Polskie Towarzystwo Onkologiczne

1 lutego 2016 r. Dialog Polskiego Towarzystwa Onkologicznego z parlamentarzystami na temat wspólnych działań w celu poprawy kondycji polskiej onkologii. Analiza kondycji polskiej onkologii z punktu widzenia lekarzy specjalistów, a w szczególności problem dostępności do leczenia onkologicznego w obliczu prognozowanego wzrostu liczby pacjentów onkologicznych były tematem spotkania członków zarządu Polskiego Towarzystwa Onkologicznego z posłami i senatorami Komisji Zdrowia oraz Komisji Samorządu Terytorialnego i Polityki Regionalnej. W spotkaniu zorganizowanym przez Polskie Towarzystwo Onkologiczne wzięli udział: Prof. dr hab. Jacek Fijuth, przewodniczący Zarządu Głównego PTO, Prof. dr hab. Piotr Rutkowski, zastępca przewodniczącego PTO oraz Prof. Julian Malicki - dyrektor Wielkopolskiego Centrum Onkologii. Profesorowie zwracali uwagę na alarmujące dane epidemiologiczne, które wskazują że w najbliższych 5 latach liczba ta pacjentów onkologicznych wzrośnie aż o 15%, a w perspektywie 10 lat ten wzrost będzie wynosił już 28%. Czeka nas istne 'tsunami onkologiczne' Musimy być na to jak najlepiej przygotowani, a to wymaga współpracy między lekarzami specjalistami, a parlamentarzystami. Jesteśmy otwarci na współpracę i wspólne wypracowywanie strategii działania - powiedział Prof. Jacek Fijuth otwierając spotkanie. Podczas spotkania dyskutowano także na temat wniosków z raportu PTO pt.: "Stan dostępności do leczniczych świadczeń onkologicznych w Polsce analiza i rekomendacje" oraz możliwościach i sposobach wykorzystania w praktyce ministerialnych map potrzeb zdrowotnych, które potwierdzają występowanie białych plam w onkologii, utrudniających pacjentom dostęp do leczenia. Problem dostępu do leczenia w największym stopniu dotyczy radioterapii choć pacjenci mają także problem w dostępie do chemioterapii. 1

Pozornie, najlepsza dostępność dotyczy leczenia chirurgicznego, co nie znaczy bynajmniej, że leczenie zabiegowe wysokiej jakości jest równomiernie dostępne dla mieszkańców całego kraju. Profesorowie akcentowali konieczność stworzenia administracyjnych mechanizmów egzekwowania i premiowania wysokiej jakości leczenia, oraz zapewnienia dostępu do wysokospecjalistycznej diagnostyki i skojarzonej terapii onkologicznej. Podkreślano także, że konieczne zmiany nie mogą dotyczyć tylko i wyłącznie sprzętu ponieważ równie wielką bolączką polskiej onkologii jest brak wykwalifikowanych kadr medycznych. Przykładowo, w zakresie tak wąskiej specjalizacji jak radioterapia onkologiczna, do 2020 roku w Polsce powinno się wykształcić 130 radioterapeutów, 250 fizyków medycznych oraz 370 techników radioterapii. Jest to niezwykle trudne zadanie wymagające dodatkowych działań administracyjnych. Profesor Fijuth podkreślił wagę informacji jakich dostarczyły mapy potrzeb, ale zaznaczył, że ich implementacja w praktyce wymaga uszczegółowienia i dalszych prac z udziałem środowiska onkologicznego. Ważnym i budzącym dyskusje tematem był także pakiet onkologiczny i zmiany jakie nadal, zdaniem wszystkim zebranych, są konieczne aby zapewnić jego prawidłowe funkcjonowanie. Zdaniem uczestników spotkania konieczne jest nie tylko rzetelne podsumowanie działania pakietu po roku od wprowadzenia, ale przede wszystkim wprowadzenie zmian, o które środowisko onkologiczne apeluje od początku funkcjonowania pakietu. Radykalnych zmian wymagają w szczególności narzędzia informatyczne oraz sposób finansowania procedur diagnostycznych i terapeutycznych. Na koniec prof. Jacek Fijuth zaapelował o powołanie, przykładem ubiegłej kadencji, zespołu parlamentarnego ds. onkologii. W związku ze zbliżającym się Międzynarodowym Dniem Walki z Rakiem prof. Fijuth zaprosił zebranych na specjalnie organizowaną konferencję prasową, która odbędzie się 4 lutego 2016 r. *** 2

Informacje i dane dotyczące poruszonych podczas spotkania tematów. Materiał zawiera informacje dotyczące: Dane dotyczące dostępności do leczenia onkologicznego w Polsce (radioterapia, chemioterapia, programy lekowe oraz chirurgia) na podstawie raportu PTO: Stan dostępności do leczniczych świadczeń onkologicznych w Polsce analiza i rekomendacje" Analizy i prognozy map potrzeb zdrowotnych opublikowanych przez Ministerstwo zdrowia w dziedzinie onkologii (radioterapia, chemioterapia, leczenie szpitalne). Liczba pacjentów leczonych na nowotwory złośliwe w Polsce wzrośnie o ok. 15% w 2020 roku i 28% w 2025 roku w stosunku do roku 2014. Według map potrzeb zdrowotnych Ministerstwa Zdrowia, uwzględniając wyłącznie procesy demograficzne, szacuje się, że w okresie 2016-2029 liczba nowych przypadków nowotworów złośliwych wzrośnie z 180,3 tys. do 213,1 tys.!!! Przygotowany już w kwietniu 2015r. przez PTO raport: Stan dostępności do leczniczych świadczeń onkologicznych w Polsce analiza i rekomendacje" wykazał, że w Polsce występują białe plamy w dostępie do leczenia pacjentów nowotworowych. W największym stopniu dotyczą one radioterapii oraz w mniejszym, chemioterapii oraz innowacyjnych terapii lekowych. Najlepsza dostępność dotyczy leczenia chirurgicznego, co nie znaczy bynajmniej, że leczenie zabiegowe wysokiej jakości jest równomiernie dostępne dla mieszkańców całego kraju. Z analiz Raportu wynika, że największe potrzeby dotyczące rozwoju sieci ośrodków onkologicznych są obecnie w województwach: mazowieckim, kujawsko-pomorskim, pomorskim, lubelskim, lubuskim, podlaskim, warmińskomazurskim i wielkopolskim. Jedynym województwem bez białych plam w zakresie onkologii we wszystkich trzech rodzajach leczenia stosowanego w tej dziedzinie jest województwo śląskie. 3

RADIOTERAPIA białe plamy: Uprzywilejowane pod względem dostępności do leczenia onkologicznego w Polsce są osoby mieszkające w wielkich miastach, stolicach województw. Największym ograniczeniem jest dostępność do radioterapii. W Polsce na 1 akcelerator przypada średnio 267 097 osób, podczas gdy średnia dostępność w krajach europejskich na 1 akcelerator na 200 000 mieszkańców (5 aparatów na 1 mln mieszkańców). Miejsca, gdzie dojazd do najbliższego ośrodka z radioterapią wynosi ponad godzinę jazdy samochodem wg województw: pomorskie, podlaskie, lubelskie, warmińsko-mazurskie, kujawsko-pomorskie, zachodniopomorskim. KADRY Według danych z raportu Konsultanta Krajowego oraz materiałów analizowanych podczas opracowywania Raportu wynika, że do 2020 roku w Polsce powinno się wykształcić: 130 radioterapeutów, 250 fizyków medycznych, 370 techników radioterapii. Mapy potrzeb zdrowotnych Ministerstwa Zdrowia: Obowiązek tworzenia map potrzeb zdrowotnych wynika z ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych. Ministerstwo opublikowało dotychczas mapy zaledwie w dwóch dziedzinach: kardiologia i onkologia. Z założenia mapy mają pomóc w planowaniu inwestycji, pomóc dyrektorom w ocenie efektywności szpitala oraz wspierać proces kontraktowania świadczeń. Ich brak był głównym argumentem podczas sejmowej dyskusji nad kolejną zmianą kontraktowania, które zgodnie z przyjętą nowelizacją ma się odbyć do 30 czerwca 2017 r. 4

W zakresie radioterapii mapy wykazały na podstawie przeprowadzonej analizy i przyjętych założeń, że do 2025 roku powinny przybyć 63 akceleratory i 18 nowych lokalizacji. Komentarze zarówno dziennikarzy jak i ekspertów na temat opublikowanych map w onkologii są głównie negatywne. W mapie onkologicznej uwzględniono nowotwory złośliwe z wyjątkiem nieczerniakowych nowotworów skóry oraz nowotworów układu chłonnego i krwiotwórczego. W efekcie przyjętych przez Ministerstwo Zdrowia założeń mapy potrzeb zdrowotnych w onkologii w zakresie radioterapii określiły, że do 2025 roku liczba akceleratorów powinna wzrosnąć o 63 sztuki w tym 38 sztuk w 18 nowych lokalizacjach. W obecnych lokalizacjach liczba akceleratorów powinna się zwiększyć o 25 urządzenia. W nowych lokalizacjach powinno znaleźć się 38 nowych akceleratorów. Nowe lokalizacje to : Włocławek, Toruń, Piła, Biała Podlaska, Zamość, Leszno, Gorzów Wielkopolski, Sandomierz, Kalisz, Sieradz, Skierniewice, Tarnobrzeg, Słupsk, Konin, Jelenia Góra, Radom, Płock, Siedlce. 5

MAPY analiza sytuacji wyjściowej radioterapia Według Raportu Konsultanta Krajowego w dziedzinie radioterapii onkologicznej dr hab. med. Rafała Dziadziuszko na temat stanu radioterapii w Polsce (na dzień 31.12.2014 r.) w Polsce zainstalowane były 144 przyspieszacze liniowe. Spośród 144 zainstalowanych w Polsce akceleratorów znajdowało się w województwach: najwięcej śląskim (25), mazowieckim (17). małopolskim (15). Najmniej w województwach: lubuskim (3), opolskim (3), świętokrzyskim (4), podlaskim (4). Przyspieszacze liniowe znajdowały się głównie w największych ośrodkach miejskich, najwięcej w: Warszawie (12), Poznaniu (12), Gliwicach (11), Krakowie (10) Bydgoszczy (9). Wynika to z wysokiej ceny tych urządzeń oraz z konieczności dostępu do wykwalifikowanego personelu do ich obsługi. 6

DOSTĘPNOŚĆ LECZENIA wg populacji W 2014 r. w skali kraju jeden akcelerator przypadał na ponad 273 tys. osób. Jest to więcej, niż wynikałoby z międzynarodowych wytycznych. Według wytycznych Europejskiego Towarzystwa Radioterapii Onkologicznej z 2005 r. jeden przyspieszacz liniowy powinien przypadać w Polsce na nie więcej niż 250 tys. ludności. Międzynarodowa Agencja Atomowa (IAEA) oceniła w 2010 roku, że w celu pełnego zaspokojenia zapotrzebowania jeden przyspieszacz powinien przypadać na nie więcej niż 180 tys. ludności. Jedyne województwa, które spełniają zalecenia ESTRO z 2005r.: śląskie (1 na 184 tys.), zachodniopomorskie (1 na 215 tys.), małopolskie (1na 240 tys.) warmińsko-mazurskie (1 na 241tys.). Żadne województwo w Polsce nie spełniało zaleceń IAEA. Najgorszą sytuacja jest województwach: pomorskie (1 akcelerator na 383 tys. ludności). lubelskie (1 na 359 tys.), podkarpackie (1 na 355 tys.) lubuskie (1 na 340 tys.). DOSTĘPNOŚĆ LECZENIA wg liczby pacjentów W 2014 roku w Polsce prawie 65 tys. pacjentów było leczonych za pomocą świadczeń z zakresu teleterapii. Suma zawiera wyłącznie pacjentów rozliczanych w Narodowym Funduszu Zdrowia. Międzynarodowa Agencja Atomowa (IAEA) podała w 2010 roku, że do pełnego zaspokojenia popytu na korzystanie z akceleratorów pojedynczy przyspieszacz powinien przypadać na nie więcej niż 450 pacjentów w skali roku. 7

Jedyne województwa w Polsce spełniające szacunki IAEA (maksymalnie 450 pacjentów na akcelerator) to: opolskie (311 na akcelerator), małopolskie (320 na akcelerator), lubuskie (407), warmińsko-mazurskie (421), podkarpackie (422), podlaskie (477) dolnośląskie (450). Zalecaną przez IAEA wartość w niewielkim stopniu przekraczało województwo łódzkie (453 pacjentów na akcelerator). Najgorsza sytuacja jest w województwach: mazowieckim (583 pacjentów na akcelerator), śląskim (606 pacjentów na akcelerator), kujawsko-pomorskim (549 pacjentów na akcelerator), świętokrzyskim (536 pacjentów na akcelerator). Spośród 30 świadczeniodawców, którzy w 2014 roku rozliczali w NFZ świadczenia realizowane z zakresu teleradioterapii trzynastu nie przekroczyło limitu Międzynarodowej Agencji Atomowej. Mediana dla szpitali wyniosła 470 pacjentów na akcelerator, co oznacza, że w połowie szpitali na pojedynczy akcelerator przypadało mniej niż 470 pacjentów. Średnio w skali kraju pojedynczy akcelerator służył do realizowania świadczeń dla 494 pacjentów. W dwunastu szpitalach liczba pacjentów na akcelerator przekroczyła tę wartość. Liczba pacjentów przypadająca na jeden przyspieszacz liniowy w szpitalach w Polsce mieściła się w zakresie od 97 do 867. 8

JAKOŚĆ Oczekiwana długość pracy akceleratora liniowego wynosi 10 lat. Starsze aparaty uznawane są za przestarzałe. Te nowsze, o wyższym stopniu zaawansowania technologicznego, zapewniają lepsze wyniki leczenia pacjentów. W Polsce na dzień 31.12.2014 znajdowały się 23 akceleratory wyprodukowane do 2004 roku, co stanowiło 16% wszystkich zainstalowanych w kraju. Średni wiek akceleratora w skali kraju wynosił 5,6 lat. Średnio najstarsze akceleratory znajdowały się w województwach: pomorskim (7,2), kujawsko-pomorskim (7,2), wielkopolskie (7), łódzkie (6,9). Średnio najmłodsze przyspieszacze zainstalowane były w województwach: warmińsko-mazurskim (2,8), podlaskim (3,3), małopolskim (3,8). 9

Dostępność do chemioterapii i programów lekowych oraz leczenia chirurgicznego na podstawie raportu PTO Stan dostępności do leczniczych świadczeń onkologicznych w Polsce analiza i rekomendacje" oraz prognozy Ministerstwa Zdrowia zawartej w mapach potrzeb zdrowotnych Raport PTO w zakresie chemioterapia i programy lekowe oraz chirurgia Chemioterapia i onkologiczne programy lekowe Jak wynika z raportu PTO, ze względu na przyjęty w polskim systemie ochrony zdrowia, tryb realizacji świadczeń z zakresu chemioterapii i programów lekowych, świadczenia te dla pacjentów onkologicznych są dostępne wyłącznie w szpitalach. Ograniczenia budżetowe i limity w ramach realizacji kontraktów NFZ powodują, że tysiące polskich pacjentów chorych na nowotwory ma utrudniony dostęp do leczenia. Leczenie tą metodą jest dostępne w Polsce w 112 lokalizacjach, w różnej wielkości miastach, na obszarze których świadczy je łącznie 212 szpitali. Pod względem geograficznym dostępność do świadczeń z zakresu chemioi farmakoterapii w ramach onkologicznych programów lekowych, traktowanych w analizach łącznie, jest nieznacznie łatwiejsza niż do radioterapii, choćby z powodu odmiennych standardów infrastrukturalnych (budowlanych), technicznych i sprzętowych, jakie muszą być spełnione przez realizujące je podmioty lecznicze. Niemniej między podmiotami leczniczymi leczącymi cytostatykami i lekami specjalistycznymi w ramach programów lekowych z zakresu onkologii bez wątpienia istnieją duże różnice. Aby ograniczyć zakres niedogodności dla pacjentów w nadchodzących latach, zwłaszcza, że prognozy epidemiologiczne i demograficzne świadczą o tym, że nieuchronne jest zwiększenie się liczby mniej mobilnych pacjentów chorujących na choroby nowotworowe, należy zwiększyć liczbę podmiotów specjalizujących się w leczeniu chemio- i farmakologicznym pacjentów 10

onkologicznych zarówno w trybie szpitalnym, jak i przede wszystkim ambulatoryjnym. Stopniowe przeniesienie tego rodzaju leczenia ze szpitali do lecznictwa ambulatoryjnego ograniczy w istotny sposób białe plamy dostępności do nowoczesnych i skutecznych terapii lekowych. Bez wątpienia wymaga to zwiększenia publicznych wydatków na innowacyjne terapie lekowe i dopuszczenia do powszechnego klinicznego zastosowania terapii wciąż niedostępnych dla polskich pacjentów. Leczenie chirurgiczne Leczenie chirurgiczne pacjentów onkologicznych jest najłatwiej dostępnym rodzajem leczenia stosowanego w przypadku nowotworów. Jest ono dostępne w 378 lokalizacjach, w różnej wielkości miastach, na obszarze których działają szpitale z oddziałami zabiegowymi. Szpitali tych w całej Polsce jest aż 777. Trudno wskazać białe plamy dostępności tego rodzaju leczenia stosowanego w onkologii, aczkolwiek, analizy przeprowadzone w ramach prac nad raportem świadczą, że w tym zakresie w Polsce istnieją braki o charakterze jakościowym a nie ilościowym. Podobnie, jak w przypadku radioterapii i brachyterapii, pacjenci szukają szpitali i są leczeni operacyjnie nawet w miejscowościach odległych od miejsc zamieszkania. Mapy potrzeb zdrowotnych W 2012 roku w Polsce 806 szpitali udzielało świadczeń onkologicznych. Największą liczbą świadczeniodawców charakteryzowały się duże miasta na prawach powiatu, przede wszystkim Warszawa (42), Katowice (23), Łódź (22) oraz Kraków (20). Leczenie onkologiczne w Polsce jest dość scentralizowane 98 świadczeniodawców udzieliło świadczeń onkologicznych dla 80% pacjentów. Wśród tych jednostek najwięcej było zlokalizowanych w województwie mazowieckim (17 świadczeniodawców) oraz śląskim (12), z kolei najmniej w województwach opolskim (1 świadczeniodawca), podkarpackim (2), lubuskim (2) oraz świętokrzyskim (2). 11

Najwięcej pacjentów w Polsce przyjęło Centrum Onkologii - Instytut im. Marii Skłodowskiej-Curie w Warszawie (11,3 tys.; 4,8% pacjentów leczonych w Polsce). Kolejna placówka, Wojewódzki Szpital Specjalistyczny im. M. Kopernika w Łodzi przyjął 6,7 tys. pacjentów (2,9% pacjentów leczonych w kraju), a w Centrum Onkologii im. Prof. Franciszka Łukaszczyka w Bydgoszczy leczono 6,4 tys. pacjentów (2,7% pacjentów leczonych w Polsce). W większości województw nie występowały znaczące migracje pacjentów. Procent pacjentów spoza województwa leczonych w województwie wahał się w większości przypadków w granicach 5-10%. Wyższy odsetek pacjentów spoza województwa odnotowano w województwach mazowieckim (14%), kujawskopomorskim (13%) i śląskim (12%). Również procent pacjentów wyjeżdżających z województwa wahał się w większości przypadków w granicach około 5-15%. Wyższy odsetek odnotowano w województwach lubuskim (32%), opolskim (20%) i warmińskomazurskim (17%). Spośród 19 szpitali, które leczyły najwięcej pacjentów onkologicznych w Polsce, świadczeniodawcą udzielającym najwięcej świadczeń pacjentom z innych województw było Centrum Onkologii - Instytut im. Marii Skłodowskiej-Curie Oddział w Gliwicach (2,2 tys. pacjentów; 39,3% udział wśród wszystkich leczonych pacjentów). Średnio na 1 pacjenta w skali całego kraju przypadało 2,34 hospitalizacji. Najwyższe wartości tej statystyki zaobserwowano dla województwa łódzkiego (2,73), dolnośląskiego (2,58) oraz zachodniopomorskiego (2,45). Z kolei najniższe wartości liczby hospitalizacji przypadającej na pacjenta odnotowano w województwach kujawsko-pomorskim (2,04), świętokrzyskim (1,99) i pomorskim (1,85) 12

Prognoza świadczeń szpital Zapotrzebowanie na hospitalizacje celem wykonania zabiegów chirurgicznych, uznane jako radykalne będzie rosło. W 2018 roku największe zapotrzebowanie na chirurgię przewiduje się dla nowotworów piersi (18,1 tys.), które wzrośnie do 18,9 tys. w roku 2024. Najwięcej hospitalizacji celem wykonania zabiegu z powodu tego nowotworu odbędzie się w woj. mazowieckim. Kolejnym nowotworem ze względu na liczbę prognozowanych zabiegów radykalnych jest nowotwór dolnego odcinka układu pokarmowego. Najwięcej hospitalizacji wymaganych będzie w woj. mazowieckim. Maksymalna liczba umów na udzielanie świadczeń w zakres skojarzony pakiet onkologiczny w 2018 r. powinna być zmniejszona w niektórych zakresach stosunku do roku 2015. Sumarycznie dla Polski maksymalna liczba umów w roku 2018 będzie największa dla chirurgii onkologicznej (381 umów), z czego najwięcej w woj. mazowieckim (67), a najmniej w woj. opolskim (9). Z kolei w roku 2024 liczba umów w zakresie chirurgii onkologicznej powinna maksymalnie wynieść 410 (34% wszystkich umów z zakresie skojarzonym nielimitowanym - pakiet onkologiczny ), z czego znów najwięcej w woj. mazowieckim (72), a najmniej w opolskim (10). Najmniej umów przewidzianych jest w zakresie chirurgii plastycznej - 1 (woj. zachodniopomorskie). 13

Analiza sytuacji wyjściowej chemioterapia W roku 2012 w Polsce funkcjonowało 212 placówek realizujących świadczenia chemioterapii i posiadających umowę na realizację tych świadczeń z płatnikiem publicznym. 16 z nich znajdowało się w Warszawie, 10 w Poznaniu, a 8 we Wrocławiu. Najwyższy udział świadczeń skojarzonych z hospitalizacją odnotowano w województwach lubelskim i opolskim, przekroczył on tam poziom 50% wszystkich udzielonych chemioterapii. Najwyższy udział świadczeń chemioterapii w trybie ambulatoryjnym odnotowano w województwach kujawsko-pomorskim (ponad 40% wszystkich chemioterapii) oraz pomorskim (ponad 30% wszystkich chemioterapii). Chemioterapia w trybie jednodniowym była najczęstszym trybem udzielania chemioterapii w województwach świętokrzyskim i mazowieckim. Prognoza świadczeń chemioterapia W scenariuszu maksymalnym, w badanym horyzoncie czasowym, szacuje się nieznaczny wzrost zapotrzebowania na świadczenia w zakresie chemioterapii (hospitalizacja, jednodniowa, ambulatoryjna) z 1 055 tys. osobodni w roku 2016 do 1 142 tys. osobodni w roku 2029 (+9%). W scenariuszu minimalnym, w badanym horyzoncie czasowym, szacuje się spadek zapotrzebowania na świadczenia w zakresie chemioterapii (hospitalizacja, jednodniowa, ambulatoryjna) z 777 tys. osobodni w roku 2016 do 637 tys. osobodni w roku 2029 (-18,1%). Najwięcej osobodni świadczeń w zakresie chemioterapii zarówno w 2016, jak i 2029 szacuje się dla województwa mazowieckiego, a najmniej dla województwa opolskiego. 14