Leasing w działalności przedsiębiorstwa Leasing jest bardzo wygodną dla przedsiębiorcy metodą wyposażania przedsiębiorstwa w niezbędne do jego funkcjonowania środki materialne. Dzięki tej konstrukcji prawnej można znacząco ograniczyć początkowe koszty potrzebne do rozkręcenia działalności oraz - w przypadku przedsiębiorstw już działających - zminimalizować koszty związane z nabyciem dodatkowego sprzętu. Ponadto szybki postęp techniczny uzasadnia potrzebę wymiany co jakiś czas sprzętu na nowy, zaś leasing pozwala na lepszy obrót tego używanego. Trzeba jeszcze dodać, że ta forma finansowania jest uznawana przy rozliczaniu projektów realizowanych za pomocą dotacji ze strony Unii Europejskiej. Definicja Kodeks cywilny stanowi, że z umową leasingu mamy do czynienia, gdy finansujący (leasingodawca) zobowiązuje się nabyć rzecz od oznaczonego zbywcy na warunkach określonych w tej umowie i oddać tę rzecz korzystającemu (leasingobiorca) do używania przez czas oznaczony, a korzystający zobowiązuje się zapłacić finansującemu w uzgodnionych ratach wynagrodzenie pieniężne, równe co najmniej cenie nabycia rzeczy przez finansującego. Leasingodawca musi działać w zakresie swojej działalności gospodarczej. Jeśli warunek ten nie jest spełniony, umowa nie jest leasingiem. Nie musi to być jednak wyłączny rodzaj jego działalności. Kodeks nie reguluje najważniejszego elementu leasingu, tj. odsprzedaży przedmiotu leasingu po zakończeniu umowy, ani innych stosowanych rozporządzeń przedmiotem leasingu po zakończeniu umowy. Do celów podatkowych leasingiem jest także każda inna umowa nienazwana, na mocy której finansujący oddaje korzystającemu do odpłatnego używania, albo używania i pobierania pożytków na warunkach określonych w ustawie, podlegające amortyzacji środki trwałe lub wartości niematerialne i prawne, a także grunty. Leasingodawca ma w zasadzie dwa główne obowiązki związane z umową: nabycie rzeczy i wydanie rzeczy korzystającemu w takim stanie, w jakim znajdowała się ona w chwili, gdy otrzymał ją od zbywcy, łącznie z dokumentami niezbędnymi do jej prawidłowego używania i ewentualnego dochodzenia roszczeń wobec zbywcy i innych osób trzecich. Jeśli chodzi o wady rzeczy, finansujący odpowiada wyłącznie za wady powstałe wskutek okoliczności, za które ponosi odpowiedzialność. Leasingobiorca z kolei ma obowiązek utrzymywania rzeczy w należytym stanie, w tym dokonywania konserwacji i napraw, a także ponosi wszystkie ciężary związane z własnością lub posiadaniem rzeczy. Powinien korzystać z rzeczy w sposób określony w umowie lub odpowiadający jej właściwościom i przeznaczeniu. W szczególności nie może czynić zmian bez zgody finansującego. Zgody leasingodawcy wymaga także oddanie rzeczy do używania osobie trzeciej.
Umowa powinna być zawarta na piśmie pod rygorem nieważności, podobnie rzecz się ma ze wszelkimi zmianami jej treści. W przypadku leasingu nieruchomości wskazana jest forma aktu notarialnego, jeżeli zawiera zobowiązanie leasingobiorcy do przeniesienia własności nieruchomości. Leasing z założenia jest umową terminową. Czas trwania powinien być dokładnie określony w treści umowy. Kodeks cywilny nie odnosi się w żaden sposób do tego zagadnienia. Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 18 kwietnia 1996 r. (III CZP 30/96) przyjął, że długość trwania umowy powinna odpowiadać użyteczności przedmiotu leasingu. Jest to jednak wyznacznik zależny od woli stron, dlatego bardziej znaczącą wskazówką są terminy, z jakimi prawo podatkowe wiąże skutki podatkowe. Umowa leasingu operacyjnego, która pozwala na zaliczenie wydatków leasingobiorcy do jego kosztów uzyskania przychodów, powinna zostać zawarta na czas, który jest co najmniej równy 40% normalnego okresu amortyzacji danego przedmiotu lub okresowi 10 lat w przypadku nieruchomości podlegających odpisom amortyzacyjnym. Ten okres jest nazywany podstawowym okresem umowy leasingu. Nie ma natomiast żadnych wymogów czasowych dotyczących czasu trwania leasingu finansowego, ale w tym przypadku możliwość dokonania odliczeń podatkowych jest znacznie ograniczona. Przedmiotem leasingu mogą być rzeczy oraz prawa. Przez rzeczy rozumiane są nie tylko przedmioty ruchome, lecz także nieruchomości. Przepisy prawa wymagają, aby były to rzeczy mogące stanowić przedmiot skutecznego nabycia własności, ponieważ leasingodawca musi nabyć przedmiot, zanim odda go w leasing. Z tego względu nie mogą być przedmiotem leasingu np. lokale mieszkalne przed wyodrębnieniem ich w samodzielną nieruchomość. Można natomiast zawrzeć umowę leasingu zbioru rzeczy, np. kompletnego wyposażenia gabinetu lekarskiego, floty samochodowej, linii produkcyjnej. W takim przypadku umowa powinna obejmować szczegółowe wyliczenie rzeczy wchodzących w skład tego zbioru, a co najmniej podzielić go na środki trwałe o jednolitych stawkach amortyzacji. Jest to ważne ze względu na przepisy prawa podatkowego - w razie nabycia na własność przedmiotu leasingu po zakończeniu umowy konieczne jest przyjęcie osobno poszczególnych rzeczy i rozliczenie podatkowe nabycia (amortyzacja lub jednorazowe zaliczenie do kosztów uzyskania przychodów. Przedsiębiorstwo nie może być przedmiotem leasingu. Nie jest ono rzeczą według definicji przyjętej przez kodeks cywilny ani nie spełnia wymagań stawianych przez prawo podatkowe (przedsiębiorstwo jako zorganizowany zespół składników materialnych i niematerialnych nie może być uznane za środek trwały podlegający amortyzacji). Według przepisów prawa podatkowego przedmiotem leasingu mogą być prawa majątkowe (wartości niematerialne i prawne). Rodzaje leasingu Prawo podatkowe rozróżnia dwie główne formy leasingu: operacyjny i finansowy. Podstawą rozróżnienia jest ustalenie, która ze stron umowy jest uprawniona do dokonywania odpisów amortyzacyjnych oraz zaliczanie kwot do przychodów i kosztów uzyskania przychodów. W leasingu finansowym rata leasingowa podzielona jest na część kapitałową i odsetkową. Jedynie część odsetkowa stanowi koszt uzyskania przychodu leasingobiorcy, a odpisów amortyzacyjnych dokonuje leasingobiorca, traktując opłaty jako inwestycje w cudze środki. W leasingu operacyjnym raty leasingowe
stanowią w całości koszt uzyskania przychodu leasingobiorcy, a przedmiot pozostaje w okresie obowiązywania umowy własnością leasingodawcy, na którym też spoczywa obowiązek dokonywania odpisów amortyzacyjnych. Z tym podziałem związana jest kwalifikacja prawnopodatkowa leasingu finansowego jako dostawy i leasingu operacyjnego jako usługi. W przypadku leasingu finansowego podatek VAT od rat leasingowych jest płatny z góry za cały okres trwania umowy leasingu, inaczej niż w leasingu operacyjnym, gdzie podatek VAT jest płatny z każdą ratą leasingową. Poza tym podstawowym podziałem można wyróżnić leasing bezpośredni, gdy producent zawiera umowę bezpośrednio z użytkownikiem, oraz leasing pośredni, gdzie między producentem a użytkownikiem występuje wyspecjalizowane przedsiębiorstwo leasingowe. Można także spotkać się z leasingiem zwrotnym, który występuje, gdy firma ma liczne środki trwałe, a mało gotówki. Może wtedy oddać część majątku trwałego firmie leasingowej w zamian za pieniądze i wziąć te środki w leasing, co zapewnia jednorazowy zastrzyk gotówki. Czynsz leasingowy Leasingobiorca ma obowiązek zapłaty wynagrodzenia (czynsz leasingowy) za udostępnienie mu umówionych środków trwałych. Jest ono płatne w ratach miesięcznych. Każda płatność jest świadczeniem w zamian za używanie przedmiotu leasingu w dokładnie wskazanym, okresie. Każda rata powinna być zafakturowana i opodatkowana osobno. Nie ma przeszkód, aby wysokość poszczególnych rat była różna - zależy to od woli umawiających się stron. Maksymalna wysokość czynszu jest ustalona prawnie - cena nabycia przedmiotu przez leasingodawcę stanowi minimalną wysokość sumy rat leasingowych. Takie ustalenie wysokości czynszu gwarantuje, że leasingodawca odzyska wydatki na nabycie rzeczy w czasie trwania pierwszej umowy leasingu. To pozwala na zawarcie kolejnych umów - czy to leasingu, czy sprzedaży - na bardzo korzystnych dla drugiej strony warunkach, np. sprzedaży za cenę symboliczną lub przedłużenia leasingu za czynsz znacznie niższy od pierwotnego. Do czynszu można wliczyć inne ustalone opłaty (najczęściej tzw. opłata wstępna i prowizje), przy zachowaniu wymogu wartości minimalnej. Nie wlicza się do ceny nabycia kosztów dodatkowych typu ubezpieczenie czy koszt kredytu, nawet jeśli leasingodawca przerzuca ciężar tych wydatków na kontrahenta. Strony mogą natomiast powiększyć czynsz o należności publicznoprawne ciążące na leasingodawcy. Dokonuje się to wyłącznie w formie doliczenia równowartości tych należności do czynszu, gdyż prawo podatkowe określa podatnika i niemożliwa jest zmiana obowiązku podatkowego przez umowę stron. Należy zaznaczyć, że równowartość należności publicznoprawnych zostanie zaliczona do przychodów leasingobiorcy i obłożona podatkiem VAT. Podobnie można doliczyć inne ciężary związane z przedmiotem leasingu, jak opłata roczna za użytkowanie wieczyste. Jeśli strony przewidują sprzedaż przedmiotu leasingu po wygaśnięciu umowy, można doliczyć do czynszu cenę nabycia tego przedmiotu przez leasingobiorcę po zakończeniu umowy. Cena powinna być dokładnie określona w umowie. Wszystkie ceny obliczane są netto.
Umowa leasingu może nałożyć na leasingobiorcę obowiązek wpłacenia kaucji. Wynosi ona zwykle równowartość jednej lub dwóch rat leasingowych i ulega przepadkowi w razie wypowiedzenia umowy przed terminem, na jaki została zawarta. Można ją określić jako zryczałtowaną, płatną z góry karę umowną. Cesja leasingu Przepisy prawa dopuszczają możliwość dokonania cesji umowy leasingu. Rozróżnia się dwa rodzaje cesji: na rzecz banku i sprzedaż umowy. Cesja na rzecz banku jest dokonywana przez leasingodawcę, najczęściej w celu zachowania płynności finansowej i uzyskania możliwości zawierania kolejnych umów leasingu. Specyfika tego działania polega na tym, że bank przejmuje wyłącznie uprawnienia leasingodawcy z tytułu umowy cesji, natomiast obowiązki obciążają w dalszym ciągu finansującego. W dalszym ciągu to on zapewnia leasingobiorcy niezakłócone korzystanie z rzeczy. Ponieważ przepisy nie nakładają na żadną ze stron cesji obowiązku poinformowania leasingobiorcy, zdarza się, że do końca trwania umowy leasingobiorca nie wie, iż ponosi opłaty na rzecz banku. Sprzedaż umowy ma miejsce wtedy, gdy leasingobiorca nie może wywiązać się z obowiązków lub przedmiot leasingu stracił znaczenie w działalności gospodarczej. Leasingobiorca wyzbywa się zarówno obowiązków, jak i uprawnień wynikających z umowy leasingu. Kupujący zachowuje wszelkie dotychczasowe uprawnienia leasingobiorcy, w szczególności te związane z prawem do nabycia przedmiotu leasingu po cenie niższej niż rynkowa. Problem pojawia się jednak przy rozliczeniach podatkowych. Prawo podatkowe wiąże bardzo rygorystycznie korzystne skutki umów leasingowych z czasem trwania umowy. Chodzi tu przede wszystkim o zaliczanie do kosztów uzyskania przychodów. O ile w przypadku leasingu finansowego czas trwania umowy nie ma znaczenia przy korzystaniu z uprawnień stron, o tyle w przypadku leasingu operacyjnego wymagane jest, by czas trwania umowy przekroczył 40% normatywnego okresu amortyzacji przedmiotu. W każdym przypadku bezsporne będą uprawnienia kupującego, jeżeli długość okresu trwania jego umowy nadal będzie wynosić co najmniej owe 40% okresu amortyzacji. W innych przypadkach strony leasingu będą zdane na interpretację organu podatkowego, gdyż brakuje jednoznacznej regulacji w tym zakresie. Należy zauważyć, że dotychczasowa praktyka podatkowa nie podważa prawa kupującego do nabycia przedmiotu leasingu po cenie ustalonej z pierwotnym leasingobiorcą, jedynie zwraca uwagę, że kupujący niekoniecznie będzie podlegał opodatkowaniu na takich samych zasadach jak jego poprzednik. Zakończenie umowy Po zakończeniu umowy leasingu strony mogą rozporządzić przedmiotem umowy na kilka sposobów.
Można zwrócić przedmiot leasingu - musi być on w stanie niepogorszonym, z uwzględnieniem zużycia wynikającego z prawidłowego użytkowania rzeczy. Czasem leasingodawcy zastrzegają sobie wprost prawo do odszkodowania za zwrot rzeczy ponadprzeciętnie zużytej. Najbardziej powszechna jest sprzedaż przedmiotu za cenę znacznie niższą od ceny rynkowej, ale można także zawrzeć kolejną umowę leasingu tego samego przedmiotu i ustalić czynsz w wysokości znacznie niższej niż poprzednio albo sprzedać przedmiot leasingu osobie trzeciej i podzielić sumę uzyskaną ze sprzedaży miedzy leasingodawcę i leasingobiorcę. Z ekonomicznego punktu widzenia najbardziej uzasadniona jest sprzedaż poniżej ceny rynkowej - przedmiot w określonym stopniu został wyeksploatowany podczas trwania umowy leasingu. Istnieją rozbieżności w przepisach cywilnych i podatkowych odnośnie do sprzedaży przedmiotu leasingu po zakończeniu umowy. Kodeks cywilny stanowi, że leasingodawca może zobowiązać się do przeniesienia własności nieodpłatnie, czyli że leasingobiorca otrzyma przedmiot leasingu na własność po zakończeniu umowy bez żadnych dodatkowych dopłat. Urząd skarbowy jednakże potraktuje wtedy leasing jako sprzedaż na raty i stosownie opodatkuje, co zniweczy opłacalność całej operacji i spowoduje zaległość podatkową u leasingobiorcy, gdyż obowiązek zapłaty podatku VAT powstaje w momencie wydania rzeczy, a nie formalnego przejścia własności. Najbardziej opłacalnym i dopuszczalnym przez orzecznictwo sposobem jest tzw. opcja sprzedaży. Może ona przybrać kilka postaci. Opcja sprzedaży będąca ofertą według definicji kodeksu cywilnego ma zazwyczaj postać oświadczenia leasingodawcy dołączanego do umowy leasingu i realizuje się w momencie przyjęcia odpowiedzi kontrahenta. W normalnych warunkach jest to dostateczna ochrona praw leasingobiorcy; problem powstaje w momencie ogłoszenia upadłości finansującego, ponieważ wymagane jest, aby oświadczenie korzystającego zostało złożone przed ogłoszeniem upadłości. Jeśli warunek ten nie jest zachowany, sprzedaż nie nastąpi. Można także opcję sprzedaży potraktować jako umowę sprzedaży pod warunkiem zawieszającym (tzn. umowa będzie skuteczna, jeśli nastąpią określone w jej treści zdarzenia), jednak ten wybór obarczony jest ryzykiem uznania całej umowy leasingu za sprzedaż na raty. Trzecia możliwość to uznanie opcji za umowę przedwstępną - wymaga to zawarcia dodatkowej umowy sprzedaży, jednak jest bezpieczną drogą do uzyskania własności rzeczy, także pod względem podatkowym. Ta ścieżka także niesie ze sobą ryzyko utraty prawa do nabycia przedmiotu w przypadku ogłoszenia upadłości leasingodawcy. W umowach leasingowych można się także spotkać z zapisem o uprawnieniu korzystającego do nabycia przedmiotu leasingu. Jednak taki zapis nie zobowiązuje finansującego do żadnych działań i w spornych przypadkach konieczne byłoby dowiedzenia przed sądem, że zgodny zamiar stron obejmował nie tylko uprawnienie leasingobiorcy, ale także zobowiązanie leasingodawcy. Umowa leasingu może zakończyć się przedterminowo z kilku powodów. Finansujący może wypowiedzieć umowę ze skutkiem natychmiastowym, jeśli korzystający nie utrzymuje rzeczy w należytym stanie, niewłaściwie ją użytkuje lub dokonuje zmian bez zgody finansującego, oddaje rzeczy osobie trzeciej oraz opóźnia się z zapłatą co najmniej jednej raty leasingowej. W tych przypadkach leasingodawca musi poprzedzić wypowiedzenie pisemnym upomnieniem i wyznaczyć odpowiedni termin
Powered by TCPDF (www.tcpdf.org) dodatkowy zapłaty zaległych rat. W przypadku rozwiązania umowy z takich przyczyn może być konieczne zapłacenie całości przyszłych, niewymagalnych jeszcze rat. Korzystający może wypowiedzieć umowę tylko w przypadku wystąpienia wad rzeczy, za które finansujący ponosi odpowiedzialność. Umowa wygasa, jeżeli przedmiot leasingu został utracony na skutek okoliczności, za które finansujący nie ponosi odpowiedzialności, oraz jeżeli finansujący odstępuje od umowy ze zbywcą z powodu wady rzeczy na żądanie korzystającego. Także w tych przypadkach leasingobiorca może żądać zapłaty całości rat. W przypadku wcześniejszego zakończenia umowy leasingu leasingobiorca traci prawo do uzyskania korzyści, które uzyskałby w przypadku terminowego zakończenia umowy, w szczególności do nabycia przedmiotu leasingu za cenę niższą od jej wartości rynkowej. Nie ma jednak obowiązku korekty dotychczasowych odpisów podatkowych. Takie podejście jest szczególnie ważne w przypadku, gdy umowa została skrócona ze względu na problemy ekonomiczne korzystającego. Jeśli leasingobiorca płaci całość przyszłych rat, taka zapłata może zostać uznana za koszty uzyskania przychodów. Leasing jest bardzo opłacalną, a jednocześnie bardzo skuteczną i prostą formą wyposażania przedsiębiorstw. Istnienie na naszym rynku wyspecjalizowanych firm pozwala zdobyć niezbędne wyposażenie praktycznie od ręki i bez konieczności załatwiania osobiście wszystkich formalności związanych z kupnem, kredytami etc. Jest to rzecz warta rozważenia przez każdego przedsiębiorcę. Marta Półtorak LL.M. prawnik Jeśli widzisz błąd w artykule, prosimy o e-mail'a na adres een (at) parp.gov.pl Artykuł pochodzi ze styczniowego Biuletynu Euro Info 2011.