PAŃ STWOWA INSPEKCJA PRACY OKRĘGOWY INSPEKTORAT PRACY W OPOLU SPRAWOZDANIE. z działalności w 2011 roku. p.o. OKRĘGOWY INSPEKTOR PRACY

PAŃ STWOWA INSPEKCJA PRACY OKRĘGOWY INSPEKTORAT PRACY W OPOLU SPRAWOZDANIE z działalności w 2011 roku p.o. OKRĘGOWY INSPEKTOR PRACY Arkadiusz Kapuścik OPOLE, luty 2012 r.

SPIS TREŚCI I. WPROWADZENIE...3 1. PAŃSTWOWA INSPEKCJA PRACY STRUKTURA ORGANIZACYJNA, ZADANIA, UPRAWNIENIA...3 2. STRUKTURA ORGANIZACYJNA I STAN OSOBOWY OKRĘGOWEGO INSPEKTORATU PRACY W OPOLU...5 Program działania OIP na 2011 r...5 3. DZIAŁALNOŚĆ KONTROLNA OIP W 2011 r...7 Ogólne dane dotyczące zakładów nadzorowanych przez Okręgowy Inspektorat Pracy....7 Działalność kontrolna - dane liczbowe, formy działań kontrolnych, kryteria doboru zakładów do kontroli...8 II. DZIAŁALNOŚĆ KONTROLNO NADZORCZA...11 1. KONTROLE I ŚRODKI PRAWNE, DECYZJE INSPEKTORÓW PRACY, FORMA I RODZAJ DECYZJI...11 2. WYPADKI PRZY PRACY I CHOROBY ZAWODOWE...14 Badanie okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy...14 Choroby zawodowe...17 3. EGZEKUCJA ADMINISTRACYJNA DECYZJI ORGANÓW PIP...17 4. WYKROCZENIA PRZECIWKO PRAWOM PRACOWNIKA...18 5. ZAWIADOMIENIA PROKURATURY O PODEJRZENIU POPEŁNIENIA PRZESTĘPSTWA ORAZ WSPÓŁPRACA PIP Z PROKURATURĄ I SĄDAMI...19 Współpraca Okręgowego Inspektoratu Pracy w Opolu z prokuraturą i sądami....20 6. SKARGI, WNIOSKI, PORADY PRAWNE...20 Porady prawne i techniczne...22 7. SPORY ZBIOROWE...22 8. REJESTRACJA UKŁADÓW ZBIOROWYCH PRACY...23 9. PRZESTRZEGANIE PRAWA PRACY ORAZ PRZEPISÓW I ZASAD BEZPIECZEŃSTWA I HIGIENY PRACY...24 Kontrola legalności zatrudnienia i innej pracy zarobkowej...24 Kontrola legalności zatrudnienia, innej pracy zarobkowej oraz wykonywania pracy przez cudzoziemców...25 Kontrole przestrzegania przez agencję zatrudnienia przepisów ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy...27 Kontrola czasu pracy kierowców wykonujących przewozy regularne do 50 km...27 Kontrole przepisów w zakresie czasu jazdy i czasu postoju oraz obowiązkowych przerw i czasu odpoczynku kierowców...28 Powództwa o ustalenie istnienia stosunku pracy oraz wstępowanie do postępowania w tych sprawach...28 Przestrzeganie przepisów dotyczących wynagrodzeń i innych świadczeń ze stosunku pracy - różne branże...29 Przestrzeganie przepisów o urlopach wypoczynkowych...30 Przestrzeganie przepisów prawa pracy dot. zatrudniania młodocianych...31 Przestrzeganie uprawnień pracowniczych związanych z rodzicielstwem...32 Przestrzeganie przepisów dotyczących zatrudniania osób niepełnosprawnych...32 1

Przestrzeganie przepisów prawa pracy w tym bhp w placówkach handlu detalicznego - placówki wielkopowierzchniowe...33 Przestrzeganie przepisów prawa pracy w tym bhp w placówkach handlu detalicznego - inne placówki handlowe...33 Placówki ochrony zdrowia kontrole wybranych zagadnień prawa pracy...34 Czas pracy, kontrola zakładów różnych branż...35 Kontrole zgodności wykonania obiektu budowlanego z projektem budowlanym...35 Kontrole nowych maszyn, urządzeń oraz środków ochrony indywidualnej w zakresie oceny ich zgodności z wymaganiami zasadniczymi...35 Kontrole zagadnień dotyczących oceny ryzyka zawodowego....36 Kontrole robót wykonywanych w miejscach ogólnodostępnych (zagrożenia o charakterze publicznym)...36 Kontrole realizacji zadań służby bhp...37 Kontrole przestrzegania wymagań związanych z bezpieczeństwem przewozu drogowego towarów niebezpiecznych (ADR)...37 Kontrole przestrzegania wymagań minimalnych w odniesieniu do maszyn i urządzeń technicznych...37 Kontrola bezpieczeństwa pracy w zakładzie charakteryzującym się największym nasileniem zagrożeń zawodowych...38 Kontrole bezpieczeństwa i higiena pracy na placach budów oraz przy budowie i remoncie dróg i autostrad...38 Kontrole amoniakalnych instalacji chłodniczych...39 Kontrole zakładów, w których w miejscu pracy może wystąpić atmosfera wybuchowa...39 Kontrole stacji paliw płynnych i autogazu...40 III. EFEKTY DZIAŁALNOŚCI KONTROLNEJ...41 IV. DZIAŁALNOŚĆ PREWENCYJNA ORAZ PROMOCJA OCHRONY PRACY...43 1. DZIAŁANIA WSPOMAGAJĄCE KONTROLE Z ZAKRESU PRZESTRZEGANIA PRAWA PRACY, W TYM BEZPIECZEŃSTWA I HIGIENY PRACY...43 Kampania Informacyjno-prewencyjna Bezpieczeństwo pracy w budownictwie...43 Program edukacyjny Kultura bezpieczeństwa...44 Program informacyjno-promocyjny Ochrona pracy w rolnictwie indywidualnym..45 Program promocyjny Przestrzeganie prawa pracy w małych zakładach - Dyplom PIP...47 Program prewencyjny Zarządzanie bezpieczeństwem pracy w małych zakładach pracy (do 50 osób), w których występuje duże nasilenie wypadków przy pracy...48 Organizacja i promocja konkursów PIP...48 Strona internetowa Okręgowego Inspektoratu Pracy w Opolu...49 2. SZKOLENIA DLA PARTNERÓW SPOŁECZNYCH...50 3. WSPÓŁDZIAŁANIE Z INSTYTUCJAMI I URZĘDAMI...50 V. PODSUMOWANIE I WNIOSKI...53 VI. PROGRAM DZIAŁANIA NA ROK 2012...55 2

I. WPROWADZENIE 1. PAŃSTWOWA INSPEKCJA PRACY STRUKTURA ORGANIZACYJNA, ZADANIA, UPRAWNIENIA Państwowa Inspekcja Pracy jest podległym Sejmowi organem nadzoru i kontroli przestrzegania prawa pracy, a w szczególności przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy oraz przepisów dotyczących legalności zatrudnienia. Podstawy działania i zakres uprawnień Państwowej Inspekcji Pracy określa ustawa z dnia 13 kwietnia 2007 r. (Dz. U. Nr 89, poz. 589 zpz). Organami Państwowej Inspekcji Pracy są: 1) Główny Inspektor Pracy; 2) okręgowi inspektorzy pracy; 3) inspektorzy pracy, działający w ramach właściwości terytorialnej okręgowych inspektoratów pracy. Organem nadzoru nad działalnością Państwowej Inspekcji Pracy, jest Rada Ochrony Pracy. Kontroli Państwowej Inspekcji Pracy podlegają pracodawcy - a w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy oraz kontroli legalności zatrudnienia także przedsiębiorcy, niebędący pracodawcami - na rzecz, których jest świadczona praca przez osoby fizyczne, w tym przez osoby wykonujące na własny rachunek działalność gospodarczą, bez względu na podstawę świadczenia tej pracy. Państwowa Inspekcja Pracy przy realizacji swoich zadań współdziała ze związkami zawodowymi, organizacjami pracodawców, organami samorządu załogi, radami pracowników, społeczną inspekcją pracy oraz z organami administracji państwowej, a w szczególności z organami nadzoru i kontroli nad warunkami pracy, Policją, Strażą Graniczną, Służbą Celną, urzędami skarbowymi i Zakładem Ubezpieczeń Społecznych, a także organami samorządu terytorialnego. Sejm na mocy ustawy z dnia 9 czerwca 2011 r. o zmianie ustawy o Państwowej Inspekcji Pracy. (Dz. U. Nr 142, poz. 829) dokonał z dniem 8 sierpnia 2011 r. istotnych zmian w tym akcie prawnym. Znowelizowano ogółem 18 artykułów dodając jednocześnie 4 nowe. Nowelizacja ustawy zakłada umożliwienie inspekcji podejmowania szybszych i skuteczniejszych działań kontrolno-nadzorczych a także stworzenie warunków do szerokiego prowadzenia akcji prewencyjnych i promocyjnych wśród pracodawców oraz premiowania dobrze funkcjonujących podmiotów kontrolnych. Zmiany w zakresie odnoszącym się do kontroli w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy dotyczą art.10. Wprowadzone nowelą zmiany uchylają kompetencje Państwowej Inspekcji Pracy w zakresie kontroli przestrzegania bezpieczeństwa i higieny pracy przy prowadzeniu budowy, przebudowy i modernizacji zakładów pracy oraz stanowiących ich wyposażenie maszyn i innych urządzeń technicznych oraz technologii oraz uczestnictwo w przejmowaniu do eksploatacji wybudowanych lub przebudowanych obiektów budowlanych albo ich części w zakresie ustalonym w prawie budowlanym. Oznacza to, że inspekcja pracy przestaje kontrolować na etapie projektowania i oddawania do użytku budynki i pomieszczenia, w których mają znajdować się pomieszczenia pracy. Kontrola zgodności pomieszczeń z wymaganiami bezpieczeństwa i higieny pracy będzie odbywała się więc na etapie ich eksploatacji. Istotne zmiany zostały wprowadzone w art. 10.1 pkt. 7 dotyczącym podejmowania działań prewencyjnych przez Państwową Inspekcje Pracy. W miejsce obowiązku eliminowania zagrożeń w środowisku pracy został wstawiony obowiązek ograniczania 3

zagrożeń. Nie wszystkie zagrożenia można wyeliminować, natomiast można je ograniczać przez zmiany organizacyjne, techniczne i technologiczne. Przepis ten został dopasowany do ostatecznej wersji, wprowadzonej nowelą z 2008 r. 39 rozporządzenia Ministra Pracy i spraw Socjalnych w sprawie przepisów ogólnych bezpieczeństwa i higieny pracy. Ograniczone zostały również działania w zakresie ustalania okoliczności i przyczyn wypadków. Obecnie Państwowa Inspekcja Pracy bada okoliczności i przyczyny tych wypadków natomiast ich nie analizuje tak jak było to dotychczas. Wyłączony został również obowiązek udzielania informacji technicznych ograniczając działania prewencyjne do udzielania porad służących eliminowaniu zagrożeń dla życia i zdrowia pracowników oraz z zakresu prawa pracy. Poszerzony został zakres stanowisk osób, które wspólnie z inspektorem pracy mogą przeprowadzać kontrolę. W myśl nowelizacji wspólnie z inspektorami pracy kontrolę mogą przeprowadzać pracownicy Państwowej Inspekcji Pracy posiadający niezbędną wiedzę w przedmiocie kontroli (wcześniej tylko pracownicy nadzorujący czynności kontrolne lub podinspektorzy pracy) oraz przedstawiciele zagranicznych służb i instytucji, do zadań których należy ochrona pracy, na podstawie imiennego upoważnienia wydanego odpowiednio przez Głównego Inspektora Pracy lub Okręgowego inspektora pracy. Rozszerzone zostały kompetencje inspektorów pracy, którzy aktualnie mogą żądać pisemnych i ustnych informacji w toku kontroli od osób korzystające z usług agencji zatrudnienia, sprawdzać tożsamości tych osób a także dokonywać ich przesłuchiwania. Inspektorzy pracy mają także prawo żądać oświadczeń w sprawie legalności zatrudnienia lub prowadzenia innej działalności zarobkowej przez wyżej wymienione osoby. Organy Państwowej Inspekcji Pracy uzyskały w myśl noweli ustawy nowe uprawnienia do: nakazania wykonania badań i pomiarów czynników szkodliwych i uciążliwych w środowisku pracy w przypadku naruszenia trybu, metod, rodzaju lub częstotliwości wykonania tych badań i pomiarów lub konieczności stwierdzenia wykonywania pracy w szczególnych warunkach (art. 11 pkt 6a ustawy), uprawnienie do wydania polecenia w sprawach nie dotyczących sfery tzw. technicznego bezpieczeństwa i higieny pracy (art.11 pkt 8 ustawy), Aktualnie nakazy ustne jak i polecenia wydawane są także wtedy gdy mogą być usunięte niezwłocznie po zakończeniu kontroli - pracodawca ma obowiązek informować na piśmie o realizacji nakazów ustnych i poleceń. Wprowadzono postępowanie mandatowe dla sprawców wykroczeń w zakresie legalności zatrudnienia. W razie stwierdzenia w toku kontroli wykroczenia polegającego na naruszeniu przepisów ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy w zakresie określonym w art. 10 ust. 1 pkt 3 i 4, inspektor pracy prowadzi postępowanie mandatowe lub występuje z wnioskiem do sądu o ukaranie osób odpowiedzialnych za stwierdzone nieprawidłowości. Inspektorzy pracy uzyskali nowe uprawnienia inspektora pracy w zakresie reakcji na wykroczenia. W uzasadnionych przypadkach, wobec pracodawcy: rozpoczynającego działalność, pracodawcy u którego jeżeli nie stwierdzono bezpośredniego zagrożenia życia lub zdrowia pracowników lub innych osób wykonujących pracę, popełnienia wykroczenia z winy umyślnej, inspektor pracy może odstąpić od stosowania środków prawnych, o których mowa w art. 33 ustawy o PIP, poprzestając na ustnym pouczeniu o sposobach zgodnego z wymogami prawa zorganizowania pracy i odebraniu od podmiotu kontrolowanego oświadczenia o terminie usunięcia ujawnionych w toku kontroli uchybień. Zmiany w Kodeksie postępowania karnego nakładają na prokuratorów obowiązek sporządzenia uzasadnienia do postanowienia dotyczącego odmowy wszczęcia dochodzenia 4

lub o jego umorzeniu w przypadku gdy z wnioskiem o wszczęcie procedury karnej występuje inspektor pracy. Nowelizacja ustawy z czerwca 2011 roku wniosła zmiany w zakresie trybu powoływania organów PIP w myśl których: Głównego Inspektora Pracy powołuje i odwołuje Marszałek Sejmu po zasięgnięciu opinii Rady Ochrony Pracy i właściwej komisji sejmowej, Okręgowych inspektorów pracy powołuje i odwołuje Główny Inspektor Pracy po zasięgnięciu opinii Rady Ochrony Pracy. 2. STRUKTURA ORGANIZACYJNA I STAN OSOBOWY OKRĘGOWEGO INSPEKTORATU PRACY W OPOLU W roku 2011 stan zatrudnienia zmniejszył się o 2 osoby (87 osób na koniec roku 2010) do 85 osób na dzień 31.12.2011 r. W grupie 85 pracowników: 4 osoby, to ścisłe kierownictwo Okręgu (Okręgowy Inspektor Pracy, dwóch Z-ców, Gł. Księgowy), 56 osób, to kadra inspektorska, w tym: 13 osób na stanowisku Nadinspektor Pracy, 7 osób na stanowisku Starszy Inspektor Pracy Specjalista, 20 osób na stanowisku Starszy Inspektor Pracy, 9 osób na stanowisku Inspektor Pracy, 7 osób na stanowisku Młodszy Inspektor Pracy, 2 osoby na stanowisku kandydat na podinspektora pracy, 14 osób na zatrudnionych na stanowiskach merytorycznych, 6 osób zatrudnionych na stanowiskach administracyjnych, 3 osoby zatrudnione w pionie finansowo-księgowym. Spośród kadry inspektorskiej 8 osób pełniło funkcję koordynatorów zespołów, natomiast 2 osoby funkcję kierownika sekcji. Na ogólną liczbę 85 pracowników w Okręgu, 77 osób posiada wykształcenie wyższe, tj. 89% stanu osobowego, pozostali posiadają wykształcenie średnie, a 1 pracownik wykształcenie zawodowe. W roku 2011 rozwiązano umowy o pracę z 7 osobami, w tym: rozwiązanie umowy z upływem czasu, na który była zawarta 3 osoby, 4 osoby odeszły na emeryturę. W 2011 roku przyjęto do pracy 6 osób, w tym 2 osoby na stanowisko kandydata na podinspektora pracy oraz 2 osoby zostały przeniesione do Okręgu. Według stanu na dzień 31.12.2011 r. Okręgowy Inspektorat Pracy w Opolu dysponował wolnymi etatami (4,5 etatów). W okresie najbliższego półrocza planujemy zatrudnienie specjalistów z branży budowlanej i transport kolejowy. Program działania OIP na 2011 r. Program działania OIP w 2011 r. oparty był na zatwierdzonym przez Radę Ochrony Pracy programie działania Państwowej Inspekcji Pracy. W harmonogramie pracy Okręgu realizowano w 2011 roku w ramach podpisanego kontraktu z Głównym Inspektorem Pracy 45 tematów, z tego: 25 z obszaru technicznego bezpieczeństwa pracy oraz 20 z prawnej ochrony pracy. W ramach realizacji zadań informacyjno prewencyjnych podjęto 9 tematów 5

z czego 3 zadania realizowane były równolegle podczas wykonywania działań kontrolnych przez inspektorów pracy. W ramach zadań z planu centralnego, w Okręgu przeprowadzono 3120 kontroli (w 2010 r. 3098 kontroli). W liczbie tej znajdują się także kontrole ujęte jako zadania planowe, jednak ich ilość jest wynikiem napływających do okręgu zgłoszeń: skarg, oceny stanowisk dla osób niepełnosprawnych, wypadków czy odbiorów. Pozostałe 154 kontroli to kontrole wynikające z zadań własnych okręgu obejmujących działania interwencyjne inspektorów w tym szczególnie kontrole małych pracodawców (zatrudniających do 9 pracowników), kontrole uprawnień społecznych inspektorów pracy, kontrole interwencyjne (tematy własne okręgu) oraz kontrole sprawdzające celem wyegzekwowania uprzednio wydanych decyzji. Zakładom poszczególnych branż ze względu na ich specyfikę przypisano nadzór specjalistyczny ze strony inspektorów pracy - specjalistów w danej dziedzinie. Odnosząc się do zadań ujętych w planie pracy na 2011 r. stwierdzić należy, iż uwzględniały one uwagi i wnioski wynikające ze sprawozdań z poprzedniego okresu. W wielu przypadkach były kontynuacją wcześniej podjętych działań. Do szczególnie ważnych obszarów działania w roku 2011 zaliczyć należy: 1. Poprawa praworządności w stosunkach pracy, w szczególności przeciwdziałanie zjawiskom patologicznym, takim jak np. praca na czarno czy nie wypłacanie wynagrodzeń; 2. Wzmożony nadzór nad bezpieczeństwem robót budowlano - montażowych, powodowany wysokim wskaźnikiem wypadkowości w branży budowlanej; 3. Badanie i analizowanie okoliczności oraz przyczyn wypadków przy pracy, zdarzeń potencjalnie wypadkowych, zachorowań na choroby zawodowe, w tym także realizacja postanowień rozp. RM z dnia 1.07.2009 r. w sprawie ustalania okoliczności i przyczyn wypadków oraz sposobu dokumentowania a także zakresu informacji zamieszczanych w rejestrze wypadków przy pracy; 4. Podejmowanie działań kontrolno-nadzorczych w zakładach charakteryzujących się największym nasileniem zagrożeń zawodowych; 5. Udzielanie porad i informacji w zakresie rozwiązywania problemów bezpieczeństwa i higieny pracy oraz porad w zakresie stosowania wykładni prawa; 6. Aktywny udział w popularyzacji wiedzy, na rzecz poprawy stanu bezpieczeństwa w rolnictwie indywidualnym; 7. Upowszechnianie wśród pracowników i społeczeństwa wiedzy o zagrożeniach życia i zdrowia oraz zagadnień prawa pracy. Szczególne potraktowano upowszechnianie wiedzy z zakresu oceny ryzyka i wdrażania systemów zarządzania bezpieczeństwem pracy. Niezależnie od wskazanych obszarów działalności Państwowej Inspekcji Pracy w roku 2011 podjęte zostały zadania w zakresie: legalności zatrudnienia obywateli polskich i cudzoziemców, oceny prawidłowości informacji składanych do ZUS przez pracodawców zawierających dane dla ustalenia składki na ubezpieczenie wypadkowe, zajmowania stanowisk dotyczących obiektów budowlanych zgłaszanych przez inwestorów oraz kontrole dotyczące wniosków w sprawie tzw. odstępstw od wymogów przepisów - kontrole zgodności wykonania obiektu z projektem budowlanym, robót wykonywanych w miejscach ogólnodostępnych (zagrożenia o charakterze publicznym, kontrole interwencyjne), bezpieczeństwa pracy oraz legalności zatrudnienia na placach budów, przestrzeganie przepisów prawa pracy dotyczących zatrudniania młodocianych, spełniania wymagań zasadniczych przy wprowadzaniu do obrotu wyrobów (m.in. maszyny i inne urządzenia techniczne oraz środki ochrony indywidualnej) - w ramach systemu nadzoru rynku, 6

kontrole stanowisk pracy, na których występują atmosfery wybuchowe - na stacjach paliw płynnych i autogazu, przestrzegania przepisów o czasie pracy w transporcie drogowym. W dążeniu do uzyskania lepszych efektów w działalności na rzecz poprawy warunków pracy, jak i ograniczania przypadków łamania prawa, podejmowano szereg działań prewencyjnych i promocyjnych pozwalających docierać do różnych podmiotów, których zachowanie ma wpływ na warunki pracy, bezpieczeństwo pracy czy poszanowanie prawa. Działania te są zgodne ze standardami działań poza kontrolnych, obowiązujących inspekcje krajów członkowskich Unii Europejskiej. Potrzeba takiego działania wynikała z dużego rozdrobnienia i mnogości podmiotów gospodarczych, dotychczasowych ustaleń z kontroli, jak również z masowego napływu skarg, zapytań czy spraw kierowanych do sądów pracy. 3. DZIAŁALNOŚĆ KONTROLNA OIP W 2011 R. Ogólne dane dotyczące zakładów nadzorowanych przez Okręgowy Inspektorat Pracy. Analiza stanu zatrudnienia i struktury pracodawców wymaga jednolitego systemu ewidencjonowania podmiotów gospodarczych. Brak centralnego rejestru pracodawców uniemożliwia przeprowadzenie szczegółowego opracowania na ten temat. Korzystając ze źródeł typowo statystycznych spotykamy się z ogólnym określeniem podmiotu gospodarczego, które nie wskazuje wprost czy dany podmiot jest pracodawcą. Dodatkowym utrudnieniem spotykanym w analizie danych jest występowanie innych form prawnych świadczenia pracy, tj. umów o dzieło i umów zlecenia. Ze względu na brak systemu ewidencji pracodawców niemożliwe jest określenie ilości podmiotów, które zatrudniają pracowników, a więc zaliczających się do pracodawców. Problem głównie dotyczy podmiotów o zakresie zatrudnienia od 1 do 9 osób, gdzie mogą występować podmioty niebędące pracodawcami (w/g szacunkowej oceny może ich być ponad 60 tysięcy). Ilość podmiotów gospodarczych (wg zatrudnienia) przedstawia się następująco: Zakres zatrudnienia Ilość podmiotów 2010 r. 2011 r. % udział Ilość podmiotów podmiotów % udział podmiotów 1 9 102.563 95,45 103.776 95,50 10 49 3.989 3,71 3.988 3,67 50 249 792 0,73 790 0,73 250 i więcej 106 0,098 113 0,10 Razem 107.450 108.667 Powyższe zestawienie wskazuje na to, że struktura pracodawców nie zmieniła się w sposób znaczący w stosunku do roku 2010. Oznacza to istniejące nadal na jednakowym podobnym poziomie rozdrobnienie struktury pracodawców. Jednocześnie analiza porównawcza danych zestawionych według baz Urzędu Statystycznego w Opolu oraz Okręgowego Inspektoratu Pracy w Opolu potwierdza występowanie podmiotów gospodarczych niezatrudniających pracowników w grupie o zakresie zatrudnienia od 1 do 9 osób. Należy także wziąć pod uwagę fakt, że wśród tej grupy podmiotów gospodarczych mogą znajdować się pracodawcy, którzy nie dopełnili obowiązku zgłoszenia działalności do Państwowej Inspekcji Pracy, a jednocześnie nie byli dotychczas kontrolowani. Strukturę podmiotów gospodarczych na terenie województwa opolskiego, w odniesieniu do danych Głównego Urzędu Statystycznego, zestawiona według Polskiej 7

Klasyfikacji Działalności i uwzględniająca zakresy zatrudnienia przedstawia następujące zestawienie. Dział PKD Podmioty ogółem Rolnictwo i leśnictwo, łowiectwo 4644 Górnictwo i wydobywanie 63 Przetwórstwo przemysłowe 9197 Wytwarzanie energii 93 Dostawy wody 325 Budownictwo 14296 Handel i naprawy 28275 Transport i gospodarka magazynowa 5398 Zakwaterowanie i usługi gastronomiczne 3303 Informacja i komunikacja 1815 Finanse i ubezpieczenia 3764 Obsługa rynku nieruchomości 7911 Działalność profesjonalna 7880 Usługi administrowania 2441 Administracja publiczna 934 Edukacja 3457 Opieka zdrowotna i pomoc społeczna 4549 Kultura rozrywka i rekreacja 1948 Pozostała działalność usługowa 6519 Gospodarstwa domowe 1 Organizacje eksterytorialne 2 Nieokreślona działalność 1852 Ogółem OIP 108667 Podmioty gospodarcze prowadzące działalność związaną z handlem i naprawami stanowią największą grupę pracodawców, w tym zatrudniającą od 1 9 pracowników. Obszar ten charakteryzuje się dużymi ilościowymi zmianami, tak pod względem prowadzenia działalności, jak i pod względem zatrudniania pracowników. Działalność kontrolna - dane liczbowe, formy działań kontrolnych, kryteria doboru zakładów do kontroli Realizując zadania ustawowe i centralne z planu Państwowej Inspekcji Pracy, zadania własne oraz uwzględniając zgłoszenia wypadków, odbiorów i skarg, inspektorzy pracy naszego Okręgu przeprowadzili w 2011 roku ogółem 3.120 kontroli. W ramach przedstawionej działalności przeprowadzono określone kontrole tematyczne, na które złożyło się głównie: 957 kontroli legalności zatrudnienia i innej pracy zarobkowej obywateli polskich i cudzoziemców; 938 kontroli w zakresie sprawdzenia realizacji środków prawnych; 801 kontroli związanych z badaniem skarg na pracodawców; 562 kontrole w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy na placach budów; 351 kontroli sprawdzających poprawność informacji składanych do ZUS przez pracodawców, zawierających dane dla ustalenia składki na ubezpieczenie wypadkowe; 345 kontroli w zakresie szkoleń w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy; 8

247 kontroli wykonania oceny ryzyka zawodowego; 222 kontrole związane z oceną zgodności wykonania obiektu z projektem budowlanym; 185 kontroli robót w miejscach ogólnodostępnym (zagrożenia o charakterze publicznym); 143 kontrole obejmujące ochronę zatrudniania pracowników młodocianych; 134 kontrole interwencyjne; 65 kontroli przestrzegania przepisów prawa pracy przy wypłacie wynagrodzeń i innych świadczeń pracowniczych; 79 kontroli związanych z analizą okoliczności i przyczyn wypadków. Przedstawione dane liczbowe wskazują, że w większości cel, zakres przeprowadzonych kontroli, jak i dobór zakładów do kontroli wynikał zarówno z wykonania zadań planowych, jak i bieżących sytuacji. Tematyka poszczególnych kontroli zazwyczaj obejmowała łącznie różne zadania planowe wynikające z harmonogramu działania Państwowej Inspekcji Pracy. W świetle takiej sytuacji łączenie różnych zadań powodowało nasycenie działań inspektora pracy (IP). Stąd też pozostawała ograniczona ilość czasu na działalność prewencyjną i podejmowanie innych zadań w zakładach przydzielonych IP do nadzoru. Zauważyć należy, iż w związku z ustawowym obowiązkiem objęcia decyzji organów PIP egzekucją administracyjną IP przeprowadzili 938 kontroli sprawdzających, stanowiących 30,06% ogólnej liczby kontroli. Porównywalnie w roku 2010 było 1.003 takich kontroli - 31,09% ogólnej ich liczby. Największą liczbę kontroli przeprowadzono w budownictwie 31,28% (w 2010-26,04%), w zakładach sektora handlowego i naprawczego 23,59% (w 2010 25,94%), w zakładach przetwórstwa przemysłowego 16,70% (w 2010 19,96%), w zakładach zakwaterowania i usług gastronomicznych 3,85% (w 2010 3,32%), w zakładach usług administrowania 3,68% (w 2010 2,82%) oraz w zakładach transportowych i gospodarki magazynowej 3,59% (w 2010 3,78%). Od lat większość kontroli, tj. prawie 91%, to kontrole w sektorze prywatnym, co wynika z istniejącej struktury mapy gospodarczej regionu. W ramach współpracy z innymi organami przeprowadzono wspólnie m.in. 16 kontroli z Policją i 10 z Urzędem Dozoru Technicznego. W 92 przypadkach kontrole przeprowadzono na wniosek innego organu, np: Państwowa Inspekcja Sanitarna - 37 kontroli oraz Urząd Pracy - 16 kontroli. W 644 przypadkach powiadomiono inne organy o stwierdzonych uchybieniach. Był to przede wszystkim Państwowy Nadzór Budowlany, Zakład Ubezpieczeń Społecznych oraz Państwowa Inspekcja Sanitarna i Urząd Dozoru Technicznego. Dopełniają je powiadomienia samorządu terytorialnego. W ramach realizacji kontroli z zakresu legalności zatrudnienia kontynuowano współpracę ze Strażą Graniczną. Potwierdzeniem były 4 wspólne kontrole. Porównanie ogólnych wielkości liczbowych charakteryzujących wyniki pracy Okręgu stanowi odzwierciedlenie podejmowanych działań, które wszechstronnie zmierzały do zwalczania przypadków łamania przepisów prawa. Efekty w tym obszarze obrazuje poniższe zestawienie. Wyszczególnienie 2009 r. 2010 r. 2011 r. Kontrole 2.625 3.226 3.120 Podmioty objęte kontrolą 2.184 2.644 2.673 Decyzje wydane pracodawcom 9.053 10.530 10.390 Wnioski wydane pracodawcom 8.990 10.904 10.790 Środki wychowawcze 209 380 299 Mandaty karne 747 856 778 Wnioski do sądów wykroczeniowych 126 163 126 Zawiadomienia do prokuratury 44 70 60 9

Dane zawarte w zestawieniu w odniesieniu do 2011 r. obejmują działalność średnio statystycznie 55 IP, odpowiednio przy 49 IP w 2010 r. i w 2009 r. 10

II. DZIAŁALNOŚĆ KONTROLNO NADZORCZA 1. KONTROLE I ŚRODKI PRAWNE, DECYZJE INSPEKTORÓW PRACY, FORMA I RODZAJ DECYZJI W działalności kontrolnej roku 2011 określonej ilością 3.120 przeprowadzonych kontroli należy odnotować niewielki spadek, tj. o 3,29% w stosunku do roku 2010. Największą liczbę 979 kontroli, stanowiącą 31,28% ogółu, przeprowadzono w firmach budowlanych (wzrost o 14,20% do roku 2010). Na nieco mniejszym poziomie, tj. 737 kontroli przeprowadzono w zakładach prowadzących działalność handlową i naprawczą (spadek o 11,95% do roku 2010). Podobnie było również w zakładach przetwórstwa przemysłowego, w których przeprowadzono 521 kontroli, przy liczbie 644 w roku 2010. Kontrole przeprowadzone na przestrzeni roku 2011 obejmowały konkretne zagadnienia tematyczne. Realizując harmonogram, najwięcej kontroli, tj. 957 przeprowadzono w zakresie legalności zatrudnienia i innej pracy zarobkowej (przy 968 kontrolach w 2010 r.) oraz 801 kontroli związanych z badaniem skarg na pracodawców. Kolejno to 562 kontrole w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy na placach budów. Tematyka była realizowana łącznie z innymi zadaniami planowymi oraz działalnością prewencyjną i zadaniami podejmowanymi przez inspektorów pracy w zakładach przydzielonych im do nadzoru. Ponadto, w związku z ustawowym obowiązkiem objęcia decyzji organów PIP egzekucją administracyjną, również przeprowadzono dużą liczbę kontroli sprawdzających wykonanie wcześniej wydanych decyzji, tj. 938 kontroli przy 1.003 w roku 2010. Stanowi to 30,06% ogólnej liczby kontroli. W obszarze realizowanych zadań najwięcej czasu poświęcono także kontrolom w zakresie sprawdzania poprawności informacji składanych do ZUS przez pracodawców, zawierających dane dla ustalenia składki na ubezpieczenie wypadkowe oraz kontrolom w zakresie szkoleń w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy. Wiele czasu poświęcono również na kontrole przestrzegania przepisów prawa pracy w zakresie wykonania oceny ryzyka zawodowego, oceny zgodności wykonania obiektu z projektem budowlanym, wypłaty wynagrodzeń i innych świadczeń pracowniczych. Większość kontroli miało miejsce w sektorze prywatnym - ok. 91%. Skutkiem prowadzonych kontroli było m.in. podejmowanie współpracy z innymi organami kontroli i nadzoru nad warunkami pracy i innymi instytucjami w 784 przypadkach. W ramach współdziałania o wynikach kontroli powiadomiono inne organy i instytucje w 644 przypadkach. Dla przykładu powiadomiono: w 153 przypadkach Państwowy Nadzór Budowlany, w 143 przypadkach Związki Zawodowe, w 43 przypadkach Społeczną Inspekcję Pracy, w 37 przypadkach Państwową Inspekcję Sanitarną, w 42 przypadkach Urząd Dozoru Technicznego i w 38 przypadkach Policję. Kolejno można wymienić: w 10 przypadkach Prokuraturę, w 56 przypadkach Zakład Ubezpieczeń Społecznych, a w 52 przypadkach organy samorządu terytorialnego. W wyniku kontroli zakładów inspektorzy pracy wydali ogółem 10.390 decyzji nakazowych odnoszących się do 107.856 osób pracujących, przy 10.530 decyzjach w 2010 r. obejmujących 103.199 pracowników. W stosunku do roku 2010 odnotowano niewielki spadek liczby decyzji. Stan ten wynikał z mniejszej liczby i charakteru przeprowadzonych kontroli, w tym z zakresu legalności zatrudnienia. Wśród decyzji wydanych ogółem w 2011 r. 5.142 decyzje nakazywały usunięcie stwierdzonych uchybień w ustalonym terminie. Stanowiły one ok. 50 % decyzji wydanych w roku 2011. Rygorem natychmiastowej wykonalności, na podstawie art. 108 Kpa, opatrzono 3.934 decyzji, tj. 37,86% ogółu. Kolejne 432 decyzje dotyczyły wstrzymania prac, gdyż naruszenia powodowały bezpośrednie zagrożenie życia lub zdrowia 1.066 pracobiorców. Wskazać należy także wydanie 310 decyzji dotyczących wstrzymania eksploatacji maszyn, które dotyczyły 1.245 osób. Skierowanie do innych prac 268 pracowników lub innych osób dopuszczonych do pracy wbrew obowiązującym przepisom przy pracach wzbronionych, szkodliwych lub niebezpiecznych bądź też nieposiadających odpowiednich kwalifikacji było skutkiem 166 decyzji w tym obszarze. Ponadto zakazano wykonywania prac w miejscach, 11

w których stan warunków pracy stanowił bezpośrednie zagrożenie dla życia lub zdrowia ludzi. Wydano w tym zakresie 29 decyzji. Nakaz wypłaty 3.968.509,87 zł tytułem należnego wynagrodzenia za pracę, a także innych świadczeń przysługujących 2.696 pracownikom uregulowano 288 decyzjami. W porównaniu do roku 2010 nastąpił spadek ilości decyzji następujących rodzajów: wstrzymania prac o 17,40%, zakazujących wykonywanie pracy w miejscach niebezpiecznych o 29,27%, skierowania pracowników do innych prac o 27,69%, nakazujących wypłatę należności pieniężnych o 10,56%. Wzrost w porównaniu do roku 2010 nastąpił w obszarze decyzji wstrzymania eksploatacji maszyn, tj. o 33,05%. Liczba decyzji terminowych była w roku 2011 na poziomie porównywalnym do roku poprzedniego. Najwięcej decyzji skierowano do pracodawców prowadzących działalność w budownictwie - 33,48% przy 27,62% w 2010 r., w handlu i naprawach - 23,40% przy 24,08% w 2010 r. oraz w przetwórstwie przemysłowym - 22,85% przy 27,90% w 2010 r. Kolejny wzrost liczby kontroli pracodawców branży budowlanej potwierdza, że w zakładach tej branży nadal nie są przestrzegane przepisy bezpieczeństwa. Świadczą o tym także wypadki ze skutkiem śmiertelnym oraz ciężkiego uszkodzenia ciała, których głównym źródłem były upadki z wysokości z braku stosowania podstawowych zabezpieczeń. Nie dziwi zatem fakt, że wobec 5 pracodawców, u których w czasie dwóch kolejnych kontroli stwierdzono szczególnie rażące naruszenie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, inspektorzy pracy wystąpili do ZUS, w tym dla 3 podmiotów z branży budowlanej, z wnioskami o podwyższenie o 100% stopy procentowej składki na ubezpieczenie wypadkowe ustalanej na kolejny rok składkowy. Do małych pracodawców, zatrudniających do 9 pracowników, skierowano 54,89% decyzji. Zakłady te stanowią 95,50% ogółu pracodawców z terenu województwa Opolskiego. Znaczący jest także udział (29,78%) decyzji skierowanych do pracodawców zatrudniających od 10 do 49 pracowników. W roku 2010 udział decyzji był na podobnym poziomie. W strukturze wszystkich nieprawidłowości, które stanowiły podstawę wydania decyzji pokontrolnych, najczęściej występujące naruszenia przepisów prawa pracy obejmowały przygotowanie pracowników do pracy (15,65% przy 16,06% w 2010 r.), procesy pracy i procesy technologiczne (15,59% przy 14,65% w 2010 r.) oraz maszyny i urządzenia techniczne - (10,79% przy 10,79% w 2010 r.). Kolejno były to nieprawidłowości stwierdzone przy eksploatacji urządzeń i instalacji energetycznych (10,20% przy 10,79% w 2010 r.), a także dotyczące różnych innych zagadnień bhp, w tym oceny ryzyka zawodowego (10,95% przy 11,90% w 2010 r.). Porównując przedstawioną grupę danych do lat ubiegłych można stwierdzić, że jest ona na porównywalnym poziomie. Mniej naruszeń wystąpiło w związku z użytkowaniem obiektów i pomieszczeń pracy (8,90%) występowaniem czynników szkodliwych i uciążliwych oraz stosowaniem środków ochrony indywidualnej (7,48%). Nieprawidłowości z zakresu transportu, magazynowania, stanu pomieszczeń higienicznosanitarnych oraz wentylacji, ogrzewania i oświetlenia mieściły się w przedziale 2,18 5,69% ogółu wydanych decyzji stanowiących wielkość zbliżoną do roku poprzedniego. W ogólnej liczbie wydanych decyzji nieznaczny udział mają decyzje wstrzymania prac - 4,16% przy 4,97% w 2010 r. Jest to jednak środek prawny wymowny w skutkach dla pracodawcy. Nieraz wiąże się z określonymi stratami finansowymi. Z satysfakcją zauważamy spadek liczby decyzji tej kategorii. Decyzje takie potwierdzają prawidłową ocenę faktycznego stanu bezpieczeństwa przez inspektorów pracy i konieczności zastosowania tego rodzaju środka prawnego. Gwarantuje to uniknięcie wypadków, w tym ze skutkiem ciężkiego uszkodzenia ciała bądź śmiertelnym. Decyzje wstrzymania prac dotyczyły w 94,21% zakładów o zatrudnieniu do 49 pracowników przy 91,59% tych decyzji w roku 2010. Były to głównie podmioty branży budowlanej - 86,34%. 12

Decyzje skierowania pracowników do innych prac stanowią środek prawny również o nieznacznym udziale. Wyniósł on 1,60% przy 1,23% w 2010 r. ogólnej liczby decyzji. Decyzje skierowania do innych prac wydawane były w sytuacjach zatrudnienia przy pracach wzbronionych, szkodliwych lub niebezpiecznych, w tym bez odpowiednich kwalifikacji. W bezwzględnej większości decyzje, o których mowa, wydane zostały w zakładach branży budowlanej, tj. 78,92% ich ogółu, identycznie jak w roku 2010. Decyzje te dotyczyły w 86,75% zakładów o zatrudnieniu do 49 pracowników - odpowiednio 85,38% w 2010 r. Decyzje wypłaty wynagrodzenia lub innego świadczenia są stosowane, jako środek prawny w postaci pisemnego nakazu płatniczego. Pełni on istotną rolę społeczną i jest uwarunkowany trudnościami związanymi z wypłatą świadczeń pracowniczych przez pracodawców. Nakaz płatniczy, w połączeniu z prowadzonym postępowaniem egzekucyjnym, ogranicza czas oczekiwania pracownika na wypłatę należnych mu świadczeń. Gdy zaistnieją ku temu przesłanki, nakazy płatnicze są wydawane zawsze oraz bezwzględnie egzekwowane z uwagi na zapotrzebowanie społeczne i oczekiwania pracownicze. Na ogólną liczbę 5.322 decyzji wydanych w 2011 roku przez inspektorów pracy 288, tj. 5,41% było decyzjami dotyczącymi wypłaty wynagrodzeń za pracę lub innych świadczeń dla 2.696 pracowników, którym nie wypłacono należnych świadczeń na kwotę 3.968.509,87 zł. Z napływających informacji pracodawców wynika, że wypłacono już kwotę 1.563.884,12 zł. Wypłata objęła grupę 1.350 pracowników. Dla porównania w roku 2010 wydano 322 decyzje wypłacenia 3.658 pracownikom kwoty 4.000.062,87 zł, która stanowi 100,80% kwoty nakazanej do wypłacenia w 2011r. Kontrole przeprowadzone w 2011 roku zakończyły się także skierowaniem przez inspektorów pracy 2.031 wystąpień do pracodawców. Wystąpienia zawierały 10.791 wniosków, przy 10.904 wnioskach w 2010 r. (spadek o 1,06%). Wnioskami wystąpień wnoszono o wyeliminowanie stwierdzonych nieprawidłowości. Najczęściej były to zagadnienia obejmujące: stosunek pracy - 3.011 wniosków (w 2010 r. - 3.266), czas pracy 1.545 wniosków (w 2010 r. - 1.698), wynagrodzenia za pracę i inne świadczenia - 1.017 wniosków (w 2010 r. - 1.063), legalność zatrudnienia - 531 wniosków (w 2010 r. - 495) oraz urlopy pracownicze - 264 wnioski (w 2009 r. - 301). W obszarze wypłaty świadczeń należnych ze stosunku pracy nastąpiło zwiększenie wysokości kwoty niewypłaconych świadczeń w porównaniu z rokiem 2010. W roku 2011 wnoszono o wypłacenie 3.289 pracownikom ogółem 1.669.831,13 zł, natomiast w 2010 r. była to kwota 1.503.432,00 zł. Z otrzymanych informacji wynika, że wymienione należności zostały wypłacone. W obszarze zagadnień obejmujących bezpieczeństwo i higienę pracy skierowano do pracodawców 3.810 wniosków. Najwięcej wniosków dotyczyło: likwidacji nieprawidłowości w prowadzeniu szkoleń bhp (1.057 wniosków), wydawania i gospodarowania środkami ochrony indywidualnej oraz odzieżą roboczą i obuwiem (437 wniosków), oceny ryzyka zawodowego (504 wniosków), badań lekarskich pracowników (482 wniosków), ustaleń przyczyn i okoliczności wypadków przy pracy (274 wniosków), funkcjonowania służby bhp (151 wniosków) oraz organizowania stanowisk, procesów pracy i procesów technologicznych (321 wniosków, z których 147 dotyczyło nieprawidłowości w prowadzeniu procesów technologicznych w budownictwie). Przedstawione dane wykazują, iż szczególnie w małych firmach prywatnych pracodawcy nadal nie posiadają odpowiedniej wiedzy w zakresie prawa pracy, w tym bezpieczeństwa i higieny pracy oraz świadomości konieczności bezwzględnego przestrzegania przepisów. Dość częsty brak ze strony pracodawców wypłaty wynagrodzeń stanowił sytuacje rażącej krzywdy społecznej osób świadczących pracę. Pracodawcy bardzo często tłumaczyli się kryzysem ekonomicznym. Częściowo temu przeczy realizacja aż 5.062 decyzji ustnych wydanych i zrealizowanych w trakcie prowadzonych kontroli, co stanowi 48,72% ogółu decyzji wydanych w 2011 r. przy 43,32% decyzji w 2010r. Stąd też stwierdzić należy, że przywrócenie stanu zgodnego z przepisami bhp nie wymagało znaczących nakładów finansowych i czasowych oraz świadczyło o braku realizacji obowiązków zapewnienia bezpiecznych warunków pracy pracownikom przez pracodawców, pracowników nadzoru oraz zakładowe służby bhp. 13

Państwowa Inspekcja Pracy jest ustawowo zobligowana do podejmowania decyzji w sytuacji naruszenia przepisów prawa pracy, co ma miejsce, mimo trudnej sytuacji gospodarczej związanej z kryzysem finansowym. 2. WYPADKI PRZY PRACY I CHOROBY ZAWODOWE Badanie okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy Na przestrzeni 2011 roku zgłoszono ogółem do Okręgowego Inspektoratu Pracy 91 zdarzeń, w tym 4 zdarzenia, które nie zostały uznane za wypadki przy pracy. Inspektorzy zbadali okoliczności i przyczyny 80 wypadków przy pracy, w których poszkodowanych zostało 88 osób. 14 Liczba wypadków zbadanych w latach 2009-2011 Liczba poszkodowanych w wypadkach w tym: ogółem śmiertelnych ciężkich Ogółem 2011 80 88 15 29 2010 80 99 11 37 2009 74 86 20 26 Branżą, w której odnotowano najwięcej wypadków przy pracy i poszkodowanych ze skutkiem śmiertelnym oraz ciężkim, przez kolejne 3 lata nadal było budownictwo. W roku 2011 w porównaniu do roku 2010 nastąpił ponad 8% spadek wypadków przy pracy ogółem. Z analizy danych wynika, że nastąpił wzrost ilości wypadków ze skutkiem śmiertelnym przy jednoczesnym spadku liczby wypadków ciężkiego uszkodzenia ciała. Działami wg PKD, w którym odnotowano najwięcej wypadków było przetwórstwo przemysłowe i budownictwo. W branżach tych nastąpił odpowiednio spadek wypadków z 30 do 25 i wzrost z 29 do 36. Liczba wypadków śmiertelnych w branży przemysłowej wzrosła z 2 do 3 natomiast w budownictwie z 4 do 8. Wzrost wypadków z urazami ciężkiego uszkodzenia ciała nastąpił natomiast w przetwórstwie przemysłowym z 12 do 15. Wskaźnik wypadkowości podawany przez GUS w roku 2009 wynosił dla kraju 7,44, a dla województwa opolskiego 7,78. W roku 2010 odpowiednio 8,12 i 8,88, natomiast za III kwartały roku 2011 odpowiednio 5,54 i 5,89. Dla usunięcia nieprawidłowości stwierdzonych podczas prowadzonych postępowań inspektorzy pracy wydali ogółem 82 decyzje nakazowe. Ponadto inspektorzy pracy wydali 45 wystąpień zawierających łącznie 130 wniosków. W wyniku realizacji wydanych środków prawnych, stwierdzono wykonanie 74 decyzji, które dotyczyły ogółem 2.017 pracowników. Pracodawcy wykonali także 75 wniosków dotyczących ogółem 782 pracowników. W 2011 roku Okręgowy Inspektorat Pracy w Opolu podejmował cały wachlarz działań o charakterze prewencyjnym, skierowanych do ogółu pracodawców, bądź do pracodawców określonych branż, w których zanotowano wysokie wskaźniki wypadkowości. Można tutaj wymienić m.in.: współpracę z organizacjami zrzeszającymi pracodawców, a przede wszystkim z Opolską Izbą Gospodarczą, Opolską Izbą Budowlaną oraz Izbą Rzemieślniczą w Opolu, współpracę z organami samorządu terytorialnego, w tym obejmującą zorganizowanie spotkań dla pracodawców, w każdym z 12 powiatów województwa opolskiego, w których udział wzięło łącznie 158 pracodawców w ramach programu promocyjnego Przestrzeganie prawa pracy w małych zakładach - Dyplom PIP, jak również pozostałe działania profilaktyczne, w tym obejmujące młodzież szkolną, sztandarowe konkursy PIP, tj. Pracodawca - Organizator Pracy Bezpiecznej z udziałem 21 pracodawców Opolszczyzny, dla społecznych inspektorów pracy oraz pracowników służb bhp, którzy pozytywnie wyróżnili się pod względem przestrzegania przepisów

prawa pracy i bhp, a ich celem jest promocja przedsiębiorstw i postaw wyróżniających się pod względem dbałości o bezpieczne warunki pracy, program prewencyjny mający na celu poprawę bezpieczeństwa pracy przy wykonywaniu prac w budownictwie, bezpłatne szkolenia przeznaczone dla ponad 120 pracodawców, kierowników budów oraz osób odpowiedzialnych za bhp na budowach na temat bezpieczeństwa pracy w budownictwie mające miejsce dwukrotnie w siedzibie OIP, w czasie których omówiono problematykę bezpiecznego prowadzenia robót na wysokości, w wykopach, prac rozbiórkowych i remontowych, stosowania środków ochrony zbiorowej i indywidualnej, a także analizę wybranych wypadków przy pracy oraz kontroli inspektorów pracy na budowach woj. Opolskiego, a każdy z uczestników seminarium otrzymał certyfikat uczestnictwa oraz broszury i ulotki opracowane przez Państwową Inspekcję Pracy, zgodnie z założeniami programu PIP Promocja standardów bhp, regionalny etap XI Ogólnopolskiego Konkursu Wiedzy z Zakresu Prawnej Ochrony Pracy oraz Zasad BHP dla Uczniów Zakładów Rzemieślniczych, rozstrzygnięty z udziałem OIP w siedzibie Izby Rzemieślniczej w Opolu, szkolenie zorganizowane w siedzibie Centrum Kształcenia Praktycznego w Opolu oraz w Okręgowym Inspektoracie Pracy, dla uczestników programu edukacyjnego PIP "Kultura Bezpieczeństwa", w których uczestniczyło łącznie ponad 50 nauczycieli z opolskich szkół ponadgimnazjalnych, mające na celu przygotowanie uczniów do czekającego ich przejścia ze szkoły do pracy, Dzień otwarty w Okręgowym Inspektoracie Pracy w Opolu dla pracodawców i pracowników, pod hasłem Poznaj swoje prawa w pracy, podczas którego m.in. wręczono pracodawcom świadectwa uczestnictwa w programach prewencyjnych PIP w 2011 r., rozwijanie współpracy Okręgowego Inspektoratu Pracy z lokalnymi partnerami, a w szczególności Opolską Izbą Inżynierów Budownictwa, Ogólnopolskim Stowarzyszeniem Pracowników Służby Bezpieczeństwa i Higieny Pracy, przede wszystkim w ramach Wojewódzkiej Komisji ds. BHP w Budownictwie, na płaszczyźnie której wymianę doświadczeń w zakresie dobrych praktyk zawodowych prezentowało m.in. Przedsiębiorstwo Modernizacji Urządzeń Energetycznych REMAK S.A. z siedzibą w Opolu, porozumienie Okręgowego Inspektora Pracy i Wojewódzkiego Komendanta OHP o współpracy między obiema instytucjami w zakresie przedsięwzięć służących ochronie zatrudnienia młodzieży, a także edukacji i wdrażanie bezpiecznych metod pracy, XV regionalne obchody Międzynarodowego Dnia Pamięci Ofiar Wypadków przy Pracy, zamieszczone na stronie internetowej OIP w Opolu informacje o zbadanych wypadkach przy pracy i zbiorcze analizy ich przyczyn oraz ZEGAR WYPADKOWY pokazujący ilość zdarzeń wypadkowych śmiertelnych i ciężkich zgłoszonych do Okręgu w ciągu doby, miesiąca i roku, szkolenie zorganizowane w siedzibie OIP w Opolu dla pracodawców, poświęcone programowi PIP Zarządzanie bezpieczeństwem pracy w zakładach, w których odnotowano duże nasilenie wypadków przy pracy, którym objęto łącznie 30 pracodawców wytypowanych na podstawie bazy wypadkowej ZUS. Uczestnicy poszczególnych przedsięwzięć prewencyjnych otrzymali bezpłatne wydawnictwa opracowane przez PIP. Podczas 88 kontroli przeprowadzonych w 2011 roku inspektorzy dokonali analizy poprawności sporządzania ogółem 319 dokumentacji powypadkowych. Stwierdzono 214 nieprawidłowości. Największa grupa nieprawidłowości (ponad 21%) dotyczyła ustalania środków i wniosków profilaktycznych. Kolejna grupa stanowiąca prawie 15% wszystkich nieprawidłowości dotyczyła ustalania okoliczności i przyczyn wypadków, w tym ustalania tylko części przyczyn lub ustalania przyczyn innych, niż wynikało z analizy inspektora pracy. 15

Najczęściej stwierdzano, że były one nieadekwatne do przyczyn wypadków lub nie zostały określono i zastosowane. Analiza dokumentacji wskazuje, że badanie okoliczności i przyczyn wypadków powierza się zespołom powypadkowym, których członkowie nie w pełni posiadają niezbędną wiedzę z zakresu badania ich okoliczności i przyczyn. Tak samo pracodawcy często nie posiadają szczegółowej wiedzy z tego zakresu. Kontrole wykazały ponadto, iż osoby zatrudnione w komórkach bhp są nieraz znacznie obciążane innymi zadaniami, niż problematyką bezpieczeństwa i higieny pracy. Stąd zakres ich wiedzy i doświadczenia zawodowego w zakresie badania okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy jest niezadowalający. Ponadto ograniczanie czasu pracy pracownika służby bhp na rzecz tej problematyki powoduje, że nie w pełni realizowane są obowiązki nałożone postanowieniami rozporządzenia rady ministrów z dnia 2 września 1997 r. w sprawie służby bezpieczeństwa i higieny pracy, w tym w zakresie: przeprowadzania kontroli warunków pracy oraz przestrzegania przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, przedstawiania pracodawcy, co najmniej raz w roku, okresowych analiz stanu bezpieczeństwa i higieny pracy zawierających istotne propozycje poprawy warunków pracy, współpracy z właściwymi komórkami organizacyjnymi lub osobami, w szczególności w gestii zapewnienia odpowiedniego poziomu szkoleń w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy oraz zapewnienia właściwej adaptacji zawodowej nowo zatrudnionych pracobiorców. W grupie zakładów zatrudniających do 9 pracowników w większości przypadków realizację zadań służb bhp zleca się osobom z zewnątrz. Osoby te, odpłatnie świadcząc usługi bhp, z reguły starają się zapewnić wysoki poziom realizowanego zadania. Zdarzają się odstępstwa od zasady. Zauważa się tendencję niezwykle rzadkiego wizytowania stanowisk pracy przez specjalistów zatrudnianych spoza zakładu. W oczywisty sposób wpływa to negatywnie na działania o charakterze prewencyjnym. Wobec powyższego na kolejny rok działalności założono: podejmowanie prewencji wobec nowo powstałych podmiotów gospodarczych oraz zintensyfikowanie działań prewencyjnych wobec małych firm, rozszerzanie zakresu podejmowanych działań prewencyjnych, ukierunkowanych na pracodawców wykazujących wysokie wskaźniki wypadkowości, promocję materiałów edukacyjnych PIP na rynku pracy, badanie wypadków ze szczególnym zwracaniem przez inspektora pracy uwagi na kwalifikacje, tzn. aktualność posiadanych szkoleń bhp pracodawców oraz osób wchodzących w skład zespołu powypadkowego oraz posiadania niezbędnej wiedzy dochodzeniowej, podejmowanie dalszych działań prewencyjno informacyjnych, w tym przy współpracy mass mediów informowanie społeczeństwa o konsekwencjach wynikających z faktu nie ujawnienia przez pracodawców lub zbyt późnego zgłoszenia do PIP wypadków przy pracy, egzekwowanie od pracodawców pełnej realizację zadań przez służby bhp, określonych w rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 2 września 1997 r. w sprawie służby bezpieczeństwa i higieny pracy, kontynuowanie współpracy z Oddziałem Stowarzyszenia Pracowników Służb BHP celem oddziaływania na pracowników służb BHP, zwracanie podczas akcji prewencyjnych PIP szczególnej uwagi pracodawców oraz służb bhp na poprawność badania okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy, z uwzględnieniem nieprawidłowości najczęściej stwierdzanych w dokumentacji powypadkowej. Ponadto inspektorzy pracy winni zwracać uwagę na wywiązanie się pracodawców z obowiązku dogłębnego analizowania przyczyn powtarzalnych wypadków przy pracy oraz prowadzenia rejestru i analiz zdarzeń potencjalnie wypadkowych. 16

Choroby zawodowe W roku 2011 w województwie opolskim stwierdzono 11 chorób zawodowych, w roku 2010-44 choroby. Nastąpił spadek o 77,27%, co nie jest tendencją stałą. Wśród chorób pojedynczo odnotowano astmę oskrzelową, chorobę narządu głosu, zespół cieśni nadgarstka, chorobę układu wzrokowego i chorobę zakaźną boreliozę oraz po 2 przypadki pylicy płuc, nowotworów złośliwych i choroby skóry. W związku z wcześniejszymi informacjami o wzrastającej liczbie zachorowań na boreliozę skierowano do pracodawców pismo profilaktyczne, mające na celu ograniczenie tego typu zachorowań. Odpowiedzi, które wpłynęły od 21 pracodawców z branży leśnej o podjętych środkach uzasadniają kontynuowanie podobnych działań. 3. EGZEKUCJA ADMINISTRACYJNA DECYZJI ORGANÓW PIP Nie wszystkie decyzje nakazowe inspektora pracy realizowane były przez adresatów w nakazanym terminie. W przypadkach stwierdzenia braku realizacji prawomocnych decyzji wszczynane było postępowanie egzekucyjne. W okresie sprawozdawczym skierowano 41 upomnień do 34 pracodawców: 28 upomnień dotyczyło obowiązków bhp 13 upomnień dotyczyło obowiązków płacowych. Upomnienia obejmowały łącznie 115 decyzji. Wykonano 24 upomnienia co daje 58 % skuteczność wykonania nałożonych nakazami inspektorów pracy obowiązków. W okresie sprawozdawczym wystawiono 11 tytułów wykonawczych w stosunku do 9 pracodawców, którzy nie wykonali decyzji nakazowych pomimo skierowanych upomnień, z których 3 dotyczyły nakazów z zakresu bhp, 8 dotyczyło obowiązków płacowych. W okresie sprawozdawczym 2 zobowiązanych złożyło zarzuty do tytułu wykonawczego. Nałożono 11 grzywien w celu przymuszenia na 9 pracodawców w związku z niewykonaniem 40 decyzji. Łączna kwota nałożonych z tego tytułu grzywien wyniosła 50.700,- zł, w tym: w celu przymuszenia do wykonania 7 decyzji nakazowych z zakresu bhp nałożono 3 grzywny, które wyniosły: 2700,- zł, w celu przymuszenia do wykonania 33 decyzji z nakazów płatniczych nałożono 8 grzywien na kwotę 48000,- zł. W okresie sprawozdawczym wniesiono łącznie 5 zażaleń na postanowienie o nałożeniu grzywny w celu przymuszenia. W przypadku jednego zażalenia, które dotyczyło obowiązku wynikającego z nakazu płatniczego Okręgowy Inspektor Pracy w Opolu uchylił zaskarżone postanowienie i umorzył postępowanie egzekucyjne w związku z błędem, którym obarczony był wystawiony przez inspektora pracy tytuł wykonawczy, a nie na skutek argumentacji jaka znalazła się w treści zażalenia. W tym przypadku inspektor pracy po uprawomocnieniu się postanowienia Okręgowego Inspektora Pracy wszczął ponownie egzekucję wydając prawidłowy tytuł wykonawczy. W dwóch przypadkach Okręgowy Inspektor pracy wydał postanowienie o utrzymaniu w mocy postanowienia inspektora pracy nie podzielając argumentacji zawartych w treści zażalenia, które dotyczyły trudności finansowych zobowiązanego, zbyt wysokiej grzywny a także częściowej realizacji decyzji. W jednym wypadku na skutek wniesionego zażalenia Okręgowy Inspektor Pracy uznał, że mimo twierdzeń inspektora pracy zawartych w protokole kontroli zobowiązany obowiązek zawarty w tytule wykonawczym wykonał. W okresie sprawozdawczym umorzono postępowania egzekucyjne prowadzone na podstawie jednego tytułu wykonawczego w związku z wykonaniem obowiązku przed wszczęciem egzekucji. W trzech pozostałych na skutek złożonego zażalenia na postanowienie o nałożeniu grzywny Okręgowy Inspektor Pracy uchylił postanowienie inspektora pracy i umorzył postępowanie egzekucyjne. 17

Wskutek nałożenia przez organ PIP grzywny w celu przymuszenia jeden pracodawca wykonał obowiązki wymienione w tytule wykonawczym. W okresie sprawozdawczym jeden zobowiązany dokonał dobrowolnej wpłaty grzywny w wysokości 5000,00 zł. W okresie sprawozdawczym właściwym terytorialnie urzędom skarbowym przekazano 7 grzywien w celu przymuszenia w łącznej wysokości 35.500,- zł, które dotyczyły egzekucji 1 nakazu bhp i 6 nakazów płatniczych. Poza grzywnami właściwym miejscowo urzędom skarbowym przekazano również należności z tytułu: 7 opłat za wydanie postanowienia o nałożeniu grzywny na łączną kwotę 476,- zł, 28 kosztów upomnień na sumę 246,40 zł. W 8 przypadkach na 11 nałożonych grzywien w celu przymuszenia postępowanie egzekucyjne dotyczyło braku realizacji nakazów płatniczych. Przekazane tytuły wykonawcze do urzędów skarbowych przydzielane są systematycznie poborcom skarbowym w celu ściągnięcia należności. Naczelnicy urzędów skarbowych sygnalizowali, iż istnieją problemy dotyczące braku majątku zobowiązanego. Poborcy zajmują rachunki bankowe, jednakże dochodzi do zbiegu egzekucji administracyjnej z sądową. W okresie sprawozdawczym wydano 17 decyzji o nałożeniu kary pieniężnej w transporcie drogowym na łączną kwotę 194.900,- zł. 12 ukaranych zapłaciło nałożone kary pieniężne w całości w łącznej kwocie 85.350,- zł. Trzem przedsiębiorcom rozłożono kary na raty. Przedsiębiorcy dokonują wpłat zgodnie z harmonogramem. do 2 ukaranych w związki z brakiem wpłaty skierowano upomnienia. Do urzędu skarbowego skierowano jeden tytuł wykonawczy, który dotyczył decyzji wydanej w 2010 roku. Na skutek złożonego wniosku inspektor pracy rozłożył spłatę kary pieniężnej na raty, wobec powyższego postępowanie egzekucyjne zostało zawieszone. 4. WYKROCZENIA PRZECIWKO PRAWOM PRACOWNIKA W roku 2011 inspektorzy pracy OIP Opole ujawnili popełnienie ogółem 4 615 wykroczeń. W porównaniu do 2010 r., liczba ujawnionych wykroczeń jest niższa o 756 wykroczeń, natomiast w stosunku do 2009 r. jest wyższa o 350 wykroczeń. Największą liczbę wykroczeń 2 678, stanowią wykroczenia z art.283 Kodeksu pracy za naruszenie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy. Drugą grupę 856, wykroczenia z art.282 Kodeksu pracy dotyczące nie wypłacenia wynagrodzenia, nieterminowego wypłacenia wynagrodzenia za pracę, nie wydania świadectwa pracy. Trzecią grupę 638, wykroczenia z art. 281 Kodeksu pracy dotyczące między innymi: nie potwierdzania na piśmie zawartych umów o pracę, naruszania przepisów o czasie pracy, nieprzestrzegania uprawnień pracowniczych związanych z rodzicielstwem, naruszania uprawnień pracowników młodocianych, zaniechania prowadzenia dokumentacji pracowniczej w tym akt osobowych. Czwartą grupę 417, wykroczeń stanowią wykroczenia z ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy. Wykroczenia polegają głównie na nie dopełnieniu obowiązku wynikającego z art. 122 ustawy to jest nie opłacaniu składek na Fundusz Pracy. Pozostałą liczbę wykroczeń stanowią wykroczenia polegające na naruszaniu przepisów ustawy: o społecznej inspekcji pracy (5), zakładowym funduszu świadczeń socjalnych (19), informowaniu pracowników i prowadzeniu z nimi konsultacji (2). Inspektorzy pracy działający w ramach właściwości Okręgowego Inspektoratu Pracy w Opolu skierowali do sądów rejonowych ogółem 126 wniosków obejmujących 1 008 wykroczeń. 18

W analizowanym okresie sądy wydały 91 orzeczeń, a w tym: 71 wyroków nakazowych, 17 wyroków w postępowaniu zwyczajnym, orzeczenie kary nagany w 1 przypadku, uniewinnienia w 1 przypadku, odstąpienia od wymierzenia kary w 1 przypadku, 33 przypadkach brak jest rozstrzygnięć. Ogólna wartość grzywien wymierzonych przez sądy stanowi kwotę 194 010 zł. W analizowanym okresie wniesiono 11 sprzeciwów od wyroków nakazowychinspektorzy pracy wnieśli 2 sprzeciwy, natomiast pracodawcy 9 sprzeciwów. W 2011 roku wniesiono 3 apelacje od wyroków pierwszej instancji. Wszystkie 3 zostały złożone przez obwinionych. W dwóch wypadkach, po apelacji utrzymano wyrok. Na przestrzeni 2011 roku inspektorzy pracy Okręgowego Inspektoratu Pracy w Opolu ukarali mandatami karnymi 778 osób. Odpowiednio wielkości liczbowe za 2010 r. wynosiły 855, a w 2009 r. 747osób. Łączna kwota grzywien wymierzonych w 2011 r. w postępowaniu mandatowym wynosi 933.950 zł i jest o 95.300 zł niższa w stosunku do kwoty grzywien orzeczonych w 2010 r. Za rok 2011 średnia wartość grzywny przypadająca na 1 mandat wyniosła 1.200,45 zł. i jest niższa o 4,05 zł. od wartości z 2010 r. Analizując liczbę mandatów wg kryterium własności należy stwierdzić, iż miały one zastosowanie najczęściej w sektorze prywatnym tj. w 749 przypadkach, co stanowi 96,27% ogółu ukaranych. Łączna kara grzywien w tym sektorze wyniosła 901.350,00 zł. co stanowi 96,50% ogólnej kwoty wartości mandatów. W 27 przypadkach mandaty na kwotę 30.400,00 zł. dotyczyły sektora publicznego. W 2011 r. inspektorzy pracy stosowali środki wychowawcze w 299 przypadkach, co wiązało się z ujawnieniem 610 wykroczeń. W latach poprzednich odpowiednio: w 2010 r. 380, a w 2009 209 przypadkach. Inspektorzy pracy najczęściej stosowali środki wychowawcze w przypadkach stwierdzenia naruszenia przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy mających niski stopień szkodliwości społecznej. Jak wykazano powyżej w 2011 roku utrzymywał się podobny poziom wykrywalności wykroczeń przeciwko prawom pracownika określonych w Kodeksie pracy oraz innych ustawach szczegółowych, w stosunku do roku 2009 i 2010. 5. ZAWIADOMIENIA PROKURATURY O PODEJRZENIU POPEŁNIENIA PRZESTĘPSTWA ORAZ WSPÓŁPRACA PIP Z PROKURATURĄ I SĄDAMI W okresie 2011 r. inspektorzy pracy działający w ramach właściwości terytorialnej Okręgowego Inspektoratu Pracy w Opolu skierowali do organów ścigania 60 zawiadomień o podejrzeniu popełnienia przestępstwa. W odniesieniu do 60 zawiadomień, ogólna liczba przestępstw wynosiła 97. W latach poprzednich ilość zawiadomień wynosiła: w 2009 r.- 44 zawiadomienia, w 2010 r. - 75 zawiadomień. Z ogólnej liczby 60 zawiadomień, 44 dotyczyły zawiadomień o popełnieniu przestępstw przeciwko prawom osób wykonujących pracę zarobkową (art. 218-221 Kk), 16 - innych przestępstw stwierdzonych w trakcie czynności kontrolnych. W wyniku zawiadomień wszczęto 42 postępowania przygotowawcze. W stosunku do 18 zawiadomień skierowanych pod koniec 2011 r. brak informacji odnośnie biegu spraw. W 5 przypadkach odmówiono wszczęcia postępowania przygotowawczego. 19