SPIS TREŒCI Spis Przedmowa treœci... V Wykaz skrótów... XV Wykaz literatury... XVII Rozdzia³ I. Pojêcie i sk³ad spadku... 1 1. Pojêcie spadku. Pozytywne i negatywne kryteria okreœlenia sk³adu spadku (art. 922 KC)... 2 I. Prawa i obowi¹zki o charakterze cywilnoprawnym... 2 II. Prawa i obwi¹zki o charakterze maj¹tkowym... 4 III. Prawa i obowi¹zki œciœle zwi¹zane z osob¹ spadkodawcy... 5 IV. Prawa przechodz¹ce na oznaczone osoby niezale nie od tego, czy s¹ one spadkobiercami... 7 2. Prawa wchodz¹ce w sk³ad spadku... 9 3. Dziedziczenie ekspektatywy... 10 4. Dziedziczenie posiadania... 11 5. Obowi¹zki wchodz¹ce w sk³ad spadku... 11 I. Obowi¹zki powsta³e za ycia spadkodawcy... 11 II. Obowi¹zki zwi¹zane z otwarciem spadku... 12 1. Koszty pogrzebu i koszty zwi¹zane z chorob¹ spadkodawcy... 13 2. Koszty postêpowania spadkowego... 13 3. Inne d³ugi spadkowe... 13 Rozdzia³ II. Otwarcie spadku. Nabycie spadku przez spadkobierców... 17 6. Pojêcie otwarcia spadku. Chwila otwarcia spadku... 18 I. Œmieræ spadkodawcy... 18 II. Uznanie za zmar³ego... 19 III. S¹dowe stwierdzenie zgonu... 20 7. Nabycie spadku przez spadkobierców... 20 I. Nabycie spadku z mocy prawa... 20 II. Dziedziczenie jako sukcesja uniwersalna... 20 III. Przes³anki nabycia spadku... 21 8. Zdolnoœæ do dziedziczenia... 22 I. Pojêcie zdolnoœci do dziedziczenia... 22 II. Zdolnoœæ do dziedziczenia osób fizycznych. Status prawny nasciturusa... 22
VIII Spis treœci III. Zdolnoœæ do dziedziczenia osób prawnych... 23 IV. Warunkowa zdolnoœæ do dziedziczenia fundacji... 23 9. Bezwzglêdna i wzglêdna niezdolnoœæ do dziedziczenia... 24 10. Niegodnoœæ dziedziczenia... 24 I. Pojêcie i funkcja niegodnoœci dziedziczenia... 24 II. Przes³anki niegodnoœci dziedziczenia... 25 1. Ciê kie, umyœlne przestêpstwo przeciwko spadkodawcy... 25 2. Nak³onienie spadkodawcy podstêpem lub groÿb¹ do sporz¹dzenia lub odwo³ania testamentu albo w taki sam sposób przeszkodzenie mu w dokonaniu jednej z tych czynnoœci... 26 3. Ukrycie lub zniszczenie testamentu spadkodawcy, jego podrobienie, przerobienie, b¹dÿ œwiadome skorzystanie z testamentu podrobionego lub przerobionego przez inn¹ osobê... 27 III. Tryb stwierdzenia niegodnoœci dziedziczenia... 28 1. Termin do wniesienia powództwa... 28 2. Legitymacja czynna i bierna w procesie o niegodnoœæ dziedziczenia. W³aœciwoœæ s¹du... 28 3. Charakter prawny i skutki orzeczenia o niegodnoœci dziedziczenia... 29 IV. Przebaczenie... 29 11. Zrzeczenie siê dziedziczenia... 30 I. Pojêcie zrzeczenia siê dziedziczenia... 30 II. Strony, treœæ i forma umowy o zrzeczenie siê dziedziczenia... 30 III. Skutki zrzeczenia siê dziedziczenia... 31 Rozdzia³ III. Dziedziczenie testamentowe... 35 12. Testament jako tytu³ powo³ania do dziedziczenia... 36 I. Testament jako czynnoœæ prawna... 36 1. Charakter prawny testamentu... 36 2. Testament bezwzglêdnie niewa ny... 37 2.1. Brak zdolnoœci testowania... 37 2.2. Wady oœwiadczenia woli... 37 2.2.1. Brak œwiadomoœci lub swobody w podjêciu decyzji i wyra eniu woli... 39 2.2.2. B³¹d... 40 2.2.3. GroŸba... 41 2.2.4. Powo³anie siê na niewa noœæ testamentu spowodowan¹ wad¹ oœwiadczenia woli... 42 2.3. Niedochowanie zastrze onej formy... 43 2.4. Stwierdzenie niewa noœci testamentu... 43 3. Testament bezskuteczny... 44 II. Testament jako dokument... 45 13. Sporz¹dzenie i odwo³anie testamentu... 45 I. Zdolnoœæ testowania... 45 II. Swoboda testowania... 46 III. Wyk³adnia testamentu... 47
Spis treœci IX IV. Odwo³anie testamentu... 48 Rozdzia³ IV. Treœæ testamentu... 53 14. Uwagi ogólne... 54 15. Powo³anie spadkobiercy... 55 I. Indywidualizacja spadkobiercy... 55 II. Zakaz powo³ania spadkobiercy pod warunkiem lub z zastrze eniem terminu... 55 III. Powo³anie kilku spadkobierców. Zasady ustalania wielkoœci udzia³ów... 56 1. Podstawienie... 56 1.1. Podstawienie zwyk³e... 56 1.2. Podstawienie powiernicze... 57 2. Przyrost... 57 IV. Testament negatywny... 58 16. Inne rozrz¹dzenia testamentowe... 59 I. Zapis... 59 1. Pojêcie i przedmiot zapisu... 59 2. Zapis bezskuteczny... 61 3. Roszczenie o wykonanie zapisu... 61 II. Polecenie... 63 1. Pojêcie polecenia... 63 2. Wykonanie polecenia... 64 III. Wykonawca testamentu... 65 1. Powo³anie wykonawcy testamentu... 65 2. Prawa i obowi¹zki wykonawcy testamentu... 65 Rozdzia³ V. Forma testamentu... 71 17. Uwagi ogólne... 72 18. Testamenty zwyk³e... 74 I. Testament holograficzny (w³asnorêczny)... 74 1. W³asnorêcznoœæ testamentu... 74 2. Podpis testatora... 74 3. Datowanie testamentu... 76 II. Testament notarialny... 76 1. Testament jako akt notarialny... 76 2. Obowi¹zki notariusza... 77 III. Testament allograficzny (administracyjny)... 79 1. Oœwiadczenie woli testatora... 79 2. Organy uprawnione do odebrania oœwiadczenia woli testatora... 80 3. Œwiadkowie testamentu allograficznego... 80 4. Protokó³ ze sporz¹dzenia testamentu allograficznego... 81 19. Testamenty szczególne... 82 I. Testament ustny... 82 1. Przes³anki wa noœci testamentu ustnego... 82 1.1. Okolicznoœci uzasadniaj¹ce sporz¹dzenie testamentu ustnego... 82
X Spis treœci 1.1.1. Obawa rych³ej œmierci spadkodawcy.... 82 1.1.2. Niemo noœæ lub znaczna trudnoœæ w zachowaniu zwyk³ej formy testamentu spowodowana szczególnymi okolicznoœciami... 84 1.2. Oœwiadczenie woli testatora... 85 1.3. Œwiadkowie testamentu ustnego... 85 2. Przes³anki skutecznoœci testamentu ustnego... 86 2.1. Stwierdzenie treœci testamentu ustnego przez spisanie treœci oœwiadczenia testatora... 86 2.2. Stwierdzenie treœci testamentu ustnego przed s¹dem... 86 II. Testament podczas podró y na polskim statku morskim lub powietrznym... 87 1. Dopuszczalnoœæ sporz¹dzenia testamentu podró nego... 87 2. Podmioty uprawnione do odebrania oœwiadczenia woli testatora... 88 3. Spisanie woli testatora... 88 III. Testament wojskowy... 88 1. Dopuszczalnoœæ sporz¹dzenia testamentu wojskowego... 88 2. Formy testamentu wojskowego... 89 Rozdzia³ VI. Dziedziczenie ustawowe... 93 20. Spadkobiercy uprawnieni do dziedziczenia z ustawy... 94 I. Uwagi ogólne... 94 II. Spadkobiercy ustawowi I grupy... 95 1. Dzieci i dalsi zstêpni spadkodawcy. Dzieci przysposobione... 95 2. Ma³ onek... 98 III. Spadkobiercy ustawowi II grupy... 100 1. Ma³ onek... 101 2. Rodzice... 101 3. Rodzeñstwo i zstêpni rodzeñstwa... 103 IV. Spadkobiercy ustawowi III grupy. Dziadkowie spadkodawcy i ich zstêpni... 104 V. Spadkobiercy ustawowi IV grupy. Pasierbowie spadkodawcy... 105 VI. Spadkobiercy ustawowi V grupy... 106 1. Gmina ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy... 106 2. Skarb Pañstwa... 107 21. Ustawowy zapis naddzia³owy... 107 I. Treœæ roszczenia o ustawowy zapis naddzia³owy... 107 II. Przes³anki roszczenia o ustawowy zapis naddzia³owy... 108 22. Wy³¹czenie ma³ onka spadkodawcy od dziedziczenia... 108 I. Przes³anki wy³¹czenia ma³ onka spadkodawcy od dziedziczenia... 108 II. Legitymacja czynna w procesie o wy³¹czenie ma³ onka spadkodawcy od dziedziczenia. W³aœciwoœc s¹du... 109 III. Charakter prawny i skutki orzeczenia o wy³¹czeniu ma³ onka spadkodawcy od dziedziczenia... 109 23. Uprawnienia dziadków spadkodawcy w dziedziczeniu ustawowym... 110
Spis treœci XI Rozdzia³ VII. Status prawny spadkobiercy... 115 24. Sytuacja prawna spadkobiercy do chwili przyjêcia spadku... 116 25. Przyjêcie lub odrzucenie spadku... 117 I. Termin do z³o enia oœwiadczenia o przyjêciu lub odrzuceniu spadku... 117 II. Transmisja... 118 III. Treœæ i forma oœwiadczenia o przyjêciu lub odrzuceniu spadku... 119 IV. Skutki oœwiadczenia o odrzuceniu spadku. Odrzucenie spadku z pokrzywdzeniem wierzycieli... 120 V. Wady oœwiadczenia woli przy przyjêciu lub odrzuceniu spadku... 121 VI. Czêœciowe przyjêcie lub odrzucenie spadku... 122 26. Sposoby dokumentowania praw do spadku... 123 I. Stwierdzenie nabycia spadku... 124 1. W³aœciwoœæ s¹du... 124 2. Legitymacja czynna... 124 3. Postêpowanie o stwierdzenie nabycia spadku... 126 4. Charakter prawny i skutki postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku... 128 5. Uchylenie lub zmiana postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku 129 II. Akt poœwiadczenia dziedziczenia... 130 27. Ochrona dziedziczenia... 134 Rozdzia³ VIII. Odpowiedzialnoœæ za d³ugi spadkowe... 137 28. Uwagi ogólne... 137 29. Odpowiedzialnoœæ za d³ugi spadkowe do chwili przyjêcia spadku... 138 30. Treœæ oœwiadczenia o przyjêciu spadku a zakres odpowiedzialnoœci za d³ugi spadkowe... 138 I. Oœwiadczenie o przyjêciu spadku wprost... 138 II. Oœwiadczenie o przyjêciu spadku z dobrodziejstwem inwentarza... 139 1. Skutki oœwiadczenia o przyjêciu spadku z dobrodziejstwem inwentarza... 139 2. Spis inwentarza... 140 3. Zasady sp³acania d³ugów spadkowych przez spadkobiercê, który przyj¹³ spadek z dobrodziejstwem inwentarza... 141 4. Bezskutecznoœæ oœwiadczenia o przyjêciu spadku z dobrodziejstwem inwentarza... 142 31. Odpowiedzialnoœæ spadkobierców za d³ugi spadkowe przed i po dziale spadku... 142 Rozdzia³ IX. Zachowek... 145 32. Funkcja i pojêcie zachowku... 146 I. Funkcja instytucji zachowku... 146 II. Pojêcie zachowku... 146 33. Podmioty uprawnione do zachowku... 147 34. Wysokoœæ zachowku... 148 I. Udzia³ stanowi¹cy podstawê do obliczania zachowku... 148
XII Spis treœci II. Substrat zachowku... 149 1. Pojêcie substratu zachowku... 149 2. Czysta wartoœæ spadku... 149 3. Zasady doliczania darowizn do czystej wartoœci spadku... 149 35. Podmioty zobowi¹zane z tytu³u zachowku... 151 I. Odpowiedzialnoœæ spadkobierców za zachowek i inne d³ugi spadkowe.. 151 II. Odpowiedzialnoœæ obdarowanych za zachowek... 153 36. Realizacja roszczenia o zachowek... 154 I. Treœæ roszczenia o zachowek. Zaliczanie darowizn i innych przysporzeñ na poczet nale nego zachowku... 154 II. Postêpowanie s¹dowe w sprawach o zachowek... 155 III. Przedawnienie roszczenia o zachowek... 156 IV. Dziedziczenie roszczenia o zachowek... 156 37. Wydziedziczenie... 157 I. Pojêcie wydziedziczenia... 157 II. Przyczyny wydziedziczenia... 157 1. Uporczywe postêpowanie wbrew woli spadkodawcy w sposób sprzeczny z zasadami wspó³ ycia spo³ecznego... 157 2. Umyœlne przestêpstwo przeciwko zdrowiu, yciu, wolnoœci lub ra ¹cej obrazy czci wzglêdem spadkodawcy albo jednej z najbli szych mu osób... 158 3. Uporczywe niedope³nianie wzglêdem spadkodawcy obowi¹zków rodzinnych... 158 III. Tryb wydziedziczenia... 158 IV. Przebaczenie... 159 Rozdzia³ X. Sytuacja prawna wspó³spadkobierców. Dzia³ spadku... 161 38. Wspólnoœæ maj¹tku spadkowego... 162 I. Uwagi ogólne... 162 II. Rozporz¹dzanie udzia³em w spadku... 163 III. Rozporz¹dzanie udzia³em w przedmiocie nale ¹cym do spadku... 163 39. Dzia³ spadku... 164 I. Pojêcie i przedmiot dzia³u spadku... 164 II. Sposoby dzia³u spadku... 165 1. Podzia³ fizyczny... 165 2. Przyznanie przedmiotów spadkowych jednemu spadkobiercy z obowi¹zkiem sp³aty pozosta³ych... 166 3. Podzia³ cywilny... 166 III. Tryby dzia³u spadku... 167 1. Umowny dzia³ spadku... 167 1.1. Strony umowy o dzia³ spadku... 167 1.2. Treœæ i forma umowy o dzia³ spadku... 167 1.3. Wady oœwiadczenia woli przy umowie o dzia³ spadku... 168 2. S¹dowy dzia³ spadku... 168 2.1. Postêpowanie s¹dowe o dzia³ spadku... 168
Spis treœci XIII 2.2. Uczestnicy postêpowania o dzia³ spadku... 170 2.3. Charakter prawny i skutki orzeczenia o dziale spadku... 170 IV. Zaliczanie darowizn na schedy spadkowe... 171 1. Uwagi ogólne... 171 2. Podmioty zobowi¹zane do zaliczenia darowizn na schedê spadkow¹ 172 3. Darowizny podlegaj¹ce zaliczeniu na schedê spadkow¹... 172 4. Zasady obliczania wartoœci darowizny... 173 Rozdzia³ XI. Umowy dotycz¹ce spadku... 177 40. Zakaz zawierania umów o spadek po osobie yj¹cej... 177 41. Umowa o zbycie spadku lub udzia³u w spadku... 177 I. Strony, treœæ i forma umowy o zbycie spadku lub udzia³u w spadku... 178 II. Charakter prawny umowy o zbycie spadku lub udzia³u w spadku... 178 III. Skutki umowy o zbycie spadku lub udzia³u w spadku... 179 Rozdzia³ XII. Dziedziczenie gospodarstw rolnych... 181 42. Uwagi ogólne... 181 43. Znaczenie wyroku TK z 31.1.2001 r. dla porz¹dku dziedziczenia gospodarstw rolnych... 183 44. Dziedziczenie gospodarstw rolnych wchodz¹cych w sk³ad spadków otwartych przed 14.2.2001 r.... 183 Indeks rzeczowy... 189