy wybrane aspekty dotyczące profilaktyki i promocji zdrowia pozwalają ocenić obecne działania farmaceutów w tym zakresie oraz oczekiwania i potrzeby pacjentów w stosunku do powyższych działań.

Ulatowska-Szostak E. Udział aptek w działaniach z zakresu profilaktyki i promocji zdrowia w opiniach wybranej grupy... 271 Niniejsza praca zawiera szczegółową analizę odpowiedzi ankietowanych, które w dużej mierze odzwierciedlają ich potrzeby i oczekiwania względem farmaceutów. Cel pracy Ocena działań prowadzonych na terenie aptek ogólnodostępnych w zakresie profilaktyki i promocji w opinii pacjentów. Materiał i metody Badania przeprowadzono w okresie od 1 stycznia 2007 r. do 1 stycznia 2008 r. Techniką badawczą była anonimowa ankieta, a narzędziem badawczym był kwestionariusz ankiety przeznaczony dla pacjentów (klientów aptek ogólnodostępnych), który został skonstruowany specjalnie dla potrzeb prowadzonych badań. W kwestionariuszu postawiono pytania odnoszące się do najważniejszych aspektów związanych z profilaktyką i promocja zdrowia w aptekach ogólnodostępnych. Kwestionariusz ankiety kończyła metryczka zawierająca m.in. pytania o: płeć, wiek, miejsca zamieszkania (DM, MM/W). Czas wypełniania ankiety wynosił przeciętnie 20 minut. Badaniami właściwymi objęto wybranych losowo klientów aptek z terenu województwa wielkopolskiego. Ogółem przebadano 430 osób. Badania przeprowadzono poprzez osobiste (przez autora pracy) rozdanie ankiet. Objęto nimi pacjentów (klientów aptek ogólnodostępnych) zamieszkałych na terenie działalności Wielkopolskiej Okręgowej Izby Aptekarskiej. Rozdano łącznie 430 ankiet. Wszystkie kwestionariusze zostały po ich wypełnieniu zwrócone. Po analizie ankiet stwierdzono, że 30 (6,9%) ankiet zostało wypełnionych nieprawidłowo; ankiety te zostały odrzucone. 400 prawidłowo wypełnionych i zwróconych kwestionariuszy ankiety stanowiło 93,1% wszystkich rozdanych kwestionariuszy. W trakcie wstępnej analizy wyników badań nie stwierdzono zasadniczych różnic między opiniami klientów w zależności od płci, wieku czy miejsca zamieszkania, stąd wszystkie wyniki potraktowano łącznie. Wyniki badań i ich omówienie Aptekarze, znając rangę działań profilaktycznych i promujących zdrowie, mają podczas rozmów z pacjentami w aptece wyjątkową okazję do promowania zachowań, które przed wieloma chorobami mogą ustrzec, bądź spowodować znaczące ich złagodzenie. Zachowania bardzo istotne w utrzymaniu dobrego zdrowia to min. styl życia, dieta, aktywny wypoczynek, unikanie używek, itp. W pracy przedstawiono opinie pacjentów na temat ich zapotrzebowania na działania profilaktyczne i promujące zdrowie oraz częstości poruszania powyższych zagadnień przez farmaceutów w aptekach ogólnodostępnych. Aby ocenić udział aptek w działaniach z zakresu profilaktyki i promocji zdrowia badanie rozpoczęto od pytania ankietowanych o to (ryc. 1): czy apteka powinna być miejscem, w którym prowadzone są działania profilaktyczne i promujące zdrowie? 84,3% 2,1% 13,6% tak nie nie wiem Ryc. 1. Czy apteka Pani/a zdaniem powinna być miejscem, w którym prowadzone są działania profilaktyczne i promujące zdrowie? Fig. 1. Is pharmacy a place where, in your view, prevention of diseases and health promotion activities should be conducted? Przeważająca grupa ankietowanych (84,3%) postrzega aptekę jako miejsce, w którym powinno się prowadzić działania profilaktyczne i promujące zdrowie. Aby apteka była postrzegana przez społeczeństwo jako miejsce spełniające rolę ośrodka zdrowia, w którym zainteresowane osoby mogą uzyskać dogłębne informacje na temat swojego zdrowia bądź choroby, a nie jako przedsiębiorstwo wyłącznie handlowe, poza samymi działaniami powinna również eksponować materiały o tematyce prozdrowotnej i profilaktycznej. W przeważającej liczbie aptek ankietowani zauważyli obecność tego typu materiałów. Znaczący odsetek ankietowanych zauważa w odwiedzanych przez siebie aptekach materiały o tematyce prozdrowotnej i zapobiegawczej. Ankietowani w liczbie 34,5% stwierdzili, że materiały takie występowały w aptece bardzo często natomiast ponad połowa, że sporadycznie. Zaledwie 11,8% osób badanych nie zauważyła materiałów o tej tematyce nigdy w odwiedzanych przez siebie lokalach aptecznych (ryc. 2). 34,5% 53,7% 11,8% Ryc. 2. Odpowiedzi na pytanie: Czy w odwiedzanych przez Panią(a) lokalach aptecznych zauważa Pan(i) materiały o tematyce prozdrowotnej i zapobiegawczej? Fig. 2. Answers to question: Did you notice, in pharmacies visited by you, information material on issues concerning health and prevention of diseases?

272 Probl Hig Epidemiol 2008, 89(2): 269-274 Aptekarze, znając rangę profilaktyki chorób cywilizacyjnych i nie tylko, mają podczas rozmów z pacjentami w aptece wyjątkową okazję do promowania zachowań i działań chroniących przed tymi chorobami, bądź pozwalającymi je wykryć we wczesnym stadium. Dlatego warto ten temat poruszać przy każdej sposobności. Choroby cywilizacyjne są spowodowane rozwojem cywilizacyjnym i rozwijają się w szybkim tempie. Choroby nowotworowe, cukrzyca, zawał serca i udar niedokrwienny mózgu stanowią przyczynę wielu zgonów. W celu zmniejszenia zachorowalności i śmiertelności prowadzić należy działania propagujące kilka prostych zasad: jeść zdrowo i utrzymywać prawidłową masę ciała, nie stronić od codziennej aktywności fizycznej, nie palić i unikać miejsc zadymionych oraz regularnie mierzyć ciśnienie krwi, poziom cukru we krwi i odwiedzać swojego lekarza. O promowanie tego typu zachowań w aptekach ogólnodostępnych zapytano ankietowanych (ryc. 3). 3,6% 3,1% 93,3% Ryc. 3.Odpowiedzi respondentów na pytanie: Czy w trakcie Pani(a) wizyty w aptece aptekarz poruszał zagadnienia dotyczące profilaktyki chorób cywilizacyjnych? Fig. 3. Respondents' answer to question: Has a pharmacist ever touched upon issues concerning prevention of civilisation diseases in pharmacies 7,0% Ryc. 6. Odpowiedzi respondentów na pytania: Czy w trakcie Pani(a) wizyty w aptece aptekarz poruszał zagadnienia dotyczące Pani/a diety?" Fig. 6. Respondents' answer to question: Has a pharmacist ever touched upon issues concerning your diet, in pharmacies visited by you?" 3,0% 36,8% 15,7% 56,2% 81,3% Ryc. 7. Odpowiedzi respondentów na pytanie: Czy w trakcie Pani(a) wizyty w aptece aptekarz poruszał zagadnienia dotyczące aktywnego wypoczynku? Fig. 7. Respondents' answer to question: Has a pharmacist ever touched upon issues concerning active forms of rest, in pharmacies Zagadnienia dotyczące aktywnego wypoczynku, diety oraz stylu życia tylko wg niewielu ankietowanych (poniżej 10,0%) były poruszane przez farmaceutów bardzo często. Te same zagadnienia w opinii ponad połowy ankietowanych nie były poruszane przez farmaceutę nigdy. 98,8% 30,8% 22,5% 46,7% 0,1% 1,1% Ryc. 4. Odpowiedzi respondentów na pytanie: Czy w trakcie Pani(a) wizyty w aptece aptekarz poruszał zagadnienia dotyczące profilaktyki innych chorób np. grypy? Fig. 4. Respondents' answer to question: Has a pharmacist ever touched upon issues concerning prevention of other diseases, e.g., influenza, in pharmacies Ryc. 8. Odpowiedzi respondentów na pytanie: Czy w trakcie Pani(a) wizyty w aptece aptekarz poruszał zagadnienia dotyczące palenia przez Panią/a tytoniu? Fig. 8. Respondents' answer to question: Has a pharmacist ever touched upon issues concerning your tobacco smoking, in pharmacies 91,5% 9,4% 36,1% 54,5% 5,7% 2,8% Ryc. 5.Odpowiedzi respondentów na pytania: Czy w trakcie Pani(a) wizyty w aptece aptekarz poruszał zagadnienia dotyczące Pani/a stylu życia? Fig. 5. Respondents' answer to question: Has a pharmacist ever touched upon issues concerning your life-style, in pharmacies Ryc. 9. Odpowiedzi respondentów na pytania: Czy w trakcie Pani(a) wizyty w aptece aptekarz poruszał zagadnienia dotyczące stosowania przez Panią/a używek? Fig. 9. Respondents' answer to question: Has a pharmacist ever touched upon issues concerning stimulant consumption by you, in pharmacies

Ulatowska-Szostak E. Udział aptek w działaniach z zakresu profilaktyki i promocji zdrowia w opiniach wybranej grupy... 273 1,5% 7,8% 21,9% 9,1% 76,6% Ryc. 10. Odpowiedzi respondentów na pytania: Czy w trakcie Pani(a) wizyty w aptece aptekarz poruszał zagadnienia dotyczące lekomanii? Fig. 10. Respondents' answer to question: Has a pharmacist ever touched upon issues concerning addiction to pharmaceuticals, in pharmacies 83,1% Ryc. 11. Odpowiedzi respondentów na pytanie: Czy w trakcie Pani(a) wizyty w aptece aptekarz poruszał zagadnienia dotyczące nadużywania leków? Fig. 11. Respondents' answer to question: Has a pharmacist ever touched upon issues concerning abuse of pharmaceuticals, in pharmacies W ogromnej większości przypadków (ponad 90%) nigdy w stosunku do ankietowanych osób farmaceuta nie poruszył zagadnień dotyczących palenia tytoniu (ryc. 8) i stosowania innych używek. Może to być związane z tym, że rozmowa o nałogach, z którymi borykają się pacjenci jest bardzo trudna i kłopotliwa. Farmaceuci mogą obawiać się, iż wiele osób wciąż wstydzi się lub po prostu nie chce poruszać tych kwestii. Współczesny człowiek mający coraz mniej czasu na czynny wypoczynek, regularne spożywanie posiłków, rozrywkę, leczenie się, sięga po środki zastępcze, wśród których bardzo znaczące miejsce zajmują leki. Osoby, które same się leczą lub poprawiają diagnozę lekarską zwiększając ilość zalecanych medykamentów, nadużywają ich szkodząc sobie. Zwalczając wyimaginowane choroby, poprawiając diagnozy lekarskie często sięgają po środki łatwo dostępne w aptekach. Zdając sobie sprawę z zagrożeń chorobami cywilizacyjnymi próbują poprawiać jakość życia witaminami, preparatami mineralnymi i innymi [12]. W celu zapobiegania bądź ograniczenia zjawiska nadużywania leków i lekomanii konieczne jest zapewnienie rzetelnej, obiektywnej i pełnej informacji na temat stosowanych leków, udzielanej klientom aptek przez zatrudniony w nich fachowy personel [13]. Rzetelna wiedza na temat stosowanych leków w znacznym stopniu zapewnia pacjentowi racjonalną, skuteczną i bezpieczną farmakoterapię, i jednocześnie uświadamia niebezpieczeństwa związanych z ich nadmiernym zażywaniem. Niestety otrzymane wyniki dość jednoznacznie pokazują, że w przeważającej liczbie przypadków (ok. 80%) nigdy farmaceuta nie poruszał zagadnień dotyczących lekomani i nadużywania leków. W związku z powyższymi spostrzeżeniami można stwierdzić, że role zawodowe aptekarzy muszą ulec zmianie w taki sposób, by cele profilaktyki i promocji zdrowia weszły na stałe w zakres ich codziennej pracy. Apteka powinna stać się miejscem inicjacji indywidualnych działań profilaktycznych, miejscem gdzie następuje edukowanie zdrowotne i aktywizowanie pacjentów do działań na rzecz własnego zdrowia i zdrowia rodziny. W roli, którą aptekarz ma do spełnienia musi nastąpić przesunięcie punktu ciężkości na propagowanie zdrowego stylu życia oraz radzenia w sprawach drobnych dolegliwości, co oznacza wyjście poza dotychczasowy zakres obowiązków związanych głównie z dostarczaniem środków leczniczych. Nastąpi, zatem konieczność znacznego rozszerzenia zakresu działalności aptekarzy, którzy w nowych warunkach zadaniowych muszą wrażliwie reagować na indywidualne potrzeby każdego pacjenta i respektować je w jak najszerszym zakresie. W dążeniu do zdrowszego życia społeczeństwa. Aptekarze winni nawiązywać szerszą współpracę z lekarzami zogniskowaną wokół spraw profilaktyki i promocji zdrowia. Nowe ukierunkowanie zadań wymaga reorientacji i zmian w kształceniu i przygotowaniu zawodowym pracowników aptek. Należy doprowadzić nie tylko do zmian nastawienia pracowników aptek, lecz także do zmian organizacyjnych samej apteki, tak, aby była ona miejscem, w którym można zaspokoić całokształt potrzeb zdrowotnych pacjenta, zgłaszającego się po poradę. Pacjent, któremu aptekarz udzieli pełnej, fachowej i jednocześnie zrozumiałej porady doceni jego wykształcenie i przygotowanie, a tym samym prestiż zawodowy zostanie umocniony [14]. Uzyskane wyniki pozwoliły na poznanie rzeczywistego stanu rozwoju działań związanych z profilaktyką i promocja zdrowia występujących obecnie w aptekach ogólnodostępnych. Wnioski Większość ankietowanych: 1. postrzega aptekę jako miejsce odpowiednie do prowadzenia działań z zakresu profilaktyki i promocji zdrowia, 2. zauważyła w lokalach aptecznych wyeksponowane materiały o tematyce prozdrowotnej i zapobiegawczej, 3. wskazała, iż farmaceuta nigdy nie poruszał w trakcie rozmowy z pacjentem zagadnień profilaktycznych i promujących zdrowie.

274 Probl Hig Epidemiol 2008, 89(2): 269-274 Piśmiennictwo / References 1. Jachowicz R, Brandys J, Filipek B. Wolańczyk M. Rola farmaceuty w profilaktyce i leczeniu cukrzycy. Aspekty praktyczne opieki farmaceutycznej w aptece otwartej. Nowe elementy działalności aptekarzy. XVIII Nauk. Zj. Pol. Tow. Farmaceutycznego "Farmacja w XXI wieku". Streszczenia, Poznań, 19-22 września 2001, tom 1: 82-183. 2. ***Sprawozdanie Grupy Konsultacyjnej Światowej Organizacji Zdrowia, New Dehli, 13-16 grudnia 1988. Rola farmaceuty w Systemie Opieki Zdrowotnej. Naczelna Rada Aptekarska, Warszawa 1994. 3. ***Zestaw dokumentów Światowej Organizacji Zdrowia dotyczących roli i zadań farmaceutów. Naczelna Rada Aptekarska, Warszawa 1994. 4. Pachecka J, Tomaszewski P, Kubiak G. Farmacja XXI w. Farm Pol 1999; 55, 1: 6-11. 5. ***Sprawozdanie Grupy Roboczej WHO oraz zalecenia spotkania zwołanego przez Europejskie Biuro Regionalne Światowej Organizacji Zdrowia. Madryt, 29 listopada - 1 grudnia 1988. Rola i zadania Farmaceuty w Aptece Otwartej i Szpitalnej w Europejskim Systemie Opieki Zdrowotnej. Naczelna Rada Aptekarska, Warszawa 1994. 6. Glamowski M. Reklama i etyka. Moja Apteka 1997; 1 (5): 6-7. 7. Budźko D. Dobra praktyka farmaceutyczna (cz. I). Czas Aptekarskie 2001; 8, 2: 24-26. 8. ***Kodeks Etyki Aptekarza RP - Aneks. Biuletyn Naczelnej Izby Aptekarskiej 1999; (4) 2: 61-64. 9. Pachecka J, Tomaszewski P, Kubiak G. Farmacja XXI wieku. Farm Pol 1999; 55, 1: 6-11. 10. Szyszkowska M. O dorobku konferencji poświęconych etyce marketingu farmaceutycznego. Czas Aptekarskie, Wydanie specjalne "Etyka Marketingu Farmaceutycznego", 3-9. 11. Sączewski F. Perspektywy zmian w systemie kształcenia farmaceutów w Polsce. XVIII Nauk. Zj. Pol. Tow. Farmaceutycznego Farmacja w XXI wieku. Streszczenia, Poznań, 19-22 września 2001, t. 1, s.177. 12. Lenartowicz J. Aptekarzu, doradź. Czas Aptekarskie 2001; 6-7: 20-22. 13. Chwiałkowski H. Uwarunkowania dla praktycznej realizacji opieki farmaceutycznej w Polsce. Postęp nauk farmaceutycznych, PTFarm. Warszawa 1996. 14. Ulatowska-Szostak E. Rola farmaceuty w opiece zdrowotnej na przykładzie aptek ogólnodostępnych Wielkopolski i Ziemi Lubuskiej. Praca doktorska. Akademia Medyczna w Poznaniu, Poznań 2002.