10 miesięcy wokół stołu przedszkolaka - edukacyjny projekt dla dzieci w wieku przedszkolnym Opracowanie: Agata Tomala Konsultacje kulinarne: Grzegorz Łapanowski Spis treści 1 Wstęp... 2 1.1 Opis projektu... 2 2 Projekt a metodyka wychowania przedszkolnego... 3 2.1 Projekt a cele statutowe... 3 2.2 Spodziewane korzyści... 4 2.3 Projekt a podstawa programowa... 4 3 Materiały, narzędzia i pomoce do przeprowadzenia warsztatów... 5 4 Spis tematów w układzie kalendarzowym... 6 5 Schemat podstawowej jednostki zajęciowej... 9 5.1 Warsztaty kulinarne... 9 5.1.1 Uwagi ogólne... 9 5.1.2 Organizacja...11 5.2 Hodowla...11
1 Wstęp Można powiedzieć, że projekt 10 miesięcy wokół stołu przedszkolaka postał na fali ogólnopolskiego zrywu kulinarnego - wszyscy gotują, rozmawiają o jedzeniu, więc przedszkolaki też! A na poważnie - ten projekt skierowany jest do wszystkich zainteresowanych prowadzeniem zajęć kulinarnych z dziećmi w wieku przedszkolnym; to propozycja, jak ciekawie prowadzić edukację kulinarną i zdrowotną z najmłodszymi konsumentami. 1.1 Opis projektu Projekt składa się z kilkunastu konspektów- reportaży, wybranych z zajęć przeprowadzonych na przestrzeni ostatnich 15 lat, w różnych przedszkolach, w warunkach dużego miasta, z dziećmi w różnych grupach wiekowych, również w maluszkach. Kluczem doboru tematów jest rok w przyrodzie, w kulturze i w obyczajowości, w polskiej tradycji. Zasadnicze cele projektu to: aktywizacja dzieci do zdrowego odżywiania; otwieranie się na nowe smaki, zapachy, potrawy; rozszerzenie edukacji małego dziecka o obszar sensoryczny- dostarczenie dzieciom różnych stymulatorów, poprzez smak, zapach, dotyk, odczucie ciężaru, temperatury, wreszcie pracy na znanym i lubianym materiale czyli jedzeniu. W edukację kulinarną z powodzeniem można również wplatać inne aspekty edukacji: rozwój wiedzy ogólnej, kształtowanie pojęć matematycznych, rozwój zdolności manualnych, naukę samodzielności, współpraca w grupie, zachowanie przy stole,... i wiele innych. Inny wymiar projektu to włączenie do pracy dzieci z rozmaitymi deficytami i niepełnosprawnością dla których tradycyjne metody podawcze oparte głównie na przekazie wzrokowym i słuchowym nie są w pełni dostępne. Wykorzystanie szerokiego wachlarza działań aktywizujących dziecko pozwala na kompensację obszarów słabszych, podtrzymywanie zainteresowania bodźcami niestandardowymi, uczy przez zaskoczenie. Mamy nadzieję, że przedstawione propozycje zajęć wzbogacą warsztat pracy nauczycieli z dziećmi, a być może staną się inspiracją do samodzielnych poszukiwań w temacie. Mamy świadomość, że nie wszystkie przedszkola dysponują odpowiednią bazą, warunkami, W innej sytuacji będzie przedszkole z małej miejscowości, w innej z dużego miasta. Z pewnością w większości przypadków pojawią się różnego rodzaju trudności- jednak zawsze można traktować je jako wyzwanie, które można pokonać!
2 Projekt a metodyka wychowania przedszkolnego 2.1 Projekt a cele statutowe Każde przedszkole w swoich statutowych celach realizuje zadania opiekuńcze, wychowawcze i edukacyjne skierowane do dzieci, pośrednio również do ich rodziców/prawnych opiekunów. Działania te odnoszą się do adaptacji dziecka do warunków społecznych (socjalizacja dziecka z grupą rówieśniczą), czuwania nad prawidłowym rozwojem emocjonalnym, edukacyjnym i wreszcie fizycznym. Odwracając kolejność poszczególnych sfer rozwoju, program ten w odniesieniu do: rozwoju fizycznego: o dostarcza dziecku rzetelnej wiedzy, także praktycznej, dostępnej jego możliwościom percepcyjnym na temat zdrowego odżywiania się, niezbędnego do prawidłowego wzrastania, o pozwala od najmłodszych lat doświadczać rozmaitych smaków, zapachów, faktur, konsystencji pokarmów, o poprzez samodzielne przygotowywanie znacznej części potraw doskonali sprawność manualną, samoobsługę i samodzielność, koncentrację, do rozwoju poznawczego; o dostarcza dzieciom rzetelnej wiedzy na temat najbliższego środowiska przyrodniczego w jego wielorakich aspektach (botanika, pory roku, właściwości fizyczne produktów: wielkość, ciężar, kształt, struktura; wartości odżywcze, miejsce występowania, sposób hodowli i przetwarzania, nazywanie, wzbogacanie biernego i czynnego słownika, operacje przekształcania podczas krojenia, tarcia, miażdżenia i wiele innych dostępnych w trakcie bezpośredniego kontaktu z popularnymi produktami, o rozbudza ciekawość, być może pozwala pokonywać uprzedzenia i bariery przed nieznanym, o uczy podstawowych zasad bezpieczeństwa i higieny, o pokazuje środowisko przyrodnicze, przemysłowe i społeczne składające się na powstawanie pożywienia, o nauka wielu abstrakcyjnych dla dzieci pojęć dokonuje się poprzez aktywne formy działania, z zaangażowaniem wszystkich zmysłów i kanałów komunikacji co ma ogromne znaczenie dla dzieci z różnorodnymi deficytami czy ograniczeniami, do rozwoju społecznego: o dostarcza dzieciom możliwości współpracy, dzielenia się, zawierania kompromisów, konieczności podporządkowania się, dyscypliny, o uczy wspólnej kultury spożywania posiłków, biesiadowania, zachowania przy stole, o uczy szacunku dla jedzenia jako dobra uniwersalnego dla wszystkich istot żywych,
do rozwoju emocjonalnego: o uczy wytrwałości, wysiłku w wykonanie podjętych zadań, o uczy pokonywania uprzedzeń i niechęci, o dostarcza okazji do spontanicznej radości, poczucia sukcesu, uzyskania nagrody która często wiąże się z przyjemnymi doznaniami smakowymi, istotnymi w hierarchii potrzeb małego dziecka. 2.2 Spodziewane korzyści Nauczyciele/ Edukatorzy podczas realizacji programu zyskują dodatkową wiedzę z zakresu metodyki pracy z dzieckiem. Otrzymują także gotowe narzędzie do przeprowadzenia najprostszych zajęć, albo inspirację, jak podobne zajęcia według własnego pomysłu przeprowadzić. Przedszkole ma możliwość wnikliwie przyjrzeć się pracy pionu żywieniowego, przeanalizować jadłospisy, receptury i dołożyć starań do organizowania jak najlepszych warunków rozwoju i edukacji dzieci. Rodzice zyskują pewność, że oddają swoje dzieci do miejsca, i pod opiekę osób profesjonalnie przygotowanych do edukacji i sprawowania opieki nad najmłodszymi. Wszyscy zyskują rzetelną wiedzę, umiejętności praktyczne, doświadczają udziału w przedsięwzięciu, którego celem jest poprawa jakości zdrowia i życia nas wszystkich, zarówno teraz jak i w nieodległej przyszłości. 2.3 Projekt a podstawa programowa Projekt edukacyjny 10 miesięcy wokół stołu przedszkolaka znajduje swoją reprezentację w celach wychowania przedszkolnego we wszystkich punktach podstawy programowej. 1. Wspomaganie dzieci w rozwijaniu uzdolnień oraz kształtowanie czynności intelektualnych potrzebnych w codziennych sytuacjach poprzez doskonalenie sprawności manualnych, czynności samoobsługowych związanych z przygotowywaniem posiłków, poprzez dostarczanie wiedzy na temat zdrowego odżywiania. 2. Budowanie systemu wartości, w tym wychowanie dzieci tak, żeby lepiej orientowały się w tym, co dobre i co złe - poprzez kształtowanie pożądanych nawyków higienicznych, prawidłowych nawyków żywieniowych. 3. Kształtowanie u dzieci odporności emocjonalnej koniecznej do racjonalnego radzenia sobie w nowych i trudnych sytuacjach, w tym do łagodnego znoszenia stresów i porażek - związanych np. z pokonywaniem oporów przed kontaktem dotykowym z różnymi fakturami, konsystencją, temperaturę, z różnymi zapachami, smakami. 4. Rozwijanie umiejętności społecznych dzieci, które są niezbędne w poprawnych relacjach z dziećmi i dorosłymi - poprzez naukę współpracy, podział ról i obowiązków, zawieranie umów z dorosłym, podporządkowywanie się regułom wynikającym np. z zasady bezpieczeństwa.
5. Stwarzanie warunków sprzyjających wspólnej i zgodnej zabawie oraz nauce dzieci o zróżnicowanych możliwościach fizycznych i intelektualnych - poprzez aktywne metody pracy, w których przekazowi werbalnemu towarzyszy pokaz, prezentacja, działanie mamy możliwość dotarcia do wychowanka o zróżnicowanych możliwościach, w tym intelektualnych a tematyka jedzenia jest znana, bliska dzieciom; dobór wykorzystywanych produktów, ich atrakcyjność może stanowić dodatkowy bodziec wzmacniający. 6. Troska o zdrowie dzieci ( ) to kształtowanie nawyków, mody, świadomości zdrowego stylu życia. 7. Budowanie dziecięcej wiedzy o świecie społecznym, przyrodniczym i technicznym ( ) poprzez poznawanie ludzi(zawodów) zajmujących się produkcją i przygotowywaniem jedzenia, poprzez poznawanie produktów w możliwie naturalnej i nieprzetworzonej postaci, poprzez posługiwanie się podstawowymi narzędziami i przyborami albo obserwowanie ich użycia przez dorosłych. 8. Wprowadzanie dzieci w świat wartości estetycznych ( ) poprzez naukę kulturalnego podawania, spożywania potraw, nakrywania do stołu, czerpania radości ze wspólnego biesiadowania przy wspólnym stole. 9. Kształtowania u dzieci poczucia przynależności społecznej(do rodziny, grupy rówieśniczej, narodowej) ( ) poprzez budowanie własnej tradycji np. przygotowywania urodzin dzieci, przyjęć dla rodziców, babć i dziadków, wigilii, śniadania wielkanocnego, poprzez poznawanie potraw narodowych. 10. Zapewnienie dzieciom lepszych szans edukacyjnych poprzez wspieranie ich ciekawości, aktywności i samodzielności a także kształtowanie ich wiadomości i umiejętności, które są ważne w edukacji szkolnej. Cele te mogą być realizowane we wszystkich proponowanych przez nas zajęciach jako wzbogacenie oferty edukacyjnej dla stosowanych tradycyjnych metod nauczania. 3 Materiały, narzędzia i pomoce do przeprowadzenia warsztatów Projekt zakłada korzystanie w jak największym zakresie z wyposażenia placówki. Dotyczy to przede wszystkim ogólnodostępnych naczyń, sztućców, także możliwości wygospodarowania niektórych produktów. Jeżeli jednak warunki finansowe przedszkola pozwalają, warto jest wyposażyć placówkę w: 3-4 możliwie gładkie, jednolite, grubsze ceraty, 10-20 plastikowych deseczek do krojenia, 10-20 stołowych noży z ząbkami, 2-4 tarki różnej grubości, 2-4 wałki do ciasta, stolnicę,
foremki do ciasteczek, kilka miseczek metalowych albo bezbarwnych plastikowych lub z nietłukącego się szkła, 2-4 łyżki do sałaty, sosów, 2-4 moździerze, przenośną kuchenkę elektrycznę, garnek, patelnię, sitko, durszlak, fartuszki ochronne dla każdego dziecka i dorosłego, ewentualnie osłony na włosy, obrus, serwetki. 4 Spis tematów w układzie kalendarzowym Zaproponowany zestaw tematów/zagadnień jest propozycją mającą podpowiedzieć prowadzącemu zajęcia, jak wykorzystać tematykę pożywienia w celach edukacyjnych i wychowawczych. Wrzesień 1. Od ziarenka do bochenka Kluczowe słowa: ziarno - nazwy zbóż, skąd się bierze mąka, co robimy z mąki. Zadania: łuskanie, rozdrabnianie, zagniatanie ziarenek, przygotowanie prostych ciasteczek, placuszków, wycieczka do piekarni. 2. Sałatka owocowa czyli co jeszcze możemy wycisnąć z owoców? Kluczowe słowa: nazwy owoców, pestki, elementy owocu; kształt, wielkość, ciężar. Zadania: liczenie, porównywanie, posługiwanie się nożem, wyciskanie przygotowanie sałatki wieloowocowej, chipsy z jabłek, inne. soku, doprawianie, Październik 1. Na marchewki urodziny Kluczowe słowa: warzywo, część jadalna, kształt, kolor. Zadania : posługiwanie się tarką/sokowirówką, doprawianie, przekształcanie w pulpę/sok. 2. Święto pieczonego ziemniaka Kluczowe słowa: warzywo, ziemniak, wykopki, motyka. Zadania: projekt rozłożony w czasie, początek w maju-sadzenie i hodowanie ziemniaków na grządce, obserwacja wzrostu, opieka nad rośliną, krojenie na frytki, konsumpcja w czasie obiadu albo zabawy plenerowej w ogrodzie.
Listopad 1. Święto dyni- nie tylko straszna ale zdrowa i smaczna Kluczowe słowa:, kształt, ciężar, jadalne pestki, miąższ. Zadania: oglądanie, robienie sałatki, placuszków, zupy, inne. 2. Skarby wiewiórki - czyli zabawy z orzechami Kluczowe słowa: różne orzechy i nasiona jadalne, mak i makówki, słonecznik, dynia, inne; dziadek do orzechów. Zadania: Łuskanie, rozdrabnianie, robienie sałatki, ciasteczek makagigi. Grudzień 1. Pierniczki pachnące dalekimi podróżami Kluczowe słowa : piernik, korzenie, bakalie, zapachy przypraw, skąd mamy przyprawy. Zadania: cd. tematu mąka - wałkowanie, wykrawanie, pieczenie i ozdabianie; upominek dla najbliższych. 2. Tradycja kolacji wigilijnej, wigilijne potrawy Kluczowe słowo: nazwy potraw, post, (makowiec albo kluski z makiem i bakaliami) Zadania: nakrywanie do stołu, serwetki, sztućce, (mak i makówka, wielkość ziaren) Styczeń 1. Kukurydza amerykański przysmak Kluczowe słowa/informacje: skąd jest kukurydza? kolba, popcorn, sałatka, płatki. Zadnia: prażenie kukurydzy, sałatka z dodatkiem kukurydzy. 2. Z dalekiego kraju o cytrusach i sokach owocowych Kluczowe słowa: pomarańcze, cytrusy, egzotyczne, kula, sok. Zadania: badania anatomiczne przez lupkę, wyciskanie soku, smakowanie. 3. Lody nie tylko do ochłody Kluczowe słowa: lodówka, zamrażanie, temperatura. Zadania: przechowywanie żywności. Luty 1. Kolorowe cebulki i co dalej Kluczowe słowa: rodzaje cebul, jadalne i niejadalne, ostry smak, zapach.
Zadania: hodowla, przyzwyczajanie do opieki nad roślinami, obserwacja, pojęcie czasu. 2. Hodujemy kiełki Kluczowe słowa: nasiona, szklarnia, korzeń, kiełek, nowalijka. Zadania: hodowla, woda, światło, przyzwyczajanie do opieki nad roślinami, obserwacja, pojęcie czasu. Marzec 1. Poznajcie się - oto główka sałaty Kluczowe słowa: różne sałaty - kształt główki, inne sałaty, kolory. Zadania: dressingi do sałaty. 2. Ale jaja Kluczowe słowa: rodzaje jaj, wielkość, elementy jaja, ptaki i inne jajorodne. Zadania: mega-jajecznica ze strusiego jaja lub z jaj przepiórczych. 3. Wielkanocne obrazki mazurek Kluczowe słowa: mazurki. Zadania: ciasto na bazie wafli, wielkanocne smakołyki, nakrywanie do stołu, układanie potraw, sałatka warzywno - jajeczna, inna. 4. Tradycja Śniadania Wielkanocnego Kluczowe słowa: śniadanie, świąteczne potrawy charakterystyczne dla Wielkanocy, układanie potraw, zachowanie przy stole. Zadania: przygotowanie śniadania wielkanocnego. Kwiecień 1. Wszystko zielone czyli jak pokochać szpinak Kluczowe słowa: liście, zielony, witaminy, żelazo i inne minerały w pokarmach. Zadania: zielony sos do makaronów, może z Pesto. Maj 1. Jak zjeść tęczę??? Kluczowe słowa: galaretka, kolory owoców. Zadania: galaretka dla mamy, rozpuszczanie, zsiadanie/krzepnięcie, trzęsie się jak galareta, zatapianie.
2. Wielka rzeka pełna mleka Kluczowe słowa: ssaki, mleko, sery, jogurty. Zadania: twarożek, albo sernik, jogurty z owocami. Czerwiec 1. Rabarbar czyli zemsta logopedy Kluczowe słowa: jadalne łodygi, anatomia. Zadania: gotujemy kompot, obieranie i krojenie. 2. Truskawkowa królowa Kluczowe słowa: jak truskawka rośnie? gdzie ma pestki? jaki ma kształt? Zadania: można przygotować truskawki w jogurcie, z czekoladą, z octem, inne np. szaszłyki matematyczne. 5 Schemat podstawowej jednostki zajęciowej 5.1 Warsztaty kulinarne 5.1.1 Uwagi ogólne Warto zadbać, żeby tematyka zajęć pokrywała się z kalendarzem przyrody i dotyczyła najbliższego, dostępnego dziecku otoczenia. Zajęcia powinny być związane z porą roku lub dorocznym, ważnym świętem. Warsztaty powinny mieć jednego głównego bohatera i przebiegać według następującego schematu: 1. Wstęp/wprowadzenie W tej części najczęściej prezentujemy watek fabularny do tematu. Może to być fragment inscenizacji na temat głównego bohatera (jajka, marchewki, orzeszków, mleka itp.), zabawa czy gra matematyczna. We wstępie staramy się podać dzieciom część wiedzy merytorycznej na temat wiodący. Zajęcia o jajku, możemy zacząć od inscenizacja wiersza Brzechwy, następnie oglądamy jaja różnego kształtu i wielkości, rozmawiamy o zwierzętach rodzących się z jajka, pokazujemy ilustracje. Doprowadzamy rozmowę z dziećmi do stwierdzenia, że jajka się je, w różnej formie i my zaraz przygotujemy sobie potrawę- w tym przypadku: jajecznicę (np. ze strusiego jaja). 2. Przerwa
Przerwę (czas na zmianę aktywności) najczęściej organizujemy jako wyjście dzieci do łazienki w celu dokładnego umycia rąk, przebrania się w fartuszek (czepek). 3. Warsztaty Niezależnie od tego, co będziemy wspólnie przygotowywali, musimy niezwykle starannie i precyzyjnie opracować organizację przedsięwzięcia: usadzenie dzieci, podział ról. Trzeba zaplanować tyle możliwości działania aby każde dziecko wiedziało co, kiedy i jak ma robić: Jeżeli dzieci wykonują różne zadania, musimy określić który zespól czym się zajmuje. Jeżeli w pracy wykorzystujemy ostre narzędzia np. noże stołowe, musimy mieć nad nimi kontrolę a dzieciom przypominamy o ich jednoznacznym, bezpiecznym wykorzystywaniu. W trakcie działań jesteśmy blisko z dziećmi i w miarę możliwości robimy wszystko razem z nimi. Jeżeli zadanie wymaga wspólnej pracy większego zespołu (np. zagniatanie ciasta, tarcie marchewki) proponuję pracę metodą karuzeli. Każde dziecko kolejno wsypuje mąkę, inne wsypują produkty do miski. Podczas wykonywania surówki z marchwi dzieci kolejno trą, albo jedynie trzymają tarkę, kiedy nauczyciel, zza pleców małego kucharza ściera marchew do wspólnej miski. W następnej kolejności kilkoro dzieciaków np. wyciska sok z cytryny a kolejni dosypują po łyżeczce cukru (trzcinowy lub miód). Ktoś inny wsypuje orzeszki, rodzynki, inny dostaje rolę mieszacza. Należy pamiętać, aby każdy miał sprawiedliwie swoją rolę. Kiedy potrawa jest gotowa do spożycia a nie wymaga np. obróbki termicznej wyznaczamy pomocników-dyżurnych do posprzątania sali. Pozostali idą umyć ręce. 4. Zakończenie Finałem jest wspólna konsumpcja, najlepiej przy wspólnym stole. Potrawą można także poczęstować inne dzieci/panie. W trakcie ucztowania możemy kontynuować rozmowę o smaku, przypomnieć recepturę. Zawsze dbamy o kulturę bycia przy wspólnym stole: estetyczny sposób podania, konsumpcji, częstowanie się wzajemne, służenie sobie pomocą, korzystanie z serwetek, mówienie dziękuję czy chociażby zasuwanie po sobie krzesełka
5. Następnego dnia Następnego dnia odwołujemy się do wspomnień z minionego dnia i proponujemy dzieciom np. warsztaty plastyczne na temat wczorajszego bohatera. 5.1.2 Organizacja Największą trudnością w przeprowadzaniu warsztatów jest precyzyjna organizacja i przewidywanie. Dobrze, jeśli zajęcia planujemy z dużym wyprzedzeniem. Pozwala nam to zabezpieczyć sobie do zajęć niezbędne rekwizyty : latem kłosy zbóż, makówkę, wczesną jesienią strączki fasoli, kolby kukurydzy, kwitnącą sadzonkę truskawki, inne według własnego pomysłu. Prowadzący powinni wcześniej, w warunkach domowych, przećwiczyć zadanie, dokładnie sprawdzić recepturę i np. zbadać czy dzieci poradzą sobie z krojeniem jabłka czy rabarbaru, trzeba zawczasu wykluczyć wszelkie niepowodzenia. Takie zajęcia muszą się kończyć sukcesem. Szczególnej ostrożności wymagają zajęcia w których wykorzystujemy przenośną kuchenkę. Do jej obsługi i pilnowania dobrze jest wyznaczyć dodatkowa osobę dorosłą i oczywiście bezpieczne miejsce. Warsztaty warto przeprowadzać w co najmniej dwie osoby, ale nie więcej niż trzy - aby dzieci miały możliwość samodzielnej pracy i rozwiązywania problemów na własną rękę. Inną propozycją w tym programie są zajęcia hodowlane, albo takie, do których trzeba przygotować się na wiele miesięcy wcześniej. 5.2 Hodowla Z dzieciakami przedszkolnymi możemy hodować szczypiorek i zioła w skrzyneczce ogrodniczej, dynię, ziemniaki, rzodkiewkę, na przedszkolnej grządce a kiełki spożywcze w specjalnej szklarencekiełkownicy. Wtedy zajęcia w formie dłuższego projektu są rozciągnięte w czasie, ale tak, aby sukces hodowli był dostępny dzieciom. Hodowla uczy dzieciaki odpowiedzialności, cierpliwości, obserwacji, ale także pozwala lepiej zrozumieć upływ czasu: dawniej, przed wakacjami, wczoraj Dopuszczalne są małe oszustwa - nie zawsze rzodkiewka czy zioła rosną zgodnie z oczekiwaniami - wtedy można po cichu w odpowiednim momencie podmienić warzywo na oczekiwane, aby efekt nie zawiódł oczekiwań małych naukowców. Warszawa, 2011