Leksykon terminologiczny Ruchu Palikota GOSPODARKA Przygotował Piotr Bauć
Zamieszczone poniżej kilka terminów oczywiście jest znikomą cząstką w zbiorze definicji, terminów, kategorii i pojęć funkcjonujących w języku gospodarczym oraz teorii gospodarki, czyli ekonomii. Wybór tych terminów podyktowany został dwoma spójnymi wzajemnie względami. Pierwszy wynika z powszechności występowania w dyskursie społecznym i politycznym części zamieszczonych tu terminów, ale często w różnych znaczeniach i sensach używanych, zatem istnieje potrzeba wskazania, które znaczenia i sensy poniższych terminów są w partii Ruch Palikota stosowane, by odzwierciedlać myślowy kontekst idei przez nią głoszonych. Drugi wzgląd wynika z racji wprowadzenia do dyskursu politycznego własnych terminów ukutych przez partię oraz przyswojonych z toczonych w innych krajach dyskusji oraz prowadzonych tam analiz i krytyk aktualnej kondycji gospodarki światowej i opisów teoretycznych jej towarzyszących. Musimy mieć zawsze na względzie, że nawet w społeczeństwach demokratycznych często spotykamy się z narzucaniem przez rządzących rozumienia sensów i znaczeń terminów gospodarczych w formie wykładni jednej i jedynie słusznej linii polityczno-gospodarczej. Ponieważ skryta pokusa władzy do niewolenia umysłów zawsze istnieje, zatem niech dalsza lektura zdoła zaszczepić nas przeciw wirusom tego typu pokus. 2
Gospodarcza walka klasowa kapitału z... - walka ta nadal trwa. Proletariat dzięki masowej edukacji i jako takim zabezpieczeniom społecznym przemienił się w Prekariat i dołączyła do niego Klasa średnia. Wydaje się dziwne, że klasa średnia posiadająca własność prywatną zostanie postawiona po stronie proletariatu w sporze KAPITAŁU z PRACĄ. Niemniej taka rzeczywistość została wytworzona w wyniku rozwojowej przemiany dominującego kapitału inwestycyjno-produkcyjnego w wielki kapitał finansowo-spekulacyjny o niewyobrażalnej do niedawna szybkości przemieszczania się po globalnym rynku i swobodzie we wręcz dumpingowaniu cen (wartości) pracy najemnej lub spekulacyjnym inwestowaniu na krótko w finansowe instrumenty pochodne. Proletariat co prawda uzyskał względną wolność, ale za cenę rozdrobnienia swej klasowej struktury, natomiast klasa średnia utraciła swój blask i czar statusu, gdy wynajęła się spekulantom, a w swej chęci życia ponad stan, na poziomie i na wzór kapitalistów, zaciągnęła długoterminowe kredyty hipoteczne, a konsumpcję opłaca kartą debetową. Neoliberalizm ekonomiczny - doktryna światopoglądowa, której głównym założeniem było eliminowanie państwa z aktywności ekonomicznej. W praktyce doprowadziło to do prywatyzacji majątku narodowego i komercjalizacji wielu sektorów wydatków publicznych, w tym: służby zdrowia (NZOZ), edukacji (prywatne szkoły wyższe), ubezpieczeń społecznych, emerytur (OFE), również infrastrukturalnych. Kapitał w tej doktrynie wyznacza państwu rolę poborcy podatków, które przepływają następnie do uwłaszczonych na zadaniach państwa prywatnych firm. Zasłaniając się tajemnicą handlową prywatnych umów, firmy te skutecznie unikają społecznej kontroli rzetelności i społecznie oczekiwanej efektywnej, socjalnie trwałej celowości tak wydatkowanych podatków. Jej skrajnym przejawem jest monetaryzm, w którym rola państwa jest okrojona do minimum, wehikułu transferującego daniny publiczne do kapitału prywatnego. 3
Państwo - aktywny uczestnik gospodarki krajowej i globalnej. Uczestnictwo aktywne państwa w gospodarce (obrocie gospodarczym) jest trwałym elementem ekonomii. Praktyka nieustająco potwierdza istnienie gospodarczych funkcji i celów państwa, w przeciwieństwie do neoliberalnego dogmatu wykluczenia państwa z gospodarki. Szczególnie państwa tak zwanej kontynentalnej Europy silnie i otwarcie były zaangażowane w rozwój gospodarki kapitalistycznej, co skutkuje naturalnym, a w XXI wieku rzec należy genetycznym, współistnieniem i wzajemnym uwarunkowaniem w relacjach gospodarczych sektora państwowego i prywatnego. Wiele funkcji o podstawowym znaczeniu gospodarczym w wyniku podziału pracy i zadań zostało scedowane na państwo. Takim ważnym zadaniem gospodarczym państwa jest realizacja powszechnej edukacji dla wszystkich obywateli. Nie ma wolnorynkowej gospodarki kapitalistycznej bez wykształconych kadr. Państwo jest również w ostatecznej instancji gwarantem obrotu gospodarczego i zabezpieczenia społecznego. Poza rozumieniem państwa jako systemu polityczno-gospodarczego, należałoby równie operować pojęciem państwa abstrakcyjnie, teoretycznie. Zdominowane przez narodowościowe odniesienia definiowanie państwa w aktualnej polskiej narracji politycznej, nie pozwala na nowoczesne oświeceniowe myślenie o państwie. Ta sytuacja przez swój sentymentalizm odwołujący się do nostalgii za romantyczną przeszłością, niestety hamuje nasz potencjał i ustawia nasz kraj w roli państwa drugiej kategorii. Wolny rynek - termin określający kategorię relacji społeczno-gospodarczych, w których naczelną zasadą jest równość w pełnym zakresie podmiotów w te relacje wchodzących. Gwarantem równości jest istnienie prawa gospodarczego w swym duchu pilnującego równości i sądownictwa przywracającego swymi wyrokami równość jeśli została naruszona. Jedynym koniecznym materialnym warunkiem istnienia wolnego rynku są umowy handlowe. Jedynym wystarczającym niematerialnym warunkiem funkcjonowania wolnego rynku jest zaufanie. Wynika 4
zatem z tego, że czym więcej zapisów klauzul w umowach, tym mniej wolnego rynku oraz im więcej zaufania, a uchwytnym praktycznie symbolicznym gestem zawarcia umowy po negocjacjach jest jedynie uściśnięcie dłoni kontrahentów, tym ideał wolnego rynku jest bliższy spełnienia. Gospodarka wolnorynkowa - utopijna idea o pozytywnym wpływie na myślenie, a następnie układanie relacji gospodarczych w społeczeństwach obywatelskich. Jej utopijność wzbudzana jest gdy pojmujemy ją normatywnie np. łącząc ją nierozerwalnie z demokracją. W wersji deskryptywnej (opisu zjawisk) można ją angażować na przykład do rankingowego badania wolności gospodarczej, tworzenia analiz i projekcji kształtowania się cen na poszczególne dobra, planowania i rozwijania przedsięwzięć gospodarczych. Oczywistym i koniecznym warunkiem jej realno-materialnego funkcjonowania jest istnienie odpowiednio dobrze rozwiniętej, ilościowo licznej prywatnej przedsiębiorczości. Ważnym mechanizmem wbudowanym w gospodarkę wolnorynkową jest jej zdolność do włączania w obieg handlowo-gospodarczy również gospodarek i rynków zbudowanych na innych zasadach ekonomicznych. We współczesnych państwach rozwiniętych znaczną część stanowią wolnorynkowe relacje gospodarcze. Niemniej istnienie budżetu państwa oraz monopolowego charakteru wielu dóbr (zwłaszcza surowców i nadal energii) sprawia, że nigdzie nie ma w pełni wolnorynkowej gospodarki. Na prawdę odważnym programem myślowym jest próba zaprojektowania państwa, a w zasadzie społeczno-ekonomicznej rzeczywistości, w której wszystkie dobra zostałyby utowarowione i wymienialne wyłącznie na wolnym rynku. Jedno jest pewne, nie płacilibyśmy podatków i żylibyśmy krótko w świecie ogarniętym przemocą. Zadłużenie państwa (Deficyt finansowy państwa) - w zaciąganiu długów nie ma nic złego. Posługiwanie się tzw. dźwignią finansową w celu realizacji inwestycji lub zwiększenia kapitału obrotowego jest jednym ze sposobów finansowania rozwoju. Ale istnieje delikatna różnica w zaciąganiu długu przez 5
gospodarstwo domowe czy przedsiębiorstwo, a czynienie tego przez państwo. Dwa pierwsze podmioty posiadają w miarę dobrze określoną zdolność kredytową oraz pożyczający może zabezpieczać swoje roszczenie na majątku tych podmiotów. W wypadku państwa to jest niemożliwe do uczynienia wprost. Również istnieje różnica co do intencji zaciągania długu i ewentualnej odpowiedzialności za kłopoty w jego spłacie. Gospodarstwo domowe czy przedsiębiorstwo zaciąga dług na swoją odpowiedzialność i gdy zaprzestaną jego spłaty zostają w takim wypadku przez kredytodawcę w postępowaniu sądowym 'spieniężone', a uzyskana w ten sposób kwota służy do natychmiastowego finansowego zaspokojenia kredytodawcy. W przypadku państwa, zostaje uruchomiony łańcuch zaciągania długu dla zapłacenia długu, mający fatalną naturę przekształcania się w permanentne spłacanie odsetek bez spłaty kapitału. Powoduje to, że duszone tymi spłatami państwo przestaje się rozwijać, a konieczność spłaty długu przenosi się na następne pokolenia, przy czym spłacane odsetki zawsze wielokrotnie przewyższają w swej sumie kwotę kapitału zaciągniętego. Aby pozbyć się tego długu państwa, a w zasadzie ich rządy, zgadzają się na wejście oligarchicznego kapitał światowego do ich gospodarki, który de facto zaczyna rządzić w takim państwie. Konsekwencją tego jest drenaż finansowy oraz duszenie małego i średniego biznesu prowadzonego przez obywateli tego państwa. Zatem istnieje ekonomiczna powiązana z polityczną konieczność ograniczania dopuszczalnego poziomu zadłużania państwa, wraz z jednoznacznym określeniem przez parlament celów, na realizację których może państwo - a w zasadzie rząd - zaciągać długi. Bezprawne długi termin ukuty przez działaczy gospodarczych, działaczy obywatelskich i badaczy zjawisk polityczno- -gospodarczych procederu zaciągania długu publicznego przez władze publiczne w celu pokrycia deficytu publicznego spowodowanego złą lub wręcz kryminalną polityką w zakresie wydatków publicznych. Z tym terminem łączyć należy termin i działanie społeczne nazywane 'audytem obywatelskim'. 6
Ponieważ mechanizm wynaturzania się władzy w każdym ustroju jest aktywny, stąd w procesie kontroli władzy przez obywateli w społeczeństwach demokratycznych, by bezprawne długi nie miały miejsca, należy co pewien okres dokonywać obywatelskiego audytu zaciągniętych przez władzę publiczną długów. Audyt ten nie tylko ma na celu ujawnianie finansowych nadużyć władzy, ale służy wypracowaniu programu zarządzania długiem publicznym zgodnie z ideą państwa zakotwiczonego w społeczeństwie obywatelskim. Uprawnionym zdaje się sąd orzekający o tym, że w Polsce z bezprawnym długiem mamy do czynienia w relacjach budżetu państwa z OFE. W 1927 roku profesor prawa w Paryżu, emigrant rosyjski, Alexander Sack sformułował doktrynę długu haniebnego (dette odieuse), w której głosił, że zaciągnięte długi przez despotyczne władze dla umocnienia swojego reżimu, a nie według potrzeb i interesów państwa, to te długi są dla całego społeczeństwa haniebne i nie są obligatoryjne dla narodu. To są długi tej władzy i wraz z jej upadkiem te długi znikają. Więcej informacji w publikacjach CADTM www.cadtm.org. Finansiści - grupa społeczno-zawodowa powstała w XX w. zarządzająca pieniędzmi powierzanymi przez osoby fizyczne i prawne (towarzystwa ubezpieczeniowe, fundusze emerytalne, fundusze inwestycyjne) instytucjom finansowym. Zadaniem ich jest powiększanie wpłaconych kwot o uzyskiwane dochody finansowe z racji zaangażowania powierzonego kapitału w obrót gospodarczy. Dla finansistów działających na giełdach kapitałowych powierzony pieniądz jest towarem, a jego używanie łączy się z ryzykiem utraty części tych pieniędzy, gdyż istotą pracy tej kategorii finansistów jest zawieranie zakładów na rynku finansowym. Zawieranie zakładów jest grą na szybki zysk, zatem w dużej części jest to gra o wyniku zerowym ze wzrastającymi kosztami przy wzrastającej wygranej oczekiwanej. Tak więc jedna strona zakładu wygrywa a druga przegrywa. Nie mniej obie ponoszą koszty, tylko że wygrywający z nagrody a przegrywający z pozostałego mu kapitału. Wynika z tego, że istotą pracy finansistów działających na giełdach kapitałowych, a szczególnie powiązanych z tzw. instrumentami pochodnymi jest namawianie do zawierania zakładów, gdyż z tego mają oni prowizję, a nie zarabianie pieniędzy dla inwestorów zleceniodawców. 7
Brak niezależnej państwowej kontroli i nadzoru nad pracą finansistów doprowadza do powstawania tzw. baniek spekulacyjnych, których efektem końcowym jest kryzys finansowy. Jeśli bańka miała zabezpieczenie na złożonych przez obywateli depozytach oszczędnościowych w bankach uczestniczących w spekulacji, państwo będzie musiało pieniędzmi budżetowymi, czyli pochodzącymi z podatków ratować te banki. Spekulacja - operacyjne umiejętności ludzkiego umysłu podlewane adrenaliną. Intuicyjna w dużej mierze, kalkulacja ryzyka i umiejętność radzenia sobie z lękiem przy podejmowaniu decyzji Gram!, gdy ryzyko jest wysokie. Na rynkach finansowych dla małych graczy kończy się bankructwem, dla dużych graczy spekulacja jest równoznaczna z arytmetyką finansową kalkulacji i realizacji zysków z prawomocnej grabieży. Szczególnie ulubionym terenem spekulacji na dużą skalę są rynki walutowe, gdyż są ogromnie płynne, a zyski nie opodatkowane. Państwa powinny kontrolować podatkami zarobki na walutowych 'operacjach'. Kapitalizm menedżerski - ja nie mam nic, ty nie masz nic, on też nic nie ma, to znaczy, razem mamy tyle, że możemy zarządzać obcymi aktywami za wysokie wynagrodzenia. W drugiej połowie XX w. spadek cen dóbr i dynamicznie przyśpieszający wzrost lokat na kontach osobistych i ubezpieczeniowych, powodowały zainteresowanie inżynierii finansowej zagospodarowaniem powstających nadwyżek pieniądza, zważywszy, że system bankowy zaczął cierpieć na nadpłynność. Powstawać zaczęły w zawrotnym tempie fundusze inwestycyjne obiecujące znacznie większy zwrot z lokowanych w nich pieniędzy niż bankowe lokaty czy rachunki oszczędnościowe. Ktoś musiał tym operacyjnie zarządzać i nie mogli to być właściciele (akcjonariusze, udziałowcy), gdyż były ich setki, zatem niech robią to wynajęci fachowcy. Również w korporacyjnych przedsiębiorstwach rozrastających się w globalne molochy wielobranżowe, emitujące w celu rozrostu kolejne pakiety akcji przez rynek giełdowy, udziałowcy lub akcjonariusze powierzali zarząd fachowcom, 8
w zamian za wysoki wzrost (obietnicę) indeksu wartości firmy, licząc na wysoką dywidendę. Ale w życiu, dętą wartość użyteczną może mieć łódka, a nie firma. Fachowcy wysokimi zarobkami zgolili dywidendę, a na giełdowej górce zamienili wydane im akcje na twardą gotówkę. I tak inwestorzy, właściciele utracili kontrolę nad swoim majątkiem, w zamian otrzymując kolejną nadzieję. Kapitał - główną pracą, która stoi przed takimi partiami jak Ruch Palikota jest odczarowanie 'Kapitału', na wzór weberowskiego drugiego odczarowania świata. Kapitał jest symboliczną, myślową konstrukcją ułatwiającą zrozumienie świata gospodarki. Ale w wyniku zaczarowania go przez kapitalistyczny sposób produkcji, powszechnie uważany jest za realnie istniejącą rzeczywistość, namacalną choćby pod postacią pieniędzy, a pod postacią rankingów zamożności w kapitał segregującą społeczeństwo. Odczarowanie magicznej więzi łączącej rzeczywistość przeżywaną z rzeczywistością przekonaniowo- -normatywną regulującą działalność kapitalistycznego sposobu produkcji, uwolni kapitał od sensotwórczej aktywności. Stanie się on, tak jak w drugim odczarowaniu świata technologia, częścią wiedzy a nie wiary. Kapitał uczestniczy również w tworzeniu własności prywatnej przechwytując wartość z zakupionej pracy żywej i transferując ją na własność prywatną. W tym miejscu nadal płonie zarzewie walki rewolucyjnej. Rynek - miejsce wymiany dóbr i usług pomiędzy ich wytwórcami i konsumentami. Pamiętać należy, że wszyscy uczestnicy rynku muszą być zarówno sprzedającymi jak i kupującymi. Pieniądz przepływający pomiędzy kontrahentami, pozwala jedynie odraczać materialną konieczność równoczesności bycia sprzedającym i kupującym podczas transakcji. Jeśli mamy na rynku wymianę dóbr masowych i żaden z uczestników nie posiada przewagi monopolowej, to wytwarza się mechanizm ustalania cen nazywany 'niewidzialną ręką rynku'. Niestety wiele dóbr mimo, że występują w obrocie na masową skalę, nie jest wycenianych przez niewidzialną rękę rynku, gdyż drugi warunek przy ich obrocie (brak przewagi monopolowej) nie zachodzi i nie ma tu miejsca na wolny rynek. 9
Umowy śmieciowe - mechanizm okradania pracowników z przysługujących im wynagrodzeń i świadczeń przez nich wypracowywanych oraz blokowanie lub wręcz uniemożliwianie nabywania formalnych i nieformalnych uprawnień zawodowych, kwalifikacyjnych i kompetencyjnych osobom wykonującym konkretne zadania, prace, funkcje i czynności przypisane stanowiskom. Skrajną postacią umów śmieciowych, a moralnie oburzającym postępowaniem pracodawców, jest zmuszanie swoich pracowników do otwierania własnej działalności gospodarczej, by wykonywali nadal co do treści tą samą pracę, jaką wykonywali u byłego pracodawcy, ale na podstawie zawartej umowy gospodarczej dwóch firm. Otwiera to drogę do wyzysku prawno-formalnie przyzwolonego. Taki niby przedsiębiorca zostaje pozbawiony prawa do urlopu, ośmiogodzinnego czasu pracy, świadczeń z funduszu socjalnego i pracowniczego, nie zostają wpłacane do skarbu państwa pieniądze na fundusz pracy, fundusze gwarantowanych świadczeń pracowniczych, PFRON, a tak zaoszczędzonymi pieniędzmi były pracodawca nie dzieli się z już byłym pracownikiem mimo tego, że on nadal swoją pracą te pieniądze wypracowuje dla byłego pracodawcy. Praca - jedyna wymierna i rzeczywista siła zdolna wprowadzić gospodarkę w ruch. Nawet kapitał potrzebuje pracy, by móc swoją kreacyjną potencjalność uruchomić i urzeczywistnić się w gospodarce. Tylko praca tworzy wartość, którą należy nazwać realną. Niestety wciąż praca najemna przez mechanizmy kapitalistycznego sposobu produkcji, w których nadal tkwimy, jest okradana ze swej wartości a jej realny walor trafia do kapitalistycznej świętej własności prywatnej. Należy przemyśleć zagadnienie własności prywatnej w kontekście nieekwiwalentnego podziału wartości wytworzonej przez pracę angażowaną przez kapitał, pomiędzy pracobiorcami a pracodawcami. Przedsiębiorczość - cecha wyróżniająca homo sapiens spośród pozostałych gatunków. Dzięki niej homo sapiens wytworzył nieistniejącą w boskiej naturze cywilizację materialną i kulturę symboliczną. Przeciwstawia entropii entalpię. 10
Przedsiębiorca - specyficzna postawa obywatelska wyrażająca się w realizacji naczelnej wartości społecznej, jaką jest odpowiedzialność za swój los ekonomiczny i osób pracujących na rzecz przedsiębiorcy (pracownicy) i współpracujących z przedsiębiorcą (kontrahenci). Inwestycje - po pracy drugi czynnik gospodarczy wytwarzający wartość. Inwestycje potrzebują pracy, praca napędza inwestycje. To koło sprzężenia tworzy rozwój. Inwestycje finansowane kapitałem obcym są typowym sposobem szybkiego (lewarowanego) przechodzenia z pozycji słabo rozwiniętego gospodarczo, np.: sektora, branży, regionu a nawet państwa na pozycje bliskie liderom. Inwestycje gospodarcze tworzą miejsca pracy, zatem zapewniają życie w teraźniejszości, inwestycje finansowe mogą stanowić zabezpieczenie życia na przyszłość, pod warunkiem napędzania inwestycji gospodarczych (produkcji, usług i handlu). Rola państwa w rozwijaniu trendu inwestycyjnego, zarówno co do wielkości jak i charakteru, ma do spełnienia zadania zarówno stabilizacyjne, jak i dynamizujące. Znalezienie tu równowagi jest zadaniem intelektualnie skomplikowanym, a politycznie mało medialnym - paradoksalnie. Imitacyjność - dla większości rozpoczynających przygodę z własnym biznesem pomysł na niego - i dobrze. Dla słabszych gospodarek miejsce do zajęcia w łańcuchu wartości, wyznaczone przez najsilniejszych, głównych graczy rynku globalnego. Przejście z pozycji gospodarki imitacyjnej na miejsce wśród gospodarek wyznaczających główne trendy, wymaga ogromnie wielkiej pracy kilku pokoleń akumulujących kapitały: finansowy, kulturowy i społeczny (np. Wielka Brytania, Niemcy, USA), lub potrzebny jest łut szczęścia wykorzystany w momencie sprzyjających, nadarzających się okoliczności (np. Finlandia, Hong Kong, Szwajcaria). Innowacyjność - cecha gospodarki kreującej i realizującej nowe potrzeby lub rozwiązania problemów, w oparciu o wiedzę naukową i jej technologiczno-techniczne w połączeniu z inżynierią 11
finansową konkretyzowanie (produkty i rynki innowacyjne). Również stan umysłu, niestety nie osiągalny dla 99,99% polityków. Emerytura - mechanizm zorganizowanej eutanazji gospodarczej proletariatu i klasy średniej. System emerytalny pomysł jest następujący: pracujący, a szerzej, zarabiający wpłacają składkę (robią zrzutę) do wspólnego funduszu (gara) każdy po wyliczonej z algorytmu lub zadeklarowanej kwocie. Uczestnicy po spełnieniu pewnych warunków, z reguły odpowiedni czas składkowy, odpowiednia ustalona minimalna zebrana kwota oraz osiągnięty wiek biologiczny są uprawnieni do otrzymywania z funduszu w określonych okresach czasu pewnej stałej co do wielkości kwoty, zwanej emeryturą. Fundusz działa pod pewnymi warunkami. Otóż działa, gdy wypłaty emerytur są niższe lub równe zebranej składce łącznej za dany okres, pomniejszonej o koszty operacyjne. Fundusz może oczywiście w pewnych momentach wypłacić więcej pieniędzy z tytułu emerytur niż zebrał, czy niż posiadana górka, zaciągając kredyt. Niemniej kredyt trzeba spłacić, zatem w następnych okresach trzeba mniej wypłacać z tytułu emerytur lub obniżyć koszty operacyjne lub podnieść składkę lub wszystko zrobić naraz. Proste, jak w każdej regule bilansowej. Należy zauważyć, że przedstawione powyżej warunki są przykładem funduszu, który funkcjonuje na zasadach solidaryzmu grupy jeśli idzie o stronę reguł etycznych, natomiast stronę finansowego spięcia biznesu zapewnia wiedza z zakresu: arytmetyki finansowej, statystyki danych zdarzeń losowych oraz prawdopodobieństwa ich wystąpienia. I wszystko by grało w systemie emerytalnym do dziś, gdyby nie skala niekorzystnego trendu wzrostowego, zwiększania się wartości średniej dla parametru okresu pobierania emerytury oraz niekorzystnego trendu spadkowego, nie nadążania kwotowego zbioru składki do kwoty wypłat świadczeń. Innymi słowy, w pewnym momencie kwota wpłat stale jest mniejsza od kwoty wypłat i przybiera to tendencję permanentną dla systemu. W Polsce nastąpiło to pod koniec lat 70-tych XX wieku. Zatem deficyt funduszu narasta. Wpierw 12
państwo finansuje go z podatków, nie realizując wszystkich wydatków budżetu, potem zaciąga kredyty, by na końcu ogłosić bankructwo mniej lub bardziej kontrolowane. Czy, a jeśli tak, to jakie jest z tego procesu wyjście, czy mamy jakieś rozwiązanie? Rozwiązanie jest. Należy przywrócić równowagę wypłat do wpłat. Są do tego dwa podejścia. Pierwsze prymitywne: zwiększyć dzietność (tylko gdzie są te ogiery i klacze?), zwiększyć procent odpisu na fundusz (ale zwiększa to koszty pracy, więc zmniejsza konkurencyjność), podnieść wiek emerytalny, czyli skrócić czas pobierania emerytury (społecznie źle widziane, a z punktu widzenia ekonomii przypomina pogoń za króliczkiem, któremu w końcu pęknie serce i zdechnie w kałuży krwi ani futerka, ani smacznego mięska). Drugie podejście, nazwijmy je Inteligentne, zakłada budowanie gospodarki o wysokiej wartości dodanej. Gospodarki odcinającej renty kapitałowe od konwersji wydatków na naukę, innowacje i sprawne zarządzanie. Gospodarki nisz, wyznaczających trendy globalne. Równowaga w szaleństwie dyktatu wzrostu, głos rozsądku. Budżet pasywny vs. Budżet aktywny - budżet to suma pieniędzy napływających i plan ich wydatkowania tak, aby wykonać działania doprowadzające do realizacji założonych celów. W większości krajów spotykamy się z realizacją przez państwo budżetów pasywnych, to znaczy, że projektujący budżet zakładają wydatki jako sposób zaspokajania przez państwo potrzeb obywateli w konsumpcyjnym wymiarze. Takie wydawanie większości pieniędzy nie ma cech intencjonalnego inwestowania w celu osiągnięcia gospodarczego rozwoju. Jest to zachowawcze działanie nakierowane na utrzymanie względnego spokoju społecznego w danym kraju. Polityka gospodarcza państwa rozumiana jest tu zatem politycznie a nie ekonomicznie. Budżet aktywny większość wydatków kieruje w miejsca rozpoznane, pod kątem realizacji efektywnie celu zapewniającego stale rozwój obywatelskich inicjatyw, szczególnie gospodarczych, tworzących w miarę stabilne miejsca pracy, przygotowujących do konkurowania na zewnątrz i współpracy wewnątrz, wykorzystujących przewagi płynące z innowacyjnych rozwiązań. 13
Polityka gospodarcza państwa rozumiana jest tu zatem ekonomicznie a nie ideologicznie. Rzetelna własność prywatna (Zofia Popiołek, Piotr Bauć) - w społeczeństwach zorganizowanych na podstawie podziału pracy, które dbają o sprawiedliwy podział wytworzonych wartości ekonomicznych na podstawie rzetelnego oszacowania wartości wkładu każdego z uczestników, powstająca własność prywatna nie budzi zazdrości tylko szacunek. Mamy wówczas do czynienia z rzetelną własnością prywatną. W dużej części własność prywatna ma postać materialną. Pewne jej postacie: kamienice czynszowe, fabryki, użytku rolne wykorzystuje się jako aktywa do wytwarzania wartości ekonomicznych. W Polsce po 1945 roku wiele nieruchomości mieszkalnych, przemysłowych, użytków rolnych przeszło pod użytkowanie, w którym (prawowici) właściciele systemowo zostali pozbawieni wyłącznego nimi władania oraz czerpania korzyści ekonomicznych z zaangażowania tychże własności w procesy gospodarcze. Nie mniej te materialne składniki własności prywatnej nadal istnieją, a ktoś aktem prawnym posiadł w użytkowanie w ułomnej formie własności, o nie dbał, dodawał im wartości. Zatem jak teraz przedstawia się własność? Czy w burzy reprywatyzacji należy uwzględnić ideę rzetelnej własności prywatnej? Państwo buduje fabryki - idea Ruchu Palikota. Na kongresie pierwszomajowym w 2012 roku, który odbył się w sali Kongresowej PKiN w Warszawie pod hasłem "KOREKTA KAPITALIZMU", Ruch Palikota wskazał na konieczność i możliwość uczestnictwa państwa w budowie, tworzeniu elementów infrastruktury gospodarczej, którymi są fabryki. Co do zasady, państwo powinno pozostawić prywatnym przedsiębiorcom budowanie fabryk, ale od zasad występują wyjątki. I o takie wyjątki tu chodzi. Niestety w Polsce mamy nadal wiele sektorów gospodarczych o patogennej strukturze, gdzie występuje ogromna i rozdrobniona ilość firm konkurujących wzajemnie pomiędzy sobą, ale nie o rynek konsumenta, tylko o względy kilku monopolizujących rynek korporacji. Za przykład można dać producentów rolnych, którzy bez bazy przechowalniczo-przetwórczej są skazani na natychmiastową 14
dostawę do koncernów spożywczych swoich produktów rolnych po bardzo niskiej cenie. Tu państwo wspierając rolników, np. budując magazyny i przechowalnie i udostępniając im wybudowane powierzchnie komercyjnie, ale tanio, znacznie poprawia ich pozycję przetargową w negocjacjach z korporacjami spożywczymi lub sieciami handlowymi. Za chwilę staniemy przed problemem zagospodarowania gazu łupkowego. Bez interwencji państwa tak jak to się dzieje na Półwyspie Arabskim, w Rosji, Norwegii, zostaniemy z dziurami po wyrabowanych złożach surowców i wytransferowanych kapitałach. Zero bezrobocia - idea Ruchu Palikota. To też z pierwszomajowego kongresu idea. Wyraża ona nastawienie społecznej gospodarki rynkowej do inwestowania kapitału w zatrudnienie zamiast konsumpcję ponad przyzwoitą. W teoriach rynku pracy funkcjonuje pojęcie 'pełne zatrudnienie', ale jako dążenie gospodarczo-społeczne, które w wiedzy praktycznej ma negatywną projekcję przyszłości. Dla Ruchu Palikota kategoria "Zero bezrobocia" wyznacza postawę niezgody na bezrobocie. Chodzi oto, aby z narracji gospodarczej wykluczyć bezrobocie. By wykreować inne formy aktywności pracy, niż tylko praca wynajmowana na potrzeby kapitału. Narodowy Fundusz Rozwoju Przedsiębiorczości - idea Ruchu Palikota. Podczas sejmowej debaty budżetowej w styczniu 2012 roku nad Ustawą budżetową na 2012 r. Ruch Palikota zgłosił ponad 200 poprawek do projektu budżetu, których główną zasadą było wskazanie nieuzasadnionych wydatków budżetowych wynikających z partykularnych interesów różnych grup społecznych, czy nawet pojedynczych instytucji, i przesunięcie tych kwot do rezerwy budżetowej zatytułowanej "Narodowy Fundusz Rozwoju Przedsiębiorczości". Łączna kwota wskazanych tam wydatków przekroczyła 1,5 miliarda złotych! Utworzenie tego funduszu - do czego Ruch Palikota będzie dążył - i powiązanie go z programami wspierającymi powstawanie innowacyjnych przedsiębiorstw, w tym firm zakładanych przez absolwentów szkół wyższych, spowoduje skokowy wzrost rozwoju gospodarczego Polski (przykłady wielu państw świata np. Japonii 15
czy Finlandii to potwierdzają) oraz znacząco obniży bezrobocie wśród ludzi młodych i ich emigrację zarobkową. Wypracowane przez ich firmy kapitały zasilą polską innowacyjną gospodarkę. W ten sposób zostanie zbudowany realny i znaczący gospodarczo sektor firm innowacyjnych w Polsce. ************************************************** Tekst został wydrukowany polską czcionką Apolonia pobraną ze strony www.polskalitera.pl 16