Wysokość zwarcia w protezach ruchomych wyścielonych elastycznymi tworzywami

PROTET. STOMATOL., 2006, LVI, 4, 282-287 Wysokość zwarcia w protezach ruchomych wyścielonych elastycznymi tworzywami Vertical dimension of occlusion in removable dentures relining with soft liners Zdzisław A. Bogucki Z Katedry Protetyki Stomatologicznej Akademii Medycznej we Wrocławiu Kierownik: dr hab. n. med. H. Panek Z Zakładu Materiałoznawstwa Stomatologicznego Kierownik: dr n. med. D. Nowakowska HASŁA INDEKSOWE: miękkie materiały do podścielania protez, wysokość zwarcia KEY WORDS: soft lining materials, vertical dimension Streszczenie Autor opisuje metody wyścielania protez ruchomych miękkimi tworzywami. Wielu pacjentów z zanikiem podłoża protetycznego wymaga leczenia z zastosowaniem protez podścielonych tego rodzaju tworzywami. W pracy omówiono wskazania do ich stosowania oraz niektóre kliniczne i laboratoryjne aspekty związane z ich użyciem. Zwrócono szczególną uwagę na wysokość zwarcia i sposoby jej zachowania w trakcie wyścielania protez. Summary In this article, the author discussed methods of relining removable dentures with soft liners. Many patients with reduced denture wearing area require prosthetic treatment with use of soft elastomers. The author discussed indications for these materials and also some clinical and laboratory problems associated with their use. Special attention should be given to retaining the unchanged height of occlusion during dentures relining. Od wielu lat widoczne jest coraz szersze zainteresowanie tworzywami elastycznymi w protetyce stomatologicznej. Masy te wykorzystywane są do wyścielania protez ruchomych całkowitych jak i częściowych. Celem stosowania tej grupy materiałów jest zmniejszenie traumatyzującego oddziaływania twardej, akrylowej płyty protezy poprzez bardziej równomierny rozkład siły żucia na śluzówkowo-kostne podłoże protetyczne rehabilitowanych pacjentów. Zależnie od wskazań do wyścielania protez stosowane są dwa podstawowe rodzaje tych materiałów, tj. tworzywa do tymczasowego lub do trwałego podścielania. Ze względu na budowę i skład chemiczny wyróżniamy tworzywa na bazie silikonowej, na bazie akrylu oraz masy o bardziej złożonej budowie określane jako tworzywa eksperymentalne. Z klinicznego punktu widzenia szerokie zastosowanie mają dwie pierwsze grupy tych materiałów (2, 7, 9, 10). Z użyciem tych materiałów wiąże się szereg czynników, które muszą być uwzględniane w trakcie przygotowania uzupełnienia protetycznego. Jednym z nich jest wysokość zwarcia, która po- 282

Wysokość zwarcia winna być ustalona w sposób jednoznaczny. Jeżeli chodzi o jej określenie nie stanowi ono problemu, bowiem jest wyznaczana, w zależności od warunków artykulacyjnych, według przyjętych schematów. Jest oczywiste, że inaczej określana będzie ona w przypadku braku stref podparcia, a inaczej gdy są one zachowane. Jednak już w tym drugim przypadku należy ocenić rozmieszczenia uzębienia resztkowego, jego stan, a w szczególności patologiczne starcie powodujące obniżenie wysokości zwarcia. Bowiem innego postępowania wymagać będzie od nas wykonanie całkiem nowej, wyścielonej protezy, a innego podścielenie elastycznym tworzywem uzupełnień dotychczas użytkowanych, dla których trzeba określić potrzebę zmiany lub zachowania wcześniejszej wysokości zwarcia. Osobnym zagadnieniem jest rodzaj używanego do wyścielania lub podścielania tworzywa elastycznego krótkoczasowe czy dłuogoczasowe oraz metoda jego wykonania bezpośrednia lub pośrednia (1, 4, 6, 13, 16, 17). Niezależnie od wszystkich tych wymienionych aspektów, ustalona na odpowiednim etapie, wysokość zwarcia musi pozostać nie zmieniona w trakcie dalszego postępowania. Metody postępowania A) Ustalanie wysokości zwarcia przy podścielaniu protez dotychczas użytkowanych Podczas użytkowania ruchomych uzupełnień protetycznych, a w szczególności protez całkowitych, dochodzi do ograniczonych lub bardziej rozległych zaników podłoża protetycznego. Prowadzi ono do pogorszenia stabilizacji i retencji protez. Przyczyny zaników mogą mieć charakter ogólny lub miejscowy. Do czynników ogólnych zalicza się wiek pacjenta (zanik starczy), płeć, zaburzenia gospodarki wapniowo-fosforanowej, zaburzenia hormonalne, stosowanie niektórych leków. Czynniki miejscowe to: złe obciążenia wyrostka, urazy mechaniczne, parafunkcje, zabiegi chirurgiczne, zanik z niedoczynności, długie odstępy czasu między ekstrakcjami (zanik nierównomierny) (3, 8, 14). Przed podjęciem decyzji o podścieleniu protezy należy ocenić stan błony śluzowej, sprawdzić czy zachowana jest prawidłowa wysokość zwarcia (wymiar pionowy może być obniżony do ok. 2mm), ocenić stan powierzchni zwarciowych sztucznych zębów i ustawienie zębów przednich w górnej protezie pod względem estetycznym oraz sprawdzić czy płyta protezy obejmuje całe pole protetyczne. Wskazania do podścielania protez to: niedostateczne utrzymanie protezy na podłożu, niedostateczne przyleganie płyty protezy, w protezach natychmiastowych okres kilku tygodni do czasu pełnej sanacji podłoża protetycznego, powtarzające się płaszczyznowe odleżyny, wyścielenie płyty protezy bezpośrednio po ekstrakcji zębów, zmiana wysokości zwarcia i wyścielanie obturatorów protez pooperacyjnych (5, 7, 17). Przeciwwskazania do podścielania to: znaczne obniżenia wysokości zwarcia, brak jednoznacznej pozycji zaguzkowania, podłoże protetyczne wymagające chirurgicznego przygotowania, ostre schorzenia stawów skroniowo-żuchwowych, uszkodzenia błony śluzowej, proteza nie zapewniające dobrego wyglądu estetycznego, kolbowate wyrostki zębodołowe, proteza jest przyczyną złej wymowy, zbyt wysoki wymiar pionowy (zablokowanie szpary spoczynkowej), przedsionkowe brzegi protezy są zbyt poszerzone. Do podścielania dotychczas użytkowanych protez możemy zastosować, w zależności od czasu użytkowania, materiały do czasowego lub stałego wyścielania. Materiały do czasowego podścielania protez w zależności od przeznaczenia dzielą się na dwie grupy: materiały do tymczasowego uszczelniania i podścielania płyty protezy miękkim tworzywem materiały ułatwiające biologiczną odnowę błony śluzowej określane jako tissue conditioners. Materiały do biologicznej odnowy używane są w leczeniu stomatopatii protetycznych, w protezach pooperacyjnych, do wyścielania obturatorów, dla ochrony podłoża u pacjentów z błoną śluzową zanikłą, twardą. Przykładem materiałów należących do tej grupy są: Ivoseal (firmy Ivoclar), Visco-Gel (firmy A.D. Ltd.), Tempo (firmy Lang Dental mgf Co.), Kerr Fit (firmy Kerr), Reprodent Soft (firmy DeTrey) błona śluzowa normalna, Reprodent Extra Soft (firmy DeTrey) błona twarda, Reprodent Hard (firmy DeTrey) błona śluzowa rozwięzła. Materiały do stałego wyścielania protez obejmu- PROTETYKA STOMATOLOGICZNA, 2006, LVI, 4 283

Z. A. Bogucki ją dwie grupy: tworzywa akrylowe i tworzywa na bazie silikonowej. Masy akrylowe mogą być polimeryzowane na gorąco, zachowują wówczas elastyczność od kilku do kilkunastu miesięcy. Przykładem są: Palasiv 62 (firmy Kulzer & Co.), Vertex Soft (firmy Dentimrx), Softic 49 (firmy Kerr). Mogą też polimeryzować się w temperaturze otoczenia szybkopolimery. Są to żele nakładane na protezę i modelowane w ustach pacjenta np.: Kerr Fitt, ViscoGel, GS Soft Liner (firmy Coe Laboratories). Ich elastyczność jest znacznie krótsza. Silikonowe masy wyścielające są tworzywami zachowującymi elastyczność przez cały okres użytkowania. Mogą one wulkanizować w temperaturze pokojowej (RTV), np.: Simpa (firmy Kattenbach), Molosil (firmy Detax), Ufi Gel (firmy Voco), Flexibase (firmy Flexico Developments Ltd.). Materiały te wykazują dobrą sprężystość, ale gorsze połączenie z akrylową płytą protezy, konieczne jest stosowanie kleju. Drugą grupę stanowią masy utwardzane na gorąco (HTV), np.: Molloplast B (firmy Detax), Mollomed (firmy Detax), Per-Fit (firmy Dental Products Unlimited), Flexor (firmy Weil Dental). Istnieje wiele metod podścielania protez, które podzielić możemy na dwie zasadnicze grupy bezpośrednie i pośrednie. Przed podścieleniem, niezależnie od metody, tkanki miękkie nie powinny wykazywać zmian spowodowanych traumatyzującym działaniem uzupełnień protetycznych w postaci podrażnień błony śluzowej, otarć lub odleżyn. W związku z tym zaleca się pacjentom nieużytkowanie protez przez okres co najmniej 24 godzin przed podścieleniem. Przy planowanym zabiegu podścielenia protezy należy zawsze opierać się zarówno na badaniu podmiotowym jak i przedmiotowym. Pierwszą wskazówką jest ból zgłaszany przez pacjenta podczas użytkowania protez, nie ustępujący mimo korekt. W tym przypadku pacjent sam wskazuje miejsce występowania bólu. Bardziej obiektywne jest badanie wewnątrzustne. Miejsce występowania bólu bada się palpacyjnie i określa podatność błony śluzowej. Następnie kulką o średnicy 1mm uciska się delikatnie miejsca cienkiej błony śluzowej. Obszary, w których zagłębienie się kulki nie przekroczyło jej równika, należy zaznaczyć na błonie śluzowej. Protezę wprowadza się ostrożnie, tak aby linie zaznaczonych miejsc dokładnie odbiły się na płycie protezy. W miejscach, które mają zostać odciążone wybiera się masę akrylową na głębokość minimum 2mm. Dla mas elastycznych, szczególnie na bazie silikonowej, wykonuje się retencję mechaniczną poprzez opracowanie ścian płyty skośnie zbieżnie w kierunku dośluzówkowym. Retencja nie jest wymagana przy użyciu plastyfilowanych akryli (12, 15). Niezależnie od rodzaju stosowanych mas wyścielających, bardzo ważne jest zachowanie ustalonej wysokości zwarcia. W związku z tym, podczas preparowania protezy, zostają zachowane w obrębie płyty trzy punkty utrzymujące wysokość zwarcia. Ich miejsca są tak dobrane, aby znajdowały się na tych częściach wyrostka zębodołowego, gdzie doznania bólowe były najmniejsze i aby zapewniały dobrą stabilność protezy w trakcie podścielania. Tak przygotowaną protezę można podścielić metodą bezpośrednią lub pośrednią. W metodzie bezpośredniej stosowanej w przypadku niewielkich zaników wyrostka zębodołowego, do podścielania protez natychmiastowych, tworzywo elastyczne nałożone na wewnętrzną powierzchnię protezy zostaje ukształtowane w jamie ustnej przez ruchy czynnościowe. Z reguły tworzywem miękkim pokrywa się całą powierzchnię dośluzówkową protezy. Mieszaninę rozprowadza się równomiernie na podstawie i brzegach protezy. Po umieszczeniu protezy w jamie ustnej pacjenta prowadzi się żuchwę do pozycji maksymalnej interkuspidacji. Układ jest korzystny, gdy położenie międzyguzkowe jest zgodne z niewymuszonym położeniem dotylnym. Po około 5 minutach protezę można wyjąć z ust, nadmiar tworzywa usuwa się nożyczkami lub skalpelem, sprawdza wysokość zwarcia. Tworzywo podścielające nie musi swoim zasięgiem obejmować całej powierzchni dośluzówkowej, obrzeże płyty może pozostać wolne, a materiał elastyczny wprowadza się pod płytę. Punkty utrzymujące wysokość zwarcia w następnym etapie w zależności od potrzeby mogą zostać zastąpione elastycznym tworzywem. Po związaniu nadmiary masy usuwa się, a materiał podścielający powleka się warstwą lakieru. Nadaje on całej powierzchni gładkość, a jednocześnie uszczelnia miejsce przejścia miękkiej masy w płytę protezy. Metoda pośrednia podścielania protez stosowa- 284 PROTETYKA STOMATOLOGICZNA, 2006, LVI, 4

Wysokość zwarcia na jest w przypadku rozległych zaników wyrostka zębodołowego, w protezach pooperacyjnych oraz w celu poprawy stabilizacji protezy dotychczas użytkowanej oraz zmiany wysokości zwarcia. W tej metodzie konieczne jest wykonanie wycisku czynnościowego na protezie. W laboratorium masa wyciskowa zostaje zamieniona na tworzywo elastyczne. Stosowane są dwie metody podścielania pośredniego przy ustach otwartych i przy ustach zamkniętych (5). Polecana jest ta druga metoda, ponieważ umożliwia dokładne rozprowadzenie masy, pomaga zachować prawidłowość kontaktów okluzyjnych. Przed podścieleniem należy usunąć przeszkody zgryzowe, miejsca podchodzące, ustalić wysokość zwarcia i położenie żuchwy w stosunku do szczęki w płaszczyźnie pionowej. Dośluzówkowa powierzchnia protezy powinna być starannie oczyszczona, aby zapewnić dobrą przyczepność masy wyciskowej. Przed wyciskiem podścielającym protezę górną można odciążyć przez perforację płyty po stronie wargowej. Postępowanie to ma zabezpieczyć przed zmianą położenia protezy górnej w stosunku do jej podłoża. Przed pobraniem wycisku wskazane jest czynnościowe ukształtowanie przedsionkowego brzegu przy użyciu masy termoplastycznej np. Kerr, Visco Gel Peripheral Seal. Płytę protezy pokrywa się równomiernie masą wyciskową i umieszcza się na podłożu z lekkim naciskiem. Pacjentowi poleca się zewrzeć zęby i wykonać ruchy czynnościowe. Kontrolujemy kontakty zwarciowe i wysokość zwarcia. Po 3-4 minutach wyjmujemy protezę i sprawdzamy wycisk. Miejsca, które nie zostały pokryte masą powinny być skrócone i uzupełnione. Do zalet metody przy ustach zamkniętych należą: lepsze ukształtowanie przedsionkowe, wycisk bez konieczności ręcznego manipulowania protezą, wycisk zależy od istniejącej okluzji. Do najczęstrzych błędów popełnianych podczas podścielania protez zaliczyć należy: niedokładne uszczelnienie tylnego brzegu górnej protezy, podniesienie wysokości zwarcia, pogrubienie płyty protezy, błędy w kontaktach zwarciowych spowodowane niejednakową grubością masy wyciskowej (5). Zmianę wysokości w przypadku protez starych, jeśli zachodzi taka konieczność, uzyskuje się poprzez nakładanie kolejnych warstw tworzywa elastycznego w przypadku metod bezpośrednich z użyciem tworzyw wulkanizowanych w niskich temperaturach lub polimeryzowanych w temperaturze pokojowej. Natomiast w odniesieniu do metod pośrednich poprzez nakładanie kolejnych warstw elastomerowej masy wyciskowej, na zaplanowaną wysokość, w trakcie wycisku podścielającego. B) Ustalenie wysokości zwarcia przy wyścielaniu nowo wykonywanych protez Przygotowanie do wyścielenia protezy tworzywem elastycznym należy zaplanować już we wstępnej fazie wykonywania protez. W tej metodzie wykorzystywane są tworzywa trwale elastyczne na bazie silikonowej wulkanizowane w wysokich temperaturach, lub masy na bazie akrylu polimeryzowane na gorąco. Użycie innego rodzaju tworzyw elastycznych niż z wymienionych grup, ze względów technologicznych, wymuszałoby postępowanie takie jak w przypadku podścielania dotychczas użytkowanych protez. Jedną z metod wykonania nowej protezy wyścielonej jest metoda z zastosowaniem tzw. utrzymywacza przestrzeni. Metoda ta została opracowana przez autora i znalazła zastosowanie w codziennej praktyce klinicznej w Katedrze Protetyki Stomatologicznej AM we Wrocławiu (2). Proteza wykonywana jest metodą tradycyjną. Na pierwszej wizycie pobierane są wyciski anatomiczne szczęki i żuchwy masą alginatową. Technik, po odlaniu wycisków przygotowuje łyżki indywidualne. Na drugiej wizycie, po dokładnym wytestowaniu ich w ustach pacjenta wg testów Herbsta, pobierane są wyciski czynnościowe masami elastomerowymi. Po odlaniu modeli roboczych technik wykonuje wzorniki zwarciowe. W płycie wzornika, dla tej protezy, która ma być wyścielona elastycznym tworzywem, zostaje umieszczony utrzymywacz przestrzeni o grubości około 1,5-2mm. Jest on wymodelowany np. z masy silikonowej i swoim kształtem odpowiada zasięgowi przyszłego wyścielenia. Także jego grubość jest taka jak przyszła warstwa miękkiej wyściółki. Zapewnia ona w trzonie przyszłej, gotowej protezy odpowiednie miejsce. Drugi wzornik jest wykonywany tradycyjnie, jeśli nie planujemy wyścielenia także tej protezy lub również zostaje przygotowany w opisany sposób w przypadku planowanego wyścielania. Na kolejnej wizycie ustalamy centralne zwarcie. Technik po zaartykulowaniu modeli z wzornikami w artykulato- PROTETYKA STOMATOLOGICZNA, 2006, LVI, 4 285

Z. A. Bogucki rze ustawia sztuczne zęby. Następny etap kliniczny to dostosowanie, w ustach pacjenta, próbnych protez. Puszkowanie i wykonanie protezy, która nie będzie wyścielana odbywa się według ogólnie stosowanych zasad. Natomiast po otwarciu puszki polimeryzacyjnej z próbną protezą wyścielaną, wyparzeniu wosku i odrzuceniu płyty wzornika, technik musi zwrócić szczególną uwagę aby nie przemieścić utrzymywacza przestrzeni podczas upychania ciasta akrylowego. Po zakończeniu procesu polimeryzacji uwalnia się protezę z utrzymywaczem przestrzeni i poddaje wstępnemu opracowaniu. Następnym etapem jest zastąpienie elastomerowego utrzymywacza przestrzeni tworzywem miękkim. W tym celu protezę umieszcza się w puszce polimeryzacyjnej, zatapiając ją zębami w gipsie. Powierzchnia dośluzówkowa, z utrzymywaczem przestrzeni, pozostaje odsłonięta. Z kolei wypełnia się gipsem drugą część puszki. Po stwardnieniu gipsu puszka zostaje otwarta i usuwany jest utrzymywacz przestrzeni. Model stanowiący odbicie podłoża protetycznego izoluje się, a powierzchnię protezy, z której usunięto utrzymywacz przygotowuje się stosownie do zaleceń producenta miękkiej masy wyścielającej. W dalszej kolejności, do rynienki protezy upycha się elastyczne, miękkie tworzywo. Po próbnym sprasowaniu i usunięciu nadmiarów tworzywa przeprowadza się polimeryzację lub wulkanizację. Końcowe opracowanie polega na odcięciu nadmiaru masy wyścielającej i wypolerowaniu protezy (2). Innego sposobu przygotowania do wyścielenia wykonywanej protezy wymaga proteza z metalową płytą. Metodę tą opracowano w Katedrze Protetyki Stomatologicznej AM w Warszawie. Polega ona również na zastosowaniu utrzymywacza przestrzeni, ale schemat postępowania jest nieco odmienny niż podany wyżej. Na podstawie wycisku czynnościowego wykonuje się model z gipsu twardego. Z masy silikonowej o dużej prężności wykonuje się utrzymywacz przestrzeni mający kształt przyszłego elastycznego podścielenia. Następnie powiela się tak przygotowany model w masie ogniotrwałej. Na powielonym modelu roboczym modeluje się z wosku odlewowego siatkę z elementami retencyjnymi dla części akrylowej. Po przygotowaniu i odlaniu z metalu nośnika metalowego, wypiaskowaniu go i wypolerowaniu elektrolitycznym, otrzymano metalową płytę przyszłej protezy, którą następnie osadza się na modelu z utrzymywaczem przestrzeni. Po wykonaniu wzorników zwarciowych, ustaleniu prawidłowej relacji żuchwy do szczęki z wykorzystaniem łuku twarzowego, ustawia się sztuczne zęby. Próbną protezę kontroluje się w ustach pacjenta, a następnie puszkuje i polimeryzuje. Po opracowaniu części akrylowej łączy się model z silikonowym utrzymywaczem przestrzeni i wykonuje się wycisk korygujący masą o małej prężności po czym całość wprowadza się do puszki polimeryzacyjnej, podobnie jak przy podścieleniu metodą pośrednią. Po związaniu gipsu i otwarciu puszki usuwa się utrzymywacz przestrzeni, a na jego miejsce wprowadza się przygotowane tworzywo elastyczne. Puszkę umieszcza się w prasie hydraulicznej i przetrzymuje w niej przez około 20 minut, po czym uwalnia się gotową protezę, podścieloną elastycznym tworzywem i dokonuje ostatecznego opracowania (11). Przedstawione schematy postępowania przy ustalaniu wysokości zwarcia w głównej mierze odnosiły się do wyścielania protez całkowitych. W przypadku częściowych protez ruchomych, zarówno nowo wykonywanych jak i dotychczas użytkowanych, czynnikiem określającym wysokości zwarcia będzie obecność zębów własnych i zachowanie stref podparcia, warunkujące pozostawienie wysokości zwarcia nawykowego. W przypadku nie zachowania się stref podparcia w uzębieniu resztkowym możliwe jest ustalenie nowej protetycznej wysokości zwarcia analogicznie jak w przypadku całkowitego bezzębia. Wnioski 1. Elastyczne materiały do podścielania i wyścielania protez ruchomych są bardzo przydatne w nowoczesnej protetyce. 2. Kliniczne i laboratoryjne etapy przygotowania protezy wyścielonej elastycznym tworzywem wymagają ścisłego przestrzegania ustalonych procedur. 3. Zachowanie zaplanowanej wysokości zwarcia w trakcie wykonywania wyścielenia protez ruchomych pozwala na uzyskanie maksymalnego efektu terapeutycznego. 286 PROTETYKA STOMATOLOGICZNA, 2006, LVI, 4

Wysokość zwarcia Piśmiennictwo l. Aydilink E., Akay H.:Effect of a resilient layer in a removable partial denture base on a stress distribution on the mandibule. J. Prosth. Dent., 1980, 44, 17-19. 2. Bogucki Z. A.: Zastosowanie trwale miękkiej masy wyścielającej Flexor w protezach całkowitych. Rozprawa doktorska. AM Wrocław 1995, 27, 82. 3. Bogucki Z. A: Połączenie miękkich mas wyścielających z akrylową płytą protezy. Wrocławska Stomatologia 1996, 45-48. 4. Bogucki Z. A., Płonka B.: Wskazania do stosowania trwale miękkich mas wyścielających w protezach całkowitych. Wrocławska Stomatologia 1995, 60-64. 5. Bogucki Z. A., Rutańska E.: Tworzywa elastyczne do podścielania protez ruchomych charakterystyka, wskazania, techniki wykonania. Protet. Stomatol., 2002, LII, 5, 300-304. 6. Bogucki Z. A, Więckiewicz W.: UFI-GEL C elastyczny materiał do natychmiastowego podścielania protez ruchomych. Protet. Stomatol., 1998, XLVIII, 1, 29-31. 7. Bogucki Z. A., Więckiewicz W.: Tworzywa miękkie stosowane do podścielania protez u pacjentów po zabiegach operacyjnych. Protet. Stomatol., 1996, XLVI, 4, 223-235. 8. Dreher W., Jabłońska K.,Piwarska A, Ziętek E.: Spostrzeżenia dotyczące wykonania obturatora natychmiastowego po resekcji szczęki. Protet. Stomatol., 1971, XXI, 1, 29-38. 9. Frączak B.: Ocena przydatności materiału Reprodent do bezpośredniego, czasowego podścielania protez ruchomych. Protet. Stomatol., 1995, XLV, 3, 162-164. 10. Harison A: Temporary soft lining materials. Brit. Dent. J., 1981, 15, 419-428. 11. Kucharski Z.: Podścielenie materiałem elastycznym protezy całkowitej z metalową płytą opis przypadku. Protet. Stomatol., 1998, XLVIII, 6, 341-344. 12. Krysiński Z., Prowans K., Uchacz H.: Tworzywa miękkie w protetyce stomatologicznej. Czas. Stom., 1994, XLVII, 47, 8. 13. Niemczyk-Pietras K., Nawrocki G.: Zastosowanie miękkiego tworzywa Molloplast B do wykonania protezy obturatora opis przypadku. Protet. Stomatol., 1997, XLVII, 2, 94-97. 14. Hupfauf L.: Protetyka stomatologiczna. Protezy całkowite. Stomatologia praktyczna 7, I wyd. pol. Wrocław l994, 331-347. 15. Spiechowicz E.: Protetyka stomatologiczna. Podręcznik dla studentów stomatologii. PZWL Wyd. III 1994, 280-286, 394-402. 16. Schmidt W. F., Smith D. E.: A six year retrospective study of Molloplast B lined dentures. J. Prosth. Dent., 1983, 50, 308-313. 17. White K., Beckley E., Connely M.: Trial base adapted with sealed temporary soft liner. J. Prosthet. Dent., l990, 64, 618-621. l8. Więckiewicz W.: Leczenie protetyczne pacjentów po zabiegach operacyjnych w zakresie twarzoczaszki. Rozprawa doktorska, AM Wrocław 1991. Zaakceptowano do druku 1.XII.2005 r. Adres autora: 50-425 Wrocław, ul. Krakowska 26. Zarząd Główny PTS 2006. PROTETYKA STOMATOLOGICZNA, 2006, LVI, 4 287