Wybrane aspekty analiz i strategii podmiotów gospodarzych we współczesnych czasach Red. naukowa Prof. dr hab. Jerzy Olszewski Szczecin 2013 1
Tytuł monografii naukowej: Wybrane aspekty analiz i strategii podmiotów gospodarczych we współczesnych czasach Redaktor Naukowy: Prof. dr hab. Jerzy Olszewski UE w Poznaniu Autorzy: Dr Arkadiusz Malkowski Zachodniopomorski Uniwersytet Technologiczny w Szczecinie, Dr Agnieszka Malkowska Uniwersytet Szczeciński w Szczecinie, Dr Małgorzata Niklewicz Pijaczyńska Uniwersytet Wrocławski, Mgr Paulina Szulc Uniwersytet Gdański, Mgr Agnieszka Rak Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu, Mgr Wojciech Wojaczek, Dr Elżbieta Twardowska Uniwersytet Łódzki, Mgr Tomasz Buchwald Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu, Mgr inż. Katarzyna Iwaniuk Akademia Górniczo-Hutnicza imienia Stanisława Staszica w Krakowie Komitet Naukowy: Prof. UG dr hab. Sylwia Pangsy- Kania Prof. dr hab. Włodzimierz Szpringer Prof. zw. dr hab. Jerzy Kisielnicki Prof. UW dr hab. Grzegorz Karasiewicz Prof. UZ dr hab. Arkadiusz Świadek Uniwersytet Zielonogórski Prof. zw. dr hab. Andrzej Wiatrak Uniwersytet Warszawski Recenzenci Naukowi: Prof. zw. dr hab. Andrzej Wiatrak Uniwersytet Warszawski Prof. UE dr hab. Andrzej Kaleta Prof. UZ dr hab. Arkadiusz Świadek Uniwersytet Zielonogórski Prof. zw. dr hab. Elżbieta Gołembska Wydawca: Wydawnictwo naukowe Naukowe Wydawnictwo IVG www.wydawnictwoivg.pl e-mail: biuro@wydawnictwoivg.pl Miejsce i Rok Wydania: Szczecin 2013 rok Printed in Poland by Naukowe Wydawnictwo IVG Szczecin 2013 rok Groupivg.com Copyright 2013 All rights reserved. Published by arrangement with the original publisher Groupivg.com/ Wszelkie prawa zastrzeżone. Żadna część niniejszej książki nie może być reprodukowana w jakiejkolwiek formie i w jakikolwiek sposób bez pisemnej zgody wydawcy. Ark. druk. 8, str. 115, Format B-5 ebook 978-83-62062-67-6 2
Przedmowa Prezentujemy Państwu nową książkę naukową pod tytułem Wybrane Aspekty analiz i strategii podmiotów gospodarczych we współczesnych czasach. Książka prezentuje wiedzę teoretyczną oraz praktyczną, stanowi prezentację badań, analiz, strategii oraz diagnoz poświęconej problematyce wybranych aspektów z Nauk Zarządzania i Organizacji podmiotami gospodarczymi we współczesnych czasach. Książka naukowa została przygotowana przez Pracowników Naukowych głównie z Wydziałów Nauk Ekonomii i Zarządzania w Polsce. Autorzy artykułów przedstawiają swoje osiągnięcia naukowe, dzięki którym otrzymujemy ciekawe analizy, bogaty zasób wiedzy, także nową wiedzę, jak i również nowe rozwiązania dotyczące szerokich aspektów wybranych analiz i strategii podmiotów gospodarczych. Nieobecne dotąd w publikowanych innych pozycjach wydawniczych niniejsze badania naukowe mają charakter uwzględniający osiągnięcia badawcze wielu dyscyplin naukowych, takich jak: ekonomii, zarządzania, systemów informacyjnych, innowacji. Monografię naukową adresujemy praktycznie do wszystkich zainteresowanych aspektami ekonomii i zarządzania. Jak i również dla tych, którym jest niezbędna nowa wiedza z tego obszaru badawczego do kontynuacji dalszych badań naukowych. Liczymy, że odnajdą Państwo w naszej książce Wybrane Aspekty analiz i strategii podmiotów gospodarczych we współczesnych czasach inspiracje dla własnej praktyki zawodowej oraz naukowej. Słowa kluczowe: zarządzanie rozwojem lokalnym, strategia zrównoważonego rozwoju, konkurencyjność, wieloletnia prognoza finansowa, Internet, społeczności, Facebook, komunikacja marketingowa, wizerunek, konsument, klient, relacja, lojalność, monopol, klastry, marka, innowacyjność pracowników, rozwój mieszkalnictwa, wsparcie unijne, strategia, zarządzanie strategiczne, przewaga strategiczna, konkurencyjność, logistyka 3
Spis treści Przedmowa 3 Dr Arkadiusz Malkowski Zachodniopomorski Uniwersytet Technologiczny w Szczecinie Dr Agnieszka Malkowska Uniwersytet Szczeciński w Szczecinie I Wieloletnia prognoza finansowa jako element budowania konkurencyjności powiatu goleniowskiego wyniki badań 7 Wprowadzenie 7 1.1 Cel i metoda badań 9 1.2 Wieloletnia Prognoza Finansowa 10 1.3 Wieloletnia Prognoza Finansowa w Powiecie Goleniowskim 12 1.4 Wyniki i dyskusja 14 Podsumowanie 18 The many years' financial prognosis as element of building the competitiveness of the goleniowski district - the results of investigations 19 Bibliografia 19 Dr Małgorzata Niklewicz Pijaczyńska Uniwersytet Wrocławski II Monopol a wyłączność patentowa. Wybrane aspekty ekonomiczne i prawne 21 Wprowadzenie 21 2.1 Monopol w ujęciu ekonomicznym 22 2.2 Monopol w ujęciu prawnym monopol patentowy 25 Podsumowanie 27 Bibliografia 29 Mgr Paulina Szulc Uniwersytet Gdański III Rozwój klastrów w Polsce 30 Wstęp 30 3.1 Pojęcie i istota klastra 30 3.2 Korzyści funkcjonowania klastrów 32 3.3 Klastry w Polsce 33 3.4 Polityka klastrowa 36 Podsumowanie 37 Cluster Development in Poland 37 Bibliografia 37 4
Mgr Agnieszka Rak Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu IV Social media znaczenie w biznesie 39 Streszczenie 39 Wprowadzenie 39 4.1 Konsument w social media 40 4.2 Marka w social media 43 4.3 Obcowanie konsumentów z marką 44 4.4 Tworzenie więzi konsument marka online 44 Podsumowanie 46 Social media signification in business 46 Bibliografia 47 Mgr Wojciech Wojaczek V Wpływ czynników poznawczych oraz innowacyjności na poziom intencji przedsiębiorczych pracowników organizacji 49 Wprowadzenie 49 5.1 Przegląd literatury oraz opis modelu badawczego 50 5.2 Opis metody badawczej oraz statystyczna weryfikacja modelu 53 5.3 Interpretacja wyników badań 55 Podsumowanie 57 Bibliografia 58 Dr Elżbieta Twardowska Uniwersytet Łódzki VI Wpływ środków unijnych na rozwój mieszkalnictwa w Polsce 60 Streszczenie 60 Wprowadzenie 60 6. 1 Uwarunkowania prawne 61 6.2 Stan mieszkalnictwa w Polsce 62 6.3 Udział środków unijnych w rozwoju mieszkalnictwa w Polsce w latach 2007-2013 63 6.4 Wsparcie unijne w nowej perspektywie na lata 2014-2020 66 6.5 Działania rozwojowe podejmowane na szczeblu samorządowym 68 6.6 Działania w zakresie rozwoju mieszkalnictwa w województwie łódzkim 69 Podsumowanie 70 Bibliografia 71 5
Mgr Tomasz Buchwald Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu Mgr inż. Katarzyna Iwaniuk Akademia Górniczo-Hutnicza imienia Stanisława Staszica w Krakowie VII Charakterystyka Oceny Cyklu Życia, opis i ocena oprogramowania wspomagającego na przykładzie programu SimaPro 73 Streszczenie 73 Wstęp 73 7.1 Charakterystyka Oceny Cyklu Życia (LCA) 76 7.2 Charakterystyka oprogramowania SimaPro 78 7.3 Ocena oprogramowania i przykłady zastosowania 88 Podsumowanie i wnioski 90 Bibliografia 91 Mgr Tomasz Buchwald Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu VIII Logistyka w strategiach konkurencyjnych firm 93 Wstęp 93 8.1 Strategie firm a strategie logistyczne 83 8. 2 Decyzje logistyczne 95 Zakończenie 102 Bibliografia 103 Wykaz Bibliografii 104 6
Dr Arkadiusz Malkowski Dr Agnieszka Malkowska I Wieloletnia prognoza finansowa jako element budowania konkurencyjności powiatu goleniowskiego wyniki badań Słowa kluczowe: zarządzanie rozwojem lokalnym, strategia zrównoważonego rozwoju, konkurencyjność, Wieloletnia Prognoza Finansowa Wprowadzenie Koniec XX i początek XXI wieku można nazwać przełomowym okresem w historii świata. Wyraźnie zmienia się rzeczywistość, w której przychodzi funkcjonować państwom narodowym. Można wręcz zaryzykować twierdzenie, że tworzony jest nowy porządek międzynarodowy. Polskie regiony stoją przed głęboką, nieuchronną przemianą. W najbliższych latach czekają je często niezwykle radykalne przeobrażenia, będące wynikiem wielu różnorodnych procesów. Zmianie ulega postrzeganie takich procesów jak: globalizacja, regionalizacja. Zupełnie nowego znaczenia nabiera pojęcie lokalizmu i rozwoju lokalnego. Według Borodo [2008, s. 39]. Rozwój lokalny jako specyficzna kategoria rozwoju społeczno-gospodarczego nie jest czymś, co posiada długoletnią tradycję, ugruntowaną teorię i metodologię oraz znaczący i jednoznacznie pojmowany, szczególnie w warunkach polskich, dorobek. Trudno jednak powiedzieć, że jest czymś całkowicie nowym, bowiem zawsze w naturze działalności samorządowej, samopomocowej, samoorganizującej, samokształceniowej i innej, tkwiły inicjatywy działań na rzecz miejsca zamieszkania i społeczności lokalnych, a związane z poprawą bytu, wykorzystaniem zasobów, poszukiwaniem efektywnych rozwiązań, nowoczesnych metod gospodarowania, itp. Nikt tych działań nie nazywał jednak rozwojem lokalnym, a traktowane były one, co najwyżej, jako forma tzw. pracy organicznej. Obserwując dynamikę wydarzeń na arenie międzynarodowej, a także silną tendencję do akcentowania swojej konkurencyjności, także w skali lokalnej, zauważyć trzeba, iż zagadnienie rozwoju lokalnego straciło swój pierwotny lokalny charakter i coraz częściej utożsamiane jest ze zjawiskiem budowania konkurencyjności wykraczającej poza ramy lokalności. Niewątpliwie wpływ na to mają postępujące procesy globalizacyjne, prowadzące do wzrostu konkurencji w skali światowej. Na konkurencyjność można spojrzeć z wielu punktów widzenia. Dla Klasika [2001, s. 99-100] jest to przewaga nad innymi regionami będącą wypadkową atrakcyjności oferty usługowej kierowanej do obecnych i potencjalnych użytkowników regionu, 7
którymi są mieszkańcy, firmy, inwestorzy, goście; jej źródłem jest nowoczesna infrastruktura materialna, instytucjonalna i intelektualna regionu. Proces globalizacji w nierozerwalny sposób związany jest także z pojęciem konkurencyjności. Mimo, że zagadnienia związane z konkurencyjnością regionalną leżą u podstaw współczesnej ekonomii [Winiarski 1999, s. 48] to nadal nie doczekało się ono ogólno akceptowalnej definicji. Wydaje się że zaproponowane przez Winiarskiego ujęcie, wskazujące na konkurencyjność jako zdolność regionu do osiągnięcia sukcesu w gospodarce rynkowej [Klamut 1999], najlepiej oddaje istotę tego pojęcia. Synonimem takiego sukcesu jest osiągnięcie przewagi nad innymi regionami, poprzez wykreowanie podstaw trwałego i zrównoważonego rozwoju. W konsekwencji współczesne podejście do globalizacji, wskazuje na doniosłą rolę jaką w tym procesie regiony. M. Porter [2001] w swoich rozważaniach nad konkurencyjnością, stwierdził iż jest ona budowana lokalnie Jednocześnie coraz większa liczba autorów zaczęła dostrzegać fakt, że współczesna globalizacja nie oznacza destrukcji lokalności. Pojawiła się nowa kategoria społeczno-ekonomiczna glokalizacja. Jednym z pierwszych, który to zauważył, był Roland Robertson, który uważał, iż zjawisko glokalizacji utożsamiać należy z tymi wszystkimi procesami, które dotyczą lokalnych społeczności, w warunkach globalizacji, w tym także wpływem i sposobem oddziaływania społeczności lokalnych na zjawisko globalizacji. Bauman [2000] definiuje glokalizację, jako proces koncentracji kapitału i innych skutecznych środków finansowych oraz proces koncentracji swobody poruszania się i działania. Glokalizacja w pewnym sensie wymusza i jest wynikiem decentralizmu, wprowadzanego w państwach narodowych, w celu poprawy efektywności sprawowania władzy państwowej, czy też bardziej efektywnego wykorzystania zasobów drzemiących w społecznościach lokalnych. 8
1.1. Cel i metoda badań Celem niniejszego artykułu jest przedstawienie istoty planowania strategicznego, opartego na stworzeniu i realizacji Wieloletniej Prognozy Finansowej na przykładzie Powiatu Goleniowskiego. Artykuł ma charakter empiryczny i opiera się na badaniach przeprowadzonych przez autorów na obszarze powiatu, będącego jednym z najprężniej rozwijających się jednostek samorządowych w województwie zachodniopomorskim [Malkowski i Malkowska 2011, s. 55-63]. Ważnym bodźcem skłaniającym do prowadzenia badań na tym obszarze, jest fakt, iż powiat goleniowski jest jednym z powiatów przygranicznych. Rozwój strefy pogranicza polsko-niemieckiego jest przedmiotem długoletnich badań autorów. Wynika z nich jasno, iż sam fakt przygranicznego położenia, nie jest kluczowym czynnikiem rozwoju danej jednostki terytorialnej. Aby osiągnąć satysfakcjonujący społeczność lokalną poziom rozwoju, oraz zdobyć przewagę konkurencyjną nad innymi regionami, niezbędne są działania pro-rozwojowe podejmowane przez samorząd terytorialny. Dotyczą one szerokiego spektrum działań i problemów, które jest w stanie podjąć jedynie samorząd terytorialny. Od jakości tych działań i zaangażowania społeczności lokalnej, zależy rozwój jednostki terytorialnej jej konkurencyjność w ujęciu międzynarodowym, w zdecydowanie większym stopniu, niż sam fakt posiadania np. dostępu do przejścia granicznego, obfitości jezior i lasów, itp. Przystępując do gromadzenia informacji dotyczących Wieloletniej Prognozy Finansowej (WPF), przygotowano szczegółową ankietę diagnostyczną, umożliwiającą dokonanie rzetelnej oceny działań goleniowskiego samorządu. Przeprowadzone we wrześniu 2011 roku badania ankietowe, realizowane były w ramach prac nad stworzeniem Wieloletniej Prognozy Finansowej dla Powiatu Goleniowskiego. Dokumentu, który w zamyśle jego twórców ma wprowadzić większą przejrzystość, a także większą racjonalność wydatkowania środków publicznych. Jednocześnie z badaniami ankietowymi prowadzono badania ilościowe, umożliwiające wnioskowanie o całej populacji, w oparciu o wyniki uzyskane w trakcie badań na wybranej próbie. Równocześnie z prowadzonymi badaniami na obszarze poszczególnych gmin tworzących powiat, umieszczono kwestionariusz ankiety na stronie internetowej projektu tj. http://www.wpf-powiatgoleniowski.pl/ankieta-on-line. Uzupełnieniem badań terenowych były także dwa spotkania z podmiotami życia społecznogospodarczego, które odbyły się w siedzibie Starostwa Powiatowego w Goleniowie w dniu 30.09.2011 i 25.11.2011 roku. W trakcie spotkań istniała możliwość wypełnienia ankiety i podzielenia się swoimi opiniami w zakresie WPF. W wyniku przeprowadzonych badań zgromadzono bogaty materiał badawczy w postaci 200 ankiet, obejmujących swoim zasięgiem cały obszar powiatu goleniowskiego. W badaniach wzięło udział 111 mężczyzn i 89 kobiet ( zob. Tab. 1). 9
Tab.1 Podstawowe dane o badanej próbie Płeć Goleniów Nowogard Stepnica Maszewo Przybiernów Osina RAZEM Kobieta 38 19 13 14 13 14 111 Mężczyzna 32 12 12 12 13 8 89 RAZEM 70 31 25 26 26 22 200 Wiek Goleniów Nowogard Stepnica Maszewo Przybiernów Osina 15 18 lat 1 0 0 0 0 0 1 19 30 lat 15 8 10 6 10 9 58 31 50 lat 30 17 10 15 12 8 92 51 60 lat 16 5 5 4 3 4 37 powyżej 60 lat 8 1 0 1 1 1 12 Wykształcenie Goleniów Nowogard Stepnica Maszewo Przybiernów Osina PODSTAWOWE 3 1 1 1 3 0 9 GIMNAZJALNE 4 0 0 0 1 0 5 ŚREDNIE 30 16 13 11 10 6 86 ZASADNICZE ZAWODOWE 7 3 3 4 7 7 31 WYŻSZE 25 11 8 10 5 9 68 Miejsce zamieszkania Goleniów Nowogard Stepnica Maszewo Przybiernów Osina wieś 15 9 25 11 24 22 106 miasto 55 22 0 15 2 0 94 Źródło: badania własne Najliczniejszą grupę wśród badanych stanowiły osoby w wieku 31-50 lat. Aż 43% ankietowanych stanowiły osoby legitymujące się średnim wykształceniem, 16% deklarowało wykształcenie zawodowe, a 34% wyższe. Spośród respondentów, 53% stanowili mieszkańcy wsi, a 47% zamieszkiwało miasta powiatu goleniowskiego. Wybrana próba badawcza miała charakter losowy, choć ze względu na potrzebę dokonania badań we wszystkich gminach powiatu goleniowskiego, zdecydowano o podziale ankiet w zależności od ilości mieszkańców poszczególnych gmin. Tym samym udało się uzyskać wiarygodne i statystycznie istotne informacje, dotyczące całego obszaru powiatu goleniowskiego. 1.2. Wieloletnia Prognoza Finansowa Jedną z najnowszych, a jednocześnie najbardziej poważnych zmian przyjętych w ustawie o finansach publicznych, było wprowadzenie nowego dokumentu i zarazem nowej jakości w publicznych finansach. Nowym dokumentem, a zarazem nowym wyzwaniem dla wielu samorządów lokalnych, jest Wieloletnia Prognoza Finansowa dla jednostki samorządu terytorialnego. W zamyśle ustawodawcy, dokument ten ma stać się podstawą kształtowania polityki finansowej jednostek samorządu terytorialnego w dłuższej, niż dotychczas perspektywie. Nowa jakość w finansach jednostek samorządu terytorialnego została wprowadzona w art. 122 ust. 2 ustawy o finansach publicznych z dnia 27 sierpnia 2009 r. Wymusza ona na organach samorządowych tworzenie dokumentów finansowych o charakterze strategicznym, które wyznaczać mają ramy finansowe funkcjonowania jednostki samorządowej w perspektywie najbliższych lat. Ustawodawca wychodził z założenia, 10
iż uchwalenie WPF pozwoli samorządom bardziej racjonalnie gospodarować środkami, wprowadzi zdecydowanie większą przejrzystość w finansach publicznych szczebla samorządowego, przyczyni się do większej dyscypliny finansowej, pomoże samorządom w bardziej ostrożnym podejściu do wydatków publicznych, a dodatkowo wprowadzi zasady od dawna promowane przez Unię Europejską. Okres prognozowania dochodów i wydatków jednostki samorządu terytorialnego, według zapisów ustawy, nie może być krótszy niż 3 lata. Wprowadzony w 2009 roku wymóg planowania wieloletniego, także w zakresie finansów publicznych, daje samorządom kolejne narządzie możliwe i konieczne do wykorzystania w nowoczesnym zarządzaniu finansami publicznymi. Zalety strategicznego podejścia do finansów opisywane są w raportach zarówno Banku Światowego, jak i Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD). Planowanie wieloletnie jest zazwyczaj kojarzone z poziomem budżetu centralnego, jako jeden z istotniejszych mechanizmów racjonalizowania wyborów w polityce finansowej państwa [Stęszewski 2009]. Dobrze opracowana i przemyślana WPF staje się dla samorządu podstawą, nie tylko jego bieżącej działalności, ale także wyznacza podstawy funkcjonowania w dłuższej perspektywie czasowej w tym finansowania działań zmierzających do poprawy konkurencyjności jednostki terytorialnej. Nie chodzi tu o dokument, który musi powstać, bo tak stanowi ustawa. WPF powinien stać się realnym narzędziem zarządzania jednostką samorządu terytorialnego. Zapisy ustawy w art. 226, wskazują jednoznacznie, że WPF musi być oparty na realnych przesłankach i określać dla każdego roku objętego prognozą przynajmniej: - dochody bieżące oraz wydatki bieżące budżetu jednostki samorządu terytorialnego, w tym na obsługę długu, gwarancje i poręczenia; - dochody majątkowe, w tym dochody ze sprzedaży majątku oraz wydatki majątkowe budżetu jednostki samorządu terytorialnego; - wynik budżetu jednostki samorządu terytorialnego; - przeznaczenie nadwyżki albo sposób sfinansowania deficytu; - przychody i rozchody budżetu jednostki samorządu terytorialnego, z uwzględnieniem długu zaciągniętego oraz planowanego do zaciągnięcia; - kwotę długu jednostki samorządu terytorialnego; Tworzenie planów strategicznych ma niezwykle głęboki sens. Trudno dziś znaleźć jednostkę samorządu terytorialnego w Polsce, która nie miałaby doświadczeń związanych z procesem tworzenia, a następnie realizacji Wieloletnich Planów Rozwoju, Wieloletnich Programów Inwestycyjnych, czy też długoterminowych strategii rozwoju. Proces integracji Polski ze strukturami UE, wymusił na samorządach opracowywanie takich dokumentów, które stawały się głównym dokumentem uwiarygodniającym starania się o dotacje z funduszy przedakcesyjnych, czy następnie z funduszy strukturalnych. Trudno oczywiście jednoznacznie stwierdzić, czy dokumenty te potrzebne były jedynie dla uzyskania środków unijnych. Przede wszystkim powinny one służyć tworzeniu ram sprawnego zarządzania jednostkami samorządu i racjonalizacji wykorzystania potencjału, jaki każda wspólnota samorządowa posiada. Plany strategiczne, w tym te o charakterze finansowym, pozwalają 11