Słownik pojęć związanych z rakiem gruczołu krokowego

Transkrypt

1 Informacje dla pacjentów Język polski Słownik pojęć związanych z rakiem gruczołu krokowego agoniści LHRH l eki stosowane w leczeniu choroby nowotworowej gruczołu krokowego w celu zatrzymania produkcji testosteronu w jądrach. aktywny nadzór forma leczenia oparta na ścisłym harmonogramie wizyt, w której lekarz aktywnie monitoruje wzrost nowotworu. Przy każdej wizycie wykonuje się obrazowanie (RTG, USG, TK) oraz inne niezbędne badania. androgeny męskie hormony płciowe, które są odpowiedzialne za powstanie i utrzymanie męskich cech organizmu, np. zarostu i niższego tonu głosu. anemia (niedokrwistość) obniżenie poziomu krwinek czerwonych. Jest to najbardziej powszechne zaburzenie układu krwiotwórczego. Powoduje m.in. zmęczenie, słabszą wydolność organizmu, gorszą koncentrację. antagoniści LHRH leki stosowane w leczeniu choroby nowotworowej gruczołu krokowego w celu zatrzymania produkcji testosteronu poprzez zahamowanie produkcji androgenów. badanie per rectum badanie, podczas którego lekarz za pomocą palca ocenia wielkość, kształt i konsystencję gruczołu krokowego. Pozwala to wykryć m.in. powiększenie lub nowotwór złośliwy tego narządu. badanie PSA badanie poziomu PSA (antygenu specyficznego dla gruczołu krokowego) we krwi. Wysoki poziom tego markera może sugerować zaburzenia w obrębie gruczołu krokowego. bezobjawowy niepowodujący dolegliwości i wykryty przypadkowo. Inaczej: asymptomatyczny. biopsja pobranie fragmentu tkanki z organizmu w celu jej zbadania i zdobycia informacji niezbędnych do postawienia diagnozy, kontroli i leczenia. brachyterapia niekiedy zwana implantacją igieł, polega na umieszczeniu w obrębie tkanki nowotworowej igieł izotopów promieniotwórczych i ustawienie ich w odpowiedniej pozycji, by w najbardziej skuteczny sposób wyleczyć chorobę. chemioterapia leczenie choroby nowotworowej za pomocą cytostatyków, czyli substancji toksycznych dla komórek. Leki te silniej działają na komórki szybko dzielące się, np. nowotworowe. Strona 1 / 8

2 chłonkotok wyciek płynu limfatycznego (limfy) na skórę, który powoduje podrażnienie skóry i może doprowadzić do infekcji. choroba układu krążenia choroba dotycząca serca i naczyń krwionośnych. Inaczej: choroba układu sercowo-naczyniowego. cewka moczowa przewód wyprowadzający mocz z pęcherza moczowego. cewnik pusta w środku giętka rurka, która służy do wprowadzania płynów do ludzkiego ciała lub ich upuszczania. W urologii cewniki stosuje się przede wszystkim w celu odprowadzania moczu z pęcherza moczowego. częstomocz potrzeba częstszego oddawania moczu, zwykle więcej niż 8 razy dziennie. efekt flary fachowo określany jako zjawisko flare-up, początkowy wzrost stężenia testosteronu w organizmie wywołany zastosowaniem leków agonistów LHRH. enzym biologicznie czynna substancja, złożona z dużych cząsteczek, niezbędna dla przebiegu procesów przemiany materii w organizmie. estrogeny grupa żeńskich hormonów płciowych odpowiedzialnych za kształtowanie żeńskich cech płciowych oraz regulację cyklu menstruacyjnego i reprodukcji. fizykalny odnoszący się do ciała. frakcjonowanie w radioterapii sposób dzielenia dawek napromieniania na mniejsze przy zachowaniu jednej lub większą ilości przerw między sesjami naświetlań. ginekomastia zaburzenie hormonalne, w którym u mężczyzn dochodzi do niezłośliwego powiększenia tkanki piersi gruczoł dokrewny narząd produkujący hormony, które uwalnia do krwi lub do innych części ciała. gruczoł krokowy gruczoł produkujący płyn, będący składową nasienia. Zlokalizowany u mężczyzn w dolnych drogach moczowych, poniżej pęcherza moczowego i wokół cewki moczowej (zob. pęcherz moczowy, dolne drogi moczowe, cewka moczowa). Inaczej: prostata, stercz. gruczoł piersiowy parzysty gruczoł zlokalizowany w piersi. U kobiet może produkować mleko. Inaczej: gruczoł mlekowy. guz pierwotny w uogólnionej chorobie nowotworowej pierwsze ognisko nowotworu, z którego komórki rakowe rozprzestrzeniły się na inne tkanki i organy. Umiejscowienie guza pierwotnego rzutuje na wybór opcji leczenia. Strona 2 / 8

3 guz złośliwy nowotwór naciekający otaczające tkanki w sposób ciągły lub przerywany. Może (drogą naczyń krwionośnych i chłonnych) przerzutować, czyli rozprzestrzeniać się do innych miejsc organizmu. HIFU (ang. high-intensity focussed ultrasound) skupiona wiązka fal ultradźwiękowych o dużym natężeniu. Zabieg minimalnie inwazyjny, w którym do nagrzania i zniszczenia komórek nowotworowych stosuje się energię ultradźwiękową. hormony cząsteczki produkowane w gruczołach dokrewnych i wydzielane do krwi, skąd docierają do odpowiednich narządów. Wpływają one na czynność i zachowanie organizmu. immunoterapia metoda leczenia nowotworu polegająca na stymulacji układu odpornościowego do walki z komórkami guza. jądra parzysty narząd męskiego układu płciowego odpowiedzialny za produkcję plemników i testosteronu (męskiego hormonu płciowego). Inaczej: gonady. kardiolog lekarz, który jest specjalistą w zakresie chorób układu krążenia. kastracja chemiczna lub chirurgiczna metoda zatrzymania produkcji androgenów bądź zahamowania efektu ich działania. kastracja chemiczna metoda leczenia, w której w celu zatrzymania produkcji androgenów lub zablokowania ich działania na organizm stosuje się leki. klasyfikacja TNM (ang. tumour, node, metastasis) międzynarodowa klasyfikacja onkologiczna służąca określaniu stopnia zaawansowania nowotworu na podstawie następujących cech: wielkość i inwazyjność guza (T), zajęcie węzłów chłonnych (N), przerzuty odległe (M). kriochirurgiczna ablacja gruczołu krokowego (ang. cryosurgical ablation of the prostate CSAP) minimalnie inwazyjna technika leczenia, w której do zniszczenia komórek nowotworowych bezpośrednio stosuje się niską temperaturę. krocze (łac. perineum) obszar między odbytem a moszną lub wargami sromowymi. łagodne powiększenie wzrost komórek w organizmie, który nie jest wzrostem nowotworowym. łagodne powiększenie gruczołu krokowego (ang. benign prostatic enlargement BPE) powiększenie gruczołu krokowego związanego ze zmianami hormonalnymi zachodzącymi wraz z wiekiem. leczenie oparte na objawach klinicznych dokładna obserwacja stanu zdrowia pacjenta. Wdrożenie leczenia następuje tylko w momencie pojawienia się objawów lub ich zmiany. Strona 3 / 8

4 leczenie zachowawcze metoda leczenia, w której lekarz obserwuje stan zdrowia pacjenta i w razie konieczności zaleca odpowiednie terapie. lek antyandrogenny lek, który blokuje działanie androgenów. Inaczej: antyandrogen. lek iniekcyjny typu depot lek, który podaje się zwykle domięśniowo lub podskórnie. Substancja czynna jest ciałem stałym lub związana z tłuszczami, co powoduje długie uwalnianie leku. Pozwala to zmniejszyć częstotliwość podawania. lek sterydowy lek, który imituje działanie hormonu na organizm. Niektóre leki sterydowe mają działanie przeciwzapalne, inne podobne do testosteronu. leki adrenolityczne grupa leków, które zmniejszają lub blokują produkcję adrenaliny. miejscowo zaawansowany rak gruczołu krokowego rak gruczołu krokowego naciekający poza obręb narządu oraz naciekają- cy otaczające go tkanki. multidyscyplinarny wielodyscyplinarny, związany z różnymi gałęziami wiedzy lub nauki. W medycynie przymiotnik ten oznacza np. jednoczesne zaangażowanie urologów, onkologów, radioterapeutów, psychologów i innych specjalistów w leczenie nowotworów na różnych płaszczyznach. nietrzymanie moczu bezwolne oddawanie (gubienie) moczu. nowe leki hormonalne grupa leków stosowanych w terapii raka gruczołu krokowego opornego na kastrację, gdy standardowe leczenie hormonalne nie jest już skuteczne. objawy ze strony dolnych dróg moczowych objawy wywoływane łagodnym powiększeniem gruczołu krokowego. Mogą one również wskazywać na inne choroby układu moczowego (zob. układ moczowy). W skrócie: LUTS. obrazowanie medyczne tworzenie obrazów ciała za pomocą rentgenografii, ultrasonografii i innych technik. obrazowanie metodą rezonansu magnetycznego technika, w której do uzyskania obrazów ludzkiego ciała stosuje się silne pole magnetyczne i fale radiowe. W skrócie: MR, MRI. obrzęk obwodowy obrzęk oznacza spuchnięcie, natomiast obrzęk obwodowy odnosi się konkretnie do spuchnięcia kostek i nóg. odbytnica ostatni odcinek jelita grubego, kończący się na odbycie. onkolog lekarz specjalistycznie wykształcony w kierunku diagnozowania, leczenia i obserwacji osób cierpiących na każdy typ nowotworu. operacja laparoskopowa minimalnie inwazyjna technika chirurgiczna, w której lekarz przez małe nacięcia powłoki brzucha wprowadza do jego wnętrza narzędzia, tym samym unikając konieczności znacznego rozcięcia powłok brzusznych. Strona 4 / 8

5 opieka paliatywna rodzaj opieki, której celem jest optymalizacja jakości życia pacjenta w terminalnych stadiach choroby, pod względem fizycznym, psychicznym, społecznym i duchowym. orchiektomia metoda kastracji chirurgicznej, w której usuwa się jedno lub obydwa jądra. W przypadku jednostronnego wycięcia mówi się o hemikastracji, natomiast zabieg wycięcia obu jąder określa się mianem kastracji. Inaczej: orchidektomia. osłabienie uczucie większego niż zwykle zmęczenia i braku energii, utrzymujące się mimo prawidłowej ilości snu. Mogą mu towarzyszyć bóle stawów, mięśni i klatki piersiowej. osteoporoza choroba kości polegająca na zmniejszeniu się ich masy. patomorfolog lekarz badający narządy, tkanki i płyny ustrojowe w poszukiwaniu zmian chorobowych. Pełni podstawową funkcję w diagnozowaniu i ocenie stopnia zaawansowania choroby nowotworowej. Inaczej: patolog. prostatektomia zabieg chirurgiczny, podczas którego usuwa się gruczoł krokowy. pęcherz moczowy narząd zbierający mocz wypływający z nerek (zob. nerki). pęcherzyki nasienne para gruczołów zlokalizowanych poniżej pęcherza moczowego. Ich zadaniem jest produkcja nasienia. płaty określona część lub rozszerzenie narządu widoczne bez użycia mikroskopu. pozytonowa tomografia emisyjna (PET) badanie obrazowe, w którym w celu wykrycia choroby w organizmie wykorzystuje się substancję radioaktywną. PET pozwala także na ocenę pracy narządów i tkanek. prącie męski narząd reprodukcyjny, który także wyprowadza mocz z organizmu. psychologiczny odnoszący się do umysłu lub mający na niego wpływ. radioterapeuta onkologiczny lekarz specjalista w dziedzinie radioterapii wykorzystywanej w celu leczenia nowotworów. radioterapia metoda leczenia nowotworów złośliwych, która polega na niszczeniu komórek nowotworowych za pomocą promieniowania jonizującego (najczęściej rentgenowskiego). radioterapia z pól zewnętrznych (ang. external beam radiation therapy EBRT) typ radioterapii, w którym zewnętrzne źródło promieniowania jest celowane w kierunku określonej części ciała. Strona 5 / 8

6 rak gruczołu krokowego ograniczony nowotwór gruczołu krokowego nienaciekający sąsiednich struktur (zawar- do narządu ty całkowicie w gruczole krokowym) i bez przerzutów odległych. rak gruczołu krokowego oporny na kastrację typ raka gruczołu krokowego, który wymaga jedynie niskich poziomów androgenów, aby kontynuować wzrost. rokowanie przewidywanie prawdopodobnego efektu leczenia. ścieżka leczenia program terapii zawierający poszczególne zadania i interwencje zdefiniowane, zoptymalizowane i ustawione w odpowiedniej kolejności, co umożliwia zespołowi medycznemu sprawną pracę nad zdrowiem pacjenta. Inaczej: ścieżka terapeutyczna. scyntygrafia kości badanie obrazowe, które pozwala na wykrycie przerzutów choroby nowotworowej do kości. skala Gleasona określa złośliwość nowotworu gruczołu krokowego w oparciu o cechy komórek nowotworowych. Każdemu typowi komórek nowotworowych przypisuje się stopień od 1 do 5. Patomorfolog sumuje wyniki dwóch najczęściej pojawiających się wzorców utkań komórek uzyskanych w materiale. Nowotwory z większym wynikiem są bardziej agresywne i trudniejsze w leczeniu. stopień zaawansowania klinicznego nowotworu stratyfikacja ryzyka swoisty antygen sterczowy system operacji robotycznej szyja pęcherza moczowego terapia antyandrogenowa stan rozwoju choroby nowotworowej w organizmie, zwykle określany na podstawie wielkości guza oraz przerzutów do węzłów chłonnych i narządów odległych. Inaczej: stadium zaawansowania klinicznego nowotworu. narzędzie wykorzystywane w celu wyboru ścieżki leczenia. Opiera się ono na ocenie charakterystyki choroby oraz indywidualnych cech pacjenta, tj. wywiadzie chorobowym, wywiadzie rodzinnym i ogólnym stanem zdrowia. (ang. prostate-specific antigen PSA) białko produkowane przez gruczoł krokowy, którego poziom może wzrastać u mężczyzn z łagodnym powiększeniem gruczołu krokowego, jego zapaleniem lub rakiem. Inaczej: antygen specyficzny dla gruczołu krokowego. zestaw narzędzi umożliwiających wykonanie zabiegu endoskopowego analogicznie do operacji laparoskopowej. Lekarz kontroluje instrumenty chirurgiczne poprzez narzędzie zdalnego sterowania. grupa mięśni, która łączy pęcherz moczowy z cewką moczową. Mięśnie te kurczą się w celu utrzymania moczu w pęcherzu i rozluźniają podczas mikcji (oddawania moczu), aby przepuścić mocz do cewki moczowej. metoda leczenia raka gruczołu krokowego (prostaty). Celem terapii jest zatrzymanie lub spowolnienie rozwoju nowotworu poprzez obniżenie poziomu androgenów lub uniemożliwienie zajęcia przez nie komórek gruczołu krokowego. Znana jest także pod skrótem ADT (ang. androgen deprivation therapy). Strona 6 / 8

7 terapia hormonalna każda metoda leczenia, w której stosuje się hormony. terapia miejscowa ogólny termin określający różne techniki minimalnie inwazyjne stosowane w celu zniszczenia nowotworów o małych rozmiarach. Głównym celem terapii miejscowej jest ograniczenie uszkodzeń otaczających tkanek. Inaczej: terapia fokalna. terapia ratująca terapia nowotworowa stosowana razem z główną metodą leczniczą albo po niej. Może być częścią leczenia zapobiegającego wznowie choroby lub elementem opieki paliatywnej. testosteron hormon sterydowy (androgen) produkowany głównie w jądrach, odpowiedzialny za męskie cechy płciowe. tomografia komputerowa (TK) technika obrazowania, która polega na wykonywaniu serii zdjęć rentgenowskich ciała. uderzenia gorąca zaburzenie, które objawia się zaczerwienieniem skóry, poceniem się i nagłym poczuciem ciepła wewnątrz ciała. układ moczowy układ narządów w organizmie, którego funkcja polega na produkcji, przemieszczaniu i wydalaniu moczu. Składa się z: dwóch nerek, dwóch moczowodów, pęcherza moczowego i cewki moczowej. Układ moczowy u mężczyzn i kobiet jest bardzo podobny, a jedyną różnicą jest długość cewki moczowej, która jest dłuższa u mężczyzn. ultrasonografia technika obrazowania wykorzystująca ultradźwięki o wysokiej częstotliwości w celu stworzenia obrazu wnętrza ciała. W skrócie: USG. uogólniona choroba nowotworowa stan, w którym występują przerzuty odległe wskutek rozsiewu z ogniska pierwotnego. Inaczej: rozsiana choroba nowotworowa, nowotwór rozsiany, nowotwór z przerzutami, choroba przerzutowa. urolog lekarz specjalizujący się w leczeniu chorób układu moczowego i męskich narządów płciowych. węzły chłonne owalne narządy niewielkich rozmiarów, które odgrywają ważną rolę w regulacji odpowiedzi immunologicznej organizmu. wysiłkowe nietrzymanie moczu (ang. stress urinary incontinence SUI) pojawia się, gdy pęcherz moczowy lub zwieracz cewki moczowej nie stawiają oporu wypełnieniu. W konsekwencji w trakcie nagłego wzrostu ciśnienia w dolnych drogach moczowych dochodzi do mimowolnego wycieku moczu. Do gubienia moczu może dojść podczas takich czynności jak kaszel, kichanie, śmiech, wysiłek fizyczny (bieganie, skakanie, podnoszenie ciężarów itp.). Strona 7 / 8

8 wywiad chorobowy badanie podmiotowe, ogólne informacje dotyczące poprzednich zabiegów, przebytych chorób, alergii oraz leków, które pacjent obecnie zażywa. wznowa pojawienie się nowotworu po pewnym czasie od zakończenia leczenia. Nawrót może wystąpić w pierwszym ognisku nowotworu lub w innym rejonie ciała. Nie ma ustalonego okresu, po jakim wykrycie ponownych zmian nowotworowych uważa się za wznowę. Większość lekarzy za nawrót przyjmuje jednak ponowną aktywność nowotworu po upływie co najmniej roku. Inaczej: nawrót. zabieg otwarty zabieg, w którym chirurg przecina skórę i tkanki, żeby mieć bezpośredni dostęp do struktur lub narządów. zaburzenia erekcji niezdolność do uzyskania lub utrzymania erekcji. zespół ucisku rdzenia kręgowego znieczulenie (ogólne, podpajęczynówkowe, miejscowe) stan nagły, w którym guz lub fragment kości uciska nerwy wchodzące w skład rdzenia kręgowego. Przed zabiegiem pacjentowi podaje się specjalny środek, aby nie odczuwał bólu. W znieczuleniu ogólnym (narkozie) pacjent jest nieprzytomny i nieświadomy tego, co się z nim dzieje. Natomiast w znieczuleniu miejscowym lub podpajęczynówkowym pacjent pozbawiony jest czucia w tej części ciała, gdzie zabieg jest wykonywany. Po zabiegu znieczulenie stopniowo słabnie. zwieracz cewki moczowej mięśnie kontrolujące wydalanie moczu z pęcherza moczowego przez cewkę moczową. W trakcie ich skurczu cewka moczowa jest zamknięta. Informacje tu zawarte zostały po raz ostatni uaktualnione w styczniu 2015 roku. Ta strona zawiera tylko ogólne informacje i nie dotyczy Twojej indywidualnej sytuacji zdrowotnej. Jeśli masz jakiekolwiek pytania lub wątpliwości dotyczące Twojego zdrowia, powinieneś skontaktować się ze swoim lekarzem. Znalezione tu informacje zostały w polskiej wersji językowej opracowane przez dr. Romana Sosnowskiego oraz studentów CMUJ. Niniejsze informacje zostały opracowane przez EAU we współpracy z działającą w ramach EAU Sekcją Uroonkologii EAU (EAU Section of Uro-Oncology ESOU), Sekcją Młodych Urologów Akademickich (EAU Young Academic Urologists YAU), Europejskim Towarzystwem Pielęgniarek Urologicznych (European Association of Urology Nurses EAUN) oraz stowarzyszeniem pacjentów Europa Uomo. Treść tej ulotki jest zgodna z wytycznymi EAU. Twórcy serii: dr Roderick van den Bergh prof. dr Zoran Culig prof. dr Louis Denis prof. Bob Djavan Enzo Federico Günter Feick dr Pirus Ghadjar dr Alexander Kretschmer prof. dr Feliksas Jankevičius prof. dr Nicolas Mottet dr Bernardo Rocco Maria Russo Utrecht, Holandia Innsbruck, Austria Antwerpia, Belgia Wiedeń, Austria Triest, Włochy Pohlheim, Niemcy Berlin, Niemcy Monachium, Niemcy Wilno, Litwa Saint-Étienne, France Mediolan, Włochy Orbassano, Włochy Polska wersja opracowana przez Roman Sosnowski oraz studentów CMUJ. we współpracy z PTU: Więcej informacji na temat raka gruczołu krokowego oraz innych chorób urologicznych można znaleźć na naszej stronie internetowej: Strona 8 / 8