30 Probl Hig Epidemiol 2005; 86(1): 30-35 Wp³yw wiedzy ywieniowej, edukacji oraz sytuacji materialnej na preferencje pokarmowe i zachowanie ywieniowe studentów akademii rolniczej zamieszka³ych w akademiku The effect of nutritional knowledge, education and financial situation on food preferences and nutritional habits of agricultural university students living in students house TERESA SZCZÊSNA, MARZENA WOJTALA, KATARZYNA WASZKOWIAK Katedra Technologii ywienia Cz³owieka, Akademia Rolnicza im A. Cieszkowskiego w Poznaniu Cel pracy. Celem pracy by³o okreœlenie preferencji pokarmowych studentów oraz zbadanie wp³ywu czynników socjoekonomicznych (tj. wykszta³cenia i sytuacji materialnej) na czêstoœæ spo ycia oraz stopieñ lubienia produktów i potraw. Materia³ i metoda. Badania prowadzono w grudniu 2002 r. metod¹ ankietow¹ wœród 60 studentów Akademii Rolniczej w Poznaniu studiuj¹cych na ró nych kierunkach. Wyniki. Ustalono, i wiedza zdobyta przez studentów Wydzia³u Technologii ywnoœci mia³a istotny wp³yw na wzrost czêstoœci spo ycia owoców i warzyw oraz zmniejszenie czêstoœci spo ycia produktów typu fast-food. Studenci starszych lat spo ywali produkty bardziej urozmaicone, podczas gdy m³odsi zaspokajali swe potrzeby w wê szym zakresie asortymentowym. Sytuacja materialna nie mia³a istotnego wp³ywu na preferencje pokarmowe, a tylko na czêstoœæ spo ycia niektórych dro szych artyku³ów. Wnioski. Ze wzglêdu na istotny wp³yw edukacji (wiedzy ywieniowej) na sposób od ywienia studentów, powinna byæ ona bardziej wykorzystywana dla kszta³towania wœród nich prawid³owych nawyków ywieniowych. S³owa kluczowe: preferencje pokarmowe, studenci, edukacja, wiedza ywieniowa, sytuacja materialna AimsThe purpose of the work was to determine students food preferences and to study influence of socioeconomic factors (i.e. education and financial situation) on consumption frequency and attractiveness of certain food products and meals. The research was conducted by means of a questionnaire among sixty students of different faculties of the Agricultural University in December 2002. Nutrition knowledge acquired by students of The Food Technology Faculty resulted in more frequent consumption of fruits and vegetables, and in poorer consumption of fast food products. Senior students consumed more diverse products, while junior students satisfied their needs with the poorer range of food products. Financial situation had no significant impact on food preferences of students, but influenced consumption frequency of certain expensive products. Taking into account the significant effect of education (nutritional knowledge) on student s nourishment, it should be used more often for creating proper nutritional habits among them. Key words: food preferences, university students, education, nutritional knowledge, financial situation Wstêp Pojêcie preferencje istnieje zapewne tak d³ugo, jak d³ugo cz³owiek dysponuje pewnym wyborem i oznacza danie pierwszeñstwa okreœlonemu produktowi wœród innych. Konsument ocenia produkt na podstawie wra eñ emocjonalnych, które uwarunkowane s¹ szeregiem ró norodnych czynników. Czynniki te mog¹ byæ zwi¹zane z samym produktem, jak i z samym oceniaj¹cym. Czynnikami zwi¹zanymi z produktem s¹ np. cena, walory organoleptyczne, dostêpnoœæ produktu, wielkoœæ opakowania, wartoœæ od ywcza, trwa³oœæ. Natomiast do czynników zwi¹zanych z konsumentem nale ¹ czynniki demograficzne (wiek, p³eæ, stadium ycia, miejsce zamieszkania), czynniki spo³eczno-ekonomiczne (wykszta- ³cenie, wykonywany zawód, miejsce zatrudnienia, wielkoœæ dochodów), a ponadto charakterystyczne cechy osobowoœci oraz motywacja psychologiczna, któr¹ kszta³tuj¹ takie czynniki, jak: tradycje rodzinne, reklama, kontakty z innymi ludÿmi. Cel pracy Celem niniejszej pracy by³o okreœlenie preferencji pokarmowych studentów poprzez ustalenie lubianych i spo ywanych przez m³odzie produktów spo- ywczych oraz zbadanie wp³ywu na ten wybór
Szczêsna T, Wojtala M, Waszkowiak K. Wp³yw wiedzy ywieniowej, edukacji oraz sytuacji materialnej na preferencje... 31 czynników socjoekonomicznych, takich jak: wykszta³cenie oraz sytuacja materialna. Realizuj¹c ten cel postanowiono równoczeœnie oceniæ wp³yw wiedzy ywieniowej zdobytej przez studentów Wydzia- ³u Technologii ywnoœci (WT ) na ich preferencje pokarmowe. Materia³y i metody Badania prowadzono w grudniu 2002 roku wœród 60 studentów Akademii Rolniczej w Poznaniu zamieszka³ych w akademiku. Dobór studentów by³ celowy i uwzglêdnia³ p³eæ, wydzia³, rok studiów oraz sytuacjê materialn¹. W badanej grupie studentów kobiet i mê czyzn by³o po 50%. Po³owê stanowili studenci I i II roku studiów (odpowiednio 27% oraz 23% osób), a drug¹ po³owê studenci IV i V roku (27% oraz 23% osób). W badaniach uczestniczyli w równych iloœciach studenci z Wydzia³u Technologii ywnoœci (50% osób) oraz pozosta³ych wydzia³ów. Sytuacjê materialn¹ studentów okreœlano na podstawie samooceny prowadzonej wg nastêpuj¹cych kryteriów: 1) Pieniêdzy wystarcza na wszystko i mogê od³o yæ; 2) yjê oszczêdnie i wystarcza na wszystko; 3) yjê oszczêdni by od³o yæ; 4) Pieniêdzy wystarcza tylko na najtañsze jedzenie i ubrania; 5) Pieniêdzy brakuje. Studentów, którzy okreœlili swoj¹ sytuacjê wg kryterium 1, 2 lub 3, zaliczono do grupy osób znajduj¹cych siê w lepszej sytuacji materialnej (65% osób), natomiast pozosta³ych zaliczono do grupy studentów bêd¹cych w gorszej sytuacji materialnej. Badania prowadzono metod¹ ankietow¹. Ocenie poddano 139 produktów z ró nych grup, miêdzy innymi: przetwory zbo owe, mleko i przetwory, miêso i przetwory miêsne, ryby i przetwory, s³odycze, warzywa i owoce, t³uszcze, napoje oraz produkty typu fast food, dodatki do dañ i przek¹ski. Preferencje pokarmowe okreœlano dwiema metodami stosowanymi w badaniach autorów [1]: stopieñ lubienia produktów przy pomocy 7-punktowej skali hedonicznej (tab. I) oraz czêstoœæ spo ycia stosuj¹c 7-punktow¹ skalê FACT (tab. II). Hierarchiê czynników wp³ywaj¹cych na wybór produktu ustalono szereguj¹c je wg otrzymanych wskaÿników wa koœci. Wyniki Porównanie preferencji pokarmowych studentów z pierwszych i ostatnich lat studiów Preferencje pokarmowe badanej grupy studentów, analizowane poprzez stopieñ lubienia i czêstoœæ spo ycia artyku³ów ywnoœciowych przedstawiono w tab. III. Zamieszczone dane dotycz¹ tylko tych produktów, wobec których preferencje studentów pierwszych i ostatnich lat by³y najbardziej zró nicowane. Stwierdzono, i studenci I i II roku w porównaniu ze starszymi bardziej lubili ser topiony, serki owocowe, wszystkie rodzaje pieczywa, drób, pasztety, oraz konserwy miêsne i rybne, a tak e kie³basy i wêdliny wysokogatunkowe, makaron i ry, herbatê czarn¹ i owocow¹ oraz napoje gazowane. Natomiast studenci lat IV i V, bardziej ni ich m³odsi koledzy, preferowali ser pleœniowy, margarynê i oliwê, a z dodatków do dañ ziemniaki. Z napojów studenci ostatnich lat bardziej lubili herbatê czerwon¹ i zielon¹, a tak e kawê naturaln¹. Preferencje badane przy pomocy wskaÿnika czêstoœci spo ycia wskazuj¹, i nie wszystkie lubiane przez studentów I i II roku produkty by³y przez nich tak samo czêsto spo ywane. Studenci I i II roku, czêœciej ni ich koledzy, spo ywali preferowane przez siebie sery (topiony i owocowe) oraz chleb zwyk³y. Jednak e lubianego pieczywa razowego i pszennego, a tak e kie³bas i wêdlin wysokogatunkowych nie spo- ywali tak czêsto jak studenci z IV i V roku. Równie warzywa (pomidory, marchew, kapustê, ogórek zielony, paprykê, kalafior) oraz owoce (jab³ka, owoce cytrusowe, banany), m³odsi studenci spo ywali rzadziej (ryc.1). Natomiast produkty nie wymagaj¹ce adnego przygotowania (tab. III) takie, jak: konserwy miêsne, rybne, pasztety i zupy typu instant by³y przez nich czêœciej spo ywane. Spoœród napojów studenci starsi najczêœciej pili kawê naturaln¹ (kilka razy w tygodniu), a m³odsi herbatê. Stopieñ lubienia Tabela I. Skala przyjêta do badania stopnia lubienia produktów Skala hedoniczna Bardzo lubiê Lubiê Raczej lubiê Ani lubiê, ani nie lubiê Raczej nie lubiê Nie lubiê Bardzo nie lubiê Nie spo ywam +3 +2 +1 0-1 -2-3 N Umowna 7 6 5 4 3 2 1 N skala liczbowa Tabela II. Skala przyjêta do badania stopnia czêstoœci spo ycia Skala w ankiecie Razy w tygodniu Razy w miesi¹cu Sporadycznie Nigdy 7 6 5 4 3 2 1 4 3 2 1 S 0 Umowna skala liczbowa 7 6 5 4 3 2 1
32 Probl Hig Epidemiol 2005; 86(1): 30-35 produktów alkoholowych by³ wysoki zarówno wœród studentów lat pierwszych, jak i ostatnich. Z porównania wskaÿników czêstoœci spo ycia wynika, i obie grupy studentów piwo pi³y czêœciej ni napoje gazowane. Wp³yw wiedzy ywieniowej zdobywanej przez studentów WT na preferencje pokarmowe Studenci WT w porównaniu ze studentami innych wydzia³ów czêœciej spo ywali owoce i warzywa (tab. IV). Zaobserwowane tendencje nie by³y spowodowane wy szym stopniem lubienia tych produktów, gdy nie zauwa ono wyraÿnych ró nic we wskaÿnikach stopnia lubienia pomiêdzy wymienionymi grupami studentów. W przypadku ywnoœci typu fast food sytuacja by³a odwrotna s³uchacze innych wydzia³ów czêœciej ni studenci technologii ywnoœci spo ywali frytki, zapiekanki i hot-dogi, choæ stopieñ lubienia tych produktów by³ wyraÿnie wy szy u studentów WT. Wp³yw sytuacji materialnej studentów na ich preferencje pokarmowe Analizuj¹c wp³yw sytuacji materialnej studentów na czêstoœæ spo ycia nie zauwa ono ró nic w preferencji wobec okreœlonych grup produktów. Ró nice dotyczy³y pojedynczych produktów i polega³y (tab. V) na czêstszym spo yciu przez studentów znajduj¹cych siê w lepszej sytuacji materialnej takich produktów, jak: kawa naturalna, mleko o zawartoœci 2% t³uszczu, twaróg chudy, pó³t³usty, wêdliny wysokogatunkowe, mas³o. Natomiast napoje gazowane, piwo, sery topione oraz wszystkie t³uszcze, z wyj¹tkiem mas³a, by³y czêœciej spo ywane przez studentów znajduj¹cych siê w gorszej sytuacji materialnej. Wymienione produkty by³y równie przez tê grupê studentów bardziej lubiane. Nale y podkreœliæ, e produkty spo ywane i lubiane przez m³odzie znajduj¹c¹ siê w gorszej sytuacji materialnej by³y tañsze w porównaniu z produktami preferowanymi przez studentów znajduj¹cych siê w lepszej sytuacji materialnej. Studenci z I grupy zastêpowali mas³o tañszymi margarynami, a wêdliny wysokogatunkowe parówkami i konserwami miêsnymi. Analizuj¹c czynniki wp³ywaj¹ce na wybór produktów spo ywczych stwierdzono, e najbardziej istotnym dla studentów zamieszka³ych w akademiku czynnikiem by³a cena. Nastêpnymi w kolejnoœci by³y: cechy sensoryczne produktu i jego ³atwoœæ przygotowania do spo ycia. Pozosta³e cechy, w tym reklama i opakowanie, zajê³y ni sze miejsce w hierarchii czynników. Dyskusja Wœród produktów szczególnie lubianych i czêsto spo ywanych przez m³odzie akademick¹ znalaz³y siê owoce i warzywa. Wyniki niniejszej pracy znajduj¹ potwierdzenie w innych pracach [2, 3, 4]. Do najbardziej lubianych produktów z grupy mleka i jego przetworów studenci zaliczyli jogurt owocowy i serki owocowe, a tak e sery ó³te, twaróg pó³t³usty i sery topione. Najmniej preferowane by³y sery pleœniowe. Podobne wyniki uzyskano w pracach prowadzonych wœród studentów Akademii Medycznej w Poznaniu [5, 6]. Spoœród pieczywa studenci owoce suszone truslawki banan jab³ka soja broku³a groch papryka kapusta marchew ogórki kiszone 0 0,5 1 1,5 2 2,5 3 3,5 4 4,5 5 5,5 6 6,5 7 WskaŸnik czêstsci spo ycia (pkt) Ryc. 1. Czêstoœæ spo ycia owoców i warzyw wœród studentów pierwszych i ostatnich lat studiów studenci IV i V roku studenci I i II roku
Szczêsna T, Wojtala M, Waszkowiak K. Wp³yw wiedzy ywieniowej, edukacji oraz sytuacji materialnej na preferencje... 33 Tabela III. Preferencje pokarmowe studentów pierwszych i ostatnich lat studiów Produkt Stopieñ lubienia (pkt) Czêstoœæ spo ycia (pkt) studenci I i II roku studenci IV i V roku studenci I i II roku studenci IV i V roku ser topiony ser ó³ty ser pleœniowy serki owocowe jogurt owocowy chleb zwyk³y chleb razowy chleb graham bu³ki pszenne bu³ki grahamki drób kie³basy pasztety wêdliny wysokogatunkowe konserwy miêsne konserwy rybne mas³o margaryna mas³o roœlinne oliwa majonez zupy typu instant ziemniaki makaron ry herbata czarna herbata czerwona herbata zielona herbata owocowa kawa naturalna napoje gazowane piwo wino inne alkohole wysokogatunkowe 6,40 4,17 6,67 5,60 5,43 6,57 6,63 4,67 5,97 4,03 4,43 5,83 5,93 5,90 5,83 4,73 5,60 4,93 4,63 5,70 5,83 5,43 6,13 4,53 6,37 4,37 4,63 6,1 4,27 4,47 5,10 4,43 5,20 4,90 5,77 4,23 2,07 3,33 4,17 3,03 2,50 3,40 4,47 3,47 3,77 3,60 3,13 4,77 3,13 2,27 1,50 2,80 3,37 5,30 4,27 4,40 5,40 2,73 2,83 4,00 4,47 3,60 3,97 2,77 3,43 4,90 2,37 2,83 4,73 5,90 3,90 4,07 4,43 3,80 3,33 2,53 4,77 3,90 2,43 2,13 3,53 2,87 5,47 3,83 3,73 5,40 3,47 3,20 4,00 5,47 3,73 4,03 2,80 2,63 Tabela IV. Preferencje pokarmowe studentów Wydzia³u Technologii ywnoœci oraz studentów pozosta³ych wydzia³ów Produkt Stopieñ lubienia (pkt) Czêstoœæ spo ycia (pkt) studenci WT studenci innych wydzia³ów studenci WT studenci innych wydzia³ów owoce jab³ka owoce cytrusowe banany winogrona kiwi warzywa pomidory ogórek zielony kalafior marchew kapusta sa³ata papryka brukselka produkty typu fast food frytki zapiekanki spaghetti pizza hamburger hot-dog 6,37 6,27 6,50 6,53 6,37 6,23 6,20 6,20 4,63 6,10 6,33 4,93 6,17 6,33 6,50 6,50 5,93 6,17 4,57 5,77 5,77 5,90 6,33 5,27 4,20 4,17 2,93 3,70 3,40 3,83 3,53 2,93 3,23 2,67 2,33 2,30 2,10 2,10 1,73 4,93 3,77 3,80 2,57 1,87 3,30 3,03 2,43 3,37 2,53 2,63 1,80 3,10 2,77 3,17 2,47 2,20 2,33
34 Probl Hig Epidemiol 2005; 86(1): 30-35 Tabela V. Preferencje pokarmowe studentów znajduj¹cych siê w gorszej i lepszej sytuacji materialnej Produkt Stopieñ lubienia (pkt) Czêstoœæ spo ycia (pkt) studenci studenci studenci studenci w gorszej w lepszej w gorszej w lepszej sytuacji materialnej sytuacji materialnej sytuacji materialnej sytuacji materialnej mleko i jego przetwory mleko o zaw. 0,5% t³uszczu mleko o zaw. 2% t³uszczu mleko o zaw. 3,2% t³uszczu œmietana o zaw. 30% t³uszczu twaróg chudy twaróg pó³t³usty ser topiony jogurt owocowy serki owocowe napoje herbata czarna herbata czerwona kawa naturalna kawa zbo owa napoje gazowane piwo wêdliny kie³basy tañsze kie³basy dro sze parówki wêdliny wysokogatunkowe konserwy miêsne t³uszcze mas³o mas³o roœlinne margaryna margaryny niskokaloryczne masmix oleje smalec majonez o normalnej zaw. t³. majonez niskot³uszczowy 4,79 5,00 5,42 6,78 5,64 4,88 5,38 5,08 5,42 5,88 4,50 5,67 4,29 6,42 4,83 6,21 4,67 4,42 4,21 4,92 5,00 5,04 5,92 4,33 4,22 5,28 5,31 4,42 5,36 5,97 5,11 6,25 5,89 5,56 4,83 4,94 5,75 3,39 5,61 4,22 6,56 4,31 5,92 4,31 3,97 4,03 5,22 4,53 5,75 4,11 2,96 3,21 3,63 2,21 2,75 3,04 4,13 4,50 3,31 5,13 3,25 4,75 2,92 3,96 4,38 3,50 3,71 4,50 2,79 3,96 2,46 2,08 4,00 3,33 2,29 2,31 3,36 3,42 1,69 3,25 3,31 3,64 4,38 2,75 5,58 5,11 2,50 3,47 3,75 3,25 3,67 2,67 4,36 2,61 4,94 2,06 3,22 1,69 1,75 2,31 2,89 1,58 Akademii Rolniczej najbardziej preferowali cha³ki i rogale, a najczêœciej spo ywali chleb zwyk³y, czym potwierdzono wczeœniejsze badania [7]. Natomiast studenci Akademii Medycznej, jak podaje Boles³awska i wsp. [8], preferowali chleb z ziarnami i razowy. Ponadto inne by³y równie preferencje dotycz¹ce t³uszczów, poniewa studenci AR preferowali margaryny i majonez o normalnej zawartoœci t³uszczu, natomiast studenci Akademii Medycznej produkty o obni onej zawartoœci tego sk³adnika [9]. Babicz-Zieliñska [10] podaje, i zawartoœæ t³uszczu by³a istotnym czynnikiem wyboru pokarmu wœród studentów. Zauwa ono, e studenci IV i V roku czêœciej spo- ywali owoce i warzywa ni studenci lat pocz¹tkowych. Na takie ró nice w preferencjach niew¹tpliwie wp³ywa³ stopieñ zdobywanej wiedzy, a wraz z ni¹ wzrost œwiadomoœci ywieniowej. Wyniki te znalaz³y potwierdzenie w pracach Szewczyñskiego i Ostrowskiej [11, 12]. Ró nice w preferencjach pokarmowych pomiêdzy studentami z pocz¹tkowych i koñcowych lat studiów wskazuj¹ tak e na inne korzystne zmiany u studentów starszych, gdy obserwuje siê u nich (tab. III) czêstsze spo ycie pieczywa ciemnego, wêdlin wysoko gatunkowych, drobiu. Natomiast sposób ywienia studentów z I i II roku, kojarzy siê z ywieniem turystów, którzy spo ywaj¹ produkty nie wymagaj¹ce dalszego przetworzenia i przygotowywania, tj. chleb, konserwy, ser topiony i zupy typu instant. Ró nice w spo yciu owoców i warzyw oraz produktów typu fast food wystêpuj¹ce wœród studentów z kierunków ywieniowego i nie ywieniowych mog³y byæ efektem zastosowania zdobytej wiedzy w codziennym ywieniu. Podobne spostrze enia dotycz¹ce wp³ywu wiedzy ywieniowej wynoszonej ze studiów na sposób ywienia studentów zanotowa³a Babicz-Zieliñska [13]. Poniewa poziom wiedzy studentów jest jednym z istotnych czynników wp³ywaj¹cych na ich sposobu od ywiania, celowym wydaje siê objecie edukacj¹ z zakresu podstaw prawid³owego ywienia wiêkszej grupy studentów (nie tylko z kierunków ywieniowych). Pozwoli³o by to na kszta³towanie u nich poprawnych nawyków ywieniowych. W badaniach Szczepaniak i wsp. [14] oraz Szczêsnej [3] prowadzonych wœród m³odzie y ze szkó³ œrednich wykazano istotny wp³yw sytuacji materialnej na zwyczaje ywieniowe i spo ycie produktów
Szczêsna T, Wojtala M, Waszkowiak K. Wp³yw wiedzy ywieniowej, edukacji oraz sytuacji materialnej na preferencje... 35 bogatych w t³uszcz. Niniejsze badania nie wykaza³y istotnego wp³ywu sytuacji materialnej na preferencje pokarmowe studentów, tj. kolejnoœci wyboru produktów w grupach asortymentowych. Stwierdzono jedynie wp³yw sytuacji materialnej na czêstoœæ spo ycia niektórych produktów, które mog¹ byæ zast¹pione tañszymi substytutami. Brak wp³ywu sytuacji materialnej na preferencje pokarmowe studentów mo e byæ wywo³any brakiem rzeczywistego zró nicowania dochodów. W niniejszych badaniach tylko jeden respondent odpowiedzia³, i pieniêdzy wystarcza na wszystko i mo e od³o yæ. Wiêkszoœæ studentów y³a oszczêdnie lub starcza³o im na najtañsze jedzenie i ubrania. Obecnie coraz wa niejszym determinantem wyboru produktów spo ywczych staje siê inny czynnik ekonomiczny, tj. cena. W badaniach prowadzonych w Gdyni i Poznaniu w roku 1995 [2] wykazano, e g³ównymi kryteriami wyboru produktów przez studentów by³y smak, œwie oœæ i atrakcyjny wygl¹d. Obecnie prowadzone badania wykaza³y, i do g³ównych czynników wp³ywaj¹cych na wybór produktu nale a³a cena. Wskazuje to na wyraÿn¹ zmianê sytuacji materialnej studentów. Wnioski 1. Wiedza ywieniowa zdobyta podczas studiów ma wp³yw na kszta³towanie sposobu ywienia studentów. 2. Wraz z latami studiów zmieniaj¹ siê preferencje pokarmowe studentów, roœnie asortyment spo- ywanych produktów, a ich sposób ywienia zmienia siê z typowo turystycznego na bardziej domowy. 3. Sytuacja materialna nie mia³a wp³ywu na preferencje pokarmowe, a jedynie na czêstoœæ spo ycia pojedynczych produktów charakteryzuj¹cych siê wy sz¹ cen¹ w danej grupie asortymentowej. 4. Cena sta³a siê dla studentów zamieszka³ych w akademikach najwa niejszym czynnikiem wp³ywaj¹cym na wybór produktów spo ywczych. Adres do korespondencji / Address for correspondence Teresa Szczêsna Katedra Technologii ywienia Cz³owieka, Akademia Rolnicza w Poznaniu, ul Wojska Polskiego 31, 60-624 Poznañ Piœmiennictwo / References 1. Szczêsna T. Frequency consuming some food products in households at present market conditions. Materials of The I Nutritional Congress Food Nutrition and Helth. Prace I, 1998, 93: 44-49. 2. Babicz-Zieliñska E, Szczêsna T. Preferencje ywieniowe studentów w zakresie spo ycia wybranych produktów i potraw. Materia³y Sympozjum Profilaktyka Chorób Cywilizacyjnych. AM Poznañ 1996, 87. 3. Szczêsna T. Preferencje pokarmowe m³odzie y. Materia³y I Krajowych Warsztatów ywieniowych. AR, Poznañ, 1994: 11. 4. Szczêsna T, Szczepaniak B. Jakoœæ zdrowotna ywnoœci a jej jakoœæ konsumencka. Materia³y XXVIII Sesji Naukowej KTiCh PAN. Gdañsk, 1997: 115. 5. Matuszewska M, Przys³awski J, Boles³awska I. Preferencje m³odzie y akademickiej w zakresie spo ycia mleka i przetworów mlecznych. yw Cz Met 2001, 28 supl: 410-417. 6. Matuszewska M, Boles³awska I, Przys³awski J. Analiza porównawcza preferencji w zakresie spo ycia mleka i przetworów mlecznych przez m³odzie akademick¹ i osoby doros³e. Materia³y V Krajowych Warsztatów ywieniowych. AR, Poznañ, 2002: 61-62. 7. Szczêsna T, Skrzpiec J. Czêstoœæ spo ycia oraz akceptacja produktów i potraw wêglowodanowych wœród m³odzie y akademickiej. Materia³y XXV Sesji Naukowej KTiCh PAN Lublin, 1994, 172. 8. Boles³awska I, Matuszewska M, Przys³awski J. Analiza porównawcza preferencji w zakresie spo ycia przetworów zbo owych przez m³odzie akademick¹ i osoby doros³e. Materia³y V Krajowych Warsztatów ywieniowych. AR Poznañ, 2002: 62-63. 9. Boles³awska I, Przys³awski J, Matuszewska M, Walkowiak J: Preferencje m³odzie y akademickiej w zakresie spo ycia t³uszczów pokarmowych. yw Cz³ Met 2001, 28 supl.: 486-491. 10. Babicz-Zieliñska E. Food preferences among the university students. Pol J Food Nutr Sci 1998, 7/48: 135-139. 11. Szewczyñski J, Ostrowska A. Ocena wartoœci od ywczej ca³odziennych racji pokarmowych studentów Akademii Medycznej w Warszawie w latach 1985-86 i 1994-95. Brom Chem Toks 1996, 29(3): 309-313. 12. Szewczyñski J, Ostrowska A. Sposoby od ywiania siê studentów warszawskiej Akademii Medycznej po urynkowieniu cen ywnoœci. Brom Chem Toks 1996, 29(1): 91-95. 13. Babicz-Zieliñska E. Preferencje konsumenckie studentów Wy szej szko³y Morskiej i Uniwersytetu Gdañskiego w zakresie spo ycia napojów. Materia³y I Krajowych Warsztatów ywieniowych. AR Poznañ, 1994, 10. 14. Szczepaniak B, Flaczyk E, Górecka D. Czêstotliwoœæ spo ycia wybranych produktów w zale noœci od sytuacji materialnej m³odzie y. yw Cz³ Met 2002, 19: 137-142.