MICROSOFT PROJECT INSTRUKCJA DO ĆWICZEŃ
2 Rozdział 1.Rozpoczęcie pracy z programem MS PROJECT Rozdział 1.1. Tworzenie nowego pliku projektu Harmonogram większości projektów należy tworzyć, zaczynając od daty początkowej, nawet jeśli wiesz, że projekt musi zostać wykonany przed określonym terminem. Przygotowanie harmonogramu na podstawie daty rozpoczęcia projektu umożliwi rozpoczęcie realizacji wszystkich zadań tak szybko, jak to możliwe. Pozwala też na większą elastyczność. Ćwiczenie 1.1. Tworzenie nowego pliku Utwórz nowy plik projektu: 1. Otwórz program Microsoft Project naciskając przycisk Start, Programy, Microsoft Project. 2. Kliknij przycisk Nowy na pasku narzędzi Nowy 3. Kliknij strzałkę skierowaną w dół przy polu tekstowym Data rozpoczęcia.
3 Pojawi się niewielkie okno z kalendarzem. Domyślnie jest ustawiona data bieżąca jako data rozpoczęcia. Możesz jednak ją zmienić np. na termin rozpoczęcia podany przez prowadzącego. 4. Kliknij przycisk OK., aby zamknąć okno dialogowe Informacje o projekcie. 5. Kliknij przycisk Plik i wybierz Zapisz jako a następnie wpisz nazwę pliku: Projekt produkcji rowerów zapisując w pliku Moje dokumenty na dysku C, po czym kliknij Zapisz. Rozdział 1.2. Określanie właściwości projektu Za pomocą tej funkcji można zapisać informacje o pliku. Obejmować one mogą podstawowe informacje na temat wykonywanego projektu. Ćwiczenie 1.2. Określenie właściwości projektu Określ właściwości projektu Projekt produkcji rowerów. UWAGA Jeśli masz zamknięty plik Projekt produkcji rowerów otwórz go wybierając polecenie Otwórz w menu Plik, ustaw Szukaj w na Moje dokumenty, i wybierz Projekt produkcji rowerów. 1. W menu Plik wybierz polecenie Właściwości. 2. Pojawi się okno dialogowe Właściwości. 3. W pole Tytuł wpisz Projekt uruchomienia produkcji serii rowerów. 4. W pole Temat wpisz Harmonogram zadań.
4 5. W pole autor wpisz swoje nazwisko. 6. W pole Menedżer wpisz swoje nazwisko. 7. W pole Firma wpisz nazwę swojej firmy. 8. W pole Komentarze wpisz: Obejmuje zadania przedprodukcyjne, produkcyjne i poprodukcyjne. 9. Zaznacz pole wyboru Zapisz obraz podglądu. 10. Kliknij OK, by zamknąć okno. 11. Zapisz ćwiczenie naciskając. Rozdział 2. Wprowadzanie i organizacja zadań W tym rozdziale zostaną omówione zadania i sposób pracy z nimi. Zadania są podstawowymi elementami każdego projektu, opisują one pracę w kategoriach czynności, czasu trwania i zasobów potrzebnych do jej zrealizowania. Opisane zostaną sposoby tworzenia zadań i ich organizowanie oraz określenie czasów ich trwania. Rozdział 2.1. Wprowadzanie zadań
5 Wprowadzanie zadań w programie MS Project można przeprowadzić w widoku Wykres Gantta. W domyślnym widoku Wykres Gantta znajduje się po prawej stronie a po lewej znajduje się tabela Wprowadzanie. Jest ona podobna do bazy danych. Każdy wiersz tej tabeli zawiera informacje dotyczące tylko jednego zadania, któremu przypisywany jest identyfikator zadania(widoczny po lewej stronie wiersza zadania). Pierwszy wiersz zawiera nagłówki kolumn. Miejsca na przecięciu wiersza i kolumny, służące wprowadzaniu danych, to pola lub komórki. Ćwiczenie 2.1. Wprowadzanie zadań do projektu Wprowadź kilka zadań dla projektu Projekt uruchomienia produkcji serii rowerów. 1. Otwórz plik Projekt produkcji rowerów. 2. W tabeli Wprowadzanie kliknij komórkę pod nagłówkiem kolumny Nazwa zadania. 3. Wpisz: Badania marketingowe i naciśnij klawisz [Enter]. Powinieneś zobaczyć ekran jak poniżej. 4. Poniżej wpisanego zadania wpisz pozostałe zadania naciskając [Enter] po każdej nazwie: Sprecyzowanie wymagań Opracowanie projektu produktu Opracowanie konstrukcji Opracowanie technologii Opracowanie kosztów Zakupy materiałów Określenie zadań Wygięcie elementów do ram Spawanie partii 500 ram rowerowych Wygięcie kierownic Malowanie podzespołów Montaż podstawowego produktu Wyposażenie w elementy indywidualne Kontrola gotowych produktów Przekazanie do magazynu Magazynowanie
6 Sprzedaż Pakowanie i wysyłka 5. Zapisz ćwiczenie naciskając. Na ekranie powinieneś zobaczyć to, co na poniższym rysunku. Tutaj znajdują się wprowadzone zadania Nowe zadania mają czas trwania domyślnie określony na 1 dzień Rozdział 2.2. Szacowanie czasu trwania zadania Czas trwania zadania to czas przewidywany na ukończenie zadania. Czas trwania całkowity jest obliczany od daty rozpoczęcia pierwszego zadania do daty zakończenia ostatniego. Zależy on również od zależności występujących między zadaniami. MS Project odróżnia także czas wolny od czasu pracy(dni wolne, urlopy).w przypadku zaznaczenia zadania jako zadanie ciągłe uwzględnia się także ich trwanie w dni wolne. W programie Microsoft Project można używać następujących skrótów jednostek czasu trwania: Jeśli wprowadzisz ten skrót Pojawi się on w takiej formie I będzie oznaczał min min. Minuta h godz. godzina
7 d dn dzień Jeśli wprowadzisz ten skrót Pojawi się on w takiej formie I będzie oznaczał tyg mies cmies ch cd ctyg cmies tyg. mies. cmin cgodz. cdn ctyg. cmies tydzień miesiąc ciągła minuta ciągła godzina ciągły dzień ciągły tydzień ciągły miesiąc Można zdefiniować jednostki dni, tygodni i miesięcy na potrzeby swojego projektu. Ćwiczenie 2.2.1. Definicja jednostek dni na własne potrzeby Otwórz plik Projekt produkcji rowerów. W menu Narzędzia wybierz Opcje i kliknij kartę Kalendarz, którą możesz zobaczyć poniżej. Zmień domyślną godzinę rozpoczęcia na 07:00 a godzinę zakończenia na 15:00. Zapisz ćwiczenie naciskając. Ćwiczenie 2.2.2. Określenie czasu trwania zadań Otwórz plik Projekt produkcji rowerów.
8 Teraz określisz czas trwania wprowadzonych przez ciebie zadań. MS Project automatycznie przypisał im domyślną wartość 1 dzień(znak zapytania w polu Cz.trw. oznacza, że dana wartość jest wartością szacunkową). 1. W tabeli Wprowadzanie kliknij komórkę znajdującą się bezpośrednio pod nagłówkiem kolumny Cz.trw. Zaznaczone zostanie pole czasu trwania pierwszego zadania Badania marketingowe. 2. Wpisz 4tyg i naciśnij klawisz [Enter]. 3. Wpisz czasy trwania pozostałych zadań według poniższej tabeli. Identyfikator zadania Nazwa zadania Czas trwania 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 Sprecyzowanie wymagań Opracowanie projektu produktu Opracowanie konstrukcji Opracowanie technologii Opracowanie kosztów Zakupy materiałów Określenie zadań Wygięcie elementów do ram Spawanie partii 500 ram rowerowych Wygięcie kierownic Malowanie podzespołów Montaż podstawowego produktu Wyposażenie w elementy indywidualne Kontrola gotowych produktów Przekazanie do magazynu Magazynowanie Sprzedaż Pakowanie i wysyłka 4d 1tydz 3tydz 10d 5d 2tyg 5d 3d 8d 6d 6d 7tyg 1mies 10d 1d 2tyg 2tyg 1tydz 4. Zapisz ćwiczenie naciskając. Na ekranie powinieneś zobaczyć obraz jak poniżej.
9 Rozdział 2.3. Podział zadań na krótsze Niektóre zadania ze względu na czas trwania warto podzielić na krótsze, łatwiejsze do ogarnięcia i zorganizowania. Ćwiczenie 2.3. Podział zadań 1. Otwórz plik Projekt produkcji rowerów. 2. W tabeli Wprowadzanie kliknij nazwę poniżej zadania, które chcesz poddać podziałowi, np. zadanie Sprzedaż. 3. Kliknij słowo Sprzedaż. Wskaźnik myszy będzie wyglądał jak I. 4. W komórce zaznacz słowo Sprzedaż wpisz Kontaktowanie się z odbiorcami i naciśnij klawisz [Tab]. 5. Ustaw czas zadania na 1 tydzień. 6. W menu Wstaw wybierz polecenie Nowe zadanie.(możesz również zamiast tego wcisnąć klawisz [Insert]) Nowe zadanie pojawi się poniżej poprzednio wprowadzonego. 7. W pole Nazwa zadania wpisz: Organizowanie transportu i naciśnij [Tab]. 8. W pole Cz.trw. wpisz: 1tydz i naciśnij [Enter]. Zapisz ćwiczenie naciskając.
10 Porównaj swój ekran z rysunkiem: Tu znajdują się wstawione zadania Rozdział 2.4. Łączenie zadań Zadania wchodzące w skład projektu muszą być wykonywane w odpowiedniej kolejności. Na przykład, zadanie polegające na opracowaniu konstrukcji musi się zakończyć przed rozpoczęciem opracowania technologii. Te dwa zadania są współzależne (zależność typu koniec-początek).w MS Project Pierwsze zadanie ( Opracowanie konstrukcji ) to poprzednik, ponieważ poprzedza zadanie, które od niego zależy. Drugie zadanie ( Opracowanie technologii ) to następnik, ponieważ następuje po zadaniu, od którego zależy. Każde zadanie może być poprzednikiem jednego lub kilku następników. Są cztery rodzaje zależności między zadaniami: Ta zależność Oznacza, że A tak wygląda na wykresie Gantta Zakończenierozpoczęcie Termin zakończenia określa termin rozpoczęcia (ZR) następnika Rozpoczęcierozpoczęcie Termin rozpoczęcia poprzednika określa (RR) termin rozpoczęcia Przykład Opracowanie konstrukcji musi nastąpić wcześniej niż opracowanie technologii Przekazanie wyrobów do magazynu pozwala na kontaktowanie się z odbiorcami
11 Zakończeniezakończenie (ZZ) Rozpoczęciezakończenie (RZ) następnika Termin zakończenia poprzednika określa termin zakończenia następnika Termin rozpoczęcia poprzednika określa termin zakończenia następnika Zadania wymagające wypożyczenia specjalistycznego sprzętu muszą zakończyć się gdy skończy się ich termin wypożyczenia Rzadko spotykana zależność; czasem stosowana do śledzenia zadań księgowania Zależności można śledzić:! w widokach Wykres Gantta i Diagram sieciowy (w postaci linii łączących zadania)! w tabelach, np. w tabeli Wprowadzanie, gdzie identyfikatory poprzedników widoczne są w polu Poprzednik zadań będących następnikami Współzależności między zadaniami ustala się, tworząc łącza między nimi. Wstawianie zależności typu zakończenie-rozpoczęcie między zadaniami można przeprowadzić następująco: 1. W tabeli Wprowadzanie kliknij nazwę zadania 1 Badania marketingowe i przeciągnij do nazwy zadania 2 Sprecyzowanie wymagań. Oba zadania zostaną zaznaczone. 2. Kliknij przycisk Połącz zadania na pasku narzędzi. Zadania 1 i 2 zostaną połączone i ustalony zostanie między nimi związek typu RZ. Za pomocą przycisku pokazanego powyżej można tworzyć tylko zależność typu RZ. Okno programu powinno wyglądać tak: Łączyć zadania można i w inny sposób: 1. Wybierz nazwę zadania 3. 2. Kliknij przycisk Informacje o zadaniu na pasku narzędzi.
12 Pojawi się okno dialogowe Informacje o zadaniu. 3. Wybierz kartę Poprzedniki. 4. Kliknij pustą komórkę poniżej nagłówka kolumny Nazwa zadania i kliknij przycisk ze strzałką skierowaną w dół. 5. Z listy Nazwa zadania wybierz zadanie Sprecyzowanie wymagań i naciśnij [Enter]. Na swoim ekranie powinieneś zobaczyć następujące okno: 9. Kliknij przycisk OK., aby zamknąć okno Informacje o zadaniu. Zadania 2 i 3 połączone zostały zależnością typu ZR. Możesz weryfikować utworzone związki w kolumnie Poprzedniki, którą możesz uwidocznić poprzez przesunięcie suwaka przewijania znajdującego się u dołu okna tabeli Wprowadzanie. W polu Poprzedniki zadania 3 powinieneś zobaczyć cyfrę 2, oznaczającą zadanie 2. Ćwiczenie 2.4. Łączenie zadań zależnością RZ Otwórz plik Projekt produkcji rowerów.
13 Połącz wszystkie zadania wykorzystując dowolny sposób ich łączenia z opisanych powyżej. Zapisz ćwiczenie naciskając. Otrzymasz następujący widok: UWAGA Możesz również utworzyć zależność typu ZR wskazując na wykresie Gantta myszą pasek reprezentujący zadanie będące poprzednikiem (wskaźnik powinien przybrać postać strzałek wskazujących cztery strony), po czym przeciągnij linię do paska zadania będącego następnikiem. Rozdział 2.4. Sprawdzanie czasu trwania projektu MS Project oblicza czas trwania projektu na podstawie czasów trwania poszczególnych zadań i biorąc pod uwagę zależności między nimi. Najprostszym sposobem na sprawdzenie czasu trwania projektu jest odnalezienie tej informacji w oknie dialogowym Informacje o projekcie. Harmonogram projektu jest wyznaczony od daty rozpoczęcia. Poniżej przedstawiono sposób na poznanie daty ukończenia projektu. 1. Wybierz polecenie Informacje o projekcie w menu Projekt. 2. Kliknij przycisk Statystyka. Warto zwrócić uwagę na bieżącą datę zakończenia i bieżący czas trwania projektu. Te daty można też zobaczyć na wykresie Gantta.
14 Tu znajduje się informacja o czasie trwania projektu......a tutaj data zakończenia 3. Kliknij przycisk Zamknij, aby zamknąć okno Statystyka projektu. Ćwiczenie 2.4. Zmiana skali wykresu Gantta 1. W menu Widok wybierz polecenie Powiększenie. Pojawi się okno Powiększenie. 2. Zaznacz pole wyboru Cały projekt i kliknij OK. Teraz cały projekt będzie widoczny na ekranie, jak poniżej. Aby zmienić skalę możesz też użyć przycisków Powiększ lub Pomniejsz. Powiększ Pomniejsz
15 Zapisz ćwiczenie naciskając. Rozdział 2.5. Wprowadzanie nowych zadań Często okazuje się, że należy dodać do projektu zadania o których zapomniano podczas wprowadzania pierwotnej wersji planu. Należy więc dodać do projektu kolejne zadania. Ćwiczenie 2.5. Wprowadzenie nowego zadania Wprowadź nowe zadanie Poszukiwanie kooperantów do projektu Projekt produkcji rowerów. 1. Wprowadź nowe zadanie Poszukiwanie kooperantów pod zadaniem Opracowanie technologii 2. W pole Cz.trw. wpisz 2tyg i naciśnij [Enter]. Ponieważ wstawione zadanie zostało pomiędzy zadania połączone zależnością ZR, program sam połączy to zadanie ze znajdującym się powyżej i poniżej. 5. Zapisz ćwiczenie naciskając. Powinieneś ujrzeć taki obraz na ekranie. Tu jest wstawione zadanie Nowe zadanie automatycznie łączone jest z sąsiednimi
16 Rozdział 2.6. Usuwanie zadań W pewnym momencie może się zdarzyć, że jakieś zdanie okazuje się zbędne (np. odbiorcy posiadają własny transport). Postanawiasz więc zrezygnować z jakiegoś zadania. Ćwiczenie 2.6. Usuwanie zadania Usuń zadanie Organizowanie transportu z projektu Projekt produkcji rowerów. 1. W tabeli Wprowadzanie kliknij nazwę zadania Organizowanie transportu. 2. W menu Edycja wybierz polecenie Usuń zadanie. 3. Zapisz ćwiczenie naciskając. Możesz posłużyć się klawiszem [Del], który usuwa całe zadanie. Aby usunąć jedynie wartość aktywnej komórki, naciśnij kombinację klawiszy [Ctrl+Del]. Po usunięciu zadania wszystkie kolejne zostaną ponownie ponumerowane jak przedstawiono na rysunku poniżej: Rozdział 2.7. Grupowanie zadań w fazy W przypadku złożonych zbiorów zadań warto je pogrupować w fazy, grupy zadań ze sobą związanych. Fazy te są reprezentowane przez zadania sumaryczne. Zadania sumaryczne różnią się od innych. Nie można zmienić czasu ich trwania, daty rozpoczęcia czy innych wartości obliczanych automatycznie, ponieważ są one określane na podstawie zadań wchodzących w ich skład. Ułatwiają one zorientowanie się w poszczególnych fazach projektu.
17 Ćwiczenie 2.7. Zgrupowanie zadań w fazy Pogrupuj zadania w fazy: przedprodukcyjną, produkcyjną i poprodukcyjną w pliku Projekt produkcji rowerów. Poniżej przedstawiono sposób tworzenia zadań sumarycznych. 1. W tabeli Wprowadzanie kliknij nazwę zadania 1 Badania marketingowe 2. Wybierz polecenie Nowe zadanie w menu Wstaw. 3. W pole nazwa zadania wpisz: Faza przedprodukcyjna i naciśnij [Enter]. 4. Podobne działania przeprowadź dla Określenie zadań i Magazynowanie, wpisując dla nich odpowiednio: Faza produkcyjna i Faza poprodukcyjna. 5. Zaznacz zadania należące do fazy przedprodukcyjnej. 6. Kliknij przycisk Wcięcie na pasku narzędzi Formatowanie. Zadanie 1 staje się sumarycznym i jest to zaznaczone na wykresie Gantta. Podobnie postępuj z tworzeniem fazy produkcyjnej i poprodukcyjnej. Twój ekran powinien wyglądać podobnie do przedstawionego poniżej. Przycisk Wcięcie wygląda następująco - Zapisz ćwiczenie naciskając. Rozdział 2.7. Wstawianie punktów kontrolnych Aby ułatwić śledzenie realizacji poszczególnych faz projektu, warto zwrócić uwagę na kluczowe punkty projektu i zaznaczyć je. Punkty krytyczne projektu zaznacza się, wstawiając punkty kontrolne.
18 Punkty kontrolne to istotne wydarzenia wynikające z realizacji samego projektu, lub spowodowane czynnikami zewnętrznymi. Ponieważ nie przedstawiają one żadnej pracy, przedstawia się je jako zadania z zerowym czasem trwania. Ćwiczenie 2.7. Tworzenie punktów kontrolnych Wprowadź dwa punkty kontrolne dla pliku Projekt produkcji rowerów aby sprawdzić wykonanie projektu w punktach krytycznych, którymi są koniec fazy przedprodukcyjnej i koniec fazy produkcyjnej. Aby utworzyć punkty kontrolne należy: 1. W tabeli Wprowadzanie kliknij nazwę zadania Faza produkcyjna. 2. W menu Wstaw wybierz polecenie Nowe zadanie. 3. Wpisz nazwę Kontrola-faza przedprodukcyjna zakończona! I naciśnij [Tab]. 4. W pole Cz.trw. wpisz 0dn i naciśnij [Enter]. 5. Zaznacz zadania Kontrola-faza przedprodukcyjna zakończona! oraz Zakup materiałów, następnie kliknij przycisk Połącz zadania. 6. W tabeli Wprowadzanie kliknij nazwę zadania Faza poprodukcyjna. 7. Wciśnij [Ins]. 8. Wpisz nazwę Kontrola-faza produkcyjna zakończona! I naciśnij [Tab]. 9. W pole Cz.trw. wpisz 0dn i naciśnij [Enter]. 10. Zaznacz zadania Przekazanie do magazynu i Kontrola-faza produkcyjna zakończona!, następnie kliknij przycisk Połącz zadania. 11. Zapisz ćwiczenie naciskając. Powinieneś ujrzeć na ekranie :
19 UWAGA Możesz oznaczyć punkt kontrolny jako zadanie o dowolnym czasie trwania. Dwukrotnie kliknij nazwę wybranego zadania, aby otworzyć okno Informacje o zadaniu. Na karcie Zaawansowane zaznacz pole wyboru Oznacz zadanie jako punkt kontrolny. Rozdział 3. Wprowadzanie informacji o zasobach Zasoby to ludzie, sprzęt i materiały potrzebne do wykonania zadań projektu. Microsoft Project koncentruje się na dwóch aspektach zasobów: ich dostępności i koszcie. Dostępność decyduje o tym, kiedy dany zasób może być wykorzystany w zadaniu i jak wiele pracy musi wykonać. Z kolei koszt określa ilość pieniędzy potrzebną do opłacenia danego zasobu. Teraz nauczysz się wprowadzać informacje na temat zasobów potrzebnych do realizacji projektu. Efektywne zarządzanie zasobami to jedna z największych zalet Microsoft Pojectu. Wprowadzenie informacji o zasobach wymaga nieco wysiłku jednak może się on bardzo opłacić. Rozdział 3.1. Wprowadzanie informacji o zasobach osobowych W programie MS Project wyróżnia się dwa typy zasobów: zasoby pracy i zasoby materiałowe. Zasoby pracy to zasoby osobowe i sprzętowe wykonujące pracę w projekcie. Oto kilka przykładów zasobów pracy. Zasoby pracy Poszczególne osoby określane nazwiskiem Osoby określane nazwą stanowiska Grupy osób o podobnych umiejętnościach Sprzęt Przykład Jan Kowalski, Ferdynand Słaby Dyrektor, kierownik, mistrz Sprzątaczki, tokarze, frezerzy Tokarka TU-10 Zasoby sprzętowe mogą być przenośne lub nie. Ćwiczenie 3.1. Wprowadzanie informacji o zasobach osobowych
20 Wprowadź zasoby i informacje na temat zasobów dla pliku Projekt produkcji rowerów 1. Na pasku widoków wybierz Arkusz zasobów. 2. W widoku Arkusz zasobów kliknij komórkę znajdującą się bezpośrednio pod nazwą kolumny Nazwa zasobu. 3. Wpisz: Jan Kowalski i naciśnij [Tab]. 4. Upewnij się, że w polu Typ wybrano pozycję Praca i naciśnij [Tab]. 5. Ponownie naciśnij [Tab]. 6. W polu Inicjały wpisz Jk i naciśnij [Tab]. 7. Ponownie naciśnij [Tab] by pominąć pole Grupa. 8. Upewnij się, że w pole Maks. jednostek wybrano 100% i kliknij pole Nazwa zasobu w pierwszym wolnym wierszu. 9. Zapisz ćwiczenie naciskając. Powinieneś zobaczyć na ekranie następujący obraz: Tu znajdują się informacje o zasobie wprowadzone przez ciebie W polu Maks.jednostek określa się maksymalną zdolność danego zasobu do wykonania zadania. Wartość 100% mówi, że zasób może przeznaczyć na wykonanie zadania 100% swojego czasu. W przypadku przeciążenia zasobu program ostrzeże cię. Możesz również utworzyć zasób reprezentujący grupę osób. 10. W pole Nazwa zasobu w drugim wierszu wpisz: Marketingowcy i naciśnij [Tab]. 11. W polu Typ wybierz pozycję Praca i dwukrotnie naciśnij [Tab]. 12. W pole Inicjały wpisz Ma i naciśnij [Tab]. 13. W pole Maks.jednostek wpisz lub wybierz z listy 400% i naciśnij [Tab]. Powinieneś zobaczyć następujący obraz: Zasób Marketingowcy reprezentuje grupę osób. 400% oznacza, że możesz zaplanować pracę 4 marketingowców w pełnym wymiarze godzin przez cały czas.
21 14. Wpisz pozostałe informacje o zasobach w widoku Arkusz zasobów. Upewnij się, że dla wszystkich wybrano typ Praca Nazwa zasobu Inicjały Maks. jednostek Konstruktorzy Technolodzy Katarzyna Jarma Anna Malec Tomasz Grzyb Giętarze Spawacze Malarze Produkcyjni Kontrolerzy Magazynierzy Sprzedawcy Knstr Tech KJ AM TG G Sp M P K Mg S 400% 300% 100% 100% 100% 200% 200% 200% 1000% 200% 150% 200% Zapisz ćwiczenie naciskając. Twój ekran powinien wyglądać następująco: Rozdział 3.2. Wprowadzanie informacji o zasobach sprzętowych W programie Microsoft Project zasoby materiałowe i sprzętowe są traktowane tak samo. Pamiętać jednak należy o istotnych różnicach w sposobie ich ujęcia w harmonogramie. Na przykład większość zasobów
22 osobowych ma dzień pracy nie dłuższy niż 12 godzin, natomiast zasoby sprzętowe mogą być do twojej dyspozycji przez całą dobę. Nie musisz kontrolować wszystkich zasobów, które wykorzystujesz w projekcie, ale możesz uwzględnić zasób na liście zasobów, gdy:! różne zespoły pracowników potrzebują równocześnie określonego sprzętu! chcesz zaplanować i śledzić koszty związane z danym zasobem Ćwiczenie 3.2. Wprowadzanie informacji o zasobach sprzętowych Wprowadź informacje o zasobach sprzętowych dla pliku Projekt produkcji rowerów. 1. W widoku Arkusz zasobów kliknij kolejne wolne pole w kolumnie Nazwa zasobu. 2. Kliknij przycisk Informacja o zasobie na pasku narzędzi Standardowy. 3. Wybierz kartę Ogólne. 4. W pole Nazwa zasobu wpisz: Wózek widłowy i naciśnij [Tab]. 5. W polu Typ zasobu wybierz pozycję Praca i naciśnij [Tab]. 6. W pole inicjały wpisz: WW i naciśnij [Tab]. 7. Powinieneś ujrzeć następujący obraz: Informacje o zasobie 8. Kliknij przycisk OK., aby zamknąć okno i powrócić do widoku Arkusz zasobów. 9. W polu Maks.jednostek zasobu Wózek widłowy wpisz lub wybierz z listy wartość 200% i naciśnij klawisz [Tab]. Oznacza to, że chcesz mieć 2 wózki widłowe dostępne w danym okresie. 10. Zapisz ćwiczenie naciskając.
23 Rozdział 3.3. Wprowadzanie informacji o zasobach materiałowych Zasoby materiałowe to dobra zużywane podczas realizacji projektu. Może to być materiał z huty obrabiany w procesie, czy benzyna spalana przez samochód. W programie Microsoft Project śledzenie zasobów materiałowych służy głównie do kontroli tempa zużywania i kosztów związanych z zasobem. Ćwiczenie 3.3. Wprowadzenie informacji o zasobach materiałowych Otwórz plik Projekt produkcji rowerów. 1. W widoku Arkusz zasobów kliknij pierwszą wolną komórkę w kolumnie Nazwa zasobu. 2. Wpisz: Profile aluminiowe i naciśnij [Tab]. 3. W polu Typ wybierz pozycję Materiał i naciśnij [Tab]. 4. W pole Etykieta materiałowa wpisz: Metry i naciśnij [Tab]. Zużycie profili będzie liczone w kilogramach. 5. W pole Inicjały wpisz: PA i naciśnij [Tab]. Koszt zasobu materiałowego podasz później 6. Wpisz pozostałe informacje o zasobach materiałowych. Upewnij się, że wybrano dla nich typ Materiał 7. Zapisz ćwiczenie naciskając. Na ekranie powinieneś otrzymać następujący obraz:
24 Tu znajduje się nazwa wprowadzonego zasobu Pole Etykieta materiałowa dotyczy wyłącznie zasobów materiałowych Rozdział 3.4. Wprowadzanie stawek kosztów dla zasobów Śledzenie i zarządzanie informacjami o koszcie umożliwia osobom zarządzającym projektem odpowiedź na pytania takie jak:! Jaki jest przewidywany koszt całego projektu i szacunkowe koszty zasobów?! Czy przy realizacji nie wykorzystuje się zbyt drogich zasobów?! Jaki będzie sumaryczny koszt danego typu zasobu lub zadania? Zasoby pracy i zasoby materiałowe są głównymi źródłami kosztów. Określenie stawki umożliwia przewidzenie kosztu materiałów. Ćwiczenie 3.4. Wprowadzenie stawek kosztów zasobów Otwórz plik Projekt produkcji rowerów. 1. W widoku Arkusz zasobów kliknij pole Stawka zasad. W wierszy zasobu Jan Kowalski. 2. Wpisz: 13/h i naciśnij [Enter]. Wysokość stawki zobaczysz w odpowiednim polu kolumny Stawka zasad. 3. W pole Stawka zasad. zasobu Marketingowcy wpisz: 15/h i naciśnij [Enter]. 4. Wprowadź stawki dla pozostałych zasobów.
25 Nazwa zasobu Jan Kowalski Marketingowcy Konstruktorzy Technolodzy Katarzyna Jarma Anna Malec Tomasz Grzyb Giętarze Spawacze Malarze Produkcyjni Kontrolerzy Magazynierzy Sprzedawcy Stawka zasadnicza 13/h 15/h 13/h 13/h 12/h 12/h 15/h 8/h 9/h 8/h 7/h 9/h 7/h 14/h Jednak nie wszystkie zasoby są opłacane według jednej stawki. Niektórym trzeba płacić za nadgodziny. 5. W widoku Arkusz zasobów kliknij pole Stawka za nadg. dla zasobu Jan Kowalski. 6. Wpisz: 16/h i naciśnij [Enter]. 7. Wprowadź stawki nadgodzin dla następujących zasobów: Nazwa zasobu Stawka za nadgodziny Konstruktorzy 15/h Technolodzy 15/h Katarzyna Jarma 14/h Anna Malec 14/h Tomasz Grzyb 18/h Giętarze 10/h Spawacze 11/h Malarze 10/h Produkcyjni 9/h Kontrolerzy 11/h Zapisz ćwiczenie naciskając. Powinieneś otrzymać następujący obraz:
26 UWAGA W przypadku gdybyś miał do czynienia z zasobami opłacanymi za każde zużycie wykorzystaj pole Koszt każdego wyk. i w polu Naliczanie określ sposób naliczania opłat (np. płatne w momencie rozpoczęcia wybierz Rozp.) Rozdział 3.5. Podział zasobów na grupy W większości projektów zasoby pracy można podzielić na logiczne grupy. W poniższej tabeli znajduje się kilka przykładów grup. Typ grupy Dział Funkcja Kolejność w czasie Rodzaj zatrudnienia Przykład Dział konstrukcyjny, dział technologiczny Marketingowiec, sprzedawca Pracownicy fazy produkcyjnej Pracownicy stali, dostawcy Po podzieleniu zasobów na grupy można je sortować, filtrować i grupować według grupy zasobów. Ćwiczenie 3.5. Podział zasobów na grupy Przypisz poszczególnym zasobom w pliku Projekt produkcji rowerów odpowiednie grupy.
27 1. W polu Arkusz zasobów przewiń okno w lewo i kliknij pole Grupa dla zasobu Jan Kowalski. 2. Wpisz: kierownictwo i naciśnij [Enter]. 3. Wpisz następujące informacje o grupach dla poszczególnych zasobów. Nazwa zasobu Marketingowcy Konstruktorzy Grupa Biurowi Biurowi Kilka kolejnych zasobów należy do tej samej grupy. Informację tę wprowadzisz równocześnie dla wszystkich zasobów. 4. W pole Grupa zasobu Technolodzy wpisz: Biurowi i naciśnij [Enter]. 5. Ponownie kliknij pole Grupa zasobu Technolodzy. 6. Myszą złap zza uchwyt wypełnienia komórki w jej prawym dolnym rogu i przeciągnij do pola Grupa zasobu Tomasz Grzyb. Microsoft Project wypełnia wszystkie zaznaczone komórki wartością Produkcja. 7. W pole Grupa zasobu Giętarze wpisz: Produkcja, naciśnij [Enter] po czym wykonaj podobne czynności jak opisane powyżej tyle, że dla zasobów od Giętarze do Konrtrolerzy. 8. Dla zasobu Magazynierzy i Sprzedawcy wpisz: Poprodukcyjni, dla Wózek widłowy wpisz: Sprzęt, natomiast dla pozostałych Środki produkcji. 9. Zapisz ćwiczenie naciskając. Na swoim ekranie powinieneś ujrzeć następujący widok:
28 Rozdział 3.6. Wprowadzanie dodatkowych informacji na temat zasobu w pole tekstowe W programie MS Project możesz również wprowadzić własne, ważne dla ciebie informacje na temat zasobów. Możesz na przykład zanotować sobie objęte przez zasoby stanowiska lub tytuły.najlepiej wpisać te informacje w pole tekstowe. Możesz wpisać dowolne informacje na temat każdego zasobu w nie więcej niż 30 pól tekstowych. Ćwiczenie 3.6. Wprowadzenie nazw stanowisk pracowników Wprowadź nazwy stanowisk obejmowane przez zatrudnionych pracowników w pliku Projekt produkcji rowerów. Aby to zrobić należy utworzyć nową kolumnę do widoku Arkusz zasobów, w której wpiszesz nazwy stanowisk zasobów. 1. W widoku Arkusz zasobów kliknij nagłówek kolumny Typ. 2. W menu Wstaw wybierz polecenie Kolumna. 3. W oknie dialogowym Definiowanie kolumny, które pojawi się na ekranie, możesz dokonać wyboru pola i zdecydować, w jaki sposób ma być wyświetlane. 4. Z listy Nazwa pola wybierz pozycję Tekst1. 5. W pole tytuł wpisz: Stanowisko Ponieważ pole to będzie zawierało tekst, wyrównaj je do lewej krawędzi, aby ujednolicić wygląd kolumny z innymi kolumnami. 6. Z list Wyrównaj tytuł i Wyrównaj dane wybierz pozycję Do lewej. 7. Kliknij OK aby zamknąć okno dialogowe. 8. Wprowadź następujące stanowiska dla odpowiednich zasobów w pole Stanowisko. Nazwa zasobu Stanowisko
29 Jan Kowalski Katarzyna Jarma Anna Malec Tomasz Grzyb Kierownik Wydziału Księgowa Asystentka Z-ca Kierownika Zapisz ćwiczenie naciskając. Na swoim ekranie powinienieś ujrzeć następujący widok: Tu znajduje się wprowadzone przez ciebie pole tekstowe. Rozdział 4. Przydzielanie zasobów do zadań W rozdziale tym przedstawione zostaną zagadnienia związane z przydzielaniem zasobów do konkretnych zadań. Przydział jest to przypisanie zasobu do zadania w celu wykonania pracy. W programie MS Project nie musisz przydzielać zasobów do zadań; możesz pracować na poziomie zadań. Jednak kilka argumentów przemawia za uwzględnieniem przydziałów w projekcie. Jeżeli przydzielisz zasoby do zadań, będziesz w stanie odpowiedzieć na następujące pytania: Kto powinien pracować nad zadaniami i kiedy? Czy dysponujesz wystarczającą ilością zasobów do wykonania pracy wymaganej przez zakres twojego projektu? Czy nie oczekujesz przypadkiem, że dany zasób będzie pracował nad zadaniem w chwili, gdy jest niedostępny (na przykład na urlopie)?
30 Czy nie przydzieliłeś jednego zasobu do zbyt wielu zadań i nie przekroczyłeś możliwości zasobu innymi słowy, czy nie przeciążyłeś zasobu? Czy jesteś w stanie ocenić faktyczną wydajność pracy zasobu i porównać ją z planowaną. Rozdział 4.1. Przydzielanie zasobu do pojedynczego zadania Przydział zasobu do zadania umożliwia śledzenie postępów w pracy tego zasobu. Jeżeli wprowadzisz informacje na temat kosztów, program Microsoft Project oblicza również koszty związane z zadaniem. Zdolność zasobu do wykonania pracy mierzona jest w jednostkach, których wartość określa się w polu Maks. jednostek. Nietrudno o przeciążenie zasobu: wystarczy przydzielić do zadania z większą liczbą jednostek niż oferuje zasób, lub przydzielić je do kilku zadań, które muszą zostać wykonane w tym samym czasie, a suma wymaganych jednostek przewyższa liczbę dostępnych jednostek zasobu. Jeżeli sam nie wprowadzisz zmian do ustawień, MS Project domyślnie przydziela do każdego zadania 100 % jednostek zasobu. Jeżeli zasób dysponuje mniejszą od 100 % liczbą maksymalnych jednostek, MS Project przydziela zadaniu maksymalną dostępną liczbę jednostek zasobu. Ćwiczenie 4.1. Przydzielenie pojedynczych zasobów do zadań Przydziel pojedyncze zasoby do zadań w projekcie Projekt produkcji rowerów. 1. Z pasku widoków wybierz widok Wykres Gantta. 2. Kliknij przycisk Przydziel zasoby na pasku narzędzi Standardowy. Pojawi się okno dialogowe Przydzielanie zasobów. Widać w nim listę zasobów wprowadzonych w poprzednich ćwiczeniach. 3. Kliknij nazwę zadania 2 Badania marketingowe 4. W oknie dialogowym Przydzielanie zasobów zaznacz nazwę Marketingowcy widoczną w kolumnie Nazwa i kliknij Przydziel. Obok nazwy zasobu Marketingowcy pojawi się symbol zaznaczenia, który potwierdza, że to ten zasób jest odpowiedzialny za badania rynku. Możesz też zobaczyć, że w kolumnie Jednostki jest ona przydzielona w 100 %. A teraz przydziel zasobom inne zadania:
31 Nazwa zadania Sprecyzowanie wymagań Opracowanie projektu produktu Opracowanie konstrukcji Opracowanie technologii Określenie zadań Wygięcie elementów do ram Spawanie partii 500 ram rowerowych Wygięcie kierownic Malowanie podzespołów Montaż podstawowego produktu Wyposażenie w elementy indywidualne Kontrola gotowych produktów Przekazanie do magazynu Magazynowanie Kontaktowanie się z odbiorcami Pakowanie i wysyłka Przydzielony zasób Marketingowcy Marketingowcy Konstruktorzy Technolodzy Technolodzy Giętarze Spawacze Giętarze Malarze Produkcyjni Produkcyjni Kontrolerzy Magazynierzy Magazynierzy Tomasz Grzyb Magazynierzy Powinieneś uzyskać następujący obraz na swoim ekranie: Nazwy przydzielonych zasobów widoczne są na wykresie Gantta Zapisz ćwiczenie naciskając.
32 Rozdział 4.2. Równanie pracy: czas trwania, jednostki i praca Po utworzeniu zadania, ale jeszcze przed przydzieleniem mu zasobu, zadanie ma czas trwania, ale nie ma żadnej pracy. Praca oznacza ilość czasu, jaką zasób lub zasoby potrzebują do ukończenia zadania. Jeżeli masz jedną osobę pracującą w pełnym wymiarze godzin, ilość czasu mierzona jako praca równa jest okresowi mierzonemu jako czas trwania. Czas pracy różni się od czasu trwania zadania tylko wtedy, gdy przydzielisz do zadania więcej niż jeden zasób lub gdy jedyny przydzielony przez ciebie zasób nie jest dostępny w pełnym wymiarze godzin. Microsoft Project oblicza pracę, korzystając ze wzoru nazywanego czasem równaniem pracy: czas trwania x jednostki = praca Na przykład czas trwania zadania 24 wynosi tydzień a więc po przydzieleniu do niego Tomasza Grzyba wykorzystującego na to zadanie 100 % czasu pracy, wykonanie zadania powinno mu zająć tydzień. Ćwiczenie 4.2. Otworzenie Formularza zadania w widoku Wprowadzanie zadań Otwórz Formularz zadania w widoku Wprowadzanie zadań w pliku Projekt produkcji rowerów. 1. W widoku Wykres Gantta kliknij nazwę zadania 24 Kontaktowanie się z odbiorcami. 2. W pasku widoków kliknij przycisk Więcej widoków. 3. W oknie dialogowym Więcej widoków kliknij pozycję Wprowadzanie zadań, a następnie przycisk Zastosuj. W dolnej części okna programu pojawi się widok Formularz zadania.
33 Widoczne są tu wszystkie trzy zmienne omówionego równania: jednostki, praca i czas trwania. Możesz przeciągnąć tę krawędź okna, regulując wielkość okien. WSKAZÓWKA Możesz szybko wyświetlić widok Formularz zadania poniżej widoku Wykres Gantta, wybierając polecenie Podziel w menu Okno. Rozdział 4.3. Przydzielanie do zadania wielu zasobów Domyślnie MS Project używa metody harmonogramowania według nakładu pracy. Oznacza to, że ilość pracy zadania pozostaje bez zmian bez względu na ilość przydzielonych zadaniu zasobów. MS Project wykorzystuje tą metodę tylko wtedy, gdy przydzielasz zasoby do zadań lub też gdy usuwasz przydział. Definiowanie ilości pracy wymaganej przez zadanie następuje w chwili przydzielania zasobu lub zasobów do zadania. Jeśli później dodasz dodatkowe zasoby do tego zadania, ilość pracy nie ulegnie zmianie, zmniejszy się natomiast czas trwania zadania. I odwrotnie, jeśli przydzieliłeś kilka zasobów do jednego zadania, a później usunąłeś przydział jednego z nich, ilość pracy również nie ulegnie zmianie, natomiast wydłuży się czas trwania zadania.
34 Zilustrowany zostanie teraz wpływ trybu harmonogramowania według nakładu pracy na zadanie w momencie przydzielania mu nowych zasobów. Aby ułatwić zobrazowanie powyższego wprowadzona została kolumna Praca w tabeli Wprowadzanie. Zacznijmy od zadania, które ma 2 tygodniowy czas trwania i do którego nie przydzielono jeszcze żadnych zasobów. Chcesz, aby czas trwania tego zadania skrócił się po przydzieleniu do niego dodatkowych zasobów, więc należy pozostawić włączone obliczanie czasu trwania zadania według nakładu pracy. Początkowo to zadanie ma czas trwania 2 tyg.... Ale ponieważ nie przydzielono do niego żadnych zasobów, czas pracy wynosi 0. Następnie przydzielisz 100 % jednostek pierwszego zasobu. Po przydzieleniu zasobu czas trwania zadania, jak i wartość pracy wynoszą 2 tygodnie ( 80 godzin). Gdy przydzielono 100 % jednostek jednego zasobu......wartość czasu trwania i pracy wynoszą tyle samo 2 tyg. Teraz przydzielisz drugi zasób, również przy 100% jednostek. Ponieważ obliczanie czasu trwania nakładu pracy jest włączone, wartość pracy zadania pozostanie niezmieniona przy 2 tygodniach, ale praca zostanie rozdzielona pomiędzy dwa zasoby. W związku z tym czas trwania zadania zostanie zmniejszony z 2 do 1 tygodnia(40 godzin). Po przydzieleniu drugiego zasobu ilość sumy pracy pozostaje niezmieniona 80 godz. ale czas trwania zadania zostanie MICROSOFT skrócony do 40 godz. PROJECT
35 Suma tych dwóch ilości pracy zasobów jest równa ilości pracy całego zadania Ponieważ obliczanie czasu trwania wg nakładu pracy jest włączone, ilość pracy zadania pozostaje stała Ilość jednostek zasobu określa sposób, w jaki MS Project rozdziela pracę między zasoby. W powyższym przykładzie zasoby zostałe przydzielone przy 100% jednostek, przez co obu zasobom została przydzielona jednakowa ilość pracy. Gdy zostaną przydzielone zasoby o innej ilości jednostek niż 100%, praca zostanie rozdzielona proporcjonalnie między zasoby. Ćwiczenie 4.3. Przydzielanie do zadania wielu zasobów Otwórz plik Projekt produkcji rowerów Przydziel zasoby do zadania w następujący sposób: 1. W tabeli Wprowadzanie kliknij nazwę zadania 8 Opracowanie kosztów. 2. W kolumnie Nazwa zasobu w widoku Formularz zadania kliknij bezpośrednio pod nagłówkiem kolumny Nazwa zasobu. Następnie kliknij strzałkę, która pojawi się w tym miejscu. 3. Z listy Nazwa zasobu wybierz pozycję Katarzyna Jarma, następnie kliknij pole poniżej i wybierz pozycję Anna Malec, po czym w tabeli Jednostki przy pomocy strzałek (lub wpisz) wprowadź 50% i kliknij przycisk OK. w lewym górnym rogu okna widoku Formularz zadania.. Zasoby zostaną przydzielone do zadania 1. Przydziel jeszcze Tomasza Grzyba w 100% i Annę Malec w 50 % do zadania 9 Zakupy materiałów i zadania 24 Kontaktowanie się z odbiorcami. Ostatecznie powinieneś otrzymać następujący obraz:
36 Zapisz ćwiczenie naciskając. Wskazówki 1. Przydzielać zasoby możesz również za pomocą okna dialogowego Przydzielanie zasobów które otwierasz klikając przycisk 2. Jeżeli od razu przydzielisz dwa zasoby do zadania MS Project planuje wykorzystanie każdego zasobu przez cały czas trwania zadania, co oznacza większą ilość pracy nad zadaniem. Jeżeli jednak na początku przydzielisz jeden zasób a potem dodasz drugi. 3. Bywa, że obliczanie czasu trwania zadania wg nakładu pracy nie sprawdzi się w przypadku niektórych zadań (np. proces starzenia nie zajdzie szybciej bez względu na ilość przydzielonych temu zadaniu zasobów, czy wprowadzenie majstra lub brygadzisty do nadzoru podległych mu pracowników np. tokarzy mimo, że wykonuje on pracę to ta praca ze względu na jej charakter może nie przyspieszyć wykonania zadania a tylko np. podnieść jej jakość), wówczas należy przeprowadzać przydział zasobów przy wyłączonym obliczaniu czasu trwania wg nakładu pracy. Możesz to zrobić usuwając zaznaczenie z pola Wg nakładu pracy w widoku Formularz zadania. Rozdział 4.4. Usuwanie przydziału zasobów Przydział zasobu do zadania można usunąć w każdym momencie. Zmiana decyzji o przydziale zasobu bywa podyktowana kilkoma przyczynami: okazuje się, że dany zasób nie jest niezbędny do ukończenia zadania, zasób będzie niedostępny,
37 zasób sprzętowy popsuje się i musisz zastąpić go innym zasobem. Ćwiczenie 4.4. Usuwanie przydziału zasobów Otwórz plik Projekt produkcji rowerów W tym ćwiczeniu masz za zadanie anulować przydział zasobu do zadania. 1. W widoku Formularz zadania kliknij pozycję Anna Malec w zadaniu 254 Kontaktowanie się z odbiorcami 2. Naciśnij klawisz [Del[ i kliknij przycisk OK znajdujący się w prawym górnym rogu okna. 3. W menu Okno wybierz polecenie Usuń podział. Powinieneś ujrzeć następujący obraz: Rozdział 4.5. Przydział zasobów materiałowych do zadań Jeśli chcesz śledzić zużycie materiałów i związany z nimi koszt możesz to zrobić używając programu MS Project. Przydzielając zasób materiałowy, do zagadnienia kosztu można podejść z dwóch stron: Możesz przydzielić zadaniu określoną ilość materiału. MS Project pomnoży koszt jednostki materiału przez liczbę zużytych w trakcie trwania projektu i obliczy w ten sposób koszt ogólny. Możesz przydzielić zmienną ilość zasobu do zadania. MS Project dostosuje ilość i koszt zasobu do zmiennej długości czasu trwania zadania.
38 Ćwiczenie 4.5. Przydział zasobów materiałowych Przydziel zasoby do zadań w pliku Projekt produkcji rowerów. Aby to zrobić: 1. Kliknij ikonę Przydziel zasoby na pasku narzędzi Standardowy. Pojawi się okno dialogowe Przydzielanie zasobów. Planujesz wyprodukowanie 500 rowerów a na każdy rower zużywasz 10 kilogramów profili, więc należy zużyć 5000 kg profili aluminiowych 2. W widoku Wykres Gantta kliknij nazwę zadania 13 Wygięcie elementów do ram. 3. W oknie dialogowym Przydzielanie zasobów przewiń listę zasobów tak, aby pozycja Profile aluminiowe stała się widoczna, a następnie kliknij pole Jednostki dla tego zasobu. 4. Wpisz 5000 i kliknij przycisk Przydziel. Przydzielenie zasobów materiałowych nie wpłynie na czas trwania zadania, gdyż nie wykonują one żadnej pracy. Przydziel jeszcze następujące zasoby do następujących zadań: Nazwa zadania Przydzielane zasoby Ilość
39 Wygięcie kierownic Malowanie podzespołów Montaż podstawowego produktu Powinieneś otrzymać następujący obraz: Profile aluminiowe Farba Amortyzatory Siodełka Smar Sztyce Pedały Ośki Kaseta przód Kaseta tył Koła Łańcuch Przerzutki 1000 kg. 250 litrów 500 szt. 500 szt. 50 kg 500 szt. 500 szt. 500 szt. 500 szt. 500 szt. 1000 szt. 500 szt. 500 szt. Rozdział 5. Dopracowanie planu projektu Rozdział 5.1. Zmiana czasu pracy nad projektem