Urszula Myga Piątek KRAJOBRAZY KULTUROWE ASPEKTY EWOLUCYJNE I TYPOLOGICZNE Cultural landscape Evolutionary and typological aspects Uniwersytet Śląski Katowice 2012
KRAJOBRAZY KULTUROWE ASPEKTY EWOLUCYJNE I TYPOLOGICZNE SPIS TREŚCI 1. WSTĘP.. 1.1. PRZEDMIOT OPRACOWANIA I UZASADNIENIE PODJĘCIA TEMATU... 1.2. ZAŁOŻENIA WSTĘPNE, ZADANIA BADWCZE I CELE 1.3. ZAKRES OPRACOWANIA, METODY I ŹRÓDŁA... 1.4. ZAŁOŻENIA METODOLOGICZNE I TEORETYCZNE. 1.5. USTALENIA TERMINOLOGICZNE 2. ISTOTA KRAJOBRAZU KULTUROWEGO. 2.1. GENEZA TERMINU I ZAKRES ZNACZEŃ. 2.1.1. Krajobraz w sztuce.... 2.1.2. Krajobraz w architekturze krajobrazu. 2.1.3. Krajobraz w znaczeniu potocznym...... 2.1.4. Krajobraz jako przedmiot badań naukowych.... 2.2. GŁÓWNE NURTY BADAWCZE KRAJOBRAZU W GEOGRAFII. 2.2.1. Krajobraz w ujęciu geografii fizycznej i ekologii krajobrazu. 2.2.2. Krajobraz w ujęciu geografii kultury i antropogeografii 2.3. KRAJOBRAZ ANTROPOGENICZNY A KRAJOBRAZ KULTUROWY. 2.3.1. Dyskusja pojęć.... 2.3.2. Krajobraz kulturowy w systemie krajobrazu Przyrodniczego i antropogenicznego.. 3. STRUKTURA KRAJOBRAZÓW KULTUROWYCH I CZYNNIKI ICH PRZEMIAN.. 3.1. TYPY I MODELE STRUKTUR KRAJOBRAZÓW KULTUROWYCH... 3.2. TYPOLOGIA CZYNNIKÓW KRAJOBRAZOTWÓRCZYCH... 4. TYPOLOGIA KRAJOBRAZÓW KULTUROWYCH..... 4.1. PROCEDURY PORZĄDKOWANIA. 4.2. PODEJŚCIA TYPOLOGICZNE... 4.2.1. Typologie genetyczne..... 4.2.2. Typologia chronologiczna..... 4.2.3. Typologia ewolucyjno funkcjonalna....... 4.2.4. Typologia historyczno konserwatorska..... 4.2.5. Typologia fizjonomiczno percepcyjna.... 4.2.6. Typologia wg stopnia przeobrażeń.. 9 9 13 15 17 21 26 26 28 31 33 34 35 37 43 56 56 60 63 63 69 75 75 77 79 82 83 90 91 94
5. FUNKCJONALNE ZRÓŻNICOWANIE I ROZWÓJ KRAJOBRAZÓW KULTUROWYCH.. 5.1. KRAJOBRAZY PRZYRODNICZE PIERWOTNE, SEMIATURALNE I QUASIKULTUROWE........ 5.2. KRAJOBRAZY KULTUROWE ROLNICZE I PASTERSKIE.. 5.2.1. Czynniki kształtujące rozwój krajobrazów rolniczych i pasterskich..... 5.2.2. Ewolucja krajobrazów rolniczych...... 5.2.3. Ewolucja krajobrazów pasterskich... 5.2.4. Pozostałości tradycyjnych systemów rolniczych i pasterskich 5.2.5. Krajobrazy rolnicze i pasterskie kształtowane współcześnie.. 5.3. KRAJOBRAZY KULTUROWE OSADNICZE.. 5.3.1. Czynniki kształtujące rozwój krajobrazów osadniczych 5.3.2. Ewolucja krajobrazów osadniczych wiejskich 5.3.3. Ewolucja krajobrazów osadniczych miejskich... 5.4. KRAJOBRAZY KULTUROWE GOSPODARKI LEŚNEJ.. 5.5. KRAJOBRAZY KULTUROWE GÓRNICZE.. 5.6. KRAJOBRAZY KULTUROWE PRZEMYSŁOWE... 5.7. KAJOBRAZY KULTUROWE POEKSPLOATACYJNE. 5.8. KAJOBRAZY KULTUROWE TURYSTYCZNE I REKREACYJNE.... 5.9. KRAJOBRAZY KULTUROWE RELIGIJNE I SAKRALNE. 5.10. POZOSTAŁE TYPY FUNKCJONALNE KRAJOBRAZÓW KULTUROWYCH... 6. PROPONOWANE MODELE BADAŃ KRAJOBRAZÓW KULTUROWYCH.... 6.1. MODEL ANALIZY CZYNNIKOWEJ.. 6.2. MODEL ANALIZY REGIONALNEJ.... 6.3. MODEL ANALIZY WARTOŚCI..... 6.4. MODEL STRATYGRAFII KRAJOBRAZÓW KULTUROWYCH. 7. MAPA KRAJOBRAZÓW KULTUROWYCH POLSKI..... 8. KRAJOBRAZY KULTUROWE TRADYCJA I KIERUNKI PRZEMIAN STUDIA PRZYPADKU.. 8.1. KRAJOBRAZ KULTUROWY ŻUŁAW WIŚLANYCH..... 8.1.1. Położenie i etapy kształtowania krajobrazu naturalnego i kulturowego.. 8.1.2. Czynniki kształtujące tożsamość krajobrazu kulturowego.. 8.1.3. Cechy szczególne krajobrazu jako wskaźnik tradycji i tożsamości...... 8.1.4. Kryteria oceny krajobrazu osadniczego wiejskiego związanego z kolonizacją olęderską.... 96 96 100 100 102 107 110 116 119 120 125 130 137 139 143 147 150 154 159 164 164 165 167 172 178 185 185 186 195 199 204
8.1.5. Analiza i ocena wartości krajobrazu kulturowego 8.1.6. Wyniki oceny stopnia zachowania wartości krajobrazu kulturowego. 8.1.7. Przyczyny i kierunki przeobrażeń tradycyjnych krajobrazów kulturowych. 8.2. KRAJOBRAZ KULTUROWY DOLINY WISŁY W GRANICACH MAZOWSZA 8.2.1. Położenie i etapy kształtowania krajobrazu naturalnego i kulturowego..... 8.2.2. Czynniki kształtujące tożsamość krajobrazu kulturowego.. 8.2.3. Cechy szczególne krajobrazu jako wskaźnik tradycji i tożsamości...... 8.2.4. Kryteria oceny krajobrazu osadniczego wiejskiego związanego z kolonizacją olęderską.... 8.2.5. Analiza i ocena wartości krajobrazu kulturowego.... 8.2.6. Wyniki oceny stopnia zachowania wartości tradycyjnego krajobrazu kulturowego. 8.2.7. Przyczyny i kierunki przeobrażeń tradycyjnych krajobrazów kulturowych..... 8.3. KRAJOBRAZ KULTUROWY WYŻYNY CZĘSTOCHOWSKIEJ. 8.3.1. Cechy szczególne krajobrazu kulturowego jako wskaźniki jego tradycji i tożsamości... 8.3.2. Analiza regionalna krajobrazu kulturowego w ujęciu chronologicznym.. 8.3.3. Etapy kształtowania krajobrazu. 8.3.4. Stratygrafia krajobrazu kulturowego.. 8.3.5. Mapa krajobrazu kulturowego... 8.3.6. Przyczyny i kierunki współczesnych przemian krajobrazów.... 9. PODSUMOWANIE I WNIOSKI.. 10. ZAKOŃCZENIE BIBLIOGRAFIA......... ABSTRACT SPIS RYCIN, TABEL I FOTOGRAFII.. ZAŁACZNIKI 206 215 224 230 230 235 237 240 241 248 256 258 258 267 282 293 296 298 301 307 309 355 365 377
REDAKTOR PRAC WYDZIAŁU NAUK O ZIEMI UNIWERSYTETU ŚLĄSKIEGO Andrzej T. JANKOWSKI RECENZENCI Mariusz CZEPCZYŃSKI Zbigniew PODGÓRSKI PRZYGOTOWANIE DO DRUKU I PROJEKT OKŁADKI Patrycja DZIKOWSKA, Agnieszka ŚWISTAK FOTOGRAFIE NA OKŁADCE Urszula MYGA PIĄTEK, Agata ZACHARIASZ Wydanie książki sfinansowano ze środków Uniwersytetu Śląskiego Copyright 2012 by Uniwersytet Śląski, Katowice ISBN 978 83 62652 39 6 WSPÓŁPRACA WYDAWNICZA Pracowanie Komputerowa Jacka Skalmierskiego, Gliwice www.pkjs.pl
Krajobrazy kulturowe Aspekty ewolucyjne i typologiczne