Rak gruczołu krokowego ograniczony do narządu

Informacje dla pacjentów Język polski 3 Rak gruczołu krokowego ograniczony do narządu Podkreślone słowa znajdują się w słowniczku. miejscowego T1 lub T2, w zależności od wielkości oraz dokładnej lokalizacji w sterczu. Jeśli u pacjenta rozpoznano raka gruczołu krokowego ograniczonego do narządu, lekarz może zalecić leczenie zachowawcze, radykalną prostatektomię, radioterapię lub nowe metody eksperymentalne. Każdy rodzaj leczenia ma swoje wady i zalety, a wybór odpowiedniej metody zależy od konkretnego przypadku. Stopień T1 oznacza, że nowotwór jest zbyt mały, aby był wyczuwalny w czasie badania przez odbytnicę (badania per rectum) lub widoczny w badaniach obrazowych. Nowotwory T1 potwierdza się biopsją stercza. W oparciu o analizę patomorfologa przypisuje się im podstopień a, b, lub c. W tym dziale opisano różne metody terapeutyczne, o których warto porozmawiać ze swoim lekarzem. Informacje tu zawarte mają charakter ogólny i mogą nie odpowiadać w pełni indywidualnemu przypadkowi. Należy pamiętać, że poszczególne zalecenia mogą różnić się w zależności od kraju i systemu opieki zdrowotnej. Co to jest rak gruczołu krokowego ograniczony do narządu? Rak gruczołu krokowego ograniczony do narządu to guz, który jest zlokalizowany wyłącznie w obrębie gruczołu krokowego i nie rozprzestrzenia się do innych części ciała. Obejmuje stopnie zaawansowania Natomiast stopień T2 oznacza, że nowotwór może być wyczuwalny podczas badania przez odbytnicę, ale nadal jest ograniczony do gruczołu krokowego. Lekarz prowadzący określa stopień zaawansowania miejscowego, przypisując guzowi podstopnie a, b lub c, w zależności od jego wielkości i liczby płatów prostaty, które zajmuje (ryc. 1 i 2). Metody leczenia Do najbardziej powszechnych metod leczenia raka gruczołu krokowego ograniczonego do narządu należą: leczenie zachowawcze, radykalna prostatektomia oraz radioterapia. Przy wyborze optymalnej ścieżki leczenia bierze się pod uwagę: cechy nowotworu, wywiad chorobowy, Strona 1 / 15

pęcherz moczowy kość łonowa pęcherzyki nasienne guz gruczoł krokowy odbytnica guz nowotworowy w obu płatach narządupęcherzyki nasienne Ryc. 1. Stopień T1 raka prostaty, gdy nowotwór jest zbyt mały, aby był wyczuwalny w czasie badania przez odbytnicę lub widoczny w badaniach obrazowych Ryc. 2. Stopień T2 raka prostaty ograniczonego do narządu wiek pacjenta, rodzaj leczenia dostępnego w danym szpitalu, osobiste preferencje i wartości pacjenta, wsparcie dostępne pacjentowi. Leczenie zachowawcze raka gruczołu krokowego polega na monitorowaniu przez lekarza wzrostu guza i zastosowaniu w razie potrzeby dalszego leczenia. Ten rodzaj leczenia jest ogólnie zalecany w przypadku nowotworów o niskim stopniu w skali Gleasona. Radykalna prostatektomia jest metodą leczenia chirurgicznego. Podczas tego zabiegu usuwa się cały gruczoł krokowy wraz z pęcherzykami nasiennymi. Lekarz może również zalecić radioterapię. Ta metoda leczenia uszkadza i zabija komórki nowotworowe w organizmie. Pacjent może być leczony radioterapią z pól zewnętrznych lub brachyterapią. Strona 2 / 15

Leczenie zachowawcze Leczenie zachowawcze jest metodą leczenia, gdzie postęp choroby jest ściśle monitorowany. W raku prostaty może ono przyjąć formę aktywnego nadzoru lub bacznej obserwacji. Podczas aktywnego nadzoru lekarz monitoruje rozwój nowotworu, opierając się na ścisłym harmonogramie wizyt. Podczas każdej wizyty wykonuje się kilka testów, między innymi, badanie poziomu specyficznego antygenu prostaty (PSA) we krwi. Celem tej metody jest przejście do innych możliwości leczenia, jeżeli istnieją oznaki, że choroba postępuje. Aktywny nadzór jest metodą leczenia raka gruczołu krokowego ograniczonego do narządu o niskim stopniu w skali Gleasona. Jeśli u pacjenta występuje miejscowo zaawansowany rak gruczołu krokowego, zaleca się inne ścieżki leczenia. Z kolei baczna obserwacja jest rodzajem leczenia opartym na obrazie klinicznym chorego. Celem tej metody jest przejście do innych opcji leczenia jedynie wtedy, gdy pojawią się objawy. Lekarz może zalecić baczną obserwację, jeśli inne metody leczenia nie są możliwe w indywidualnym przypadku pacjenta. Pacjent powinien omówić z lekarzem zalety i wady leczenia zachowawczego oraz to, czy w jego konkretnym przypadku metoda ta jest odpowiednia. Radykalna prostatektomia Radykalna prostatektomia jest jedną z metod leczenia chirurgicznego raka gruczołu krokowego ograniczonego do narządu. Jej celem jest usunięcie całego gruczołu krokowego i pęcherzyków nasiennych. Zabieg ten przeprowadza się w znieczuleniu ogólnym. Pacjent powinien omówić z lekarzem zalety i wady radykalnej prostatektomii oraz to, czy w jego konkretnym przypadku metoda ta jest odpowiednia. Na czym polega zabieg radykalnej prostatektomii? Radykalną prostatektomię można przeprowadzać metodą otwartą lub laparoskopową. Podczas zabiegu otwartego chirurg przecina powłoki jamy brzusznej lub dociera do prostaty bezpośrednio z dostępu kroczowego. Prostatę i pęcherzyki nasienne usuwa się, a pęcherz moczowy i cewkę łączy się ze sobą (ryc. 3). W czasie zabiegu lekarz zakłada cewnik, który wspomaga prawidłowe gojenie cewki i pęcherza moczowego. Cewnik na ogół usuwa się po 7 dniach. W trakcie operacji laparoskopowej chirurg instaluje w brzuchu małe plastikowe rurki (trokary). Poprzez nie może wprowadzić narzędzia do usunięcia prostaty. Jedna z rurek służy do wprowadzenia do jamy brzusznej kamery, która pozwala zobaczyć prostatę w obrazie o wysokiej jakości. Zabieg endoskopowy może być również wykonany za pomocą robota chirurgicznego. Skuteczność obu metod w leczeniu guzów ograniczonych do narządu jest podobna. For the removal of a localized prostate tumour with radical prostatectomy, open and laparoscopic surgery appear to be equally effective. Usuwanie węzłów chłonnych miednicy Jeśli rak gruczołu krokowego rozprzestrzenił się do węzłów chłonnych miednicy lub istnieje taka możliwość, lekarz może podjąć decyzję o usunięciu węzłów chłonnych miednicy podczas radykalnej prostatektomii. Zabieg ten fachowo nazywa się limfadenektomią miedniczą. Strona 3 / 15

Ryc. 3a. Radykalna prostatektomia (usuwanie całego gruczołu krokowego i pęcherzyków nasiennych) gruczoł krokowy pęcherz moczowy pęcherzyki nasienne guz pęcherz moczowy Ryc. 3b. Położenie pęcherza moczowego po operacji cewka moczowa Jak należy przygotować się do zabiegu? Lekarz szczegółowo poinstruuje pacjenta, jak powinien przygotować się do zabiegu. W celu przygotowania organizmu do znieczulenia przez sześć godzin przed operacją nie należy jeść, pić ani palić. Jeśli pacjent przyjmuje na stałe leki, powinien ten fakt zgłosić lekarzowi i omówić z nim dalsze postępowanie. Kilka dni przed zabiegiem może być konieczne odstawienie zażywanych leków. Lekarz poinformuje, kiedy będzie można zacząć przyjmować je ponownie. Jakie są skutki uboczne zabiegu? Zazwyczaj można opuścić szpital pomiędzy trzecią a siódmą dobą po zabiegu. Długość pobytu w szpitalu różni się jednak w poszczególnych krajach. Po radykalnej prostatektomii wykonanej metodą otwartą pacjent może przez kilka tygodni odczuwać niewielki ból w dole brzucha. Po zabiegu operacyjnym obswerwuje się problemy z trzymaniem moczu lub zaburzenia erekcji. Może wystąpić konieczność ich leczenia. Pacjent powinien natychmiast zgłosić się do lekarza lub szpitala, jeśli wystąpią następujące objawy: gorączka, utrata dużej ilość krwi, silne dolegliwości bólowe, problemy z oddaniem moczu. Więcej informacji o powrocie do zdrowia po zabiegu można znaleźć w dziale Wsparcie po operacji na stronie XX. Jaka jest skuteczność zabiegu? Radykalna prostatektomia jest powszechnie stosowanym zabiegiem w raku stercza ograniczonym do narządu. Zabieg może spowodować wysiłkowe nietrzymanie moczu (SUI). Dzieje się tak, gdyż w prawidłowych warunkach prostata otacza cewkę moczową, wspo- Strona 4 / 15

magając ją w utrzymywaniu moczu w wypełnionym pęcherzu. Usunięcie prostaty może upośledzać zdolność cewki moczowej do oporu na nacisk. Dolegliwości związane z wysiłkowym nietrzymaniem moczu można złagodzić lub zupełnie wyleczyć za pomocą kilku metod terapeutycznych. Więcej informacji o tych metodach podano w dziale Nietrzymanie moczu po operacji prostaty Informacji dla pacjentów od EAU nt. nietrzymania moczu. Innym częstym powikłaniem radykalnej prostatektomii są zaburzenia erekcji. Podczas zabiegu urolog musi operować w pobliżu nerwów i naczyń prącia. Lekarz stara się zachować pęczki naczyniowo-nerwowe, ale skuteczność tych starań zależy od agresywności raka oraz od umiejscowienia nowotworu. W razie konieczności lekarz może zalecić leczenie wysiłkowego nietrzymania moczu i zaburzeń erekcji. Pacjentów zachęca się do przedstawienia wszystkich wątpliwości swojemu lekarzowi. Wspólnie można zastanowić się, czy inna forma leczenia nie będzie bardziej odpowiednia. Jak będą wyglądały wizyty kontrolne? Po zabiegu radykalnej prostatektomii lekarz układa plan regularnych wizyt kontrolnych. Standardowo wizyty kontrolne odbywają się przez co najmniej pięć lat. Podczas każdej wizyty sprawdza się poziom antygenu swoistego dla stercza (PSA) we krwi. W niektórych przypadkach niezbędne będzie badanie palcem przez kiszkę stolcową (badanie per rectum). Kontrola pooperacyjna jest bardzo ważna, aby monitorować, w jaki sposób przebiega zdrowienie po zabiegu oraz aby sprawdzić ogólny stan zdrowia pacjenta. Dzięki niej może także wykryć ewentualny nawrót choroby. Leczenie dodatkowe po zabiegu operacyjnym Jeśli w trakcie wizyt kontrolnych stężenie PSA nie obniżyło się do odpowiedniego poziomu, który świadczyłby o całkowitym ustąpieniu choroby, może być konieczne zastosowanie leczenia uzupełniającego po to, aby usunąć pozostałe komórki nowotworowe. Pacjent powinien skonsultować z lekarzem, które możliwości leczenia są najlepsze w jego konkretnym przypadku. Należy pamiętać, że podstawowym celem radykalnej prostatektomii jest usunięcie guza i wyleczenie z choroby nowotworowej. Terminy, których może użyć lekarz: otwarta operacja zabieg chirurgiczny, w którym chirurg przecina skórę i inne tkanki, aby mieć bezpośredni dostęp do prostaty operacja z oszczędzeniem pęczków naczyniowo-nerwowych metoda chirurgiczny, która przyczynia się do utrzymania funkcji seksualnych poprzez oszczędzenie nerwów po obu stronach gruczołu krokowego operacja laparoskopowa minimalnie inwazyjna technika chirurgiczna, w której lekarz przez małe nacięcia powłok brzucha wprowadza do jego wnętrza narzędzia, tym samym unikając konieczności znacznego rozcięcia powłok brzusznych system operacji robotycznej zestaw narzędzi umożliwiających wykonanie zabiegu endoskopowego analogicznie do operacji laparoskopowej. Lekarz kontroluje instrumenty chirurgiczne poprzez narzędzie zdalnego sterowania. Strona 5 / 15

Radioterapia Radioterapia uszkadza i niszczy komórki nowotworowe. Leczenie promieniami można stosować na jeden z dwóch sposobów: zewnętrznie lub wewnętrznie (brachyterapia). Komórki raka stercza są na ogół wrażliwe na promieniowanie. Ze względu na postęp w technice radioterapii, metoda ta stała się coraz bardziej skuteczna w leczeniu raka stercza ograniczonego do narządu. Pacjent powinien omówić z lekarzem zalety i wady radioterapii oraz to, czy w jego konkretnym przypadku metoda ta jest odpowiednia. Na czym polega radioterapia? Celem radioterapii jest destrukcja komórek nowotworowych w prostacie. Ponieważ promieniowanie może również niszczyć zdrowe komórki innych narządów, np. pęcherza moczowego, bardzo ważne jest, aby strumień promieni był skoncentrowany głównie na komórkach nowotworowych i jak najmniej uszkadzał okoliczne tkanki. Postępy w dziedzinie radioterapii zwiększyły precyzję koncentracji promieni i pozwoliły na używanie wyższych dawek promieniowania przy mniejszej ilości efektów ubocznych. Jeden standardowy cykl radioterapii z pól zewnętrznych (ryc. 4) trwa około osiem tygodni. Seanse odbywają się pięć dni w tygodniu. Dziennie otrzymuje się jedną dawkę promieniowania. Zabieg trwa każdorazowo około dwudziestu minut, a pacjent nie musi być przyjmowany do oddziału szpitalnego w celu jego wykonania. możliwe pozycje aparatu aparat gruczoł krokowy odbytnica wiązka promieniowania Ryc. 4b. Wiązka promieniowania celowana na prostatę z różnych pozycji gruczoł krokowy Ryc. 4a. Radioterapia z pól zewnętrznych uszkadzająca i niszcząca komórki rakowe Strona 6 / 15

Przed rozpoczęciem cyklu radioterapii przeprowadza się tomografię komputerową. Badanie to wykonuje się, aby określić obszary, które powinny zostać napromienione oraz oznaczyć okoliczne tkanki, których napromieniania należy uniknąć. W ostatnich latach radioterapia wspomagana badaniami obrazowymi stała się szerzej dostępna. W tym typie terapii radioterapeuta bardzo precyzyjnie lokalizuje prostatę za pomocą promieni rentgenowskich lub tomografii komputerowej, aby upewnić się, że dawka promieniowania jest odpowiednio dostarczana do prostaty. Inną formą radioterapii jest brachyterapia. W tym rodzaju terapii źródło promieniowania jest wszczepiane bezpośrednio do prostaty (ryc. 5). Lekarz może zalecić ten typ leczenia w przypadku nowotworów o niskim stopniu w skali Gleasona oraz u pacjentów bez żadnych objawów ze strony dolnych dróg moczowych. Jak należy przygotować się do zabiegu? Lekarz szczegółowo poinstruuje pacjenta, jak powinien przygotować się do zabiegu. Pacjent otrzymuje specjalny terminarz uwzględniający spożywanie pokarmów i płynów przed każdym zabiegiem, aby za każdym razem pęcherz moczowy był prawidłowo wypełniony, a bańka odbytnicy pusta. Jeśli pacjent przyjmuje na stałe leki, powinien ten fakt zgłosić lekarzowi i omówić z nim dalsze postępowanie. Zazwyczaj nie ma potrzeby odstawiania leków przed rozpoczęciem radioterapii. Jakie są skutki uboczne zabiegu? Do częstych działań niepożądanych należą: uczucie pieczenia podczas oddawania moczu, częstomocz i podrażnienie odbytu. Dzieje się tak, ponieważ narządy leżące w okolicy prostaty, głównie odbytnica i pęcherz moczowy, również otrzymują pewną dawkę promieniowania. Na ogół dolegliwości te pojawiają się w połowie cyklu leczenia i zanikają po kilku miesiącach od zakończenia terapii. pęcherz moczowy gruczoł krokowy balon cewnika źródła promieniowania ( igły ) wzornica narzędzie do instalowania igieł głowica ultrasonograficzna odbytnica Ryc. 5. W brachyterapii źródła promieniowania ( igły ) umieszczone bezpośrednio w gruczole krokowym Strona 7 / 15

Częstym skutkiem ubocznym jest także krwawienie z pęcherza moczowego i odbytnicy, nawet kilka lat po zabiegu. Mogą także wystąpić objawy ze strony dolnych dróg moczowych (LUTS) lub zaburzenia erekcji. Uciążliwość skutków ubocznych zależy od cech indywidualnych każdego pacjenta, a także od ogólnego stanu zdrowia i rodzaju otrzymanej radioterapii. Więcej informacji na temat postępowania ze skutkami ubocznymi radioterapii podano w dziale Wsparcie po radioterapii na stronie XX. Jak będą wyglądały wizyty kontrolne? Po zakończeniu pełnego cyklu radioterapii lekarz ułoży plan regularnych wizyt kontrolnych. Standardowo wizyty kontrolne odbywają się przez co najmniej pięć lat. Podczas każdej wizyty sprawdza się poziom antygenu swoistego dla stercza (PSA) we krwi. W niektórych przypadkach niezbędne jest badanie palcem przez kiszkę stolcową (badanie per rectum). Wizyty kontrolne są bardzo ważne, gdyż dzięki nim lekarz może monitorować, w jaki sposób przebiega zdrowienie terapii oraz sprawdzić ogólny stan zdrowia pacjenta. Umożliwiają one także wykrycie ewentualnego nawrotu choroby. Radioterapia w połączeniu z leczeniem hormonalnym Jeśli pacjent ma raka stercza o wysokim stopniu w skali Gleasona, lekarz może zalecić radioterapię w połączeniu z terapią hormonalną. Lekarz omówi szczegółowo, jak należy przygotować się do tego typu leczenia. Leczenie dodatkowe po radioterapii Jeśli w okresie obserwacji stężenie PSA nie obniżyło się do odpowiedniego poziomu, który świadczy o całkowitym usunięciu choroby, może być konieczne zastosowanie leczenia uzupełniającego po to, aby usunąć pozostałe komórki nowotworowe. Zaleca się, aby pacjent porozmawiał z lekarzem na temat tego, która opcja leczenia jest najlepsza w jego konkretnym przypadku. Strona 8 / 15

Nowe techniki leczenia eksperymentalnego Poza leczeniem operacyjnym, radioterapią i postępowaniem zachowawczym istnieją inne możliwości leczenia raka gruczołu krokowego. Są to: kriochirurgiczna ablacja stercza (CSAP), skupiona wiązka fal ultradźwiękowych o dużym natężeniu (HIFU) terapia miejscowa (fokalna). Co to jest kriochirurgiczna ablacja stercza? Kriochirurgiczna ablacja stercza (ang. cryosurgical ablation of the prostate CSAP) jest jedną z technik eksperymentalnych stosowanych w leczeniu raka gruczołu krokowego. Jest minimalnie inwazyjnym zabiegiem, w który do niszczenia komórek nowotworowych wykorzystuje się ujemną temperaturę (rys. 6). Co to jest metoda HIFU? Skupiona wiązka fal ultradźwiękowych o dużym natężeniu (ang. high intensity focussed ultrasound HIFU) jest jedną z technik eksperymentalnych stosowanych w leczeniu raka gruczołu krokowego. Podczas zabiegu tą metodą za pomocą energii fal ultradźwiękowych o wysokiej częstotliwości doprowadza się do rozgrzania komórek rakowych w celu ich zniszczenia (ryc. 7). Co to jest terapia ogniskowa? Terapią ogniskową (fokalną) określa się kilka technik eksperymentalnych, które stosuje się do niszczenia małych guzów gruczołu krokowego. W tego rodzaju terapii komórki nowotworowe niszczy się bezpośrednio, zatem ryzyko uszkodzenia innych tkanek gruczołu krokowego oraz narządów dolnych dróg moczowych jest niewielkie (ryc. 8). bladder prostate after CSAP balloon catheter template ultrasound probe rectum needle to apply the freezing temperatures Fig. 6: Cryosurgical ablation of the prostate (CSAP) kills cancer cells by freezing them. Strona 9 / 15

bladder balloon catheter prostate tumour HIFU probe rectum Fig. 7: High-intensity focussed ultrasound (HIFU) uses the energy of high-frequency sound waves to heat cancer cells and kill them. bladder balloon catheter tumour affected by focal therapy prostate urethra Fig. 8: In focal therapy the prostate tumour cells are targeted directly so there is not much damage to other tissue. Lekarz omówi z pacjentem te możliwości leczenia, jeśli zastosowanie innych rodzajów terapii nie jest w danym przypadku możliwe. Decyzja o wyborze terapii zależy również od osobistych preferencji i wartości pacjenta. Przedstawione metody leczenia lekarz może zaproponować w ramach badania klinicznego. Strona 10 / 15

Leczenie nawrotu choroby Komórki raka prostaty mogą nadal rozrastać się mimo zastosowanego leczenia. Ten etap choroby nazywany jest nawrotem (wznową). Rak może pojawić się w obrębie gruczołu krokowego, w tkankach go otaczających, w węzłach chłonnych miednicy mniejszej albo w innych częściach ciała. Dalsze leczenie uzależnione jest od umiejscowienia tkanki nowotworowej. Aby zlokalizować guz, określić jego cechy i ustalić dalsze leczenie, lekarz zleca badania obrazowe, np. tomografię komputerową (TK), rezonans magnetyczny (MRI), pozytonową tomografię emisyjną (PET) lub scyntygrafię kości. Jeśli pacjent został poddany radykalnej prostatektomii, a stężenie PSA we krwi rośnie, może być to objawem nawrotu choroby. Lekarz może wówczas zalecić radioterapię ratującą. W trakcie tego zabiegu obszar, w którym znajduje się prostata napromieniowuje się, aby zniszczyć komórki nowotworowe. Gdy rak leczony był uprzednio za pomocą radioterapii, wówczas zaleca się leczenie wznowy przez wykonanie radykalnej prostatektomii. Jeśli pacjent był leczony z powodu raka gruczołu krokowego technikami eksperymentalnymi, powinien on porozmawiać z lekarzem, aby wspólnie wybrać sposób leczenia nawrotu choroby, który jest najlepszy w jego konkretnym przypadku. Wsparcie Zdiagnozowanie choroby nowotworowej w istotny sposób wpływa na życie zarówno osoby chorej, jak i jej najbliższych. Może powodować poczucie bezsilności, jak również niepokój, niepewność, strach, a nawet depresję. Poddanie się terapii przeciwnowotworowej jest bardzo obciążające: oddziałuje na życie zawodowe, społeczne i seksualne. Pacjentów zachęca się, aby po wsparcie zwrócili się do lekarza lub pielęgniarki w szpitalu albo lekarza rodzinnego. Będą oni w stanie przekazać informacje o organizacjach zrzeszających pacjentów z podobnymi chorobami lub innych stowarzyszeniach mogących zapewnić wsparcie psychologiczne bądź pomóc w kwestiach praktycznych, takich jak pomoc finansowa. Przygotowanie się do konsultacji Przygotowanie się do wizyty u lekarza może być bardzo przydatne. Pomoże zarówno pacjentowi, jak i lekarzowi lepiej odpowiedzieć na wszelkie pytania i wyjaśnić ewentualne wątpliwości. Ponadto pozwoli ono pacjentowi przygotować się do leczenia i możliwych działań ubocznych. Oto kilka porad, z których warto skorzystać: Zapisz na kartce pytania, jakie chcesz zadać lekarzowi. Dzięki temu nie zapomnisz, o co planujesz zapytać. Spisanie pytań umożliwi również usystematyzowanie całej rozmowy. Jeżeli to możliwe, zabierz ze sobą bliską osobę. Jest to również dobry sposób na zapamiętanie większej ilości informacji, jakie lekarz ma do przekazania, gdyż osoba towarzysząca zapewne zwróci uwagę na inne kwestie. Spytaj o dokładny typ raka prostaty. Jeśli lekarz używa słownictwa, którego nie rozumiesz, poproś o wyjaśnienie. Powiedz lekarzowi, jakie leki zażywasz i czy stosujesz metody medycyny niekonwencjonalnej. Niektóre leki i terapie mogą wpływać na skuteczność leczenia przeciwnowotworowego. Po konsultacji można: Strona 11 / 15

poszukać dokładniejszych informacji o swoim nowotworze w Internecie lub bibliotece. Należy pamiętać, że nie wszystkie informacje znalezione w Internecie są wiarygodne. Lekarz lub zespół medyczny mogą wskazać odpowiednie strony internetowe. nawiązać kontakt z odpowiednią organizacją pacjencką w celu uzyskania dodatkowych informacji oraz wsparcia, omówić z zespołem medycznym ewentualne kwestie finansowe związane z leczeniem. Osoby te mogą pomóc dotrzeć do podmiotów udzielających w tym względzie porad, a nawet pomocy finansowej. poprosić o opinię drugiego specjalistę (jeśli odczuwasz taką potrzebę). Jak znaleźć miejscową organizację pacjencką Stowarzyszenia pacjentów mogą okazać się bardzo pomocne. O dane miejscowej organizacji można poprosić lekarza rodzinnego, pielęgniarkę lub lekarza w szpitalu. Informacje takie można również znaleźć w Internecie. spisać na kartce wszystkie czynności, które dodają energii i wykonywać je w pierwszej kolejności, w ciągu dnia lub tygodnia, skorzystać z pomocy przy codziennych obowiązkach domowych (pranie, sprzątanie, pielęgnacja ogródka), pozwolić sobie na kilka krótkich drzemek w czasie dnia, starać się być możliwie aktywnym. Należy pamiętać, że codzienne krótkie spacery przyniosą lepsze efekty niż jeden długi marsz raz w tygodniu. przy planowaniu wizyt, spotkań czy wyjazdów, mieć na uwadze, że może wystąpić potrzeba dodatkowego czasu w ciągu dnia na odpoczynek. Dobrze jest poruszyć tę kwestię z rodziną, przyjaciółmi lub opiekunem, aby można było odpowiednio zaplanować chwilę przerwy. Pacjent powinien również bez skrępowania zgłaszać takim osobom, że czuje się zmęczony. Prostatektomia radykalna może spowodować wysiłkowe nietrzymanie moczu (SUI). Objawia się ono niekontrolowanym wypływem moczu z cewki moczowej w czasie różnych aktywności fizycznych, np. przy kaszlu, śmiechu, bieganiu czy podnoszeniu ciężarów. Oto kilka porad, które pomogą opanować dolegliwości: Wsparcie po operacji W pierwszych dniach po zabiegu operacyjnym pacjent może potrzebować pomocy w codziennych czynnościach. Jeśli ma się taką możliwość, można poprosić rodzinę, przyjaciół lub sąsiadów o pomoc w robieniu zakupów, gotowaniu, sprzątaniu, praniu, czy pracach w ogródku. Można również zapytać zespół medyczny o profesjonalną pomoc domową. Normalnym stanem po operacji jest osłabienie. Oznacza to, że pacjent może odczuwać większe niż zwykle zmęczenie, być pozbawiony energii i mieć problemy z koncentracją. Objawy te nie ustępują nawet po okresie snu. Większość pacjentów odczuwa osłabienie przez około jeden do dwóch miesięcy po zabiegu. Aby poradzić sobie ze zmęczeniem, można Sprawdź, gdzie jest najbliższa toaleta. Nie wstydzić się ani nie bój się zapytać, gdzie można skorzystać z toalety, jeśli jest się daleko od domu. Jeśli masz problemy z wyciekaniem moczu przez cewkę, skorzystaj ze specjalnej bielizny pochłaniającej krople moczu lub przeznaczonych do tego celu gąbek i poduszeczek. Zakłada się je wokół prącia i nosi pod bielizną. Można również kupić pochłaniacze nieprzyjemnych zapachów. Należy zapytać o nie swojego lekarza lub farmaceutę. Noś ciemne ubrania. Na ubraniach jaśniejszego koloru plamy moczu są bardziej widoczne. Noś luźne ubrania dla własnego komfortu. Miej w zapasie dodatkowy komplet bielizny. Więcej informacji o tym zagadnieniu podano w dziale Życie z nietrzymaniem moczu Informacji dla pacjentów od EAU nt. nietrzymania moczu. Strona 12 / 15

Kolejnym, typowym problemem, jaki może dotknąć pacjenta po operacji są zaburzenia erekcji. Istnieją liczne metody leczenia tego zaburzenia. Do najpopularniejszych należą tabletki, specjalne zastrzyki i protezy. Zaleca się, aby pacjent porozmawiał z lekarzem na temat tego, która opcja leczenia jest najlepsza w jego konkretnym przypadku. Z zaburzeniami erekcji i nietrzymaniem moczu niekiedy trudno jest sobie poradzić. Dolegliwości te wywierają na chorego bardzo poważny, psychologiczny wpływ. Pacjentów zachęca się, aby porozmawiali na ten temat ze swoim chirurgiem, pielęgniarką lub lekarzem rodzinnym. Osoby te mogą pomóc znaleźć odpowiednie wsparcie. Wsparcie podczas radioterapii Radioterapii na ogół nie wpływa na zdolność wykonywania codziennych czynności. Leczenie może jednak spowodować osłabienie i oddziaływać na pracę pęcherza i jelit. Osłabienie mogą potęgować codzienne wizyty w szpitalu. Zazwyczaj dolegliwości związane z radioterapią ustępują do kilku miesięcy po leczeniu. Napromienianie może podrażniać skórę. Należy zatem: ma na celu omówienie wyników leczenia i ustalenie harmonogramu kolejnych wizyt. Pacjent powinien zapytać o plan opieki, aby dowiedzieć się, jak często konieczne są spotkania z lekarzem oraz jakie badania należy wykonywać przed kolejnymi wizytami. Plan taki zależny jest od rodzaju i zaawansowania choroby Przed każdą wizytą dobrze jest spisać pytania, które chce się zadać, np.: Czy jestem już wyleczony? Czy potrzebne jest dodatkowe leczenie? Jeśli tak, jakie opcje leczenia są dostępne w oim przypadku? Jakie badania muszę wykonać przed kolejną wizytą kontrolną? Należy pamiętać, że przestrzeganie terminów kolejnych wizyt kontrolnych jest bardzo ważne. Dzięki nim lekarz na bieżąco ocenia stan zdrowia pacjenta i jest w stanie odpowiednio wcześnie wykryć wznowę nowotworu. Wszelkie nowe objawy, które mogą być związane z rakiem prostaty, należy bezwzględnie zgłaszać swojemu lekarzowi. Jeśli zauważy się je przed wizytą kontrolną, należy wówczas bez wahania skontaktować się ze swoim zespołem medycznym. unikać drapania i pocierania napromienianych okolic, zapytać lekarza lub pielęgniarkę, jaki rodzaj balsamu do skóry stosować, aby unikać podrażnienia, unikać ekspozycji obszarów napromienianych na słońce, używać kremów do opalania z wysokim filtrem, nosić luźne ubrania z naturalnych tkanin, np. len czy bawełna, codziennie przemywać skórę delikatnym mydłem i letnią wodą, po każdym myciu delikatnie osuszać skórę miękkim ręcznikiem, nie korzystać z sauny. Wizyty kontrolne Po zakończeniu radioterapii pacjent odbywa wizytę u lekarza prowadzącego. Pierwsza wizyta kontrolna Wskazówki dotyczące stylu życia Prowadzenie zdrowego trybu życia zarówno podczas leczenia, jak i po jego zakończeniu jest bardzo ważne. W miarę możliwości należy regularnie ćwiczyć. Dobrze jest znaleźć czynność, którą wykonuje się z przyjemnością. W razie wątpliwości można poprosić lekarza o skierowanie do fizjoterapeuty. Pacjent powinien starać się utrzymywać zrównoważoną dietę bogatą w warzywa, owoce, nabiał. Należy również pamiętać o spożywaniu pokarmów zawierających skrobię (chleb, ziemniaki, ryż, makaron) oraz bogatych w białko (mięso, ryby, jajka, rośliny strączkowe). Należy ograniczyć spożycie cukru, soli i tłustych potraw. W razie wątpliwości można poprosić lekarza o skierowanie do dietetyka. Warto rzucić palenie. Pomoże to wrócić szybciej do formy po leczeniu. Strona 13 / 15

Wsparcie psychologiczne Po zabiegu pacjenci często martwią się o rokowanie, wpływ raka na życie towarzyskie, sytuację finansową i inne aspekty życia. Powszechną obawą jest też strach przed nawrotem nowotworu. Te niepokojące myśli pojawiają się u większości chorych i ich bliskich. Pacjentów zaniepokojonych nawrotem choroby zachęca się do rozmowy na temat ryzyka wznowy nowotworu z lekarzem prowadzącym. Można także zapytać o fachowe wsparcie psychologiczne, jeśli potrzebuje się kogoś, z kim można porozmawiać. Organizacje pacjentów również mogą zaoferować wsparcie. Leczenie może ograniczać aktywność zawodową pacjenta. W takiej sytuacji warto porozmawiać ze swoim przełożonym o kwestiach dotyczących powrotu do pracy (być może w niepełnym wymiarze godzin lub na innym stanowisku). Dobrze jest też zapytać członków zespołu medycznego o możliwe finansowe konsekwencje leczenia. Osoby te mogą pomóc dotrzeć do podmiotów udzielających w tym względzie porad, a nawet pomocy finansowej. Efekty uboczne leczenia mogą znacząco utrudnić pełny udział w życiu towarzyskim i zawodowym, a zmiany w życiu codziennym związane z chorobą lub leczeniem mogą prowadzić do izolacji. Pacjent może w tej kwestii zwrócić się do lekarza lub pielęgniarki. Pomogą oni w znalezieniu odpowiedniego wsparcia. Rozpoznanie nowotworu może zmienić priorytety i cele życiowe oraz sposób, w jaki patrzy się na życie. Może to mieć wpływ na pracę i relacje z innymi, co z kolei może wywołać uczucie dezorientacji i niepewności. Warto porozmawiać o tym z rodziną i przyjaciółmi, poświęcając na to tyle czasu, ile będzie potrzebne. Jeśli rozmowa o takich problemach z osobami bliskimi jest krępująca, można zwrócić się do zespołu opieki zdrowotnej o skierowanie do psychologa. Pomoże on w radzeniu sobie z nowymi odczuciami i pozwoli zrozumieć, jakich zmian oczekuje się i potrzebuje. Leczenie onkologiczne może wpływać na seksualność. Na życie seksualne dodatkowy negatywny wpływ może mieć uczucie przygnębienia czy osłabienia. Ważne jest, aby porozmawiać z partnerką o swoich uczuciach. Istnieje wiele sposobów na utrzymanie intymnej więzi. Jeśli aktywność seksualna sprawia trudność, można po prostu przebywać blisko kochanej osoby, dotykać się, przytulać, siedzieć lub leżeć koło siebie. Wsparcie dla rodziny i przyjaciół Diagnoza raka dotyka nie tylko pacjenta, ale także ludzi wokół niego. Bliskiej osobie można zaoferować wsparcie na wiele sposobów. Można pomagać w codziennych czynnościach, takich jak pranie, praca w ogródku czy zakupy w sklepie spożywczym. Pomocna może również być wspólna wizyta u lekarza. Można zaproponować podwiezienie do szpitala bądź pomoc przy formułowaniu pytań do lekarza w czasie konsultacji. Obecność drugiej osoby podczas samej wizyty także będzie przydatna: osoba towarzysząca zapewne skupi się na innych zagadnieniach i lepiej je zapamięta, co ułatwi późniejsze wspólne ich omówienie. Wspólna wizyta jest też dobrą okazją, aby zapytać lekarza, jak leczenie wpłynie na życie pacjenta i osób mu bliskich pod względem konieczności opieki nad pacjentem i skutków psychicznych. Diagnoza i leczenie może mogą wywołać u pacjenta i jego najbliższego otoczenia wiele emocji. Leczenie raka jest intensywne i może diametralnie zmienić życie. Mogą pojawić się pytania o rokowania, następstwa terapii, a nawet o ryzyko śmierci. Najlepszą formą pomocy, jaką osoba bliska może zaoferować pacjentowi to bycie przy nim i uważne wysłuchanie go nie musi mieć się gotowych odpowiedzi na jego pytania. Po dodatkowe wsparcie można zgłosić się do lekarza rodzinnego lub zespołu leczącego chorego. Pomoc członkom rodziny i przyjaciołom osoby z nowotworem oferują także organizacje pacjenckie. Wsparcie dla partnerek Rozpoznanie nowotworu może położyć się cieniem Strona 14 / 15

na związku dwojga osób. Częste rozmowy stają się coraz trudniejsze ze względu na czas i energię włożone w leczenie. O swoich problemach można porozmawiać z terapeutą. Partnerki pacjentów mogą doświadczać podobnego stresu, gniewu i depresji co sami pacjenci. Można poczuć się wyczerpaną zarówno fi zycznie, jak i emocjonalnie. Wynika to z obowiązku dbania o partnera i przejęcia w domu dodatkowych zadań. Należy pamiętać o zorganizowaniu sobie czasu dla siebie, nie zapominając o własnych potrzebach i pragnieniach. Leczenie onkologiczne, któremu partner się poddaje, może mieć wpływ na aktywność seksualną. Warto jest porozmawiać z partnerem o własnych odczuciach i obawach. Istnieje wiele sposobów na utrzymanie intymnej więzi. Można być blisko siebie, dotykać się, przytulać, siedzieć lub leżeć koło siebie. Zupełnie naturalne są obawy o pozostanie samej. Po dodatkowe wsparcie można zgłosić się do lekarza rodzinnego lub osoby duchownej. Pomoc dla partnerek oferują także organizacje pacjentów. Informacje tu zawarte zostały po raz ostatni uaktualnione w styczniu 2015 roku. Ta strona zawiera tylko ogólne informacje i nie dotyczy Twojej indywidualnej sytuacji zdrowotnej. Jeśli masz jakiekolwiek pytania lub wątpliwości dotyczące Twojego zdrowia, powinieneś skontaktować się ze swoim lekarzem. Znalezione tu informacje zostały w polskiej wersji językowej opracowane przez dr. Romana Sosnowskiego oraz studentów CMUJ. Niniejsze informacje zostały opracowane przez EAU we współpracy z działającą w ramach EAU Sekcją Uroonkologii EAU (EAU Section of Uro-Oncology ESOU), Sekcją Młodych Urologów Akademickich (EAU Young Academic Urologists YAU), Europejskim Towarzystwem Pielęgniarek Urologicznych (European Association of Urology Nurses EAUN) oraz stowarzyszeniem pacjentów Europa Uomo. Treść tej ulotki jest zgodna z wytycznymi EAU. Twórcy serii: dr Roderick van den Bergh prof. dr Zoran Culig prof. dr Louis Denis prof. Bob Djavan Enzo Federico Günter Feick dr Pirus Ghadjar dr Alexander Kretschmer prof. dr Feliksas Jankevičius prof. dr Nicolas Mottet dr Bernardo Rocco Maria Russo Utrecht, Holandia Innsbruck, Austria Antwerpia, Belgia Wiedeń, Austria Triest, Włochy Pohlheim, Niemcy Berlin, Niemcy Monachium, Niemcy Wilno, Litwa Saint-Étienne, France Mediolan, Włochy Orbassano, Włochy Polska wersja opracowana przez Roman Sosnowski oraz studentów CMUJ. we współpracy z PTU: Więcej informacji na temat raka gruczołu krokowego oraz innych chorób urologicznych można znaleźć na naszej stronie internetowej: http://patients.uroweb.org/pl Strona 15 / 15