KANCELARIA SEJMU BIURO STUDIÓW I EKSPERTYZ WYDZIAŁ STUDIÓW BUDŻETOWYCH Bezrobocie młodzieży w Polsce w latach 1998-2003 Październik 2004 Joanna Strzelecka, Urszula Smołkowska Informacja Nr 1068 1998-2003 charakteryzują się gwałtownym wzrostem ogólnej liczby bezrobotnych. Wzrost bezrobocia w różnym stopniu dotknął różnych subpopulacji bezrobotnych. Szczególnie istotny jest wpływ bezrobocia na młodzież wkraczającą na rynek po zakończeniu nauki. W informacji przedstawiono dane dotyczące skali bezrobocia młodzieży w Polsce w okresie sześciu lat, opracowane na podstawie reprezentatywnego Badania Aktywności Ekonomicznej Ludności prowadzonego przez GUS.
BSiE 1 1. Bezrobocie młodzieży w krajach członkowskich Unii Europejskiej Bezrobocie w szczególny sposób dotyka ludzi młodych, niemających zawodowego doświadczenia. W latach 1998-2001 w krajach należących do Unii Europejskiej liczba bezrobotnych osób do 25-go roku życia wykazywała tendencję malejącą, a w ostatnich dwóch lata badanego okresu, nastąpiło odwrócenie tendencji. Podstawowe dane dotyczące stopy bezrobocia młodzieży w krajach Unii Europejskiej i Polsce prezentuje poniży wykres. Odpowiednie dane tabelaryczne z podziałem na wybrane kraje zawiera załącznik nr 1. Wykres 1. 45,0 40,0 35,0 30,0 25,0 20,0 15,0 10,0 5,0 0,0 % Stopa bezrobocia młodzieży w Polsce na tle krajów UE 1998 1999 2000 2001 2002 2003 Unia Europejska (15 państw) Unia Europejska (25 państw) Polska */ Źródło: Eurostatistics W badanym okresie stopa bezrobocia młodzieży w krajach tzw. starej Unii miała tendencję malejącą (zmniejszyła się z 18,5% do 14,6%), a w ostatnich latach ustabilizowała się na poziomie około 15%. W tym samym okresie siedmiu lat, przeciętna stopa bezrobocia liczona dla 25 krajów obecnej Unii była stosunkowo bardziej wyrównana i oscylowała wokół 18%. Poważna, wynosząca około 3 punktów procentowych różnica wskaźnika między krajami starej i powiększonej Unii, wynikała głównie z wysokiego wskaźnika bezrobocia wśród młodzieży krajów nowowstępujących do Wspólnoty. W tym miejscu należy wskazać na bardzo wysokie, wynoszące od około 10 do ponad 40% zróżnicowanie wskaźnika bezrobocia młodzieży w nowych krajach Unii. W poszczególnych krajach 10-tki występowały w tym zakresie w całym badanym okresie różnokierunkowe i zmienne tendencje. Niepokojącym zjawiskiem obserwowanym w 2003 r. w krajach powiększonej Unii był wzrost stopy bezrobocia aż w 19 krajach, przy czym największy, wynoszący ponad 3 punkty procentowe, dotyczył Estonii, Litwy, Belgii i Portugalii. W tym samym czasie odnotowano
2 BSiE bardzo poważny, wynoszący około 5 punktów procentowych, spadek wysokiego poziomu bezrobocia na Łotwie i na Słowacji. Wydaje się, ze przyczyny tak spektakularnego sukcesu wymienionych państw w walce z bezrobociem wśród młodzieży, powinny być źródłem inspiracji dla działań podejmowanych w kraju. Tymczasem sytuacja młodzieży na polskim rynku była i jest daleka od standardów unijnych. W całym badanym okresie stopa bezrobocia wśród polskiej młodzieży była bardzo wysoka i rosła od 22,5% w 1998 r. do rekordowo wysokiego poziomu 41,8% w 2002 r. i została zahamowana w 2003 r. na poziomie 41,1%. Jest to wskaźnik ponad dwukrotnie wyższy od średniej krajów Unii Europejskiej. Skala bezrobocia wśród młodzieży w Polsce jest przesłanką do przedstawienia szerszej informacji w tym zakresie. 2. Bezrobocie młodzieży w Polsce Poziom bezrobocia w Polsce mierzony jest dwoma metodami: na podstawie danych, pochodzących z rejestracji bezrobotnych w urzędach oraz na podstawie reprezentacyjnego Badania Aktywności Ekonomicznej Ludności prowadzonego przez GUS od 1992 r. 1998-2003 charakteryzują się gwałtownym wzrostem ogólnej liczby bezrobotnych, który to wzrost został zahamowany dopiero w 2003 r. Wzrost bezrobocia w różnym stopniu dotknął różnych subpopulacji bezrobotnych. Szczególnie istotny jest wpływ bezrobocia na grupy osób, wkraczających na rynek po zakończeniu nauki. Liczebność i cechy tej populacji decydują o jej szansach na zatrudnienie. W przeszłości GUS przeprowadził w ramach BAEL dwa szczegółowe badania losów absolwentów w ramach badań modułowych, zakończone raportami pierwsze w latach 1989-1994 1 oraz drugie w latach 1994-1997 2. Były to wyczerpujące opracowania, obrazujące losy zawodowe absolwentów na rynku. Od tej pory nie przeprowadzono specjalnego badania poświęconego tej grupie osób. Tabela. 1. Bezrobotni w wieku do 24 lat na tle ogółu bezrobotnych Ogółem w tys. do 24 lat w tys. Udział bezrobotnych w wieku do 24 lat w ogólnej liczbie bezrobotnych w % Bezrobotni do 24 lat Mężczyźni Kobiety w tys. w tys. Udział mężczyzn w liczbie bezrobotnych do 24 lat w % Udział kobiet w liczbie bezrobotnych do 24 lat w % 1998 1 827 526 28,8 262,0 263,0 49,8 50,0 1999 2 141 566 26,4 289,0 277,0 51,1 48,9 2000 2 760 792 28,7 408,0 384,0 51,5 48,5 2001 3 186 942 29,6 502,0 441,0 53,3 46,8 2002 3 375 941 27,9 525,0 416,0 55,8 44,2 2003 3 273 887 27,1 477,0 410,0 53,8 46,2 Cykliczne Badanie Aktywności Ekonomicznej Ludności, w porównaniu z badaniem modułowym, dostarcza ograniczonego zasobu informacji. Opierając się na danych BAEL możemy uzyskać informacje o grupie młodzieży w wieku do 24 lat na tle ogółu bezrobotnych, o ich cechach demograficznych oraz zachowaniu na rynku. 1 Losy zawodowe absolwentów 1989-1994, praca zespołowa pod kierunkiem A. Kowalskiej, seria: Studia i analizy statystyczne, GUS Warszawa, 1995. 2 Losy zawodowe absolwentów w latach 1994-1997, praca zespołowa pod kierunkiem A. Kowalskiej, seria: Studia i analizy statystyczne, GUS Warszawa, 1998.
BSiE 3 Liczba bezrobotnych w Polsce wzrosła od 1.827 tys. osób w 1998 r. do 3.273 tys. w 2003 r., osiągając w 2002 r. maksimum w wysokości 3.375 tys. osób. Liczba bezrobotnej młodzieży w wieku do lat 24 wzrastała w tym czasie od 526 tys. w 1998 r. do 887 tys. w 2003 r., osiągając najwyższy poziom w wysokości 942 tys. w 2001 r. Udział młodzieży bezrobotnej w ogólnej liczbie bezrobotnych kształtował się od 28,8% w 1998 r. do 27,1% w 2003 r., z najwyższym odsetkiem wynoszącym 29,6% w 2001 r. Wśród bezrobotnej młodzieży, prawie we wszystkich latach badanego okresu (poza 1998 r.) większość stanowili mężczyźni, a odsetek ich wyraźnie wzrastał, osiągając w 2002 r. 55,8%. Podobnie było w populacji ogółu bezrobotnych, ale tam przewaga mężczyzn jest mniejsza (tab. 2). Tabela. 2. Bezrobotni ogółem wg płci Wyszczególnienie Ogółem w tys. 1998 1999 2000 2001 2002 2003 Udział mężczyzn i kobiet w liczbie ogółem (w %) Ogółem 1 827 Mężczyźni 863 47,2 Kobiety 964 52,8 Ogółem 2 141 Mężczyźni 1 086 50,7 Kobiety 1 055 49,3 Ogółem 2 760 Mężczyźni 1 331 48,2 Kobiety 1 429 51,8 Ogółem 3 186 Mężczyźni 1 613 50,6 Kobiety 1 574 49,4 Ogółem 3 375 Mężczyźni 1 766 52,3 Kobiety 1 608 47,6 Ogółem 3 273 Mężczyźni 1695 51,8 Kobiety 1578 48,2 Dynamika bezrobocia młodzieży w okresie 1998-2003 wykazywała szybki wzrost, osiągając prawie 40%-owy przyrost w 2000 r. i zmniejszając tempo wzrostu w 2001 r. Od 2002 r. zaczyna się tendencja spadkowa, wyraźniej widoczna w 2003 r. Liczba bezrobotnych w wieku do 24 lat w tys. 1 000 800 600 400 200 bezrobotni do 24 lat m ężczyź ni kobiety 0 1998 1999 2000 2001 2002 2003
4 BSiE Wykres 2 ilustruje strukturę bezrobotnej młodzieży według wykształcenia na początku i na końcu okresu badanego tj. w roku 1998 i 2003. Tabela. 3. Dynamika bezrobotnych ogółem oraz bezrobotnych do 24 lat wg płci Dynamika w % (rok 1998 = 100) ogółem bezrobotni bezrobotni do 24 mężczyźni kobiety lat 1998 100,0 100,0 100,0 100,0 1999 117,2 107,6 110,3 105,3 2000 128,9 139,9 141,2 138,6 2001 115,4 118,9 123,0 114,8 2002 105,9 99,9 104,6 94,3 2003 97,0 94,3 90,9 98,6 Na pytanie: jak się zmieniała struktura wykształcenia młodzieży bezrobotnej w latach 1988-2003 odpowiadają dane zamieszczone w tabeli nr 4. Tabela. 4. Struktura bezrobotnych (15 24 lata) wg poziomu wykształcenia Ogółem wyższe średnie zawodowe Wykształcenie średnie ogólnokształcące zasadnicze zawodowe podstawowe i niepełne podstawowe 1998 100,0 1,9 26,6 8,7 43,0 19,8 1999 100,0 0,7 25,1 9,4 42,4 22,4 2000 100,0 2,9 27,7 13,0 41,3 15,2 2001 100,0 3,6 31,3 13,2 38,2 13,7 2002 100,0 4,5 30,6 12,8 36,6 15,6 2003 100,0 5,3 27,6 15,2 36,6 15,2 Wśród bezrobotnej młodzieży najczęściej spotykanym wykształceniem było zasadnicze zawodowe, a w następnej kolejności średnie zawodowe, podstawowe (razem z niepełnym), średnie ogólnokształcące i wyższe. W okresie badanych 6 lat kolejność ta się nie zmieniła, natomiast znacznej zmianie uległy odsetki osób, legitymujących się określonym poziomem wykształcenia w ogólnej liczbie bezrobotnej młodzieży. Najbardziej widoczną zmianą jest wzrost udziału osób z wykształceniem wyższym z 0,7% w 1999 r. do 5,3% w 2003 r. Prawie dwukrotnie wzrósł odsetek osób z wykształceniem średnim ogólnokształcącym: z 8,7% do 15,2%. Osoby z wykształceniem średnim zawodowym w badanym okresie stanowiły około 27% ogółu bezrobotnej młodzieży. Stopniowemu zmniejszeniu natomiast ulega odsetek osób, posiadających wykształcenie zasadnicze zawodowe i podstawowe. A zatem w badanym okresie pogorszeniu uległa sytuacja osób z najwyższym wykształceniem oraz posiadających wykształcenie średnie ogólnokształcące.
BSiE 5 Dane zawarte w tabeli 5 i 6 wskazują na zróżnicowanie wykształcenia w subpopulacjach kobiet i mężczyzn. 1998 r. 2003 r. 20% 1,9% 15% 5,3% 27,6% 43,0% 8,7% 26,6% 36,6% 15,2% wyższych (1,9%, 5,3%) średnich zawodowych (26,6%, 27,6%) 2003 r. 15% 5,3% 27,6% średnich 36,6% ogólnokształc. (8,7%, 15,2%) zasadniczych zawodowych (43,0%, 36,6%) 15,2% podstawowych i niepełnych podst. (20,0%, 15,0%) Tabela 5. Struktura bezrobotnych mężczyzn (15-24 lat) wg poziomu wykształcenia Ogółem wyższe średnie zawodowe Wykształcenie średnie ogólnokształcące zasadnicze zawodowe podstawowe i niepełne podstawowe 1998 100,0 1,1 20,6 4,6 50,8 22,9 1999 100,0 0,3 18,3 5,5 50,3 25,5 2000 100,0 1,2 22,1 7,4 50,2 19,1 2001 100,0 2,2 25,3 8,2 47,9 16,4 2002 100,0 2,7 26,5 8,6 44,0 18,3 2003 100,0 2,9 25,6 8,6 45,3 17,6 Tabela 6. Struktura bezrobotnych kobiet (15-24 lat) wg poziomu wykształcenia Ogółem wyższe średnie zawodowe Wykształcenie średnie ogólnokształcące zasadnicze zawodowe podstawowe i niepełne podstawowe 1998 100,0 2,7 33,0 12,9 34,8 16,7 1999 100,0 1,1 32,2 13,4 34,1 19,2 2000 100,0 4,9 33,6 18,8 32,0 10,7 2001 100,0 5,2 38,1 18,8 27,2 10,7 2002 100,0 6,7 35,8 18,0 27,2 12,3 2003 100,0 8,0 30,2 22,9 26,5 12,4
6 BSiE Pogorszenie na rynku sytuacji osób z wyższym wykształceniem dotyczy przede wszystkim kobiet. Odsetek bezrobotnych kobiet z wyższym wykształceniem w badanym okresie wzrósł trzykrotnie (z 2,7% w 1998 r. do 8,0% w 2003 r.). Odpowiednio udział mężczyzn wzrósł z 1,1% do 2,9%. Kategoria płci różnicuje także wyraźnie osoby z wykształceniem średnim ogólnokształcącym: kobiety o tym poziomie wykształcenia stanowią trzykrotnie wyższy odsetek niż mężczyźni. W populacji mężczyzn dominującym poziomem wykształcenia nadal pozostaje zasadnicze zawodowe. W badanym okresie odsetek mężczyzn z tym wykształceniem nieznacznie maleje: (z 51,1% do 44,0%). W populacji kobiet dwa poziomy wykształcenia mają równorzędne znaczenie: zasadnicze zawodowe i średnie zawodowe. Niemniej w analizowanym okresie nastąpił znaczny spadek udziału kobiet z wykształceniem zasadniczym zawodowym: (z 34,8% w 1998 r. do 26,5% w 2003 r.). Odsetek osób z wykształceniem podstawowym wśród młodych bezrobotnych jest wyższy w populacji mężczyzn, ale spada w podobnym tempie, w okresie badanych 6 lat zarówno w grupie mężczyzn, jak i kobiet. Zróżnicowanie struktury wykształcenia bezrobotnej młodzieży ze względu na miejsce zamieszkania (w podziale na miasto i wieś) pokazują dane zawarte w tabeli 7 i 8. Tabela 7. Struktura bezrobotnych (15-24 lat) zamieszkałych w mieście wg poziomu wykształcenia ogółem wyższe średnie zawodowe Wykształcenie średnie ogólnokształcące zasadnicze zawodowe podstawowe i niepełne podstawowe 1998 100,0 2,3 30,0 11,9 37,7 18,1 1999 100,0 0,9 26,8 12,3 39,7 20,3 2000 100,0 3,6 30,3 15,8 36,5 13,9 2001 100,0 4,3 32,5 14,7 35,7 12,8 2002 100,0 5,4 31,7 14,4 33,5 15,1 2003 100,0 6,7 28,3 18,3 32,4 14,3 Tabela 8. Struktura bezrobotnych (15-24 lat) zamieszkałych na wsi wg poziomu wykształcenia ogółem wyższe średnie zawodowe Wykształcenie średnie ogólnokształcące zasadnicze zawodowe podstawowe i niepełne podstawowe 1998 100,0 1,4 22,2 3,7 50,5 22,2 1999 100,0 0,8 22,8 5,4 45,6 25,3 2000 100,0 1,9 23,9 8,7 48,4 17,1 2001 100,0 2,6 29,0 10,8 42,2 15,3 2002 100,0 2,7 28,7 10,3 41,7 16,5 2003 100,0 2,7 26,3 9,6 45,1 16,4 Zarówno w miastach, jak i na wsi dominującym poziomem wykształcenia bezrobotnego młodego człowieka jest wykształcenie zasadnicze zawodowe, przy czym, na wsi występuje ono częściej niż w miastach. Największe różnice z punktu widzenia podziału na miasto i wieś obserwowane są wśród młodzieży z wykształceniem wyższym. W mieście ten poziom wykształcenia jest spotykany ponad dwukrotnie częściej wśród bezrobotnej młodzieży niż na wsi. W miastach częściej także spotyka się w tej populacji wykształcenie średnie ogólno-
BSiE 7 kształcące i średnie zawodowe natomiast nieco rzadziej podstawowe. W analizowanym okresie, największe zmiany zaszły w populacji osób z wykształceniem wyższym: udział tej grupy osób w miastach wzrósł trzykrotnie, na wsi dwukrotnie. W populacji osób z wykształceniem średnim ogólnokształcącym w miastach odsetek ich wzrósł prawie dwukrotnie, na wsi trzykrotnie. Zarówno w miastach, jak i na wsi nastąpił niewielki spadek odsetka bezrobotnych osób z wykształceniem średnim zawodowym, zasadniczym zawodowym i podstawowym. Podobnie w miastach, jak i na wsi pogorszeniu uległa sytuacja osób z wyższym poziomem wykształcenia. Badanie Aktywności Ekonomicznej Ludności dostarcza informacji o kategorii bezrobotnych w podziale na: tych, którzy stracili pracę, zrezygnowali z, powracają do po przerwie, podejmują pracę po raz pierwszy (tab. 9, 10 i 11). Tabela 9. Struktura bezrobotnych w wieku 15-24 lata wg kategorii Bezrobotni, którzy Ogółem stracili pracę zrezygnowali z powracają do po przerwie podejmują pracę po raz pierwszy 1998 100,0 32,7 6,3 6,8 54,2 1999 100,0 32,5 5,1 8,7 53,7 2000 100,0 27,9 3,9 10,0 58,2 2001 100,0 26,4 3,0 10,1 60,5 2002 100,0 23,7 2,0 10,0 64,3 2003 100,0 23,7 1,9 10,8 63,6 Tabela 10. Struktura bezrobotnych w wieku 15-24 lata według kategorii i płci Bezrobotni, którzy Ogółem stracili pracę zrezygnowali z powracają do po przerwie podejmują pracę po raz pierwszy Mężczyźni 1998 100,0 37,0 7,3 6,9 48,9 1999 100,0 33,8 5,5 9,0 51,7 2000 100,0 29,4 4,2 9,8 56,6 2001 100,0 27,9 2,8 10,8 58,5 2002 100,0 24,4 2,3 10,1 63,2 2003 100,0 24,3 1,9 11,1 62,7 Kobiety 1998 100,0 28,8 5,3 7,2 58,7 1999 100,0 30,8 4,7 8,0 56,5 2000 100,0 26,3 3,6 9,9 60,2 2001 100,0 24,9 2,5 11,8 60,8 2002 100,0 22,6 1,7 9,9 65,9 2003 100,0 23,1 1,9 10,5 64,5 Najliczniejszą kategorią, obejmującą ponad połowę ogółu bezrobotnej młodzieży, stanowią osoby podejmujące pracę po raz pierwszy. Mniej liczną grupę stanowią osoby, które straciły pracę. Jeszcze mniejszą zbiorowość stanowią ci, którzy wracają do po przerwie, a najmniejszą ci którzy zrezygnowali z.
8 BSiE Tabela 11. Struktura bezrobotnych w wieku 15-24 lata według kategorii i miejsca zamieszkania Bezrobotni, którzy Ogółem stracili pracę zrezygnowali z powracają do po przerwie podejmują pracę po raz pierwszy Miasto Wieś 1998 100,0 32,6 7,1 5,8 54,5 1999 100,0 32,3 5,5 8,6 53,5 2000 100,0 29,9 4,9 11,1 54,2 2001 100,0 29,0 2,8 11,2 57,0 2002 100,0 23,8 2,5 10,5 63,2 2003 100,0 25,2 2,7 12,1 60,0 1998 100,0 33,3 5,1 8,3 53,2 1999 100,0 32,8 4,6 8,3 54,4 2000 100,0 24,8 2,8 8,4 64,0 2001 100,0 23,0 2,4 11,3 63,3 2002 100,0 23,3 1,4 9,2 66,1 2003 100,0 21,5 0,3 8,7 69,6 W okresie badanych 6 lat nastąpiły pewne zmiany w strukturze bezrobotnych według wymienionych wyżej kategorii. Nastąpił znaczny, wynoszący 10 punktów procentowych wzrost (z 54,2% do 64,3%) odsetka osób, podejmujących pracę po raz pierwszy. Mniejszy był wzrost odsetka powracających do po przerwie. Nastąpił także spadek z 32,7% do 23,7% odsetka osób, które straciły pracę. Znaczące było zmniejszenie odsetka osób, które zrezygnowały z (z 6,3% do 1,9%). Kryterium płci nie jest czynnikiem, który w sposób znaczący wpływa na strukturę bezrobotnej młodzieży według wymienionych kategorii. W populacji mężczyzn daje się zauważyć mniejszy odsetek rozpoczynających pracę po raz pierwszy natomiast większy tych, którzy stracili pracę. Kryterium miejsca zamieszkania też nie jest czynnikiem, który zdecydowanie różnicuje strukturę bezrobotnej młodzieży według wymienionych kategorii. Na wsi jest nieco większy niż w mieście odsetek, osób podejmujących pracę po raz pierwszy. Natomiast niższe są odsetki tych bezrobotnych, którzy wracają po przerwie i tych którzy zrezygnowali z. Można stąd wnioskować, że coraz trudniej jest uzyskać pierwszą pracę i coraz rzadziej podejmuje się decyzje o rezygnacji z. Pewien pogląd na temat sytuacji na rynku, w jakiej znajduje się bezrobotna młodzież, można uzyskać analizując dane, dotyczące okresu poszukiwania. Tabela 12. Struktura bezrobotnych (15-24 lata) wg okresu poszukiwania Ogółem do 3 miesięcy włącznie Okres poszukiwania od 4 do 6 m-cy od 7 do 12 m-cy 13 miesięcy i więcej 1998 100,0 31,4 25,3 17,5 25,9 1999 100,0 26,0 22,1 25,3 26,7 2000 100,0 22,9 25,5 22,0 29,7 2001 100,0 20,1 24,6 19,3 36,0 2002 100,0 18,8 19,7 19,7 41,9 2003 100,0 23,2 21,5 17,4 37,9
BSiE 9 Tabela 13. Struktura bezrobotnych (15-24 lata) wg okresu poszukiwania i płci Ogółem do 3 miesięcy włącznie Okres poszukiwania od 4 do 6 m-cy od 7 do 12 m-cy 13 miesięcy i więcej Mężczyźni 1998 100,0 35,1 24,8 16,0 24,0 1999 100,0 29,1 21,8 24,6 24,6 2000 100,0 23,8 26,0 23,3 27,0 2001 100,0 20,9 23,7 20,5 34,9 2002 100,0 18,9 19,6 22,1 39,4 2003 100,0 24,9 20,5 17,4 37,1 Kobiety 1998 100,0 27,8 25,9 19,0 27,4 1999 100,0 22,7 22,4 26,0 28,9 2000 100,0 21,9 25,0 20,6 32,6 2001 100,0 19,0 25,9 17,9 37,2 2002 100,0 19,0 19,7 16,8 44,5 2003 100,0 21,5 22,7 17,6 38,3 Tab. 14. Struktura bezrobotnych (15-24 lata) wg okresu poszukiwania i miejsca zamieszkania Okres poszukiwania od 4 do 6 od 7 do 12 m-cy m-cy Ogółem do 3 miesięcy włącznie Miasto 1998 100,0 31,7 28,2 16,5 23,6 1999 100,0 26,8 22,5 25,2 25,5 2000 100,0 24,3 26,7 21,3 27,7 2001 100,0 19,9 23,8 21,0 35,3 2002 100,0 19,6 18,7 19,1 42,6 2003 100,0 25,5 21,7 16,1 36,7 Wieś 1998 100,0 30,6 20,8 19,4 29,2 1999 100,0 25,3 21,2 24,9 28,6 2000 100,0 20,4 23,8 23,2 32,5 2001 100,0 20,1 25,6 17,2 37,2 2002 100,0 17,3 21,1 20,6 40,9 2003 100,0 19,7 20,9 19,4 40,0 13 miesięcy i więcej Na początku badanego okresu wśród bezrobotnej młodzieży najliczniejsza była grupa, poszukujących do 3 miesięcy włącznie. Dwie następne, równie liczne grupy, to osoby poszukujące od 4 do 6 miesięcy oraz przez 13 miesięcy i więcej. Z upływem czasu sytuacja zmieniła się i w 2002 r. zdecydowanie najliczniejszą grupę, liczącą 41,9% ogółu stanowiły osoby poszukujące przez 13 miesięcy i więcej, a najmniej liczną (18,8%) poszukujący do 3 miesięcy włącznie. Świadczy to o tym, że zdobycie wymaga coraz dłuższego okresu poszukiwań i obejmuje coraz większą grupę osób. W 2003 r. sytuacja nieco się poprawiła: wzrósł odsetek osób poszukujących do 3 miesięcy i zmalał udział osób poszukujących najdłużej. Populacje mężczyzn i kobiet różnią się pod względem długości okresu poszukiwania. Wśród mężczyzn większy odsetek niż wśród kobiet stanowią w całym badanym
10 BSiE okresie osoby poszukujące do 3 miesięcy. W kolejnych latach wzrasta udział osób poszukujących przez 13 miesięcy i więcej, ale wśród kobiet wzrost ten jest większy niż wśród mężczyzn. A zatem, sytuacja kobiet na rynku pogarszała się, co wyrażało się coraz większym odsetkiem kobiet, poszukujących bardzo długo. Biorąc pod uwagę kategorię: miejsce zamieszkania można zauważyć, że na początku okresu zarówno w mieście, jak i na wsi najliczniejsza była grupa osób poszukujących do 3 miesięcy. W miarę upływu czasu dominować zaczęła grupa osób poszukujących najdłużej. W 2002 r. osiągnęła w miastach aż 42,6%, a na wsi 40,9% ogółu poszukujących. W 2003 r. sytuacja w miastach nieco się poprawiła, odsetek długotrwale bezrobotnych spadł do 36,7%, a na wsi utrzymał się w wysokości 40%, ale nadal była to najliczniejsza grupa badanej młodzieży. W Badaniu Aktywności Ekonomicznej Ludności zebrano informacje na temat metod poszukiwania przez bezrobotnych (można było wybrać kilka metod poszukiwania ). Tabela 15. Struktura bezrobotnych (15-24 lat) wg metod poszukiwania powiatowy urząd prywatne biuro pośrednictwa ogłoszenia w prasie Poszukujący poprzez oczekiwanie na wyniki zgłoszenia do bezpośredni kontakt z zakładem krewnych i znajomych podjęcie starań o zorganizowanie własnego miejsca uczestnictwo w testach, rozmowach kwalifikacyjnych 1998 68,3 19,0 39,2 40,3 0,6 1999 70,1 20,3 40,1 40,6 0,5 2000 73,2 32,2 41,0 43,8 2001 68,5 3,8 32,0 44,2 42,8 0,5 1,7 2002 70,2 2,3 33,4 41,5 41,3 0,7 1,2 2003 66,6 1,7 44,6 4,4 46,4 47,8 0,8 1,7 Zdecydowanie najczęściej stosowaną metodą poszukiwania jest poszukiwanie przez powiatowy urząd korzysta z niej ponad 2/3 badanych (od 66,6% do 73,2% w poszczególnych latach). Dwie następne, równie często stosowane metody to pośrednictwo krewnych i znajomych (od 40,3% do 47,8%) oraz bezpośredni kontakt z zakładem (od 39,2 do 46,4%) odsetek osób korzystających z tych metod w badanym okresie wzrasta. Coraz bardziej popularną metodą staje się poszukiwanie poprzez ogłoszenia w prasie w 1998 r. korzystało z niej 19% bezrobotnych, w 1998 r., a w 2003 r. już 44,6%. Mało popularne formy to: korzystanie z prywatnego biura pośrednictwa i uczestnictwo w testach oraz rozmowach kwalifikacyjnych. Zdecydowanie najmniej osób podejmuje starania o zorganizowanie własnego miejsca (od 0,5% do 0,8%). Z punktu widzenia podziału bezrobotnych na płeć nie dostrzega się wyraźnych różnic w metodach poszukiwania. Kobiety nieco częściej korzystają z pośrednictwa powiatowych urzędów i ogłoszeń w prasie, a rzadziej z bezpośredniego kontaktu z zakładem. Przedstawiona analiza bezrobocia wśród osób w wieku do 24 lat jednoznacznie wskazuje, że sytuacja na krajowym rynku była i jest niepokojąca oraz daleka od standardów unijnych. Problem bezrobotnej młodzieży jest dostrzegany przez rząd, który podejmuje wielorakie inicjatywy na rzecz walki z bezrobociem.
BSiE 11 Tabela 16. Struktura bezrobotnych (15-24 lat) według metod poszukiwania i płci powiatowy urząd prywatne biuro pośrednictwa ogłoszenia w prasie Poszukujący poprzez oczekiwanie na wyniki zgłoszenia do bezpośredni kontakt z zakładem krewnych i znajomych Mężczyźni 1998 67,3 17,3 50,0 46,2 1999 74,0 26,0 42,0 52,0 2000 76,7 32,9 45,2 37,0 2001 71,2 33,9 47,5 30,5 2002 61,8 7,4 25,0 45,6 41,2 2003 71,4 37,1 51,4 41,4 Kobiety 1998 75,0 21,7 41,7 48,3 1999 80,4 23,2 44,6 39,3 2000 74,7 38,0 44,3 43,0 2001 79,1 34,3 35,8 40,3 2002 74,5 30,9 50,9 36,4 2003 69,1 45,6 42,6 50,0 podjęcie starań o zorganizowanie własnego miejsca uczestnictwo w testach, rozmowach kwalifikacyjnych 3. Programy wspierania bezrobotnej młodzieży Regulacje prawne służące wzmocnieniu działań pro-zatrudnieniowych zawarte są w ustawie z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku 3. Postanowienia ustawy w zakresie łagodzenia skutków bezrobocia oraz aktywizacji zawodowej, realizowane są na podstawie uchwalanego przez Radę Ministrów Krajowego Planu Działań na rzecz Zatrudnienia. Do tzw. pro-zatrudnieniowych działań na rynku należą: staże i praktyki, aktywne pośrednictwo, promocja samozatrudnienia i wolontariat, projekty finansowane z Europejskiego Funduszu Społecznego. Począwszy od czerwca 2002 roku realizowany jest pogram Pierwsza praca. W 2003 roku skorzystało z niego łącznie 833,7 tys. absolwentów i osób młodych w wieku 18-24 lat, które dotychczas nie pracowały 4. Aktywnymi programami rynku objęto 206,6 tys. osób, przy czym najczęściej stosowanymi formami aktywizacji były: staże absolwenckie objęły 120,1 tys. osób, tj. ponad połowę wszystkich uczestników programu, szkolenia dotyczyły 29,9 tys. osób, refundacje z tytułu zatrudnienia absolwenta objęły 27,1 tys. osób, prace interwencyjne objęły 11,4 tys. osób. Z ogólnej liczby 206,6 tys. osób, uczestniczących w 2003 r. w Programie Pierwsza praca 99,9 tys. znalazło zatrudnienie w ciągu 3 miesięcy od zakończenia aktywizacji. Program Pierwsza praca jest kontynuowany w bieżącym roku. Przewiduje się zintegrowanie dotychczasowych form aktywizacji absolwentów z Działaniem 1.2. Perspektywy dla młodzieży Sektorowego Programu Operacyjnego Rozwój Zasobów Ludzkich, na którego sfinansowanie przewidziano w 2004 r. ponad 64 mln euro. 3 Dz. U. Nr 99, poz. 1001. 4 Informacja prasowa Ministerstwa Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z 7 kwietnia 2004 r.
12 BSiE Oprócz realizowanych w ramach programu form aktywizacji absolwentów i młodych osób, przewidziano uruchomienie trzech nowych przedsięwzięć: na mocy porozumienia Ministerstwa Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej (MGPiPS) oraz Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi w sprawie aktywizacji bezrobotnych poprzez realizację zadań na rzecz pomocy rolnikom w pozyskaniu środków z funduszy Unii Europejskiej planuje się zatrudnienie około 5 tysięcy młodych osób, na mocy porozumienia między MGPiPS a Ministerstwem Kultury planuje się zatrudnienie około tysiąca młodych osób w działaniach na rzecz ochrony i renowacji zabytków, w ramach programu tworzenia gminnych świetlic socjoterapeutycznych oraz działań, ułatwiających zatrudnienie osobom z wykształceniem pedagogiczno-psychologicznym przewidziano zatrudnienie około 1,2 tys. młodych osób. W bieżącym roku planowano również ogłoszenie konkursów o granty, m.in. na promowanie spółdzielni uczniowskich, tworzenie Gminnych Centrów Informacji i rozwój Akademickich Biur Karier oraz na najlepszy program, realizowany w ramach Pierwszej. Realizowany przez rząd program Pierwsza praca cieszy się uznaniem społecznym i został pozytywnie zaopiniowany przez Najwyższą Izbę Kontroli. Trudno jednoznacznie ocenić, czy niewielki spadek w 2003 r. liczby bezrobotnej młodzieży był bezpośrednim efektem działania akurat tego programu, ale z pewnością przyczynił się do zahamowania wzrostu bezrobocia. Skutki polityki pro-zatrudnieniowej należy badać w dłuższym okresie oraz mieć na uwadze, że oprócz oferowanych programów wpływ na zmniejszenie bezrobocia młodzieży będą miały inne czynniki, np. tempo wzrostu gospodarczego, zmiany demograficzne czy wielkość środków przeznaczanych na aktywne formy przeciwdziałania bezrobociu. W bieżącym roku doszedł nowy, bardzo ważny element, mogący wpływać na sytuację na rynku, tj. częściowe otwarcie nowych rynków zatrudnienia na obszarze Wspólnoty. Na ocenę wpływu tego czynnika na nasz rynek młodzieży trzeba będzie poczekać. W załączeniu: Tabele źródłowe (zał. nr 1 5)