Sektorowy Program Operacyjny Restrukturyzacja i modernizacja sektora ywnoœciowego oraz rozwój obszarów wiejskich 2004-2006

Plan Rozwoju Obszarów Wiejskich Sektorowy Program Operacyjny Restrukturyzacja i modernizacja sektora ywnoêciowego oraz rozwój obszarów wiejskich 2004-2006 INFORMATOR

Plan Rozwoju Obszarów Wiejskich Sektorowy Program Operacyjny Restrukturyzacja i modernizacja sektora ywnoœciowego oraz rozwój obszarów wiejskich 2004-2006 INFORMATOR Fundacja Fundusz Wspó³pracy Biuro Programów Wiejskich, Program Agro-Info Poznañ, paÿdziernik 2004

Publikacja bezp³atna, sfinansowana przez Fundacjê Fundusz Wspó³pracy ze œrodków Programu Agro-Info realizowanego na zlecenie Urzêdu Komitetu Integracji Europejskiej. Autorzy opracowania: Marcin Zieliñski, Nina Dobrzyñska Konsultacja: Edyta Wieczorkiewicz-Dudek, Franciszek Kadzik Copyright by Fundacja Fundusz Wspó³pracy, Warszawa 2004 Przedruk materia³ów w ca³oœci lub w czêœci mo liwy jest wy³¹cznie dla celów niekomercyjnych po poinformowaniu Fundacji Fundusz Wspó³pracy. Cytowanie dozwolone jest z podaniem Ÿród³a. Wydanie I Publikacja jest dostêpna równie w wersji elektronicznej na stronie: www.agro-info.org.pl

Spis treœci Wstêp... 5 III. ród³a finansowania rolnictwa i obszarów wiejskich w Unii Europejskiej... 7 III. Plan Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2004-2006... 9 III. Dzia³ania Planu Rozwoju Obszarów Wiejskich... 12 Dzia³anie 1. Renty strukturalne... 12 Dzia³anie 2. Wspieranie gospodarstw niskotowarowych... 17 Dzia³anie 3. Wspieranie dzia³alnoœci rolniczej na obszarach o niekorzystnych warunkach gospodarowania (ONW)... 20 Dzia³anie 4. Wspieranie przedsiêwziêæ rolnoœrodowiskowych i poprawy dobrostanu zwierz¹t... 25 Dzia³anie 5. Zalesianie gruntów rolnych... 32 Dzia³anie 6. Dostosowanie gospodarstw rolnych do standardów Unii Europejskiej... 36 Dzia³anie 7. Grupy producentów rolnych... 40 IV. Sektorowy Program Operacyjny Restrukturyzacja i modernizacja sektora ywnoœciowego oraz rozwój obszarów wiejskich... 43 IV. Dzia³ania Sektorowego Programu Operacyjnego Restrukturyzacja i modernizacja sektora ywnoœciowego oraz rozwój obszarów wiejskich... 45 Dzia³anie 1. Inwestycje w gospodarstwach rolnych... 45 Dzia³anie 2. U³atwianie startu m³odym rolnikom... 50 Dzia³anie 3. Ró nicowanie dzia³alnoœci rolniczej i zbli onej do rolnictwa w celu zapewnienia ró norodnoœci dzia³añ lub alternatywnych Ÿróde³ dochodów... 52 Dzia³anie 4. Ulepszanie i rozwój infrastruktury technicznej zwi¹zanej z rolnictwem... 55 Dzia³anie 5. Poprawa przetwórstwa i marketingu artyku³ów rolnych... 59 Dzia³anie 6. Szkolenia... 61 3

Dzia³anie 7. Wsparcie doradztwa rolniczego... 62 Dzia³anie 8. Scalanie gruntów... 63 Dzia³anie 9. Gospodarowanie rolniczymi zasobami wodnymi... 65 Dzia³anie 10. Odnowa wsi oraz zachowanie i ochrona dziedzictwa kulturowego... 66 Dzia³anie 11. Pilota owy program LEADER+... 68 Dzia³anie 12. Przywracanie potencja³u produkcji leœnej zniszczonego naturaln¹ katastrof¹ lub po arem oraz wprowadzenie odpowiednich instrumentów zapobiegawczych... 72 IVI. Tendencje zmian w zakresie polityki rolnej i wspierania rozwoju obszarów wiejskich... 74 VII. Dodatkowe informacje... 77 Najwa niejsze akty prawne UE... 77 Najwa niejsze polskie akty prawne... 77 Przydatne pojêcia i skróty... 79 Gdzie szukaæ informacji przydatne adresy i telefony... 81 4

Wstêp Polska, staj¹c siê cz³onkiem Unii Europejskiej w dniu 1 maja 2004 roku, otrzyma³a mo liwoœæ korzystania z ró nych form wsparcia rozwoju obszarów wiejskich, w tym sektora rolniczego. Ró norodnoœæ pomocy, która jest dostêpna ju w chwili obecnej, lub te zostanie uruchomiona w najbli szych miesi¹cach, budzi wœród mieszkañców wsi wiele emocji. Z jednej strony ogromne zainteresowanie nowymi mo liwoœciami i nadzieja na poprawê sytuacji polskich rolników, z drugiej uczucie zagubienia potencjalnych beneficjentów w g¹szczu dzia³añ oferowanych w poszczególnych programach i zwi¹zanych z nimi procedur. Celem niniejszej publikacji jest przedstawienie ca³ej palety instrumentów pomocowych dla polskiej wsi, zawartych w dwóch programach: w Planie Rozwoju Obszarów Wiejskich (PROW) oraz w Sektorowym Programie Operacyjnym (SPO) Restrukturyzacja i modernizacja sektora ywnoœciowego oraz rozwój obszarów wiejskich". S¹ to programy, które mog¹ wp³yn¹æ pozytywnie na obraz polskiej wsi. Niebagatelne fundusze s¹ skierowane zarówno do polskich rolników, jak i do przedsiêbiorstw funkcjonuj¹cych w sektorze rolno-spo ywczym, a tak e do mieszkañców wsi zabiegaj¹cych o poprawê ycia i pracy w swoich ma³ych ojczyznach". Obydwa wymienione programy bêd¹ obowi¹zywa³y w latach 2004-2006. W Unii Europejskiej programy opracowywane s¹ na 7 lat i na takie okresy ustala siê bud et. Jednak ze wzglêdu na fakt, e nowe kraje wst¹pi³y do Unii w po³owie okresu programowania, obowi¹zuje je 3 letni, skrócony okres wdra ania zawartych w programach dzia³añ. Kolejne dokumenty programowe, obejmuj¹ce instrumenty PROW i Sektorowych Programów Operacyjnych bêd¹ opracowywane przez wszystkie 25 krajów na lata 2007-2013. Publikacja, jak mówi jej tytu³: Informator", ma za zadanie informowaæ o szansach i mo liwoœciach jakie prezentowane programy oferuj¹ mieszkañcom wsi, a tak e o zasadach korzystania z pomocy oferowanej w ramach PROW i SPO. Publikacja zawiera równie zestawienie aktów prawnych, zarówno unijnych, jak i polskich, które okreœlaj¹ regu³y realizacji poszczególnych dzia³añ i ca³ych programów. Nale y pamiêtaæ, e lista aktów prawnych nie jest jeszcze zamkniêta, i bêd¹ siê one pojawiaæ w miarê uruchamiania poszczególnych dzia³añ. Kto? Kiedy? Na jakich zasadach? Ile? te pytania najczêœciej zadaj¹ mieszkañcy wsi, g³ównie rolnicy, którzy chcieliby skorzystaæ z pomocy finansowej Unii Europejskiej, i na te pytania znajd¹ Pañstwo odpowiedÿ w tym opracowaniu. Publikacja nie zawiera pe³nych tekstów PROW i SPO Restrukturyzacja oraz modernizacja sektora ywnoœciowego oraz rozwój obszarów wiejskich". Jest ona dokonanym 5

WSTÊP przez autorów wyborem najwa niejszych informacji. Pe³ne teksty obydwu programów, wzory wniosków i instrukcje ich wype³niania, akty prawne i materia³y pomocnicze mo na znaleÿæ m.in. na stronie internetowej Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi: www.minrol.gov.pl. W koñcowej czêœci publikacji umieszczono nazwy i adresy instytucji z terenu ca³ego kraju, do których mo na siê zwracaæ w celu uzyskania dodatkowych informacji. 6

I ród³a finansowania rolnictwa i obszarów wiejskich w Unii Europejskiej Wspólna Polityka Rolna (WPR) jest realizowana w ramach dwóch filarów. Pierwszy z nich obejmuje wspieranie sektora rolnego poprzez p³atnoœci bezpoœrednie i rynkowe; drugi obejmuje tzw. instrumenty towarzysz¹ce WPR, czyli instrumenty Planu Rozwoju Obszarów Wiejskich. Podstawowym Ÿród³em pomocy finansowej dla rolnictwa w Unii Europejskiej jest Europejski Fundusz Orientacji i Gwarancji Rolnej. W ramach tego funduszu, który dzieli siê na Sekcjê Gwarancji i Sekcjê Orientacji, finansowane s¹ m.in. p³atnoœci bezpoœrednie i rynkowe I filar Wspólnej Polityki Rolnej (WPR), Plan Rozwoju Obszarów Wiejskich (PROW) II filar WPR oraz Sektorowy Program Operacyjny Restrukturyzacja i modernizacja sektora ywnoœciowego oraz rozwój obszarów wiejskich (SPO). P³atnoœci bezpoœrednie s¹ finansowane w 100 % przez Sekcjê Gwarancji, która wspó³finansuje równie dzia³ania PROW, natomiast dzia³ania SPO s¹ wspó³finansowane przez Sekcjê Orientacji. Polityka strukturalna UE ma na celu promowanie ogólnego wzrostu spo³eczno-gospodarczego Unii Europejskiej, jej pañstw cz³onkowskich, regionów. Polityka spójnoœci d¹ y do rozwoju regionów s³abiej rozwiniêtych, konwersji regionów dotkniêtych upadkiem tradycyjnych ga³êzi gospodarki oraz dostosowania systemów edukacji i polityki zatrudnienia do potrzeb rynku pracy. Najwa niejszymi instrumentami realizacji polityki spójnoœci UE s¹ cztery fundusze strukturalne oraz Fundusz Spójnoœci. Fundusze strukturalne to: 1) Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego (EFRR) wspiera inwestycje z zakresu infrastruktury spo³ecznej (edukacyjnej, kulturowej, turystycznej, zdrowotnej i spo³eczeñstwa informacyjnego) oraz technicznej (transportowej, ochrony œrodowiska), jak równie inwestycje z zakresu rozwoju przedsiêbiorczoœci i innowacyjnoœci; 2) Europejski Fundusz Spo³eczny (EFS) finansuje szkolenia, które maj¹ na celu podnoszenie kwalifikacji zawodowych, wiedzy i umiejêtnoœci oraz reorientacjê zawodow¹, a tak e programy stypendialne i doradztwo pracy; 3) Sekcja Orientacji Europejskiego Funduszu Orientacji i Gwarancji Rolnej (Sekcja Orientacji EFOiGR) wspiera rozwój rolnictwa i obszarów wiejskich; 4) Finansowy Instrument Wsparcia Rybo³ówstwa (FIWR). 7

RÓD A FINANSOWANIA ROLNICTWA I OBSZARÓW WIEJSKICH W UNII EUROPEJSKIEJ Natomiast Fundusz Spójnoœci finansuje du e projekty inwestycyjne z zakresu infrastruktury transportowej i ochrony œrodowiska w ubo szych pañstwach cz³onkowskich Unii Europejskiej (równie w Polsce). Polityka rozwoju spo³eczno-gospodarczego w Polsce w pierwszych latach cz³onkostwa w Unii Europejskiej jest realizowana w ramach Narodowego Planu Rozwoju (NPR) na lata 2004-2006. Priorytety NPR to: 1) przekszta³cenia strukturalne w rolnictwie i rybo³ówstwie, 2) wspieranie konkurencyjnoœci przedsiêbiorstw, 3) rozwój zasobów ludzkich i zatrudnienia, 4) tworzenie warunków zwiêkszenia poziomu inwestycji, 5) promowanie zrównowa onego rozwoju i spójnoœci przestrzennej, 6) wzmacnianie potencja³u rozwojowego regionów i przeciwdzia³anie marginalizacji niektórych obszarów. W ramach NPR s¹ realizowane nastêpuj¹ce programy pomocowe wspó³finansowane przez Uniê Europejsk¹: 1) Sektorowy Program Operacyjny Wzrost konkurencyjnoœci przedsiêbiorstw, 2) Sektorowy Program Operacyjny Rozwój zasobów ludzkich, 3) Sektorowy Program Operacyjny Restrukturyzacja i modernizacja sektora ywnoœciowego oraz rozwój obszarów wiejskich, 4) Sektorowy Program Operacyjny Rybo³ówstwo i przetwórstwo ryb, 5) Sektorowy Program Operacyjny Transport i gospodarka morska, 6) Zintegrowany Program Operacyjny Rozwoju Regionalnego, 7) Program Operacyjny Pomoc techniczna. Tabela 1 Fundusze Strukturalne w Polsce Programy Operacyjne na lata 2004-2006 Nazwa Programu Instytucja zarz¹dzaj¹ca Wk³ad funduszy strukturalnych SPO Wzrost konkurencyjnoœci przedsiêbiorstw Minister Gospodarki i Pracy 1 251 mln euro EFRR SPO Rozwój zasobów ludzkich Minister Gospodarki i Pracy 1 470 mln euro EFS SPO Restrukturyzacja i modernizacja sektora ywnoœciowego oraz rozwój obszarów wiejskich Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi 1 193 mln euro Sekcja Orientacji EFOiGR SPO Rybo³ówstwo i przetwórstwo ryb Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi 202 mln euro FIWR SPO Transport i gospodarka morska Minister Infrastruktury 1 163 mln euro EFRR Zintegrowany Program Operacyjny Rozwoju Regionalnego Minister Gospodarki i Pracy 2 968 mln euro EFRR i EFS Program Operacyjny Pomoc techniczna Minister Gospodarki i Pracy 28 mln euro EFRR 8

II Plan Rozwoju Obszarów Wiejskich (PROW) na lata 2004-2006 Plan Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2004-2006 jest dokumentem programowym, który obejmuje instrumenty II filaru Wspólnej Polityki Rolnej, zwane równie œrodkami towarzysz¹cymi WPR. Celem dzia³añ objêtych tym programem jest wsparcie rozwoju obszarów wiejskich, z uwzglêdnieniem ich specyfiki i licznych funkcji nie tylko rolniczych, ale równie ochrony œrodowiska, tradycyjnego krajobrazu, czy lokalnych ras zwierz¹t gospodarskich i odmian roœlin. Cele PROW bêd¹ realizowane wed³ug dwóch g³ównych priorytetów i w ramach nastêpuj¹cych dzia³añ: Priorytet 1. Poprawa konkurencyjnoœci gospodarstw Renty strukturalne Wsparcie gospodarstw niskotowarowych Wspieranie grup producentów rolnych Priorytet 2. Zrównowa ony rozwój obszarów wiejskich Wsparcie dla obszarów o niekorzystnych warunkach gospodarowania Wspieranie przedsiêwziêæ rolnoœrodowiskowych i poprawy dobrostanu zwierz¹t Dostosowanie gospodarstw do standardów UE Zalesianie gruntów rolnych Dzia³ania PROW dziel¹ siê na dwie grupy. Do pierwszej nale ¹ instrumenty dobrze poznane i opisane w prawie unijnym, które s¹ wdra ane w krajach Unii od kilku lub kilkunastu lat. S¹ to renty strukturalne, program rolnoœrodowiskowy, zalesianie gruntów rolnych oraz wspieranie obszarów o niekorzystnych warunkach gospodarowania. Do drugiej grupy nale ¹ nowe instrumenty, zaproponowane przez Komisjê Europejsk¹ nowym krajom cz³onkowskim, w tym Polsce, podczas uzgodnieñ i negocjacji w okresie przedakcesyjnym. Do tych dzia³añ nale y wsparcie dla gospodarstw niskotowarowych, grupy producentów rolnych, dostosowanie do standardów UE oraz pomoc techniczna. Z tych oœmiu dzia³añ jedynie pomoc techniczna skierowana jest do instytucji wspieraj¹cych lub wdra aj¹cych Plan Rozwoju Obszarów Wiejskich. Pozosta³e skierowane s¹ do mieszkañców wsi, g³ównie rolników. Polska zdecydowa³a siê ponadto na przesuniêcie czêœci 9

PLAN ROZWOJU OBSZARÓW WIEJSKICH (PROW) NA LATA 2004-2006 œrodków finansowych na uzupe³nienie p³atnoœci bezpoœrednich, co pozwoli³o na podwy - szenie poziomu p³atnoœci obszarowych w przypadku wiêkszoœci producentów rolnych. Ogromn¹ zalet¹ dzia³añ PROW, w porównaniu do SPO, jest brak koniecznoœci ponoszenia w³asnych kosztów przy realizowaniu danych przedsiêwziêæ przez przysz³ych beneficjentów, czyli rolników korzystaj¹cych z pomocy. Ca³oœæ œrodków przewidzianych na p³atnoœci w ramach PROW to œrodki publiczne, z czego 80 % pochodzi z Sekcji Gwarancji Europejskiego Funduszu Orientacji i Gwarancji Rolnej (EFOiGR), a 20 % z bud etu krajowego. ¹cznie, na lata 2004-2006, przeznaczono na ten cel prawie 3,6 mld euro, co stanowi oko³o 16 mld z³otych. Z funduszy Planu Rozwoju Obszarów Wiejskich sfinansowane zostan¹ te pozytywnie zaopiniowane projekty Programu SAPARD, na które zabrak³o pieniêdzy w tym programie. Na ten cel przeznaczono w PROW 140 mln euro. Tabela 2 Œrodki finansowe Planu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2004-2006 (w mln euro) Wydatki publiczne* 2004 2005 2006 Okres programowania 2004-2006 Wk³ad UE Wydatki publiczne Wk³ad UE Wydatki publiczne Wk³ad UE Wydatki publiczne Wk³ad UE Renty strukturalne 148,5 118,8 213,5 170,8 278,5 222,8 640,5 512,4 Wspieranie gospodarstw 91,3 73,0 127,5 102,0 157,5 126,0 376,3 301,0 niskotowarowych Grupy producentów rolnych 6,3 5,0 8,8 7,0 10,3 8,2 25,4 20,2 Wspieranie dzia³alnoœci rolniczej na obszarach o niekorzystnych warunkach gospodarowania (ONW) 244,8 195,8 366,0 292,8 366.0 292,8 976,8 781,4 Wspieranie przedsiêwziêæ rolnoœrodowiskowych i poprawy dobrostanu zwierz¹t 75,0 60,0 116,2 92,9 157,7 126,1 348,9 279,0 Zalesianie gruntów rolnych 26,5 21,2 34,0 27,2 41,3 33,0 101,8 81,4 Dostosowanie gospodarstw rolnych do 72,0 57,6 83,9 67,1 87,5 70,0 243,4 194,7 standardów UE Pomoc techniczna 13,0 10,4 11,3 9,0 9,7 7,7 34,0 27,1 Uzupe³nienie p³atnoœci bezpoœrednich 269,5 215,6 240,3 192,2 195,5 156,4 705,3 564,2 Projekty Programu SAPARD 140,0 105,0 140,0 105,0 Razem pozosta³e dzia³ania 422,5 331,0 251,6 201,2 205,2 164,1 879,3 696,3 Razem Plan Rozwoju Obszarów Wiejskich 1086,9 862,4 1201,5 961,0 1304,0 1043,0 3592,4 2866,4 * wydatki publiczne obejmuj¹ ³¹cznie sumê œrodków przeznaczonych na dane dzia³anie PROW, zarówno z UE, jak i bud etu krajowego. W tabeli nie umieszczono pozycji œrodki prywatne, poniewa dzia³ania PROW nie wymagaj¹ wk³adu w³asnego. 10

Pieni¹dze, które w tabeli 2 s¹ przypisane do poszczególnych dzia³añ w danym roku, mog¹ byæ wydatkowane jeszcze przez kolejne 2 lata (tzw. regu³a n + 2). Nie ma zatem obawy, e póÿniejsze uruchomienie danego instrumentu spowoduje utratê przypisanych do niego funduszy. Zostan¹ one wykorzystane w nastêpnych latach. Natomiast, jeœli oka- e siê, e niektóre dzia³ania ciesz¹ siê wiêksz¹ popularnoœci¹ ni inne, wtedy mo liwe jest dokonywanie tzw. przesuniêæ œrodków finansowych z mniej eksploatowanych dzia³añ. 11

III Dzia³ania Planu Rozwoju Obszarów Wiejskich Dzia³anie 1 Renty strukturalne Renty strukturalne maj¹ zachêcaæ rolników do zaprzestania prowadzenia dzia³alnoœci rolniczej w wieku przedemerytalnym i przekazania posiadanych gospodarstw rolnych innym u ytkownikom. Dzia³anie to ma na celu poprawê ywotnoœci gospodarstw rolnych w Polsce, jak równie umo liwienie przekazywania gruntów na cele pozarolnicze (np. zalesienie lub cele zwi¹zane z ochron¹ przyrody) oraz zapewnienie rolnikom Ÿród³a dochodu po zaprzestaniu przez nich dzia³alnoœci rolniczej. W wyniku realizacji tego dzia³ania poprawie ulegnie struktura obszarowa gospodarstw rolnych oraz obni y siê œrednia wieku osób prowadz¹cych dzia³alnoœæ rolnicz¹. Kto mo e staraæ siê o rentê strukturaln¹? Renta strukturalna przys³uguje rolnikowi (osobie fizycznej), który: a) ukoñczy³ 55 lat, lecz nie osi¹gn¹³ jeszcze wieku emerytalnego (czyli mê czyzna nie ukoñczy³ 65 lat, kobieta 60 lat); b) posiada gospodarstwo rolne o powierzchni co najmniej 1 ha u ytków rolnych (UR); c) ma uregulowany stan prawny posiadanego gospodarstwa rolnego (tzn. w³asnoœæ); d) prowadzi³ dzia³alnoœæ rolnicz¹ na w³asny rachunek w gospodarstwie rolnym przez co najmniej ostatnie 10 lat przed z³o eniem wniosku o rentê strukturaln¹ i w tym okresie podlega³ ubezpieczeniu emerytalno-rentowemu rolników (KRUS) przez co najmniej 5 lat (nie musi to byæ ani ostatnie 5 lat, ani kolejnych 5 lat); e) podlega³ ubezpieczeniu emerytalno-rentowemu rolników w dniu z³o enia wniosku o rentê strukturaln¹; f) przekaza³ posiadane gospodarstwo rolne (nie wczeœniej ni po wydaniu postanowienia przez biuro powiatowe ARiMR); g) zaprzesta³ prowadzenia wszelkiej towarowej dzia³alnoœci rolniczej, czyli produkuje co najwy ej na potrzeby w³asne lub domowników. Pobieraj¹cy rentê strukturaln¹ mo e prowadziæ dzia³alnoœæ rolnicz¹ na gruntach w³asnych lub bêd¹cych w³asnoœci¹ ma³ onka, o powierzchni nie wiêkszej ni 0,5 ha UR wraz z siedliskiem, które nie stanowi¹ gospodarstwa rolnego w rozumieniu przepisów o podatku rolnym. Jak ju wspomniano, dzia³alnoœæ rolnicza (tj. produkcja roœlinna 12

i zwierzêca), prowadzona na pozostawionych gruntach, mo e s³u yæ wy³¹cznie zaspokajaniu potrzeb w³asnych i rodziny. Jaka jest wysokoœæ renty strukturalnej i jak j¹ obliczyæ? Wysokoœæ renty strukturalnej ustala siê jako odpowiedni procent kwoty najni szej emerytury okreœlonej w przepisach o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeñ Spo³ecznych (obecnie wysokoœæ najni szej emerytury to 562,58 z³). Podstawowa stawka renty strukturalnej wynosi 210 % najni szej emerytury. Stawkê tê zwiêksza siê o dodatek na ma³ onka w wysokoœci 60% kwoty najni szej emerytury, je eli spe³nione s¹ ³¹cznie nastêpuj¹ce warunki: a) gospodarstwo rolne przekazane w ramach rent strukturalnych stanowi³o Ÿród³o utrzymania dla obojga ma³ onków; b) oboje ma³ onkowie w dniu z³o enia wniosku o rentê strukturaln¹ spe³niaj¹ jednoczeœnie warunki okreœlone dla beneficjenta. W przypadku przekazania gospodarstwa w sposób trwa³y (czyli sprzeda albo darowizna, lecz nie dzier awa!) podstawow¹ stawkê zwiêksza siê o 50% kwoty najni szej emerytury. Podwy szenie wysokoœci tego œwiadczenia jest mo liwe równie poprzez przekazanie gospodarstwa o powierzchni wiêkszej ni 3 ha w sposób trwa³y na powiêkszenie innego gospodarstwa. Wtedy za ka dy hektar powy ej 3 ha wysokoœæ renty wzrasta o 3% kwoty najni szej emerytury ale nie wiêcej ni za 20 ha (czyli dotyczy to maksymalnie 23 ha przekazanych gruntów). W analogiczny sposób renta strukturalna wzrasta w przypadku, kiedy przejmuj¹cy gospodarstwo znajduje siê w wieku poni ej 40 lat. Zestawienie mo liwych zwiêkszeñ p³atnoœci przedstawiono w tabeli 3. Tabela 3 Metoda kalkulacji wysokoœci renty strukturalnej Elementy p³atnoœci Sposób kalkulowania p³atnoœci % najni szej emerytury Podstawowa p³atnoœæ dla rolnika 210% Dodatek na ma³ onka 60% Mo liwe zwiêkszenia a) Trwa³e przekazanie 3 ha gruntów 50% b) 3 % najni szej emerytury za ka dy hektar (powy ej 3 ha) przekazany w sposób trwa³y na powiêkszenie istniej¹cego gospodarstwa rolnego, ale nie wiêcej ni za 20 ha powy ej 3 ha gruntów rolnych 20haURx3% 60% c) 3 % najni szej emerytury za ka dy hektar (powy ej 3 ha) przekazany w sposób trwa³y na powiêkszenie istniej¹cego gospodarstwa rolnego, prowadzonego przez rolnika w wieku do 40 lat, ale nie wiêcej ni za 20 ha powy ej 3 ha gruntów rolnych 20haURx3% 60% Suma (maksymalna wysokoœæ œwiadczenia) 440% 13

DZIA ANIA PLANU ROZWOJU OBSZARÓW WIEJSKICH Inne wa ne informacje Osoba pobieraj¹ca rentê strukturaln¹ zobowi¹zana jest do samodzielnego op³acania sk³adki na fundusz emerytalno-rentowy. Je eli renta strukturalna zawiera dodatek na ma³ onka, osoba pobieraj¹ca rentê strukturaln¹ zobowi¹zana jest tak e do op³acania sk³adki na fundusz emerytalno-rentowy za ma³ onka. Renta strukturalna jest opodatkowana podatkiem dochodowym na zasadach okreœlonych w przepisach o podatku dochodowym od osób fizycznych. Osoba pobieraj¹ca rentê strukturaln¹ podlega obowi¹zkowi ubezpieczenia zdrowotnego. Rentê strukturaln¹ wyp³aca siê co miesi¹c w terminie okreœlonym w decyzji, ale nie d³u ej ni przez okres 10. lat. W przypadku, gdy uprawniony w trakcie pobierania renty strukturalnej nabêdzie prawo do emerytury ustawowej, renta strukturalna wyp³acana bêdzie w wysokoœci pomniejszonej o kwotê tej emerytury (oczywiœcie równolegle wyp³acana bêdzie emerytura). Wyp³ata renty strukturalnej ulega zawieszeniu w ca³oœci, je eli uprawniony podejmie pracê zarobkow¹, bez wzglêdu na wysokoœæ osi¹ganego z tego tytu³u dochodu. W przypadku nabycia prawa do renty z ubezpieczenia spo³ecznego lub zaopatrzenia emerytalnego w trakcie pobierania renty strukturalnej, uprawniony musi dokonaæ wyboru jednego ze œwiadczeñ. Wniosek o rezygnacjê z renty z ubezpieczenia spo³ecznego lub zaopatrzenia emerytalnego, zgodnie z przepisami o ubezpieczeniu spo³ecznym, musi byæ z³o ony nie póÿniej ni w ci¹gu miesi¹ca od dnia otrzymania decyzji przyznaj¹cej rentê z ubezpieczenia spo³ecznego lub zaopatrzenia emerytalnego. Uprawniony do renty strukturalnej traci prawo do wyp³aty dodatku na ma³ onka, je eli ten ma³ onek: a) nabêdzie prawo do emerytury albo renty z ubezpieczenia spo³ecznego lub zaopatrzenia emerytalnego lub, b) podejmie pracê zarobkow¹ podlegaj¹c¹ obowi¹zkowi ubezpieczenia spo- ³ecznego, za wyj¹tkiem prowadzenia pozarolniczej dzia³alnoœci gospodarczej. W razie œmierci uprawnionego do pobierania renty strukturalnej, œwiadczenie wyp³aca siê jego ma³ onkowi, jeœli przekazane w ramach rent strukturalnych gospodarstwo rolne stanowi³o Ÿród³o utrzymania dla obojga ma³ onków, oraz je eli ma³ onek spe³nia ³¹cznie nastêpuj¹ce warunki: a) ukoñczy³ 55 lat, b) nie ma ustalonego prawa do emerytury lub renty z ubezpieczenia spo³ecznego lub zaopatrzenia emerytalnego, c) nie prowadzi dzia³alnoœci rolniczej. Zasady dotycz¹ce wyp³aty, zmniejszania lub zawieszania renty strukturalnej stosuje siê odpowiednio do renty wyp³acanej ma³ onkowi po œmierci uprawnionego. Po œmierci uprawnionego do renty strukturalnej, p³atnoœæ z tego tytu³u wyp³aca siê ma³ onkowi, lecz nie d³u ej ni do dnia, do którego œwiadczenie pobiera³by uprawniony. Je eli uprawniony do renty strukturalnej pobiera³ dodatek na ma³ onka, wysokoœæ œwiadczenia wyp³acanego ma³ onkowi po œmierci uprawnionego zmniejsza siê o ten dodatek. 14

Komu mo na przekazaæ gospodarstwo? Gospodarstwo rolne mo e byæ przekazane w sposób trwa³y lub w formie umowy dzier- awy zawartej na okres co najmniej 10. lat. Umowa dzier awy musi byæ sporz¹dzona w formie aktu notarialnego lub zarejestrowana w ewidencji gruntów i budynków. Za przekazanie gospodarstwa rolnego w sposób trwa³y uznaje siê odp³atne lub nieodp³atne przeniesienie w³asnoœci nieruchomoœci, wchodz¹cych w sk³ad tego gospodarstwa, w drodze umowy sporz¹dzonej w formie aktu notarialnego (sprzeda lub darowizna). Gospodarstwo musi byæ przekazane w sposób trwa³y w przypadku, gdy rolnikiem przejmuj¹cym jest: a) zstêpny lub pasierb przekazuj¹cego, b) osoba pozostaj¹ca z przekazuj¹cym we wspólnym gospodarstwie domowym, c) ma³ onek osoby wymienionej powy ej. Rolnik, który chce przej¹æ gospodarstwo rolne w ramach rent strukturalnych niezale nie, czy jako nastêpca czy na powiêkszenie istniej¹cego gospodarstwa, musi posiadaæ odpowiednie kwalifikacje zawodowe. Jest to g³ówny wymóg dla rolników przejmuj¹cych gospodarstwa rolne. Przejmuj¹cy musz¹ te byæ m³odsi od przekazuj¹cych oraz musz¹ zobowi¹zaæ siê do prowadzenia dzia³alnoœci rolniczej na przejêtych gruntach przez okres co najmniej 5. lat. Uznaje siê, e rolnik lub nastêpca przejmuj¹cy gospodarstwo rolne posiada odpowiednie kwalifikacje zawodowe do prowadzenia dzia³alnoœci rolniczej, je eli wykazuje siê: wykszta³ceniem rolniczym wy szym lub œrednim, wykszta³ceniem rolniczym na poziomie zasadniczej szko³y zawodowej lub tytu³em kwalifikacyjnym w zawodzie przydatnym do prowadzenia dzia³alnoœci rolniczej i co najmniej 3-letnim sta em pracy w gospodarstwie rolnym, wykszta³ceniem o kierunku innym ni rolniczy na poziomie œrednim lub wy szym i co najmniej 3-letnim sta em pracy w gospodarstwie rolnym lub (dla osób posiadaj¹cych wykszta³cenie wy sze) ukoñczeniem studiów podyplomowych w zakresie zwi¹zanym z rolnictwem, wykszta³ceniem podstawowym lub zasadniczym zawodowym o kierunku innym ni rolniczy i co najmniej 5-letnim sta em pracy w gospodarstwie rolnym. Jak udokumentowaæ okres prowadzenia gospodarstwa? Okres pracy w gospodarstwie rolnym mo e byæ udokumentowany: zaœwiadczeniem z Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Spo³ecznego (KRUS) o okresach podlegania ubezpieczeniu spo³ecznemu rolników z tytu³u prowadzenia dzia³alnoœci rolniczej lub pracy w gospodarstwie rolnym w charakterze domownika, oœwiadczeniem osoby pracuj¹cej w gospodarstwie rolnym o okresie wykonywanej pracy w tym gospodarstwie, potwierdzonym przez posiadacza gospodarstwa rolnego, w którym by³a wykonywana praca, dokumentem potwierdzaj¹cym okres posiadania gospodarstwa rolnego, wraz z oœwiadczeniem o prowadzeniu dzia³alnoœci rolniczej w tym gospodarstwie. 15

DZIA ANIA PLANU ROZWOJU OBSZARÓW WIEJSKICH Inne wa ne informacje W przypadku przekazania gospodarstwa rolnego nastêpcy, gospodarstwo musi byæ przekazane w ca³oœci w sposób trwa³y (nie licz¹c dzia³ki, któr¹ rolnik mo e pozostawiæ sobie na potrzeby w³asne). Je eli rolnik lub jego ma³ onek ubiegaj¹cy siê o rentê strukturaln¹ oprócz w³asnego gospodarstwa rolnego posiada tak e grunty wydzier awione, przejmuj¹cy wstêpuje w prawa dzier awcy, je eli w³aœciciel gruntów wyrazi na to zgodê. W innym przypadku ubiegaj¹cy siê o rentê strukturaln¹ zwraca grunty dzier awione w³aœcicielowi. Warunek przekazania gospodarstwa rolnego w celu uzyskania prawa do renty strukturalnej uwa a siê tak e za spe³niony, je eli rolnik przeka e grunty wchodz¹ce w sk³ad jego gospodarstwa rolnego w sposób trwa³y osobie prawnej lub jednostce organizacyjnej nie posiadaj¹cej osobowoœci prawnej (np. Lasom Pañstwowym) na cele ochrony przyrody lub z przeznaczeniem do zalesienia. Rolnik ubiegaj¹cy siê o rentê strukturaln¹ przekazuj¹c gospodarstwo rolne zobowi¹zany jest przekazaæ odp³atnie lub nieodp³atnie posiadany inwentarz ywy (za wyj¹tkiem zwierz¹t hodowanych na w³asne potrzeby) oraz przys³uguj¹ce mu prawa i obowi¹zki zwi¹zane z dzia³alnoœci¹ rolnicz¹ prowadzon¹ na tych gruntach (np. prawo do uzyskania dop³at obszarowych, kwoty produkcyjne, zobowi¹zania rolnoœrodowiskowe, itp.). Pierwszeñstwo w przejêciu inwentarza oraz praw i zobowi¹zañ zwi¹zanych z przekazywanym gospodarstwem rolnym posiada przejmuj¹cy gospodarstwo rolne. W celu uzyskania prawa do renty strukturalnej grunty wchodz¹ce w sk³ad gospodarstwa rolnego wnioskodawcy mog¹ byæ tak e przekazane: a) nieodp³atnie na rzecz Skarbu Pañstwa do Agencji Nieruchomoœci Rolnych lub, b) w sposób trwa³y, na cele zwi¹zane z ochron¹ œrodowiska osobie prawnej lub jednostce organizacyjnej nie posiadaj¹cej osobowoœci prawnej, zgodnie z ustaw¹ o ochronie przyrody lub, c) w sposób trwa³y do zalesienia osobie fizycznej, prawnej lub jednostce organizacyjnej nie posiadaj¹cej osobowoœci prawnej, je eli jest to zgodne z miejscowym planem zagospodarowania przestrzennego. Gdzie i kiedy mo na sk³adaæ wnioski? Wnioski mo na sk³adaæ tylko osobiœcie od 2 sierpnia 2004 roku, przez ca³y rok, w powiatowych biurach Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa, w³aœciwych ze wzglêdu na miejsce zamieszkania rolnika, który ubiega siê o rentê strukturaln¹. Pytania Kiedy rolnik ubiegaj¹cy siê o rentê strukturaln¹ powinien przekazaæ swoje gospodarstwo rolne? Przekazanie gospodarstwa rolnego mo e odbyæ siê dopiero po weryfikacji wniosku o przyznanie renty strukturalnej przez kierownika biura powiatowego Agencji 16

Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa i po otrzymaniu przez rolnika postanowienia o spe³nieniu wstêpnych warunków do renty strukturalnej. Od tej daty wnioskodawca ma 6 miesiêcy na przekazanie gospodarstwa rolnego. Czy po osi¹gniêciu przez ma³ onka rolnika pobieraj¹cego rentê strukturaln¹ wymaganego wieku 55 lat bêdzie mu przys³ugiwa³o zwiêkszenie wysokoœci renty strukturalnej w wysokoœci 60% najni szej emerytury? Nie, nie bêdzie przys³ugiwa³o. Zwiêkszenie wysokoœci renty strukturalnej w wysokoœci 60% najni szej emerytury przys³uguje jedynie w przypadku, gdy oboje ma³ onkowie w dniu przekazania gospodarstwa rolnego spe³niaj¹ warunki okreœlone dla beneficjenta. Dzia³anie 2 Wspieranie gospodarstw niskotowarowych Wsparcie finansowe gospodarstw niskotowarowych ma na celu zwiêkszenie ich mo liwoœci inwestycyjnych, a w efekcie poprzez zwiêkszenie produkcji towarowej oraz rozwój dzia³alnoœci pozarolniczej wzrost ekonomicznej ywotnoœci tych gospodarstw. Wsparcie to, posiadaj¹ce postaæ premii wyp³acanej przez okres do piêciu lat, powinno poprawiæ sytuacjê dochodow¹ gospodarstw o niskim w³asnym potencjale ekonomicznym i przyczyniæ siê do restrukturyzacji tej grupy gospodarstw rolnych. Forma i wysokoœæ pomocy Pomoc finansowa (premia) w wysokoœci stanowi¹cej równowartoœæ 1250 euro (oko³o 5800 z³) rocznie mo e byæ wyp³acana w ci¹gu 5. kolejnych lat, przy czym po 3. roku otrzymywania premii, rolnik musi wykazaæ osi¹gniêcie tzw. przedsiêwziêæ cz¹stkowych opisanych w planie rozwoju gospodarstwa, co stanowi warunek wyp³aty pieniêdzy w nastêpnych 2. latach. Kto mo e otrzymywaæ premiê? Rolnik, prowadz¹cy gospodarstwo rolne bêd¹ce jego w³asnoœci¹ lub w³asnoœci¹ jego ma³ onka i odpowiadaj¹ce definicji gospodarstwa niskotowarowego, czyli o wielkoœci ekonomicznej od 2 do 4 ESU. Co to jest ESU? Nazwa ESU jest skrótem od angielskiego okreœlenia European Size Unit i oznacza europejsk¹ jednostkê wielkoœci ekonomicznej. Za pomoc¹ ESU okreœla siê roczny dochód gospodarstwa. 1 ESU jest równe kwocie 1200 euro. Z tego wynika, e gospodarstwa niskotowarowe, czyli o wielkoœci ekonomicznej od 2 do 4 ESU to takie, które potencjalnie przynosz¹ rocznie od 2400 do 4800 euro dochodu. 17

DZIA ANIA PLANU ROZWOJU OBSZARÓW WIEJSKICH Jak wyliczyæ wielkoœæ ekonomiczn¹ gospodarstwa w ESU? W celu okreœlenia wartoœci ESU dla danego gospodarstwa nale y pos³ugiwaæ siê wskaÿnikowymi dochodami, które s¹ okreœlone jako Standardowe Nadwy ki Bezpoœrednie (SNB). Posiadaj¹c listê Standardowych Nadwy ek Bezpoœrednich, czyli potencjalnych dochodów odpowiadaj¹cych poszczególnym uprawom i zwierzêtom gospodarskim okreœlonych dla wszystkich województw, mo na w prosty sposób obliczyæ wielkoœæ ekonomiczn¹ gospodarstwa w ESU. Pomocnicze narzêdzie, s³u ¹ce do tego celu to tzw. kalkulator (prosty arkusz w formacie Excel) do obliczania sumarycznej wartoœci SNB w gospodarstwie na podstawie area³u upraw i/lub pog³owia zwierz¹t. Ostateczny wynik kalkulacji jest podawany w ESU. Kalkulator ten jest dostêpny na stronie internetowej Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi (www.minrol.gov.pl zak³adka Fundusze Strukturalne, sposób obliczania wielkoœci ekonomicznej gospodarstwa rolnego). Ponadto w wersji papierowej lista SNB jest udostêpniana wraz ze wzorem wniosku o wsparcie dla gospodarstw niskotowarowych i planem rozwoju gospodarstwa niskotowarowego. Jakie s¹ warunki przyznania premii? Pomoc mo e byæ przyznana, jeœli spe³nione zostan¹ okreœlone poni ej warunki: 1. Rolnik prowadzi na w³asny rachunek dzia³alnoœæ rolnicz¹ we w³asnym niskotowarowym gospodarstwie rolnym, tj. gospodarstwie o wielkoœci ekonomicznej (mierzonej wielkoœci¹ Standardowej Nadwy ki Bezpoœredniej) co najmniej 2 ESU i nie wiêcej ni 4 ESU. 2. Rolnik przez okres co najmniej 3. lat, poprzedzaj¹cych z³o enie wniosku o pomoc, prowadzi³ gospodarstwo rolne, którego ma dotyczyæ ta pomoc lub te zosta³ w³aœcicielem gospodarstwa w drodze dziedziczenia ustawowego lub jako nastêpca w ramach renty strukturalnej. 3. Rolnik przedstawi³ wniosek o pomoc wraz z planem rozwoju gospodarstwa niskotowarowego zawieraj¹cym: informacje nt. gospodarstwa, jego struktury, wyposa enia, o osobach zatrudnionych w gospodarstwie; cel restrukturyzacji; wielkoœæ ekonomiczn¹ gospodarstwa w ESU; wykazanie osi¹gniêcia przez gospodarstwo przysz³ej ywotnoœci ekonomicznej; opis planowanych inwestycji oraz przedsiêwziêæ; okreœlenie przedsiêwziêæ poœrednich; harmonogram realizacji restrukturyzacji. Wzór planu jest udostêpniany w biurach powiatowych ARiMR wraz z wnioskiem o uzyskanie pomocy. Plan ten jest nieskomplikowanym dokumentem, który rolnik mo e opracowaæ samodzielnie lub przy pomocy doradcy. 18

Inne wa ne informacje 1. Pomoc finansowa dla gospodarstwa niskotowarowego mo e byæ przeznaczona zarówno na przedsiêwziêcia zwi¹zane z rolnictwem (produkcja rolna), jak i z dzia³alnoœci¹ pozarolnicz¹ na obszarach wiejskich (np. agroturystyka, rêkodzie³o, handel, us³ugi). 2. Warunkiem wyp³aty w IV i V roku od przyznania pomocy jest osi¹gniêcie deklarowanych przedsiêwziêæ poœrednich (cz¹stkowych) planu rozwoju gospodarstwa. Przedsiêwziêcia cz¹stkowe powinny byæ zwi¹zane z g³ównym celem restrukturyzacji gospodarstwa, i stosownie do zamierzeñ w³aœciciela gospodarstwa mo e to byæ: uzyskanie certyfikatu produkcji ekologicznej lub formalne wejœcie w okres przestawiania poprzedzaj¹cy jego uzyskanie; przyst¹pienie do grupy lub organizacji producentów; zakup lub dzier awa gruntu; zakup zwierz¹t; ukoñczenie szkoleñ w zakresie: dobrej praktyki rolniczej lub ekonomiki gospodarstwa (np. w ramach dzia³ania SPO Restrukturyzacja i modernizacja sektora ywnoœciowego oraz rozwój obszarów wiejskich pt. Szkolenia) odpowiednia liczba godzin; udzia³ w programie rolnoœrodowiskowym; przejœcie na system opodatkowania VAT na zasadach ogólnych; przejœcie na system opodatkowania produkcji w dzia³ach specjalnych na zasadach ogólnych; podpisanie umowy na realizacjê planowanych inwestycji lub ich czêœci w ramach dzia³añ SPO Restrukturyzacja i modernizacja sektora ywnoœciowego oraz rozwój obszarów wiejskich pt. Inwestycje w gospodarstwach rolnych lub Ró nicowanie dzia³alnoœci rolniczej; otrzymanie finansowej pomocy publicznej na cele okreœlone w za³o eniach planu rozwoju gospodarstwa lub jego promesy; osi¹gniêcie w okresie pobierania premii, udokumentowanej rocznej wartoœci sprzeda y produktów rolnych z gospodarstwa na poziomie co najmniej 20 tys z³. Gdzie i kiedy mo na sk³adaæ wnioski? Wniosek wraz z za³¹cznikami sk³adaæ mo na w biurze powiatowym ARiMR, przez ca³y rok. W 2004 roku wnioski mo na sk³adaæ od dnia 1 grudnia. Wymaganymi za³¹cznikami do wniosku s¹: dowód prowadzenia dzia³alnoœci rolniczej (zaœwiadczenie Urzêdu Gminy o nie zaleganiu z podatkiem rolnym, nakaz p³atniczy); dokument potwierdzaj¹cy okres prowadzenia gospodarstwa rolnego; plan rozwoju gospodarstwa (biznesplan); pe³nomocnictwo (jeœli dotyczy). Wnioski s¹ rozpatrywane wed³ug kolejnoœci ich z³o enia. Decyzja o przyznaniu p³atnoœci zostanie wydana po z³o eniu kompletnego wniosku. W czwartym roku wyp³ata nast¹pi po przes³aniu wniosku o p³atnoœæ, do którego nale y do³¹czyæ oœwiadczenie o realizacji przedsiêwziêæ cz¹stkowych (np. deklaracja, 19

DZIA ANIA PLANU ROZWOJU OBSZARÓW WIEJSKICH certyfikaty, dyplomy ukoñczenia szkoleñ, itp.). Jeœli rolnik nie móg³ ich zrealizowaæ z przyczyn od siebie niezale nych, wówczas musi przedstawiæ stosowne uzasadnienie takiej sytuacji. Dzia³anie 3 Wspieranie dzia³alnoœci rolniczej na obszarach o niekorzystnych warunkach gospodarowania (ONW) Pomoc finansowa dla gospodarstw rolnych po³o onych na obszarach o niekorzystnych warunkach gospodarowania ma na celu zapewnienie ci¹g³oœci rolniczego u ytkowania ziemi i tym samym utrzymanie ywotnoœci i zachowanie walorów krajobrazowych obszarów wiejskich oraz poprzez stosowanie zwyk³ej dobrej praktyki rolniczej promocjê rolnictwa przyjaznego dla œrodowiska. P³atnoœci te maj¹ za zadanie przeciwdzia³aæ wyludnianiu siê obszarów wiejskich i zatracaniu ich rolniczego charakteru. Wsparcie finansowe przeznaczone jest dla gospodarstw rolnych po³o onych na terenach, na których produkcja rolnicza jest utrudniona ze wzglêdu na niekorzystne warunki naturalne. Dop³aty wyrównawcze dla gospodarstw w ramach ONW powinny zrekompensowaæ istniej¹ce utrudnienia w stosunku do gospodarstw po³o onych na pozosta³ych obszarach. W ramach obszarów o niekorzystnych warunkach gospodarowania w Polsce wyró niono: 1) obszary górskie gdzie produkcja rolna jest utrudniona przede wszystkim ze wzglêdu na niekorzystne warunki klimatyczne i ukszta³towanie terenu, tj. wysokoœæ nad poziomem morza i nachylenie stoków. Do obszarów górskich zalicza siê gminy, w których ponad po³owa u ytków rolnych znajduje siê na wysokoœci powy ej 500 m n.p.m.; 2) obszary nizinne gdzie wystêpuj¹ ograniczenia produktywnoœci rolnictwa zwi¹zane z nisk¹ jakoœci¹ gleb, niekorzystnymi warunkami klimatycznymi, niekorzystnymi warunkami wodnymi, niesprzyjaj¹c¹ rzeÿb¹ terenu oraz gdzie wystêpuje znaczny udzia³ ludnoœci zwi¹zanej z rolnictwem; strefa nizinna I obejmuje: gminy, dla których WskaŸnik Waloryzacji Rolniczej Przestrzeni Produkcyjnej (WWRPP) 1 osi¹ga wartoœci wy sze ni 52 punkty i nie przekracza 72,5 pkt.; obrêby geodezyjne, gdzie wartoœæ WWRPP nie przekracza 56 pkt.; strefa nizinna II obejmuje gminy i obrêby geodezyjne, gdzie wartoœæ wskaÿnika nie przekracza 52 pkt; 3) obszary ze specyficznymi naturalnymi utrudnieniami obejmuj¹ gminy i obrêby geodezyjne rejonów podgórskich, w których œrednia wielkoœæ gospodarstwa wynosi poni ej 7,5 ha, wystêpuj¹ zagro enia erozj¹ wodn¹, udzia³ gospodarstw, które zaprzesta³y dzia³alnoœci rolniczej jest na poziomie wiêkszym ni 25 % ca³kowitej 1 WskaŸnik opracowany przez Instytut Uprawy, Nawo enia i Gleboznawstwa w Pu³awach. 20

liczby gospodarstw rolnych oraz udzia³ trwa³ych u ytków zielonych w strukturze u ytków rolnych wynosi ponad 40%. Gminy, aby zakwalifikowaæ siê do obszarów ze specyficznymi utrudnieniami, powinny spe³niæ przynajmniej dwa z wymienionych powy ej warunków. Jakie s¹ stawki p³atnoœci w poszczególnych strefach ONW? Pomoc finansowa udzielana jest w postaci corocznych zrycza³towanych p³atnoœci (dop³at wyrównawczych) do hektara u ytków rolnych, po³o onych na obszarach o niekorzystnych warunkach gospodarowania i pozostaj¹cych w u ytkowaniu rolniczym. P³atnoœci¹ objête s¹ tylko te dzia³ki rolne, które s¹ sklasyfikowane jako grunty orne, sady, ³¹ki trwa³e i pastwiska trwa³e. Tabela 4 Wysokoœæ dop³at w ramach ONW Typ ONW Dop³ata z³/ha Górskie 320 Nizinne strefa nizinna I 179 strefa nizinna II 264 Obszary ze specyficznymi naturalnymi utrudnieniami 264 P³atnoœci w ramach ONW, aby spe³nia³y swoje zadanie i nie powodowa³y nadmiernego, nieuzasadnionego ekonomicznie wsparcia, podlegaj¹ tzw. degresywnoœci, czyli zmniejszeniu w zale noœci od wielkoœci gospodarstwa. Ograniczenia tej pomocy zosta³y ustalone w wyniku analizy poszczególnych typów i grup obszarowych gospodarstw, uwzglêdniaj¹c korzyœci skali osi¹gane przez du e gospodarstwa. Tabela 5 Zmniejszenie dop³at wyrównawczych z tytu³u ONW w zale noœci od powierzchni gospodarstwa Area³ (ha) gospodarstwa Dop³ata ONW 1-50 100% p³atnoœci za ka dy ha 50,01-100 50% p³atnoœci 100,01-300 25% p³atnoœci Ponad 300 Brak p³atnoœci za obszar powy ej 300 ha Przyk³ad: Gospodarstwo o powierzchni 305 ha po³o one na ONW otrzyma p³atnoœæ o nastêpuj¹cej konstrukcji: za pierwsze 50 ha 100% stawki za ka dy ha, za nastêpne 50 ha po³owê tej stawki, za hektary od 100 do 300 25% przewidzianej stawki, natomiast wszystkie hektary powy ej 300 ha s¹ pozbawione p³atnoœci. 21

DZIA ANIA PLANU ROZWOJU OBSZARÓW WIEJSKICH Komu przys³uguj¹ p³atnoœci ONW? O wsparcie w ramach tego dzia³ania mo e ubiegaæ siê producent rolny, prowadz¹cy dzia³alnoœæ rolnicz¹ w gospodarstwie rolnym po³o onym w ca³oœci lub w czêœci w granicach ONW. Dop³ata wyrównawcza mo e byæ przyznana, jeœli: 1. Gospodarstwo w ca³oœci lub czêœciowo jest zlokalizowane w granicach ONW, przy czym p³atnoœæ z tytu³u ONW dotyczy tylko dzia³ek rolnych, zlokalizowanych w granicach ONW. 2. Powierzchnia u ytków rolnych nale ¹cych do danego gospodarstwa, zlokalizowanych w obszarze ONW i wykorzystywanych do produkcji rolniczej wynosi co najmniej 1 ha. 3. Wnioskodawca zobowi¹ e siê do przestrzegania zasad zwyk³ej dobrej praktyki rolniczej na terenie ca³ego gospodarstwa. 4. Wnioskodawca zobowi¹ e siê do prowadzenia dzia³alnoœci rolniczej na wszystkich zg³oszonych dzia³kach rolnych po³o onych na obszarze ONW przez okres co najmniej 5 lat od daty otrzymania pierwszej p³atnoœci z tytu³u gospodarowania na terenie ONW. 5. Wnioskodawca zobowi¹ e siê do przestrzegania zakazów odnoœnie stosowania substancji o dzia³aniu hormonalnym, tyreostatycznym i beta-agonistycznym w ywieniu zwierz¹t (substancje takie nie s¹ dopuszczone do obrotu na polskim rynku). Zasiêg geograficzny Lista gmin i obrêbów geodezyjnych zakwalifikowanych do obszarów o niekorzystnych warunkach gospodarowania stanowi za³¹cznik do Rozporz¹dzenia Rady Ministrów z dnia 14 kwietnia 2004 r. w sprawie szczegó³owych warunków i trybu udzielania pomocy finansowej na wspieranie dzia³alnoœci rolniczej na obszarach o niekorzystnych warunkach gospodarowania objêtej planem rozwoju obszarów wiejskich (Dz. U. Nr 73, poz. 657 z 2004 r. z póÿn. zm.). Rolnik mo e siê dowiedzieæ, czy jego gospodarstwo jest zlokalizowane na obszarze ONW np. w biurze powiatowym ARiMR. Gdzie i kiedy sk³adaæ wnioski? Rolnik mo e ubiegaæ siê o p³atnoœæ ONW poprzez wype³nienie wniosku o p³atnoœæ w zakresie Wspierania dzia³alnoœci rolniczej na obszarach o niekorzystnych warunkach gospodarowania (wspólny formularz z p³atnoœciami obszarowymi). Wniosek sk³ada siê w biurze powiatowym ARiMR. W roku 2004 termin sk³adania: 15 kwietnia 30 czerwca (w kolejnych latach termin ten ulegnie zmianie, prawdopodobnie bêdzie to 15 marca 15 maja, analogicznie, jak dla p³atnoœci bezpoœrednich). Pytania Jakie konsekwencje poniesie rolnik, który z³o y³ wniosek z tytu³u ONW, a kontrola wykaza³a, e nie przestrzega on warunków zwyk³ej dobrej praktyki rolniczej? 22

Je eli w wyniku pierwszej kontroli na miejscu zostanie stwierdzone, e zasady zwyk³ej dobrej praktyki rolniczej nie s¹ przestrzegane, uchybienia te zostan¹ odnotowane w protokóle kontrolnym, a rolnik zostanie pouczony o konsekwencjach dalszego nieprzestrzegania tych zasad (wzmianka o pouczeniu jest odnotowywana w protokóle kontroli). Jeœli w wyniku nastêpnej kontroli na miejscu zostan¹ stwierdzone kolejne naruszenia zasad zwyk³ej dobrej praktyki rolniczej, p³atnoœæ ONW nale na za dany rok podlega zmniejszeniu o 7% za ka de uchybienie inne, ni stwierdzone podczas poprzedniej kontroli lub wstrzymaniu w przypadku wyst¹pienia uchybienia, które zosta³o ju stwierdzone podczas poprzedniej kontroli. Czy rolnik, który chce sprzedaæ gospodarstwo lub przejœæ na rentê strukturaln¹ np. za 3 lata, nie mo e wnioskowaæ o p³atnoœci ONW? Czy zobowi¹zania wynikaj¹ce z ONW przechodz¹ na kolejnego w³aœciciela lub u ytkownika? Rolnik, który zamierza sprzedaæ gospodarstwo lub przejœæ na rentê strukturaln¹ mo e wnioskowaæ o p³atnoœæ ONW, z tym, e kolejny w³aœciciel lub u ytkownik musi spe³niæ warunki zawarte w 7 Rozporz¹dzenia RM z 14 kwietnia 2004 r. dot. wsparcia w ramach ONW, którego treœæ jest nastêpuj¹ca: 7 ust. 1 W przypadku, gdy w okresie od dnia z³o enia wniosku do dnia wydania decyzji administracyjnej w sprawie p³atnoœci ONW nast¹pi przeniesienie posiadania gospodarstwa rolnego na rzecz innego producenta rolnego w wyniku umowy sprzeda y, dzier awy lub innej umowy, p³atnoœæ ONW przys³uguje temu producentowi rolnemu, je eli w terminie 35 dni od dnia przeniesienia posiadania gospodarstwa rolnego z³o y on wniosek do kierownika biura powiatowego Agencji i zobowi¹ e siê do kontynuowania dzia³alnoœci rolniczej do koñca okresu objêtego 5 letnim zobowi¹zaniem, z³o onym przez poprzedniego posiadacza gospodarstwa rolnego. Podobnie dzieje siê w przypadku, gdy przeniesienie posiadania gospodarstwa rolnego nast¹pi³o po dniu wydania decyzji administracyjnej w sprawie p³atnoœci ONW, przy czym producent rolny, na którego zosta³o przeniesione posiadanie gospodarstwa rolnego, sk³ada wniosek w odpowiednim terminie. Czy rolnik, który nie posiada opryskiwacza z atestem ani kursu chemizacyjnego mo e staraæ siê o p³atnoœci z tytu³u ONW? Tak, rolnik mo e ubiegaæ siê o p³atnoœæ z tytu³u ONW. Powinien jednak jak najszybciej uzyskaæ atest na opryskiwacz i odbyæ kurs chemizacyjny. W przeciwnym wypadku, gdy gospodarstwo zostanie wytypowane do kontroli na miejscu, rolnik otrzyma pouczenie o konsekwencjach dalszego nieprzestrzegania tej zasady. Je- eli w nastêpnych latach zostanie stwierdzone dalsze nieprzestrzeganie tej zasady, na³o ona zostanie na niego sankcja finansowa. Czy mo na ubiegaæ siê o ONW na gospodarstwo z wy³¹czeniem jednej dzia³ki rolnej, któr¹ rolnik zamierza sprzedaæ w przysz³oœci? Tak, rolnik mo e ubiegaæ siê o p³atnoœæ ONW na dzia³ki rolne w gospodarstwie, z wy³¹czeniem jednej lub wiêcej dzia³ek przeznaczonych w przysz³oœci na sprzeda. 23

DZIA ANIA PLANU ROZWOJU OBSZARÓW WIEJSKICH Czy w dniu sk³adania wniosku o p³atnoœæ z tytu³u ONW rolnik musi posiadaæ szczeln¹ p³ytê obornikow¹? Nie. Posiadanie szczelnej p³yty lub zbiornika na gnojowicê to jeden z wymogów zwyk³ej dobrej praktyki rolniczej, które s¹ zamieszczone w za³¹czniku nr 1 Wymagania prowadzenia dzia³alnoœci rolniczej zgodnie z zasadami zwyk³ej dobrej praktyki rolniczej do Rozporz¹dzenia Rady Ministrów z 14 kwietnia 2004 r. w sprawie szczegó³owych warunków i trybu udzielania pomocy finansowej na wspieranie dzia³alnoœci rolniczej na obszarach o niekorzystnych warunkach gospodarowania objêtej planem rozwoju obszarów wiejskich (Dz. U. Nr 73, poz. 657). Ostatecznym terminem, w którym rolnik musi posiadaæ odpowiednie urz¹dzenia do przechowywania nawozów naturalnych jest dzieñ 25 paÿdziernika 2008 roku. Czy ba³agan w obejœciu gospodarskim mo e byæ powodem do nieprzyznania dop³at? Rozporz¹dzenie definiuje, e dzia³alnoœæ rolnicza jest prowadzona zgodnie z zasadami zwyk³ej dobrej praktyki rolniczej, je eli w gospodarstwie rolnym s¹ przestrzegane wymagania w zakresie: 1) stosowania nawozów i ich przechowywania; 2) rolniczego wykorzystania œcieków na terenie gospodarstwa rolnego; 3) rolniczego wykorzystania komunalnych osadów œciekowych; 4) stosowania i przechowywania œrodków ochrony roœlin; 5) gospodarki na u ytkach zielonych; 6) utrzymywania czystoœci i porz¹dku w gospodarstwie rolnym; 7) ochrony siedlisk przyrodniczych; 8) ochrony gleb; 9) gospodarki wodnej. Zatem pkt. 6, polegaj¹cy na koniecznoœci utrzymania czystoœci i porz¹dku na terenie gospodarstwa rolnego oraz posiadaniu urz¹dzenia do gromadzenia odpadów komunalnych wytworzonych na terenie gospodarstwa rolnego, jest sprawdzany u rolników korzystaj¹cych z dop³at z tytu³u ONW. Czy posiadanie dotyczy stanu w dniu otrzymania pierwszej p³atnoœci i obowi¹zek u ytkowania dzia³ek na³o ony jest na dzia³ki bêd¹ce w posiadaniu rolnika w dniu otrzymania pierwszej p³atnoœci? Piêcioletni okres u ytkowania rolniczego dzia³ek ONW bêd¹cych w posiadaniu lub u ytkowaniu od dnia otrzymania pierwszej p³atnoœci z tytu³u ONW. Czy zmiana stanu posiadania, np. wygaœniêcie umowy dzier awy po dwóch latach u ytkowania, powoduje koniecznoœæ zwrotu otrzymanych dop³at z tytu³u ONW za okres 2 lat? Dzier awca, któremu umowa dzier awy wygasa za 2 lata, mo e otrzymaæ p³atnoœæ ONW. Musi mieæ jednak œwiadomoœæ, e od momentu otrzymania pierwszej p³atnoœci przez okres zobowi¹zania (tj. przez 5 lat) na dzia³kach rolnych po³o onych na obszarze ONW musi byæ prowadzona dzia³alnoœæ rolnicza. W przypadku 24

zaniechania takiej dzia³alnoœci przez w³aœciciela lub nastêpnego u ytkownika, rolnik, który naby³ prawo do p³atnoœci ONW, zwraca je wraz z odsetkami ustawowymi za ca³y okres pobierania. Czy maj¹c 5 dzia³ek po³o onych na obszarach ONW i wystêpuj¹c z wnioskiem o dop³aty z tego tytu³u na 3 dzia³ki mam obowi¹zek u ytkowaæ przez 5 lat 3 dzia³ki, czy wszystkie 5 dzia³ek? Obowi¹zek u ytkowania rolniczego dotyczy wy³¹cznie dzia³ek, na które zosta³a przyznana p³atnoœæ z tytu³u ONW. Czy zasiêg obszarów o niekorzystnych warunkach gospodarowania mo e ulec istotnym zmianom np. za 3 lata, podczas opracowywania kolejnego Programu? Jest to bardzo ma³o prawdopodobne. Mo liwe s¹ bardzo niewielkie zmiany w skali kraju, spowodowane b³êdn¹ klasyfikacj¹ lub w wyniku weryfikacji danych za okres 2004-2006. Generalnie ustalenia te dotycz¹ d³ugiego okresu czasu, ze wzglêdu na bardzo powolny proces zmian przyrodniczo-klimatycznych lub demograficznych. Dzia³anie 4 Wspieranie przedsiêwziêæ rolnoœrodowiskowych i poprawy dobrostanu zwierz¹t Do podstawowych celów programu rolnoœrodowiskowego nale y promocja systemów produkcji rolniczej zgodnych z wymogami ochrony œrodowiska (w tym przeciwdzia- ³anie zanieczyszczeniom wód, erozji gleb), ochrony i kszta³towania krajobrazu, ochrony zagro onych wyginiêciem gatunków dzikiej fauny i flory oraz ich siedlisk, a tak e ochrona zasobów genetycznych zwierz¹t gospodarskich. Dodatkow¹ korzyœci¹ programu jest poprawa stanu œwiadomoœci ekologicznej wœród spo³ecznoœci wiejskiej. Jaki jest zakres programu rolnoœrodowiskowego? Wspieranie przedsiêwziêæ rolnoœrodowiskowych oraz poprawy dobrostanu zwierz¹t zwane programem rolnoœrodowiskowym, obejmuje 7 pakietów rolnoœrodowiskowych. Ka dy pakiet posiada zestaw œciœle sprecyzowanych wymogów, które wykraczaj¹ poza tzw. zwyk³¹ dobr¹ praktykê rolnicz¹ (ZDPR), przy czym rolnik, przystêpuj¹c do programu rolnoœrodowiskowego musi stosowaæ siê do zasad ZDPR na ca³ym obszarze gospodarstwa, tj. nawet na tych dzia³kach, które nie s¹ objête zobowi¹zaniem. W ramach tego dzia³ania przewidziano realizacjê nastêpuj¹cych pakietów: rolnictwo zrównowa one (kod: S01) polega na ograniczeniu nawo enia, zbilansowaniu gospodarki nawozami i przestrzeganiu odpowiedniego nastêpstwa roœlin; 25

DZIA ANIA PLANU ROZWOJU OBSZARÓW WIEJSKICH rolnictwo ekologiczne (kod: S02) polega na stosowaniu metod rolnictwa ekologicznego w rozumieniu Rozporz¹dzenia Rady nr 2092/91/WE i nr 1804/99/WE oraz ustawy o rolnictwie ekologicznym; utrzymanie ³¹k ekstensywnych (kod: P01) wi¹ e siê z przywróceniem lub kontynuacj¹ wykaszania traw, w terminie od dnia 1 lipca w³¹cznie, na ³¹kach jednokoœnych o wysokich walorach przyrodniczych, zagro onych degradacj¹; utrzymanie pastwisk ekstensywnych (kod: P02) zak³ada przywrócenie lub zachowanie ekstensywnych wypasów na pó³naturalnych pastwiskach w sposób gwarantuj¹cy utrzymanie walorów florystycznych i miejsc przebywania gatunków zagro onych wyginiêciem; ochrona gleb i wód (kod: K01) polega na stosowaniu miêdzyplonów w celu zwiêkszenia udzia³u gleb z okryw¹ roœlinn¹ w okresie jesienno-zimowym; strefy buforowe (kod: K02) polega na tworzeniu nowych 2. lub 5. metrowych pasów zadarnionych na granicy gruntów rolnych z wodami powierzchniowych, lub terenami intensywnie u ytkowanymi rolniczo, w celu ograniczania negatywnego oddzia³ywania rolnictwa i ochrony siedlisk wra liwych; zachowanie lokalnych ras zwierz¹t gospodarskich (kod: G01) polega na utrzymywaniu hodowli ras byd³a, koni i owiec zagro onych wyginiêciem. Znaczenie liter S, P, G i K w kodach pakietów rolnoœrodowiskowych: pakiety oznaczone kodem S odnosz¹ siê do przyjaznych œrodowisku systemów produkcji rolniczej (ekologicznej lub zrównowa onej), które bêd¹ mia³y zastosowanie na gruntach rolnych w ca³ym gospodarstwie, które stanowi wydzielon¹ ca³oœæ, pakiety oznaczone kodem P lub K obejmuj¹ dzia³ania zmierzaj¹ce ku zachowaniu priorytetowych siedlisk na u ytkach zielonych w strefach priorytetowych lub wzrostu udzia³u gruntów o znaczeniu buforowym w krajobrazie rolniczym i bêd¹ mia³y zastosowanie tylko w odniesieniu do tych gruntów rolnych, pakiety oznaczone symbolem G obejmuj¹ dzia³ania na rzecz ochrony wybranych lokalnych ras zwierz¹t. Tabela 6 Zestawienie pakietów rolnoœrodowiskowych i zasiêg ich zastosowania Kod Nazwa pakietu rolnoœrodowiskowego Liczba opcji Zasiêg wdra ania S01 Rolnictwo zrównowa one 1 Strefy priorytetowe S02 Rolnictwo ekologiczne 8 Ca³y kraj P01 Utrzymanie ³¹k ekstensywnych 3 Strefy priorytetowe P02 Utrzymanie pastwisk ekstensywnych 4 Strefy priorytetowe K01 Ochrona gleb i wód 3 Ca³y kraj K02 Strefy buforowe 4 Ca³y kraj G01 Zachowanie lokalnych ras zwierz¹t gospodarskich 17 Ca³y kraj 26