Ocena w³ywu wybranych bia³ek ostrej fazy i cytokin na wystêowanie niedokrwistoœci w okresie schy³kowej niewydolnoœci nerek Przewlek³y roces zaalny odgrywa istotn¹ rolê w atogenezie niedokrwistoœci w okresie schy³kowej niewydolnoœci nerek (SNN). Celem racy by³a ocena w³ywu wybranych bia³ek ostrej fazy i cytokin na niedokrwistoœæ, utrzymuj¹c¹ siê omimo leczenia erytrooetyn¹ i elazem, u chorych hemodializowanych. Do badania w³¹czono 46 chorych leczonych rzewlek³¹ hemodializ¹ () oraz 46 zdrowych ochotników. W obu gruach oznaczono morfologiê krwi, stê enie wybranych arametrów gosodarki elazowej, tj. elaza (FE), ferrytyny (FER), ca³kowitej zdolnoœci wi¹zania elaza (TIBC) i saturacjê transferyny (TSAT), stê- enie wybranych bia³ek ostrej fazy: bia³ka C-reaktywnego (CRP), hatoglobiny (HP), transferyny (TF) oraz cytokin: interleukiny-1 (), intreleukiny-6 (), czynnika martwicy nowotworów (TNF) oraz arametry gosodarki w¹trobowej: stê enie bilirubiny (BIL) i aktywnoœæ transaminaz (ALT i AST). U chorych leczonych stwierdzono wyk³adniki niedokrwistoœci oraz cechy rocesu zaalnego manifestuj¹cego siê odwy szonym stê eniem w surowicy krwi CRP (16,63 ± 9,25 mg/l), HP (1,78 ± 1,14 g/l) i cytokin: (4,15 ± 0,92 g/ml), (54,26 ± 10,16 g/ml), TNF (27,12 ± 6,37 g/l) oraz obni onym stê eniem TF (1456,25 ± 464,16 mg/l). U chorych w okresie SNN zaobserwowano istnienie statystycznie istotnych zale noœci (ujemna korelacja) omiêdzy stê eniami HP i MCV, TNF i HGB oraz stê eniem TNF i wartoœci¹ HCT. Uzyskane wyniki otwierdzaj¹ istnienie rocesu zaalnego i onadto mog¹ sugerowaæ udzia³ HP i TNF w utrzymywaniu siê niedokrwistoœci u chorych hemodializowanych. (NEFROL. DIAL. POL. 2007, 11, 6-10) Dorota FORMANOWICZ 1,2 Irena PIETRZAK 1 PRACE ORYGINALNE 1 Katedra i Klinika Nefrologii, Translantologii i Chorób Wewnêtrznych Akademii Medycznej w Poznaniu Kierownik Katedry i Kliniki: Prof. dr hab. Stanis³aw Czekalski 2 Katedra Chemii i Biochemii Klinicznej Akademii Medycznej w Poznaniu Kierownik Katedry: Prof. dr hab. Lech Torliñski S³owa kluczowe: stan zaalny niedokrwistoœæ schy³kowa niewydolnoœæ nerek Key words: inflammation anemia end-stage renal disease The influence of selected acute hase roteins and cytokines on anemia in end-stage renal disease Chronic inflammatory rocess lays an imortant role in the athogenesis of anemia in end-stage renal disease (ESRD). The aim of this study was the assessment of the influence of the selected acute hase roteins and cytokines on anemia, which lasts in hemodalysed atients, desite treatment with erythrooietin and iron. Forty six atients treated with maintenance hemodialysis () and forty six healthy volunteers were included to this study. In both studied grous concentrations of blood cell count, selected iron metabolism arameters: iron (FE), ferritin (FER), total iron binding caacity (TIBC) and transferrin saturation (TSAT), selected acute hase roteins such as C-reactive rotein (CRP), hatoglobin (HP) and transferrin (TF), cytokines: interleukin-1 (), interleukin-6 () and tumor necrosis factor (TNF) and also liver function arameters: bilirubin (BIL) and transaminases (ALT and AST) were evaluated. In hemodialysed atients features of anemia and inflammatory rocess, followed by the higher serum concentrations of CRP (16.63 ± 9.25 mg/l), HP (1.78 ± 1.14 g/ l) and cytokines (4.1 ± 0.9 g/ml), (54.26 ± 10.1 g/ml), TNF (27.1 ± 6.37 g/ml), and the lower concentration of TF (1456.25 ± 464.16 mg/l) were disclosed. In ESRD atients the negative correlations between concentrations of HP and MCV, TNF and HGB, TNF and value of HCT were found. These above results confirm existence of inflammatory rocess, and moreover, they may suggest articiation of HP and TNF in lasting anemia among hemodialysed atients. (NEPHROL. DIAL. POL. 2007, 11, 6-10) Wstê Niedokrwistoœæ stanowi owa ny roblem w gruie chorych w okresie schy³kowej niewydolnoœci nerek (SNN) leczonych rzewlek³¹ owtarzan¹ hemodializ¹ (). O istocie tego roblemu œwiadcz¹ dane eidemiologiczne, wed³ug których w momencie rozoczêcia dializoteraii u 85 % chorych obserwuje siê cechy niedokrwistoœci [22]. Istotn¹ rolê w atogenezie niedokrwistoœci odgrywa miêdzy innymi rzewlek³y roces zaalny wystêuj¹cy owszechnie u chorych leczonych [14,18,19]. Wyró - nia siê czynniki zewn¹trz- i wewn¹trzochodne, które w³ywaj¹ na utrzymywanie siê stanu zaalnego u tych chorych [21]. Adres do koresondencji: Dr Dorota Formanowicz Katedra i Klinika Nefrologii, Translantologii i Chorób Wewnêtrznych 60-355 Poznañ, ul. Przybyszewskiego 49, Poland Tel.: 061 8691326; Fax: 061 8691688 e-mail: doforman@am.edu.l 6
Do czynników zewn¹trzochodnych, zwi¹zanych z leczeniem, zalicza siê endotoksyny wystêuj¹ce w ska onym ³ynie dializacyjnym, które stymuluj¹ wydzielanie cytokin i inicjuj¹ odowiedÿ zaaln¹ w organizmie, sztuczne naczynia stosowane do tworzenia dostêów naczyniowych oraz niektóre rodzaje b³on dializacyjnych (b³ony kurofanowe i oliwêglanowe) [21,24]. Czynniki wewn¹trzochodne zale ¹ od mocznicy er se. Istniej¹ liczne dowody na to, e chorzy leczeni s¹ nara eni na stres oksydacyjny [6,14,20]. W badaniach rowadzonych in vitro zidentyfikowano wiele czynników wewn¹trzochodnych nasilaj¹cych to zjawisko, takich jak lioolisacharydy, utlenione lioroteiny o niskiej gêstoœci (ox- LDL), koñcowe rodukty zaawansowanej glikacji bia³ek oraz bia³kowe rodukty zaawansowanego utleniania. D³ugotrwa³a eksozycja na ox-ldl nasila rodukcjê cytokin rozaalnych, moleku³ adhezyjnych oraz chemokin [23] i rowadzi do ogólnoustrojowej odowiedzi ostrej fazy, która obejmuje zmianê stê eñ niektórych bia³ek (tzw. bia- ³ek ostrej fazy) w surowicy krwi. Synteza tych bia³ek jest regulowana rzede wszystkim orzez sieæ cytokinow¹, g³ównie interleukinê-1 (), interleukinê-6 (), czynnik martwicy nowotworów (TNF) oraz orzez rodukty rozadu uszkodzonych tkanek [2]. Nefroatia cukrzycowa n=14 Odmiedniczkowe zaalenie nerek n=11 BADANI n=92 n=46 Kobiety n=17 Mê czyÿni n=29 K³êbuszkowe zaalenie nerek n=10 Rycina 1 Przyczyny wywo³uj¹ce SNN oraz liczebnoœæ badanych gru. The causes of ESRD and the cardinality of examined grous. chorzy leczeni owtarzan¹ hemodializ¹; zdrowi ochotnicy 4,0 3,5 3,0 2,5 r = -0,31, = 0,025 n=46 Kobiety n=21 Mê czyÿni n=25 Nefroatia nadciœnieniowa n=9 Torbielowatoœæ nerek n=2 Cel racy Celem racy by³a ocena, w jakim stoniu wybrane wskaÿniki zaalenia, takie jak hatoglobina, transferyna, interleukina 1, interleukina 6 oraz czynnik martwicy nowotworów rzadziej oznaczane w raktyce klinicznej mog¹ w³ywaæ na niedokrwistoœæ utrzymuj¹c¹ siê omimo odawania ludzkiej rekombinowanej erytrooetyny (rhuepo) i elaza, u chorych w okresie SNN leczonych owtarzan¹ hemodializ¹. Materia³ i metody Do badania zakwalifikowano 46 chorych (w wieku 55±14 lat) w okresie SNN leczonych rzez rzynajmniej jeden miesi¹c. Zabiegi by³y wykonywane 3 razy w tygodniu rzez 4 godziny rzy u yciu dializatorów kailarnych, olisulfonowych o owierzchni 1,2 m 2. Prze³yw krwi rzez dializator by³ sta³y i wynosi³ œrednio 200 ml/min, a rze³yw ³ynu dializacyjnego wynosi³ 500 ml/min. U wszystkich chorych stosowano konwencjonalny wêglanowy ³yn dializacyjny o nastêuj¹cym sk³adzie: Na + 135 mmol/l; K + 2,0 lub 3,0 mmol/l; Ca 2+ 1,25 mmol/l; Mg 2+ 1,0 mmol/l; Cl - 108,5 mmol/l; CH 3 COO - 6,0 mmol/l; NaHCO 3-39 mmol/l. Po zabiegu wszyscy chorzy otrzymywali do ylnie rhuepo w œredniej dawce tygodniowej 4260±2846 IU oraz elazo w ostaci komleksu sacharozy i wodorotlenku FE(III) w œredniej dawce tygodniowej 106 ± 84 mg. Do badania nie zakwalifikowano chorych zaka onych wirusem HBV, HCV i CMV, chorych, u których wykryto roces nowotworowy oraz tych, którzy w ci¹gu szeœciu miesiêcy orzedzaj¹cych badanie rzebyli jak¹kolwiek ostr¹ chorobê zaaln¹. Do gruy zdrowych ochotników zakwalifikowano 46 osób (w wieku 42 ± 5 lat), które w okresie badania nie wykazywa³y cech niedokrwistoœci oraz cech ostrych i/lub rzewlek³ych chorób zaalnych H g/l HP 2,0 1,5 1,0 0,5 0,0 85 90 95 100 105 110 115 120 MCV Rycina 2 Zale noœæ omiêdzy stê eniem HP [g/l] a MCV [fl] w surowicy krwi chorych leczonych. Correlation between serum concentration of HP [g/l] and MCV [fl] in atients treated with. HGB 14 13 12 11 10 9 8 7 r = -0,375, = 0,02 Wykr. rozrzutu: TNF(g/ml) vs. HGB 6 0 20 40 60 80 100 120 140 TNF(g/ml) Rycina 3 Zale noœæ omiêdzy stê eniem TNF [g/ml] a HGB [g/dl] w surowicy krwi chorych leczonych. Correlation between serum concentration of TNF [g/ml] and HGB [g/dl] in atients treated with. Nefrologia i Dializoteraia Polska 2007 11 Numer 1 7
HCT 44 42 40 38 36 34 32 30 28 26 24 22 20 w badaniach laboratoryjnych, a w badaniu rzedmiotowym nie stwierdzano u nich odchyleñ od stanu rawid³owego. Przyczyny wywo³uj¹ce SNN w gruie chorych leczonych nerkozastêczo oraz liczebnoœæ badanych gru rzedstawiono na rycinie 1. Próbki krwi do badañ obierano w obu gruach rano, na czczo. U chorych dializowanych badanie odbywa³o siê rzed rozoczêciem drugiego w tygodniu zabiegu. Stê enie hemoglobiny (HGB) [g/dl], iloœæ krwinek czerwonych (ERY) [10 12 /l], œredni¹ objêtoœæ krwinki czerwonej (MCV) [fl], œredni¹ masê HGB w krwince czerwonej (MCH) [g], wskaÿnik hematokrytowy (HCT) [%] oznaczano metod¹ konduktometryczn¹ rzy u yciu analizatora hematologicznego Sysmex K-4500 firmy ICN, Stany Zjednoczone. Stê enie FE oraz wartoœci wskaÿnika ca³kowitej zdolnoœci wi¹zania elaza (TIBC) oznaczano metod¹ kolorymetryczn¹ z ferrozyn¹ rzy u yciu analizatora biochemicznego Cobas Integra 400, firmy Roche, Szwajcaria. Stê- enie ferrytyny (FER) [ng/ml] oznaczano metod¹ elektrochemiluminescencyjn¹ (ECL) z monoklonalnymi rzeciwcia³ami mysimi rzeciwko ferrytynie, rzy u yciu analizatora immunochemicznego Elecsys 2010, firmy Roche, Szwajcaria. Saturacjê transferyny (TSAT) [%] obliczano na odstawie wzoru Fe/TIBC. Do oznaczenia stê enia bia³ka C-reaktywnego (CRP) [mg/l] u yto metody immunonefelometrycznej, wykorzystuj¹c testy o wysokiej czu³oœci high sensitivity CRP (hscrp) i nefelometr DADE Behring Analyzer II, Stany Zjednoczone. Stê enie hatoglobiny (HP) [g/l] i transferyny (TF) [mg/l] oznaczano metod¹ immunoelektroforezy rakietkowej wg Laurella [10], wykorzystuj¹c rzeciwcia³a firmy DAKTOPATTS, Dania. Stê enie [g/ml], [g/ml] oraz TNF [g/ml] oznaczano metod¹ immunoenzymatyczn¹ (ELISA) rzy u yciu zestawu Quantikine human, firmy R&D Systems, Stany Zjednoczone. Stê enie bilirubiny (BIL) oznaczano metoda kolorymetryczn¹ diazo z dwumetylosulfotlenkiem (DMSO), rzy u yciu analizatora biochemicznego Cobas Integra 400, firmy Roche, Szwajcaria. Natomiast aktywnoœci transaminaz ALT [U/ l] i AST [U/l] oznaczano metod¹ kinetyczn¹ wg IFCC (International Federation for Clinical Chemistry) bez fosforanu 5-irydoksylu (P-5-P), w temeraturze 37 o C, rzy u yciu analizatora biochemicznego Cobas Integra 400, firmy Roche, Szwajcaria. Analiza statystyczna wyników objê³a statystykê oisow¹, badania istotnoœci zale noœci miêdzy zmiennymi oraz badanie ró nic miêdzy gruami. W zakresie arametrów dotycz¹cych statystyki oisowej zosta³a obliczona œrednia i odchylenie standardowe (SD). Zgodnoœæ z rozk³adem normalnym dla wszystkich zmiennych zbadano za omoc¹ testu Shairo-Wilka. Dla zmiennych zgodnych z rozk³adem normalnym zastosowano testy arametryczne. Zale noœci oszczególnych arametrów zbadano za omoc¹ wsó³czynnika Pearsona oraz regresji liniowej, natomiast ró nice by³y badane za omoc¹ testu t-studenta. Dla zmiennych nie wykazuj¹cych zgodnoœci z rozk³adem normalnym zastosowano testy niearametryczne. Ocena istotnoœci ró nic omiêdzy badanymi gruami chorych wykonana zosta³a rzy u yciu testu Manna-Whitney`a, a zale noœæ miêdzy zmiennymi zbadano za omoc¹ wsó³czynnika korelacji Searmana. Hiotezy w wy ej wymienionych testach by³y weryfikowane na oziomie istotnoœci <0,05. Analizê wykonano rzy u yciu akietu statystycznego STATISTICA v. 6.0. Wyniki Chorzy w okresie SNN leczeni wykazywali cechy niedokrwistoœci makrocytarnej i hierchromicznej, manifestuj¹cej siê obni onym stê eniem HGB, zmniejszon¹ liczb¹ ERY, odwy szonymi wskaÿnikami krwinkowymi MCV i MCH oraz obni onym wskaÿnikiem HCT. Stê enie FE i TF w surowicy krwi oraz wartoœæ wskaÿnika TIBC by³y obni one, a stê enie FER odwy szone. Porównanie stê eñ ocenianych wskaÿników hematologicznych w badanych gruach rzedstawiono w tabeli I. Stê enie CRP i HP oraz stê enie cytokin, i TNF w surowicy krwi osób leczonych by³o istotnie statystycznie wy sze w orównaniu z osobami zdrowymi. Porównanie stê eñ bia³ek ostrej fazy oraz cytokin w surowicy krwi w badanych gruach zosta³o rzedstawione w tabeli II. Analiza zale noœci wykaza³a, e u chorych leczonych wraz ze wzrostem stê- enia HP w surowicy krwi dochodzi do zmniejszenia objêtoœci krwinki czerwonej (r=-0,31, =0,025) (rycina 2). Ponadto zaobserwowano, e wraz ze wzrostem stê enia TNF obni a siê stê enie HGB (r=-0,375, =0,02) (rycina 3) oraz wartoœæ wskaÿnika HCT (r=-0,41, =0,01) (rycina 4). Zmiany stê eñ i wykazywa³y odobne zale noœci w stosunku do HGB i HCT, ale nie by³y to korelacje statystycznie istotne, co rzedstawiono w tabeli III. Nie stwierdzono ró nic omiêdzy gruami w zakresie funkcji w¹troby (tabela IV). Dyskusja U badanych chorych stwierdzono cechy r= -0,41, =0,01 Wykr. rozrzutu: TNF(g/ml) vs. HCT 18 0 20 40 60 80 100 120 140 TNF(g/ml) Rycina 4 Zale noœæ omiêdzy stê eniem TNF [g/ml] a HCT [%] w surowicy krwi chorych leczonych. Correlation between serum concentration of TNF [g/ml] and HCT [%] in atients treated with. Tabela I Stê enia wybranych arametrów hematologicznych w badanych gruach. Concentrations of selected hematological variables in studied grous. ERY 12 [ 10 /l] HCT [%] HGB [g/dl] MCH [g] MCV [fl] TSAT [%] TIBC TF [mg/l] FE FER [ng/ml] 3,27 ± 0,51 4,63 ± 0,83 33,27 ± 5,16 44,26 ± 7, 2 10,68 ± 1,57 14,95 ± 2,03 33,13 ± 5,22 29,30 ± 3,30 98,74 ± 5,97 89,52 ± 8,58 36,68 ± 25,77 32,51 ± 6,52 0,21 41,84 ± 8,34 57,98 ± 13,38 1456,25 ± 464,16 3525,15 ± 757,25 niedokrwistoœci makrocytarnej. Potwierdza to sostrze enia rzedstawione w innych doniesieniach, w których zaobserwowano, e makrocytarny ty odnowy krwinek czerwonych jest stosunkowo czêstym zjawiskiem u chorych w okresie SNN [12]. Pomimo systematycznego uzue³niania elaza u badanych chorych stwierdzono obni one stê enie tego ierwiastka w surowicy krwi. Przyczyny tego stanu mog¹ byæ 14,40 ± 2,51 18,73 ± 9,09 0,01 1608,13 ± 168,2 188,23 ± 95,32 chorzy leczeni owtarzan¹ hemodializ¹ zdrowi ochotnicy 8
Tabela II Stê enia wybranych bia³ek ostrej fazy oraz cytokin. Concentrations of selected acute hase roteins and cytokines. CRP [mg/l] 16,63 ± 9,25 2,28 ± 0,56 HP [g/l] 1,78 ± 1,14 1,075 ± 0,57 0,0003 [g/ml] 4,15 ± 0,92 0,64 ± 0,01 [g/ml] 54,26 ± 10,16 4,31 ± 0,67 0,0007 TNF [g/ml] 27,12 ± 6,37 1,25 ± 0,11 0,005 chorzy leczeni owtarzan¹ hemodializ¹ zdrowi ochotnicy ró norodne, m.in. rosty niedobór elaza [9,11], czynnoœciowy niedobór elaza cechuj¹cy siê niskim wysyceniem transferyny (TSAT <20%), rawid³owym lub odwy szonym stê eniem ferrytyny (100-700 ng/dl) oraz odwy szon¹ zawartoœci¹ hiochromicznych krwinek czerwonych (>10%) w surowicy krwi [15], a tak e niedobór elaza sowodowany blokiem na oziomie uk³adu monocytowo-makrofagowego [18]. Mo na rzyj¹æ, e g³ówn¹ rzyczyn¹ niedoboru elaza w surowicy krwi badanych chorych by³ blok na oziomie uk³adu monocytowo-makrofagowego wywo³any rocesem zaalnym. Wysokie stê enie ferrytyny w surowicy krwi oraz niska wartoœæ wskaÿnika TIBC otwierdzaj¹ to rzyuszczenie, choæ nie mo na omin¹æ w³ywu rostego i/lub czynnoœciowego niedoboru elaza (u czêœci badanych chorych stwierdzono wartoœæ TSAT oni ej 20%). W raktyce klinicznej jednym z arametrów biochemicznych, które s¹ czêsto wykorzystywane do oceny stanu zaalnego jest CRP [19]. W badanej gruie chorych stê enie CRP w surowicy krwi by³o wy sze ni w gruie osób zdrowych, co otwierdza istnienie rocesu zaalnego u tych chorych. Ponadto u chorych hemodializowanych stwierdzono obni enie stê enia transferyny (TF) w surowicy krwi w orównaniu ze zdrowymi ochotnikami. Wiadomo, e TF odgrywa istotn¹ rolê w transorcie elaza i nale- y do negatywnych bia³ek ostrej fazy. Jej obni one stê enie mo e mieæ w³yw na utrzymywanie siê niedokrwistoœci omimo leczenia œrodkami obudzaj¹cymi erytrooezê u badanych chorych. Kolejnym ocenianym bia³kiem by³a nale ¹ca do ozytywnych bia³ek ostrej fazy hatoglobina (HP), odowiedzialna za wi¹zanie i transort hemoglobiny ozakrwinkowej [1]. U badanych chorych stê enie HP w surowicy krwi by³o wy sze ni u zdrowych ochotników, co równie mo e œwiadczyæ o obecnoœci rocesu zaalnego. Ponadto w naszym badaniu wykazano, e wraz ze wzrostem stê enia tego bia³ka w surowicy krwi zmniejsza siê objêtoœæ krwinki czerwonej. Omówione owy ej zmiany w zakresie stê eñ badanych bia³ek ostrej fazy (wzrost stê eñ CRP i HP oraz obni enie stê enia TF) u chorych leczonych, otwierdzaj¹ istnienie rocesu zaalnego u badanych chorych, omimo braku klinicznych cech Tabela III Zale noœci omiêdzy stê eniem i w surowicy krwi a wybranymi wskaÿnikami hematologicznymi u chorych leczonych. Correlations between concentration of and and selected hematological variables in atients treated with. Zale noœci r / HGB -0,26 0,06 / HCT -0,23 0,09 / HGB -0,29 0,07 / HCT -0,31 0,08 r wsó³czynnik korelacji Pearsona Tabela IV Stê enia wybranych arametrów gosodarki w¹trobowej. Concentrations of selected liver variables. ALT [U/l] AST [U/l] BIL 22,3 ± 16,8 20,3 ± 10, 3 0,48 18,5 ± 9,2 18,2 ± 8, 2 0,87 8,8 ± 5,67 11,1 ± 4, 9 0,12 chorzy leczeni owtarzan¹ hemodializ¹ zdrowi ochotnicy zaalenia. W 1983 roku owsta³a hioteza interleukinowa, zgodnie z któr¹, cytokiny owstaj¹ce w trakcie leczenia nerkozastêczego s¹ odowiedzialne za wystêowanie odczas zabiegu dializy niekorzystnych objawów klinicznych (ostrych i rzewlek³ych) [3, 4,5]. Soœród onad 20 cytokin rodukowanych rzez komórki jednoj¹drzaste krwi obwodowej istotny w³yw na rozwój objawów nieo ¹danych odczas leczenia maj¹, oraz TNF. W badaniach doœwiadczalnych stwierdzono, e i TNF hamuj¹ wytwarzanie erytrooetyny i obok s¹ g³ównymi stymulatorami syntezy bia³ek ostrej fazy [8,9]. Interleukina-1 nale y do g³ównych regulatorów swoistej odowiedzi immunologicznej i zaalnej [2], w³ywa oœrednio na gosodarkê elazow¹ orzez zwiêkszenie wytwarzania aoferrytyny i laktoferryny. Laktoferryna razem z TF konkuruje o elazo i wzmaga jego wychwyt rzez makrofagi, jednak charakteryzuje siê znacznie wiêkszym owinowactwem do FE ni TF. elazo zwi¹zane z laktoferryn¹ jest wychwytywane rzez aktywowane makrofagi zaoatrzone w recetory dla tego bia³ka. W trakcie trwania rocesu zaalnego, eksresja tych recetorów zostaje uoœledzona [2]. elazo jest ierwiastkiem niezbêdnym do rozwoju licznych mikroorganizmów, st¹d jego gromadzenie w laktoferrynie, hemosyderynie czy ferrytynie uznaje siê za element obrony rzeciwko infekcjom. Ponadto hamuje wytwarzanie uli ukierunkowanych komórek macierzystych szeregu czerwonokrwinkowego [16], co mo e dodatkowo og³êbiaæ niedokrwistoœæ. W naszym badaniu zaobserwowano statystycznie istotny wzrost stê enia w gruie chorych leczonych w orównaniu z osobami zdrowymi, otwierdzaj¹cy wystêowanie rocesu zaalnego. Jednoczeœnie stwierdzono, e u badanych chorych wraz ze wzrostem stê enia w surowicy krwi obni a³o siê stê enie HGB i wartoœæ wskaÿnika HCT, choæ by³y to wyniki na granicy istotnoœci statystycznej, odowiednio =0,06 i =0,09. Wzrost stê enia w surowicy krwi u chorych w okresie SNN zale y od wielu czynników, m.in. mocznicy i zjawiska stresu oksydacyjnego [13]. Syntezê indukuje g³ównie, ale równie lioolisacharyd, TNF, interferony i wirusy. W stanach zaalnych stê enie w surowicy krwi mo e siê zwiêkszyæ siê nawet 1000-krotnie, dlatego ocz¹tkowo cytokina ta by³a uwa ana za rozaaln¹. Obecnie jednak wiadomo, e wykazuje ona wiele dzia³añ rzeciwzaalnych [4]. W badanej gruie chorych zaobserwowano istotny wzrost stê enia w surowicy krwi, który na granicy istotnoœci statystycznej korelowa³ z obni eniem stê- enia HGB oraz obni eniem wartoœci wskaÿnika HCT, odowiednio =0,07 i =0,08. Kolejn¹ oznaczan¹ cytokin¹ by³ czynnik martwicy nowotworów (TNF). Hamuje on wytwarzanie ukierunkowanych komórek macierzystych szeregu czerwonokrwinkowego orzez obudzenie komórek odœcieliska sziku kostnego do syntezy interferonu-b [7,8]. U badanych chorych zaobserwowano odwy szone stê enie TNF w surowicy krwi w orównaniu z osobami zdrowymi. Stan ten srzyja utrzymywaniu siê niedokrwistoœci. Ponadto wykazano istnienie statystycznie istotnych zale noœci, o charakterze ujemnych korelacji, omiêdzy stê eniem TNF a stê eniem HGB i wielkoœci¹ wskaÿnika HCT. Wnioski 1. Istnienie zale noœci omiêdzy stê eniami hatoglobiny i czynnika martwicy nowotworów w surowicy krwi a wybranymi wskaÿnikami morfologii krwi mo e sugerowaæ ich w³yw na utrzymywanie siê niedokrwistoœci u chorych leczonych rzewlek³¹ hemodializ¹. 2. Podwy szone stê enia cytokin (interleukiny-1, interleukiny-6, czynnika martwicy nowotworów) i bia³ek ostrej fazy (bia³ka C-reaktywnego i hatoglobiny) oraz obni one stê enie transferyny w surowicy krwi otwierdzaj¹ istnienie rocesu zaalnego u badanych chorych. Piœmiennictwo 1. Dobryszycka W.: Hatoglobin in the New Millenium. Adv. Clin. Ex. Med. 2004, 13, 1. 2. Go³¹b J., Jakóbisiak M., Zago d on R. i ws.: Cytokiny. W Go³¹b J., Jakóbsiak M., Lasek W. (red): Immunologia, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2002. 3. Gomó³ka M., Niemczyk S., P¹czek L.: Cytokiny: mechanizmy rowadz¹ce do zwiêkszenia rodukcji cytokin u chorych hemodializowanych. Nefrol. Dial. Pol. 2003, 7, 114. 4. Gomó³ka M., Niemczyk S., P¹czek L.: Kliniczne Nefrologia i Dializoteraia Polska 2007 11 Numer 1 9
nastêstwa zwiêkszonej rodukcji cytokin u chorych rzewlekle hemodializowanych. Nefrol. Dial. Pol. 2003, 7, 118. 5. Henderson L.W., Koch K.M., Dinarello C.A. et al.: Hemodialysis hyotension: the inerleukin-1 hyothesis. Blood Purif. 1983, 1, 3. 6. Kalousova M., Zima T., Tesar V. et al.: Advanced glycation end roducts and advanced oxidation rotein roducts in hemodialysed atients. Blood Purif. 2002, 20, 6, 531. 7. Knaowski J., Czekalski S.: Choroby nerek. [W:] Maœliñski S., Ry ewski J. (red): Patofizjologia. PZWL, Warszawa 2002. 8. Kotschy M.: Patofizjologia krwi i uk³adu krwiotwórczego. [W:] Maœliñski S., Ry ewski J.: Patofizjologia. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2002. 9. Ksi¹ ek A.: Patogeneza i leczenie anemii u chorych z rzewlek³¹ niewydolnoœci¹ nerek. Nefrol. Nadc. Têtn. 2003, S/6, 5. 10. Laurell C.B.: Quantitive estimation of roteins by electrohoresis in agarose gel containing antibodies. Scan. J. Clin. Invest. 1973, 124 (Sul.), 21. 11. Lew S.Q., von Albertini B., Bosch J.P.: Przewód okarmowy. [W:] Daugirdas J., Blake P.G., Ing T.S. (red): Podrêcznik dializoteraii. Wydawnictwo Czelej, Lublin 2003. 12. Matuszewska-Rowiñska J., Ostrowski G., Niemczyk S. i ws.: Tyy odnowy uk³adu czerwonokrwinkowego u chorych hemodializowanych z owodu schy³kowej niewydolnoœci nerek. Nefrol. Dial. Pol. 2003, 7, 86. 13. Pecoits-Filho R., Lindholm B., Axelsson J. et al.: Udate on interleukin - 6 and its role in chronic renal failure. Nehrol. Dial. Translant. 2003, 18, 1042. 14. Pietrzak I., Wojciechowski J., Formanowicz D., Pawliczak E., Czekalski S.: Usefulness of selected acute hase roteins and cytokines in estimation of inflammatory rocess in maintenance hemodialysis atients with end stage renal disease. Ann. Acad. Med. Gedan. 2003, 33, 247. 15. Rutkowski B., Czekalski S., Dêbicka-Œlizieñ A., Hryniewiecka D., Frydrych W.: Algorytm leczenia erytrooetyn¹ u acjentów z rzewlek³¹ niewydolnoœci¹ nerek. [W:] Rutkowski B.: Erytrooetyna - od odkrycia do zastosowañ klinicznych. Wydawnictwo Medyczne MAKmed, Gdañsk 2001. 16. Schooley J.C., Kullgren B., Allison A.C.: Inhibition by interleukin-1 of the action of erythrooietin on eythroid recursors and is ossible role in athogenesis of hyolastic anaemias. Br. J. Haematol. 1987, 67, 11. 17. Staciwa I.: Analiza jakoœciowa i iloœciowa wybranych bia³ek ostrej fazy u chorych na cukrzycê. Praca magisterska, Poznañ 1998. 18. Stenvinkel P., Wanner C., Metzger T. et al.: Inflammation and outcome in end-stage renal failure: does female gender constitute a survival advantage. Kidney Int. 2002, 62, 1791. 19. Stenvinkel P.: Anaemia and inflammation: what are the imlications for nehrologist? Nehrol. Dial. Translant. 2003, 18, 7. 20. Tovbin D., Mazor D., Vorobiov M. et al.: Induction of rotein oxidation by intravenous iron in hemodialysis atients: Role of inflammation. Am. J. Kidney Dis. 2002, 40, 1005. 21. Wanner C., Zimmermann J.: What are the causes and consequences of the chronic inflammatory state in chronic dialysis atients? Semin. Dial. 2000, 13, 174. 22. Wystrychowski A., Wiêcek A.: Niedokrwistoœæ u chorych z rzewlek³¹ niewydolnoœci¹ nerek rzed leczeniem nerkozastêczym - objawy i skutki. [W:] Kokot F., Franek E. (red): Niedokrwistoœæ u chorych z rzewlek³¹ niewydolnoœci¹ nerek rzed rozoczêciem leczenia nerkozastêczego. Medical Press, Gdañsk 2003. 23. Zakrzewska M.: Ocena wybranych bia³ek ostrej fazy we krwi ze s³ywu œledzionowego. Praca magisterska, Poznañ 1997. 24. Zalewski G., Furman K., Borawski J. i ws.: Tlenek azotu i zesó³ niewydolnoœci œródb³onka naczyñ w rzewlek³ej niewydolnoœci nerek. Nefrol. Dial. Pol. 2002, 6, 152. 10