Bitner Probl Hig A i Epidemiol wsp. Wpływ 213, zmiany 94(1): pozycji 97-12 ciała na wybrane parametry hemodynamiczne u osób po 5 roku życia 97 Wpływ zmiany pozycji ciała na wybrane parametry hemodynamiczne u osób po 5 roku życia The influence of body position change on selected hemodynamic variables in healthy subjects over 5 years of age Anna Bitner 1/, Jacek J. Klawe 1/, Monika Zawadka 1/, Paweł Zalewski 1/, Ilona Miśkowiec-Wiśniewska 1/, Małgorzata Tafil-Klawe 2/, Joanna Pawlak 1/ 1/ Katedra i Zakład Higieny i Epidemiologii, Collegium Medicum im. Ludwika Rydygiera w Bydgoszczy, Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu, Bydgoszcz 2/ Katedra Fizjologii, Zakład Fizjologii Człowieka, Collegium Medicum im. Ludwika Rydygiera w Bydgoszczy, Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu, Bydgoszcz Wprowadzenie. Aktywna i bierna zmiana pozycji ciała z leżącej na stojącą jest fizjologicznym bodźcem, który może powadzić do atypowej reakcji ze strony układu sercowo-naczyniowego. Cel pracy. Przedstawienie reakcji układu krążenia na bierną pionizację u osób zdrowych po 5 roku życia. Zamierzono sprawdzić, czy u osób starszych istnieją atypowe rekcje hemodynamiczne na bierną pionizację i jaka może być przyczyna ich występowania. Materiał i metody. W badaniu uczestniczyły 24 osoby zdrowe w wieku 59±6,5 lat, w tym 17 kobiet i 7 mężczyzn. Analizie poddano podstawowe parametry hemodynamiczne zdrowych ochotników zarejestrowane w czasie 15-minutowego spoczynku i w czasie 5-minutowej pionizacji. W pracy wykorzystano specjalistyczne narzędzie Task Force Monitor służące do nieinwazyjnego badania układu krążenia oraz czynnościowej oceny układu autonomicznego. Wyniki. W przebiegu obciążenia ortostatycznego zaobserwowano, że 19 osób zareagowało na bierną pionizację klasyczną, aczkolwiek osłabioną odpowiedzią układu sercowo-naczyniowego. U pozostałych 5 osób zarejestrowano natomiast atypową odpowiedź układu hemodynamicznego, charakteryzującą się wzrostem pojemności minutowej i objętości wyrzutowej serca z jednoczesnym zmniejszeniem naczyniowego oporu obwodowego. Wnioski. Wystąpienie atypowej reakcji układu krążenia na bierną pionizację u osób zdrowych po 5 roku życia można przypisać zwiększonej aktywności układu współczulnego oraz zwiększonemu napięciu naczyń żylnych. W klasycznej reakcji układu krążenia na test pionizacyjny, zauważalny jest mniejszy przyrost częstości skurczów serca oraz mniejszy spadek objętości wyrzutowej serca, co może być związane z zmniejszoną podatnością żył u osób starszych, mniejszą redukcją SV i osłabioną inaktywację mechanoreceptorów w sercu i płucach. Introduction. Active and passive change of the body position from lying down to standing upright is a physiological stimulus, sometimes leading to the atypical reaction of the cardiovascular system. Aim. Describing the reaction of the cardiovascular system to the tilt test in healthy subjects over 5 years of age. Material & methods. Twenty four healthy subjects (aged 59±6.5 years, including 17 women and 7 men) participated in the examination. Basic hemodynamic parameters of healthy subjects, registered in 15 minutes of the rest and in 5 minutes of the tilt test were analyzed. A specialist Task Force Monitor was used for a noninvasive examination of the cardiovascular system and the autonomic nervous system. Results. It was observed that 19 persons reacted to the tilt test with a classic, although a weakened reply of the cardiovascular system. In 5 persons an atypical response of the cardiovascular system was recorded, characterized by a height Cardiac Output and Stroke Volume with the decrease of the Total Peripheral Resistance. Conclusions. The appearance of the atypical reaction of the cardiovascular system to the tilt test in healthy persons aged over 5 years can be assigned to the increased activity of the sympathetic nervous system and the increased stretching venous vessels. In the typical reaction of the cardiovascular system to the tilt test, a smaller increase in Cardiac Output and a smaller decrease in Stroke Volume was noted, which can be associated with the reduced susceptibility of veins at elderly people, lower SV reduction and weaker inactivation of mechanoreceptors in the heart and lungs. Key words: tilt test, hemodynamic variables, atypical reaction of the cardiovascular system Słowa kluczowe: test pionizacyjny, parametry hemodynamiczne, atypowa reakcja układu krążenia Probl Hig Epidemiol 213, 94(1): 97-12 www.phie.pl Nadesłano: 3.12.212 Zakwalifikowano do druku: 22.2.213 Adres do korespondencji / Address for correspondence mgr farm. Anna Bitner Katedra i Zakład Higieny i Epidemiologii, Collegium Medicum im. Ludwika Rydygiera w Bydgoszczy UMK w Toruniu ul. M. Skłodowskiej-Curie 9, 85-94 Bydgoszcz tel. 52 585-36-15, fax 52 585-35-89, e-mail: bitnerania@gmail.com
98 Probl Hig Epidemiol 213, 94(1): 97-12 Wprowadzenie Aktywna i bierna zmiana pozycji ciała z leżącej na stojącą jest fizjologicznym bodźcem, który prowadzi do odruchowej reakcji układu sercowo-naczyniowego. Klasyczna odpowiedź układu krążenia na bierną pionizację polega na krótkotrwałym zmniejszeniu powrotu żylnego do serca, na skutek przesunięcia krwi krążącej do żył kończyn dolnych. Efektem tego jest zmniejszenie objętości późnorozkurczowej oraz objętości wyrzutowej serca (SV Stroke Volume). W konsekwencji dochodzi do chwilowego obniżenia ciśnienia tętniczego [1, 2, 3, 4], co prowadzi do inaktywacji baroreceptorów łuku aorty i zatoki szyjnej. Odruchowo zwiększa się częstość pracy serca (HR Heart Rate), kurczliwość mięśnia sercowego oraz naczyniowy opór obwodowy (TPR Total Peripheral Resistance), w następstwie skurczu naczyń oporowych [1-5]. U osób zdrowych, w wyniku prawidłowo funkcjonujących mechanizmów odruchowych, pod wpływem pionizacji biernej dochodzi do zmniejszenia pojemności minutowej serca o około 25%, zwiększenia częstości akcji serca o 3% i zwiększenia całkowitego oporu obwodowego o około 3%. Średnie ciśnienie tętnicze zmienia się w nieznacznym stopniu [6]. W populacji młodych, zdrowych osób (u około 1%) można zaobserwować atypową reakcję układu sercowo-naczyniowego na bierną pionizację, różniącą się znacznie od klasycznej odpowiedzi układu krążenia. Istnieją doniesienia, że wśród osób po 5 roku życia odpowiedź atypowa, hemodynamiczna na test pionizacyjny występuje znacznie częściej (u około 3%) w porównaniu do osób młodych [6, 7]. Cel pracy Przedstawienie reakcji układu sercowo-naczyniowego na bierną pionizację u osób zdrowych po 5 roku życia, w oparciu o podstawowe parametry hemodynamiczne mierzone przed i podczas próby ortostatycznej. Zamierzono sprawdzić: czy u osób starszych istnieją atypowe rekcje układu hemodynamicznego na bierną pionizację? Materiał i metody W badaniu uczestniczyły 24 osoby zdrowe w wieku 59±6,5 roku, w tym 17 kobiet i 7 mężczyzn. Wszyscy ochotnicy zostali poinformowani o celu badania i podpisali świadomą zgodę na jego wykonanie. Na przeprowadzone badanie otrzymano zgodę Komisji Bioetycznej przy Uniwersytecie Mikołaja Kopernika w Toruniu, Collegium Medicum im. Ludwika Rydygiera w Bydgoszczy. Przed rozpoczęciem badania od każdego z ochotników zebrano dane: płeć, masa ciała, wiek. Kryterium wykluczenia udziału w badaniu były zaburzenia czynności układu sercowo-naczyniowego oraz autonomicznego układu nerwowego. Charakterystykę ogólną grupy badanej przedstawiono w tabeli I. Tabela I. Charakterystyka ogólna grupy badanej Table I. General characteristics of the studied group Cecha Charakterystyka grupy badanej (n=24) Kobieta (n=17) Mężczyzna (n=7) Średnia SD Średnia SD Wiek (lata) 58,52 5,35 61,28 8,82 Wysokość ciała (cm) 161,58 7,34 174,66 6,31 Masa ciała (kg) 68,47 8,2 9,42 35,34 Wskaźnik masy ciała (kg/m 2 ) 26,21 2,43 24,98 2,86 Wskaźnik powierzchni ciała (m 2 ) 1,72,13 1,89,18 SD odchylenie standardowe, n liczba osób badanych Badanie przeprowadzono w standaryzowanych warunkach oceny czynnościowej autonomicznego układu nerwowego, w pozycji spoczynkowej przez okres 15 minut w celu stabilizacji układu krążenia badanego. Temperatura pomieszczenia w trakcie badania wynosiła około 21 C. Pomieszczenie było wyciszone i przyciemnione. Badanie zostało wykonane w godzinach rannych, po upływie 2 godzin od spożycia przez badanego posiłku. Badani przed rozpoczęciem badania odpoczywali i mieli opróżniony pęcherz. W trakcie całego eksperymentu osoby badane nie rozmawiały z osobą wykonującą badanie, ale w każdej chwili mogły zgłosić objawy niepokojące, dotyczące ich samopoczucia [6]. Pionizację przeprowadzono w sposób kontrolowany przy użyciu stołu pionizacyjnego, wyposażonego w pasy stabilizacyjne zapewniające bezpieczeństwo badanego. Po osiągnięciu kąta 7 stół pozostawiono na czas 5 minut, w celu dokonania pomiaru parametrów układu sercowo-naczyniowego osoby uczestniczącej w badaniu. Wartości analizowanych parametrów hemodynamicznych porównywano z wartościami zarejestrowanymi w czasie 15 minutowego spoczynku badanego. W czasie testu pionizacyjnego badane osoby nie zgłaszały objawów w postaci: zawrotów głowy, wrażenia ciemności przed oczami, szumu w uszach, bólu głowy czy suchości błon śluzowych w jamie ustnej. Analizie poddano następujące parametry: skurczowe ciśnienie krwi (sbp systolic Blood Pressure) [mm Hg], rozkurczowe ciśnienie krwi (dbp diastolic Blood Pressure) [mm Hg], średnie ciśnienie tętnicze krwi (mbp mean Blood Pressure) [mm Hg]; objętość wyrzutowa serca (SV Stroke Volume) [ml]; pojemność minutowa serca (CO Cardiac Output) [l/min]); częstość kurczów serca (HR Heart Rate) [bmp]; oraz naczyniowy opór obwodowy (TPR Total Peripheral Resistance) [dyn*s/cm 5 ].
Bitner A i wsp. Wpływ zmiany pozycji ciała na wybrane parametry hemodynamiczne u osób po 5 roku życia 99 W pracy wykorzystano system Task Force Monitor (TFM), służący do nieinwazyjnego badania układu krążenia oraz czynnościowej oceny układu autonomicznego. W skład systemu wchodzą: urządzenie do ciągłego pomiaru ciśnienia krwi, elektrokardiograf (EKG), kardiograf impedancyjny (IKG), urządzenie do oscylometrycznego pomiaru ciśnienia krwi. Urządzenie do ciągłego pomiaru ciśnienia krwi działa na zasadzie pomiaru ciśnienia środowiska okołonaczyniowego w dystalnej części kończyny górnej. Do pomiaru ciśnienia tętniczego stosuje się mankiet wypełniony powietrzem z kontrolowanym ciśnieniem oraz pletyzmograf, który zakładany jest na palec środkowy oraz wskazujący jednego z paliczków. Elektrokardiograf (EKG) rejestruje elektryczną czynność mięśnia sercowego z powierzchni klatki piersiowej w postaci różnicy potencjałów miedzy dwoma elektrodami, co zapisywane jest w postaci graficznej jako krzywa elektrokardiograficzna. Kardiograf impedancyjny (IKG) to urządzenie, którego działanie opiera się na analizie składowych sygnału impedancyjnego w klatce piersiowej podczas cyklu pracy serca. Urządzenie do oscylometrycznego pomiaru ciśnienia to zespół elementów rejestrujących oscylacyjne zmiany ciśnienia przenoszone przez tętno w obrębie ramienia, które uciśnięte jest przez mankiet [8]. Pomiar dla każdego skurczu serca w trybie beat to beat pozwala na ocenę ciśnienia tętniczego, objętości skurczowej i minutowej serca, oporu obwodowego, zmienności częstości rytmu HRV i ciśnienia tętniczego BPV oraz innych parametrów układu sercowo-naczyniowego i autonomicznego układu nerwowego [9]. Wyniki Po przeanalizowaniu zmian parametrów hemodynamicznych u poszczególnych ochotników biorących udział w badaniu zaobserwowano, że 19 osób zareagowało na bierną pionizację klasyczną odpowiedzią układu sercowo-naczyniowego. U pozostałych 5 osób w przebiegu obciążenia ortostatycznego zarejestrowano natomiast atypową odpowiedź układu hemodynamicznego. U 19 osób pionizacja spowodowała zmniejszenie objętości wyrzutowej serca o 21,93% (SV): SV 1 =79,39±1,11; SV 2 =61,98±1,44, czemu towarzyszyło zmniejszenie pojemności minutowej serca o 16,1% (CO): CO 1 =5,1±,83; CO 2 =4,28±,76. Zarejestrowano także zwiększenie częstości skurczów serca o 8,5% (HR): HR 2 =69,92±9,89 w stosunku do pomiarów przeprowadzonych w czasie 15 minutowego spoczynku badanego HR 1 =64,43±7,25. Po pionizacji biernej zaobserwowano również zwiększenie naczyniowego oporu obwodowego o 43,6% (TPR): TPR 1 =157,42±314,41; TPR 2 =2254,71±49,4. Pionizacja bierna spowodowała zwiększenie ciśnienia skurczowego o 15,45% (sbp): sbp 1 =124±9,28; sbp 2 = 143,15±12,8, rozkurczowego o 24,95% (dbp): dbp 1 =82,67±8,57; dbp 2 =13,29±12,94 i średniego ciśnienia krwi o 19,42% (mbp): mbp 1 =99,97±8,18; mbp 2 =119,38±11,66. Wszystkie zmienne zostały przedstawione w tabelach II, III i V oraz na rysunkach 1 i 2. U pozostałych 5 osób próba ortostatyczna wpłynęła na wystąpienie atypowej reakcji układu sercowo-naczyniowego charakteryzującej się: zwiększeniem objętości wyrzutowej serca o 4,44% (SV): SV 1 =58,74±11,84; SV 2 =61,35±8,78 i zwiększeniem pojemności minutowej serca o 24,33% (CO): CO 1 =3,7±,75; CO 2 =4,6±,8. Zarejestro- Tabela II. Statystyka opisowa parametrów: sbp, dbp, SV, CO, HR i TPR zarejestrowanych w czasie 15 minutowego spoczynku (Badanie 1) Table II. Descriptive statistics of sbp, dbp, SV, CO, HR i TPR parameters registered during 15-min. rest (Examination 1) Statystyki opisowe Badanie 1 N Średnia Mediana Min. Maks. SD sbp 19 124 123,11 111,4 146,54 9,28 dbp 19 82,67 83,43 62,43 95,61 8,57 mbp 19 99,97 98,27 83,92 114,43 8,16 SV 19 79,39 81,24 58,74 94,31 1,11 CO 19 5,1 5,16 3,7 6,67,83 HR 19 64,43 62,2 52,24 83,26 7,25 TPR 19 157,42 1478,3 1429,98 3411,28 314,41 sbp systolic Blood Pressure, skurczowe ciśnienie krwi; dbp diastolic Blood Pressure, rozkurczowe ciśnienie krwi; mbp mean Blood Pressure, średnie ciśnienie tętnicze krwi; SV Stroke Volume, objętość wyrzutowa serca; CO Cardiac Output, pojemność minutowa serca; HR Heart Rate, częstość kurczów serca; TPR Total Peripheral Resistance, naczyniowy opór obwodowy; n liczba osób badanych; SD odchylenie standardowe Tabela III. Statystyka opisowa parametrów: sbp, dbp, SV, CO, HR i TPR zarejestrowanych w czasie testu pionizacyjnego (Badanie 2) Table III. Descriptive statistics of sbp, dbp, SV, CO, HR i TPR parameters registered during tilt test (Examination 2) Statystyki opisowe Badanie 2 N Średnia Mediana Min. Maks. SD sbp 19 143,15 142,16 122,14 169,8 12,8 dbp 19 13,29 12,81 75,79 128,7 12,94 mbp 19 119,38 116,19 13,32 145,99 11,66 SV 19 61,98 63,8 43,9 79,67 1,44 CO 19 4,28 4,31 3,26 5,96,76 HR 19 69,92 68,14 57,32 11,2 9,89 TPR 19 2254,71 224,34 2234,3 61,36 49,4 sbp systolic Blood Pressure, skurczowe ciśnienie krwi; dbp diastolic Blood Pressure, rozkurczowe ciśnienie krwi; mbp mean Blood Pressure, średnie ciśnienie tętnicze krwi; SV Stroke Volume, objętość wyrzutowa serca; CO Cardiac Output, pojemność minutowa serca; HR Heart Rate, częstość kurczów serca; TPR Total Peripheral Resistance, naczyniowy opór obwodowy; n liczba osób badanych; SD odchylenie standardowe
1 Probl Hig Epidemiol 213, 94(1): 97-12 Tabela IV. Statystyka opisowa parametrów: sbp, dbp, SV, CO, HR i TPR zarejestrowanych w czasie 15 minutowego spoczynku (badanie 1) i w czasie testu pionizacyjnego (badanie 2) u osób z atypową reakcją układu sercowo-naczyniowego Table IV. Descriptive statistics of sbp, dbp, SV, CO, HR i TPR parameters registered during 15-min. rest (Examination 1) and during tilt test (Examination 2) in the group with atypical reaction of cardiovascular system Statystyki opisowe Badanie 1 Badanie 2 N Średnia Mediana Min. Maks. SD N Średnia Mediana Min Maks. SD sbp 5 112,71 113,69 98,45 123,86 9,18 5 116,91 12,33 98,3 125,31 1,79 dbp 5 74,79 75,75 63,41 98,12 7,3 5 83,55 83,58 81,6 86,83 2,7 mbp 5 9,68 92,41 78,34 99,79 7,8 5 97,34 98,5 89,13 12,98 5,16 SV 5 58,74 53,25 5,45 79,21 11,84 5 61,35 57,47 51,85 72,43 8,78 CO 5 3,7 3,33 3,2 4,97,75 5 4,6 4,46 3,55 5,68,8 HR 5 63,48 62,82 54,92 75,59 7,63 5 76,15 69,9 63,6 98,88 14,92 TPR 5 1956,1 1892,35 142,93 2335,15 373,6 5 1569,15 17,19 1217,13 183,97 258,41 sbp systolic Blood Pressure, skurczowe ciśnienie krwi; dbp diastolic Blood Pressure, rozkurczowe ciśnienie krwi; mbp mean Blood Pressure, średnie ciśnienie tętnicze krwi; SV Stroke Volume, objętość wyrzutowa serca; CO Cardiac Output, pojemność minutowa serca; HR Heart Rate, częstość kurczów serca; TPR Total Peripheral Resistance, naczyniowy opór obwodowy; n liczba osób badanych; SD odchylenie standardowe Tabela V. Zmiana procentowa (%) parametrów: sbp, dbp, SV, CO, HR i TPR w grupach z odmienną odpowiedzią układu hemodynamicznego na bierną pionizację Table V. Percentage change of sbp, dbp, SV, CO, HR i TPR parameters in groups with atypical reaction of hemodynamic system to passive tilt test Grupa z klasyczną odpowiedzią układu hemodynamicznego na bierną pionizację (%) Statystyki opisowe Grupa z atypową odpowiedzią układu hemodynamicznego na bierną pionizację (%) sbp 15,45 3,73 dbp 24,95 11,71 mbp 19,42 7,35 SV 21,93 4,44 CO 16,1 24,33 HR 8,5 19,95 TPR 43,6 19,78 sbp systolic Blood Pressure, skurczowe ciśnienie krwi; dbp diastolic Blood Pressure, rozkurczowe ciśnienie krwi; mbp mean Blood Pressure, średnie ciśnienie tętnicze krwi; SV Stroke Volume, objętość wyrzutowa serca; CO Cardiac Output, pojemność minutowa serca; HR Heart Rate, częstość kurczów serca; TPR Total Peripheral Resistance, naczyniowy opór obwodowy 16 14 12 1 8 6 4 2 69,9 64,4 143,1 124 82,7 13,3 1 119,4 79,4 62 5,1 4,3 HR1 HR2 sbp1 sbp2 dbp1 dbp2 mbp1mbp2 SV1 SV2 CO1 CO2 Ryc. 1. Wykres kolumnowy średnich wartości parametrów: sbp, dbp, SV, CO, HR zarejestrowanych przed (1) i w czasie testu pionizacyjnego (2) w grupie z klasyczną reakcją układu sercowo-naczyniowego Fig. 1. Column graph of average sbp, dbp, SV, CO, HR values registered before (1) and during tilt test (2) in the group with typical reaction of cardiovascular system sbp systolic Blood Pressure, skurczowe ciśnienie krwi; dbp diastolic Blood Pressure, rozkurczowe ciśnienie krwi; mbp mean Blood Pressure, średnie ciśnienie tętnicze krwi; SV Stroke Volume, objętość wyrzutowa serca; CO Cardiac Output, pojemność minutowa serca; HR Heart Rate, częstość kurczów serca 3 2 1 157 TPR1 2255 TPR2 Ryc. 2. Wykres kolumnowy średnich wartości parametru TPR zarejestrowanych przed (1) i w czasie testu pionizacyjnego (2) w grupie z klasyczną reakcją układu sercowo-naczyniowego Fig. 2. Column graph of average TPR values registered before (1) and during tilt test (2) in the group with typical reaction of cardiovascular system TPR Total Peripheral Resistance, naczyniowy opór obwodowy wano także zwiększenie częstości skurczów serca o 19,95% (HR): HR 2 =76,15±19,92 w stosunku do pomiarów przeprowadzonych w czasie 15 minutowego spoczynku badanego HR 1 =63,48±7,63. Po pionizacji biernej zaobserwowano natomiast zmniejszenie naczyniowego oporu obwodowego o 19,78% (TPR): TPR 1 =1956,1±373,6; TPR 2 =1569,15±258,41. Pionizacja bierna spowodowała zwiększenie ciśnienia skurczowego o 3,73% (sbp): sbp 1 =112,71±9,18; sbp 2 =116,91±1,79, rozkurczowego o 11,71% (dbp): dbp 1 =74,79±7,3; dbp 2 =83,55±2,7 i średniego ciśnienia krwi o 7,35% (mbp): mbp 1 =9,68±7,8; mbp 2 =97,34±5,16, podobnie jak w grupie z klasyczną odpowiedzią układu sercowo-naczyniowego na test pionizacyjny. Wszystkie zmienne zostały przedstawione w tabelach IV i V oraz na rysunkach 3 i 4. W analizie statystycznej parametry układu sercowo-naczyniowego przedstawiono jako wartości bezwzględne (średnie parametrów hemodynamicznych ± odchylenie standardowe, SD) w celu łatwiejszej interpretacji zjawisk zachodzących w układzie krążenia podczas testu pionizacyjnego.
Bitner A i wsp. Wpływ zmiany pozycji ciała na wybrane parametry hemodynamiczne u osób po 5 roku życia 11 14 12 1 8 6 4 2 76,1 63,5 112,7 116,9 97,3 9,7 83,5 74,8 58,7 61,3 3,7 4,6 HR1 HR2 sbp1 sbp2 dbp1 dbp2 mbp1mbp2 SV1 SV2 CO1 CO2 Ryc. 3. Wykres kolumnowy średnich wartości parametrów: sbp, dbp, SV, CO, HR zarejestrowanych przed (1) i w czasie testu pionizacyjnego (2) w grupie z atypową reakcją układu sercowo-naczyniowego Fig. 3. Column graph of average sbp, dbp, SV, CO, HR values registered before (1) and during tilt test (2) in the group with atypical reaction of cardiovascular system sbp systolic Blood Pressure, skurczowe ciśnienie krwi; dbp diastolic Blood Pressure, rozkurczowe ciśnienie krwi; mbp mean Blood Pressure, średnie ciśnienie tętnicze krwi; SV Stroke Volume, objętość wyrzutowa serca; CO Cardiac Output, pojemność minutowa serca; HR Heart Rate, częstość kurczów serc 3 2 1 1956 1569 TPR1 TPR2 Ryc. 4. Wykres kolumnowy średnich wartości parametru TPR zarejestrowanych przed (1) i w czasie testu pionizacyjnego (2) w grupie z atypową reakcją układu sercowo-naczyniowego Fig. 4. Column graph of average TPR values registered before (1) and during tilt test (2) in the group with atypical reaction of cardiovascular system TPR Total Peripheral Resistance, naczyniowy opór obwodowy Dyskusja Na podstawie uzyskanych wyników zaobserwowano, że 19 osób zareagowało na test pionizacyjny klasyczną odpowiedzią układu hemodynamicznego. Dane z piśmiennictwa sugerują, że pojemność minutowa serca (CO) ulega obniżeniu o około 2-25%, a objętość wyrzutowa (SV) o około 4% w grupie osób poniżej 5 roku życia. W grupie badanych powyżej 5 roku życia z klasyczną odpowiedzią hemodynamiczną, nastąpiło zmniejszenie wartości CO o 16,1%, natomiast SV o 21,93%. Według danych z piśmiennictwa można oczekiwać, że częstość skurczów serca zwiększy o 3%. W grupie 19 osób zarejestrowano zwiększenie HR, ale o 8,5%. Jedynie całkowity opór obwodowy wzrósł znacząco, bo o 43,6% (norma+3%) [6, 1, 11]. Osłabioną reakcję układu krążenia na test pionizacyjny prawdopodobnie mogą uzasadniać związane z wiekiem: fizjologiczne zmiany zachodzące w układzie sercowo-naczyniowym, osłabienie wrażliwości baroreceptorów, zaburzenia neurohormonalnych mechanizmów kontroli układu krążenia. Inaktywacja baroreceptorów łuku aorty i zatoki szyjnej prowadzi do zwiększonego wyrzutu katecholamin, ADH i aldosteronu, co aktywuje układ renina angiotensyna aldosteron [12-15]. Wielu badaczy wiąże mniejszy wzrost częstości skurczów serca oraz mniejszy spadek objętości wyrzutowej serca z zmniejszoną podatnością żył u osób starszych, co powoduje obniżoną redukcję SV i słabsze odbarczenie mechanoreceptorów sercowo-płucnych. W piśmiennictwie istnieją doniesienia, że klasyczna odpowiedź na bierną pionizację u osób zdrowych nie jest jedyną reakcją układu krążenia (reakcja atypowa) [2]. Wśród osób uczestniczących w badaniu zaobserwowano odmienną reakcję układu hemodynamicznego u 5 zdrowych ochotników. W wyniku testu pionizacyjnego doszło do zwiększenia pojemności minutowej o 4,44% i objętości wyrzutowej serca o 24,33%. Ponadto obserwowano zmniejszenie całkowitego oporu obwodowego o 19,78%. Częstość skurczów serca zwiększyła się natomiast dwukrotnie (19,95%), w porównaniu z grupą osób z klasyczną odpowiedzią układu krążenia. Występowanie atypowej reakcja układu krążenia na test pionizacyjny u osób zdrowych jest bardzo rzadkie. Znacznie częściej opisywane są tego typu reakcje u osób z chorobami układu sercowo-naczyniowego, jak na przykład choroba niedokrwienna serca. Ortostatyczne zaburzenia regulacji krążenia i wystąpienie atypowej reakcji układu hemodynamicznego na bierną pionizację u osób zdrowych można przypisać zwiększonej aktywności układu współczulnego oraz zwiększonemu napięciu naczyń żylnych [16-18]. U 5 badanych osób z atypową rekcją układu krążenia, opór obwodowy TPR w czasie spoczynku był wyższy w porównaniu z grupą osób z klasyczną odpowiedzią układu krążenia, co może świadczyć o zwiększonym napięciu naczyń tętniczych, w następstwie zwiększonej aktywności współczulnego układu nerwowego [16-18]. Upośledzona funkcja odruchu z baroreceptorów tętniczych może również zaburzać reakcję układu krążenia na pionizację bierną. W piśmiennictwie przeważa pogląd, że wraz z wiekiem czułość odruchu z baroreceptorów (BRS baroreflex sensitivity) ulega obniżeniu, co może potwierdzać powyższą hipotezę [18-21]. Atypowa reakcja układu krążenia na test pionizacyjny może występować u 1-3% osób zdrowych. Istnieją doniesienia, że tego typu reakcje mogą być związane z podwyższonym ryzykiem wystąpienia chorób układu sercowo-naczyniowego u tych osób w przyszłości. Teza ta nie została jednak do końca wyjaśniona [2]. Otrzymane w czasie przeprowadzonego badania wartości parametrów hemodynamicznych osób zdrowych po 5 roku życia, mogą stanowić wynik kontrolny w stosunku do osób z chorobami układu krążenia w podobnym wieku.
12 Probl Hig Epidemiol 213, 94(1): 97-12 Piśmiennictwo / References 1. Traczyk W, Trzebski A. Fizjologia człowieka z elementami fizjologii stosowanej i klinicznej. PZWL, Warszawa 21. 2. Dobosiewicz A, Puchalska L i wsp. Występowanie atypowej odpowiedzi na aktywną pionizację u osób z chorobami układu krążenia. Kardiol Pol 29, 67: 672-676. 3. Dambrink JHA, Imholz BPB, et al. Circulatory adaptation to orthostatic stress in healthy 1-14-year-old children investigated in a general practice. Clin Sci 1991, 81, 51 58. 4. Grubb BP. Pathophysiology and differential diagnosis of neurocardiogenic syncope. Am J Cardiol 1999, 84, 3Q-9Q. 5. Parry SW, Kenny RA. The role of tilt table testing in neurocardiovascular instability in older adults. Eur Heart J 21, 22: 37-372. 6. Jörg J. Diagnostyka autonomicznego układu nerwowego i zaburzeń snu. Urban & Partner, Wrocław 21. 7. Thangarajah N, Hames T, Mubako H, et al. The use of impedance cardiography in the young and elderly during postural stress. Age Ageing 198, 9: 235-4. 8. Siebert J. Kardiografia impedancyjna. Via Medica, Gdańsk 26. 9. Zalewski P, Słomiński K, Klawe J, Tafil-Klawe M. Ocena czynnościowa autonomicznego układu nerwowego z użyciem systemu Task Force Monitor. Acta Bio-Optica et Informatica Medica 28, (3): 228-234. 1. Parry SW, Kenny RA. The role of tilt table testing in neurocardiovascular instability in older adults. Eur Heart J 21, 22: 37-372. 11. Gajek J, Zyśko D i wsp. Test pochyleniowy u osób w wieku podeszłym: zastosowanie, wyniki, bezpieczeństwo metody i implikacje terapeutyczne. Folia Cardiol 24, 11, 8: 591 598. 12. Sleight P. The importance of the autonomic nervous system in health and disease. Aust N Z J Med 1997, 27: 467-73. 13. Ruiz GA, Madoery C, Arnaldo F, et al. Frequencydomain analysis of heart rate variability during positive and negative head-up tilt test: importance of age. Pacing Clin Electrophysiol 2, 23: 325-332. 14. Safar ME, London GM. Arterial and venous compliance in sustained hypertension. Hypertension 1987, 1: 133-9. 15. Beck L, Pons M, Piot C, et al. A dysautonomic head-up tilt test pattern in elderly patients with neurocardiogenic syncope. PACE 1999, 22: 14-112. 16. Zyśko D i wsp. Ocena wpływu bodźca pionizacyjnego na ciśnienie tętna u osób w podeszłym wieku. Arterial Hypertension 24, 8, 6: 425-43. 17. Laitinen T, Hartikainen J, Vanninen E, et al. Age and gender dependency of baroreflex sensitivity in healthy subjects. J Appl Physiol 1998, 84: 576-83. 18. Tank J, Baevski RM, Fender A, et al. Reference values of indices of spontaneous baroreceptor reflex sensitivity. Am J Hypertens 2, 13: 268-75. 19. Thrasher TN. Unloading arterial baroreceptors causes neurogenic hypertension. Am J Physiol Regul Integr Comp Physiol 22, 282: R144-53. 2. Hering D, Wolf J, Narkiewicz K. Rola chemoreceptorów w etiopatogenezie chorób układu sercowo-naczyniowego. Post Nauk Med 24, (4): 28-31. 21. Witkowski T, Jankowska EA, Ponikowska B i wsp. Zastosowanie nieinwazyjnych metod oceny odruchu z baroreceptorów tętniczych u pacjentów z chorobami układu krążenia. Pol Prz Kardiol 24, (2): 159-165.