PLANOWANIE KARIERY ZAWODOWEJ Z PUNKTU WIDZENIA PSYCHOLOGII PRACY Opracował mgr Leszek Spychalski psycholog pracy, doradca zawodowy
Czynniki decydujące o trafnym wyborze zawodowym: Czynniki wewnętrzne związane z rozwojem ogólnym i zawodowym człowieka oraz jego cechy indywidualne. Czynniki zewnętrzne sytuacyjne i wychowawcze związane z wyborem zawodu. Szkolne doradztwo zawodowe ma służyć kreowaniu sytuacji wychowawczych, czyli czynników zewnętrznych, tak by pozytywnie wpływały na możliwie dużą grupę czynników wewnętrznych.
Sukces na polu doradztwa zawodowego wiąże się z: 1. Ze znajomością siebie samego, czyli: Z realistycznym spostrzeganiem przez kandydata własnej osoby Jego pozytywnymi relacjami z ludźmi Odpornością na zmiany i stałą ciekawością poznawczą Umiejętnością stawiania sobie celów i ich planową realizacją 2. Z praktyczną umiejętnością poszukiwania pracy, czyli: Z wiedzą o prawach rządzących rynkiem pracy Ze znajomością specjalistycznych metod i standardów rekrutacji pracowników Z umiejętnością utrzymania pracy.
Funkcją osoby prowadzącej orientację zawodową na potrzeby młodzieży i dorosłych nie jest proste uzyskiwanie kompromisu między wymaganiami jednostki a społeczeństwa, a raczej pokazanie jednostce możliwości, jakie stwarza społeczeństwo, by mogła wybrać spośród nich te, które zaspokoją jej potrzeby i aspiracje.
Poradnictwo zawodowe trwająca w czasie relacja między doradcą a klientem. Związek ten ma ułatwić zrozumienie siebie, odkrycie i spożytkowanie swoich mocnych stron, tak by mógł on działać efektywnie i podejmować właściwe decyzje zawodowe. Poradnictwo zawodowe jest procesem interpersonalnym, którego celem jest towarzyszenie jednostce w sytuacji rozwoju kariery. Podstawowym zadaniem szkolnego poradnictwa zawodowego jest wspieranie uczniów przy wyborze ścieżek edukacyjnych ( charakter bardziej dyrektywny ).
Ćwiczenia integrujące grupę Rozwój samopoznania Nauka i praca Planowanie kariery Zdolności i możliwości System wartości Zainteresowania aktywność Role społeczne Świat pracy Zawody Pełność planów Środki poszukiwań Podejmowanie decyzji Seria właściwych wyborów ucznia
Każdy blok służy pogłębianiu refleksji ucznia nad samym sobą. Bloki: ćwiczenia integrujące grupę oraz rozwój samopoznania pomagają uczniom odpowiedzieć sobie na pytania: Jaki jestem? Jak mnie widzą inni? Blok rozwój samopoznania tworzą cztery uzupełniające się filary tematyczne, dzięki którym uczestnicy zajęć powinni zastanowić się nad swoimi zdolnościami, możliwościami i zainteresowaniami, zdając sobie jednocześnie sprawę, że rozwijanie zainteresowań powinno pozostawać w zgodzie z najgłębszymi przekonaniami i własnym systemem wartości. Powinni też pogłębić refleksję nad rolami, jakie wypełniają na co dzień i będą wypełniać w przyszłości, realizując własne pasje oraz oczekiwania otoczenia.
Blok drugi: nauka i praca koncentruje się na odpowiedzi na pytanie: Jaki jest świat pracy? Jego celem jest zrozumienie roli pracownika w konfrontacji z rolą ucznia. Pomaga także w zdobywaniu podstawowych informacji, które w przyszłości pozwolą uczniom osiągnąć satysfakcję w roli zawodowej. Zadaniem ostatniego bloku: planowanie kariery jest dostarczenie uczniom konkretnych wskazówek: Jak realizować marzenia i cele? Jak podejmować trudne decyzje życiowe?
Prowadzenie zajęć warsztatowych ( spotkań grupowych ) będzie bardziej efektywne, jeśli spełnione będą następujące warunki: Optymalna grupa powinna liczyć od 16 do 20 uczniów, ale w razie konieczności zajęcia mogą być prowadzone z typowo liczebnym zespołem klasowym, przez jednego lub dwóch prowadzących. Ważne jest elastyczne gospodarowanie czasem. Podawany w opisach gotowych ćwiczeń czas potrzebny do ich realizacji jest na ogół jedynie orientacyjny i zależy w rzeczywistości od liczebności grupy i jej aktywności. Również przerwy ustalane są w zależności od potrzeb, na przykład po wyczerpaniu jednego z tematów lub w sytuacji znużenia uczniów. Zajęcia mogą być wzbogacane dodatkowymi grami i zabawami. Które służą podniesieniu energii grupy. Zajęcia powinny być zaprojektowane tak, żeby można je było prowadzić za pomocą tak zwanych aktywnych metod dydaktycznych, jak np.: dyskusja i praca w grupie, burza mózgów, gry symulacyjne, inscenizacje, ćwiczenia i gry zespołowe. Mogą one być poprzedzone krótkim wprowadzeniem teoretycznym prowadzącego, a zakończone podsumowaniem dokonanym przez prowadzącego lub uczniów. Pomocne jest, żeby ze względu na dynamikę zajęć krzesła ustawione były w kręgu, tak aby wszyscy uczestnicy widzieli się wzajemnie. W kręgu siedzą też prowadzący zajęcia. Prowadzący nie powinien odgrywać roli eksperta. Jego rola powinna polegać raczej na organizowaniu pracy grupy, budowaniu atmosfery zaufania i zachęty oraz interweniowaniu w przypadku, gdyby zachowanie uczniów utrudniało realizację celów zajęć.
Na wstępie zajęć prowadzący wita uczniów, przedstawia się i podaje krótką informację o celu spotkania, charakterze zajęć (warsztat) i czasie ich trwania. Zaznacza, że spotkania będą poświęcone poznawaniu siebie w kontekście przyszłej pracy. Następnie wspólnie z uczniami ustala zasady ułatwiające pracę grupy. Proponowane są następujące zasady: Dotrzymywanie umów Norma dyskrecji możliwość posługiwania się informacjami o grupie jako całości, a nie o poszczególnych uczniach Prawo każdego ucznia do własnego zdania i opinii Prawo do eksperymentowania ze swoimi zachowaniami Norma wzajemnego słuchania się i uwagi Norma otwartego dzielenia się swoimi odczuciami Inne: czas pracy, przerwy, sposób zwracania się do prowadzącego itp.
Zadania warsztatowe dla gimnazjalistów zostały podzielone na trzy grupy: 1. Integracja i scalenie grupy. 2. Samopoznanie i zainteresowania. 3. Preferencje i predyspozycje zawodowe. Główny nacisk należy położyć na fazę samopoznania i zainteresowań, gdyż na etapie kończenia gimnazjum najważniejsze dla trafnego wyboru jest dookreślenie przez każdego ucznia indywidualnie, właśnie tej sfery osobowości. Wiedza na temat własnych możliwości, cech charakteru, pasji, hobby, predyspozycji jest najbardziej pożądanym czynnikiem u młodego człowieka podejmującego istotną i trafną decyzję co do swojej przyszłości.
Integracja i scalanie grupy. Portret grupy Źródło Materiały metodyczno-dydaktyczne do planowania kariery zawodowej uczniów, EFS i KOWEZiU Cele - Poznanie swojego miejsca w grupie. - Integracja grupy. - Poznanie własnej indywidualności. - Budowanie współpracy. Czas 25 minut. Materiały Duży arkusz papieru, mazaki, kredki. Forma Praca w grupie, aktywność twórcza. Przebieg 1. Prowadzący rozkłada na środku sali duży arkusz papieru, na którym jest miejsce dla każdego uczestnika grupy. 2. Każdy z uczestników wybiera swoje miejsce na papierze i rysuje swój portret. 3. Obok swojego portretu wypisuje trzy rzeczy, które lubi robić sam i trzy, które chętnie robi z innymi. 4. Uczestnicy na forum prezentują efekty swojej pracy. Uwagi Ćwiczenie może być wprowadzone jako kolejny element integracji, nie jest łamaniem lodów, raczej domyka proces poznania.
Dziennikarz Źródło Własna modyfikacja ćwiczenia Anny Paszkowskiej-Rogacz, 2002. Cele - integracja grupy - rozwój komunikowania się grupy - zainicjowanie myślenia o przyszłości Czas 25 minut Materiały Niepotrzebne Forma Praca w parach. Przebieg 1. Uczniowie mają przenieść się myślami w przyszłość, za 10 lat i wyobrazić sobie siebie w tym czasie. Pomocne pytania: o jakie macie wykształcenie o gdzie pracujecie o na czym polega wasza praca 2. W parach uczniowie przeprowadzają mini-wywiady na temat partnera. Po kilku minutach zamieniają się rolami. 3. Kolejno zaczynając od ochotników rozpoczynają relację z wywiadów. Uwagi Można zaproponować uczniom, aby każda relacja zaczynała się od słów: poznałem dzisiaj ciekawego człowieka.
Zainteresowania i samopoznanie. Moje dobre strony Źródło Własna modyfikacja ćwiczenia: Plata, 1988. Cele - Przedstawienie innym własnego spojrzenia na siebie. - Otrzymanie informacji zwrotnych na swój temat. - Rozwinięcie i wzmocnienie spostrzegania własnych atutów. Czas Około 25 minut. Materiały Czyste kartki. Forma Praca w grupie. Przebieg 1. Każdy z uczniów otrzymuje czystą kartkę, na której wypisuje w kolumnie trzy swoje mocne strony, po czym zgina kartkę, tak żeby słowa stały się niewidoczne. 2. Uczestnicy podchodzą do wybranych przez siebie trzech kolegów, prosząc ich o wpisanie na kartkę jednej pozytywnej opinii na własny temat. Po każdym wpisie ponownie zaginają kartkę, żeby kolejna osoba nie sugerowała się poprzednim zapisem. Każdy uczeń zgromadzi listę sześciu pozytywnych informacji o sobie (mogą się powtarzać). 3. Uczestnicy siadają w kręgu. Prowadzący prosi o odczytanie list, zaznaczając, aby każdy wybrał sobie jedną cechę, która mogłaby im się przydać w pracy. Grupa może pomóc w tym zadaniu. Uwagi Pomocne w tym ćwiczeniu może być przygotowanie załącznika z listą pozytywnych przymiotników opisujących osobę.
Lista alfabetyczna Źródło Anna Paszkowska-Rogacz, 2002. Cele Pogłębienie wiedzy uczniów na temat istoty i rodzajów zainteresowań. Czas 25 minut. Materiały Tablica. Forma Aktywność grupowa, burza mózgów. Przebieg 1. Prowadzący prosi uczniów o nazwanie własnych zainteresowań. Następnie zapisuje je na tablicy. 2. Prowadzący pisze na tablicy w kolumnie kolejne litery alfabetu. Następnie prosi uczniów o propozycje nazw zainteresowań zaczynających się na daną literę. 3. Grupa dyskutuje nad różnorodnością zainteresowań. Prowadzący prosi osoby, które wcześniej nie potrafiły określić swoich zainteresowań, o ewentualne uzupełnienie listy.
Preferencje i predyspozycje zawodowe. Badanie zainteresowań. Typy osobowości zawodowej według Johna L. Hollanda. Źródło Holland, 1985. Za Anną Paszkowską-Rogacz, 2002. Cele - Uświadomienie uczniom roli zainteresowań w wyborze właściwego zawodu. - Zachęcenie uczniów do dokładniejszego poznania swojej osobowości zawodowej. Czas Około 30 minut. Materiały Załącznik. Forma Wykładowo warsztatowa. Przebieg 1. Prowadzący wyjaśnia krótko koncepcję osobowości zawodowej według Johna L. Hollanda. Podkreśla wiodącą rolę zainteresowań w wyborze właściwej drogi zawodowej, oraz wyróżnia 6 typów osobowości zawodowej: o Realistyczny; o Konwencjonalny; o Przedsiębiorczy; o Badawczy; o Artystyczny; o Społeczny. Przy każdym typie podaje przykłady zawodów dla niego charakterystycznych. 2. Następnie prowadzący prosi uczniów o wypełnienie załącznika B celem pokazania kierunku rozwoju zainteresowań zawodowych poszczególnych osób. 3. Dyskusja. Uwagi W podsumowaniu można zapytać uczniów o ich zdanie na temat tej metody i czy mieli problemy z identyfikacją swoich cech.
Załącznik typy osobowości według Johna L. Hollanda. Zaznacz wszystkie słowa pasujące do Ciebie. Realistyczny Konformista Szczery Uczciwy Materialista Swobodny Wytrwały Praktyczny Skromny Nieśmiały Stanowczy Zapobiegliwy Pokorny Badawczy Analityczny Ostrożny Krytyczny Ciekawy Niezależny Intelektualista Introwertyk Metodyczny Skromny Precyzyjny Racjonalny Powściągliwy Artystyczny Skomplikowany Niedbały Emocjonalny Ekspresyjny Idealistyczny Obdarzony wyobraźnią Niepraktyczny Impulsywny Niezależny Intuicyjny Nonkonformistyczny Oryginalny Społeczny Taktowny Rozumiejący Przekonujący Współpracujący Przyjazny Hojny Pomocny Idealistyczny Wnikliwy Uprzejmy Odpowiedzialny Uspołeczniony Przedsiębiorczy Uspołeczniony Rozmowny Ryzykant Ambitny Zwracający uwagę Dominujący Energiczny Impulsywny Optymistyczny Żądny przyjemności Popularny Ufny w siebie Konwencjonalny Prozaiczny Skuteczny Konformistyczny Sumienny Uważny Konserwatywny Zakazujący Posłuszny Uporządkowany Wytrwały Praktyczny Opanowany Sprawdź, w których kolumnach znalazło się najwięcej słów pasujących do Ciebie Przewaga wyborów określonego typu oznacza przynależność do określonej osobowości zawodowej.
Przykłady zawodów: 1. Typ realistyczny: mechanik, fryzjer, rolnik. 2. Typ badawczy: biolog, chemik, analityk finansowy. 3. Typ artystyczny: malarz, projektant, muzyk. 4. Typ społeczny: nauczyciel, psycholog, pielęgniarka. 5. Typ przedsiębiorczy: makler giełdowy, handlowiec, specjalista do spraw reklamy. 6. Typ konwencjonalny: księgowy, żołnierz, policjant.