Postêpy Psychiatrii i Neurologii 29; 18 (4): 323 331 Praca oryginalna Original paper 29 Instytut Psychiatrii i Neurologii Rozpowszechnienie wybranych zaburzeñ psychicznych wœród mieszkañców u ego Prevalence of selected mental disorders among the Tatra county residents IWONA KOSZEWSKA 1, 2, LUDMI A BOGUSZEWSKA 3 1. II Klinika Psychiatryczna Instytutu Psychiatrii i Neurologii w Warszawie 2. Fundacja Profilaktyka Prewencja Leczenie Cumulus 3. Zak³ad Organizacji Ochrony Zdrowia Instytutu Psychiatrii i Neurologii w Warszawie STRESZCZENIE Cel. Zbadanie czy rejestrowane rozpowszechnienie wybranych zaburzeñ psychicznych wœród mieszkañców u ego ró ni siê od rejestrowanego rozpowszechnienia tych zaburzeñ wœród ludnoœci ca³ej Polski. Metoda. Przyjêto do analiz nastêpuj¹ce zmienne wystêpowanie zaburzeñ psychicznych rejestrowanych w opiece ambulatoryjnej i ca³odobowej, ze szczególnym uwzglêdnieniem zaburzeñ afektywnych i zaburzeñ spowodowanych u ywaniem alkoholu (w tym psychoz alkoholowych) oraz wskaÿnik samobójstw. Wyniki. Rozpowszechnienie zarejestrowane jest mniejsze w przypadku zaburzeñ nastroju i z powodu nadu ywania alkoholu ni w Polsce, ale dynamika wzrostu wskaÿników zaburzeñ poalkoholowych, w ci¹gu analizowanych lat, jest znacznie wy sza. Wzrostowi wskaÿników zaburzeñ spowodowanych u ywaniem alkoholu towarzyszy³ spadek wskaÿników zaburzeñ nastroju, podczas gdy w Polsce, w tym czasie, wskaÿnik ten wzrasta³. W czterech latach 23, 24, 25 i 27 wskaÿniki hospitalizacji psychoz alkoholowych by³y wy sze ni œrednie. Na tle Polski charakteryzuje siê prawie dwukrotnie wy szymi wskaÿnikami samobójstw (prawie trzykrotnie wy szymi w roku 23). Samobójstwo czêœciej pope³niali mê czyÿni, w ostatnich latach mieszkañcy wsi u. Wnioski. Zjawisko rozpowszechnienia i dynamiki zaburzeñ psychicznych w powiecie m ró ni siê od tendencji obserwowanych w ca³ej Polsce. Znacz¹co wy sze wskaÿniki samobójstw mog¹ wskazywaæ na wiêksze wystêpowanie zaburzeñ depresyjnych. Nie towarzyszy temu rejestrowany wzrost zaburzeñ afektywnych, przy jednoczeœnie wysokiej dynamice wzrostu zaburzeñ spowodowanych u ywaniem alkoholu i wzrostem rozpoznawania w ostatnich latach psychoz alkoholowych, co mo e œwiadczyæ o depresji maskowanej alkoholem. Warto zatem zastanowiæ siê, czy na obszarze u ego nie nale a³oby podj¹æ dzia³añ zmierzaj¹cych do poprawy opieki psychiatrycznej nad chorymi z zaburzeniami depresyjnymi. SUMMARY Objectives. To check whether registered prevalence rates of selected mental disorders among residents of the Tatra county differ from corresponding registered prevalence rates for the general population of Poland. Method. The following variables were analyzed: prevalence of mental disorders registered in the outpatient and inpatient psychiatric facilities, with the emphasis on affective and alcohol-related disorders (including alcohol psychoses), suicide rate. Results. While the registered prevalence rates of mood and alcohol-related disorders were lower than these for the whole Polish population, a rapid increase in prevalence rates of alcohol-related disorders in the period under study was much higher in the Tatra county. The increasing rates of alcohol-related disorders were accompanied by a decrease in mood disorders prevalence, which was rising in the general Polish population at that time. Hospital admission rates for alcohol psychoses in the years 23 25 and 27 were higher than the respective average rates for Poland. Suicide rates were almost twice as high (and almost thrice as high in the year 23) in the Tatra county than the average Polish rate. Suicide was committed more often by men, and in recent years by rural area residents of the county. Conclusions. The prevalence and dynamics of mental disorders in the Tatra county differ from the tendencies observed generally in Poland. Significantly higher suicide rates may suggest a more widespread depressive disorders, even though there was no increase in the registered prevalence of affective disorders. At the same time, the rapid increase in alcohol-related disorders prevalence and more frequent diagnosing of alcohol psychoses in recent years may indicate depression masked by alcohol. Thus, perhaps action aimed at an improvement of psychiatric care delivery to patients with depressive disorders in the Tatra county should be considered. S³owa kluczowe: / depresja / alkohol / samobójstwa Key words: Tatra county / depression / alcohol / suicide Powiat (województwo ma³opolskie) po³o ony jest u podnó a Tatr. Od strony pó³nocnej graniczy z em nowotarskim, z pozosta³ych stron jego granicami s¹ granice pañstwa. W sk³ad u wchodz¹: gmina miejska Zakopane z miastem Zakopane oraz gminy wiejskie: Bia³y Dunajec, Bukowina Tatrzañska, Koœcielisko i Poronin. ¹cznie liczy ponad 65 tys. mieszkañców, w Zakopanem mieszka ponad 27 tys. mieszkañców (kobiety stanowi¹ 52% ludnoœci). Na wsiach znaczn¹ wiêkszoœæ ludnoœci (ok. 9%) stanowi¹ górale (ludnoœæ miejscowa), w mieœcie oko³o 1%. Spo³ecznoœæ Podhalan charakteryzuj¹: zajêcia rolniczohodowlane, trwa³oœæ osiedlenia, ustna transmisja dziedzictwa, silna wiêÿ wioskowa, gromadzka i parafialna, poczucie odrêbnoœci w stosunku do przybyszów z zewn¹trz, mit grupowej wartoœci, patriarchalny ustrój rodzinny, wspó³ ycie kilku generacji, pomoc wzajemna [1]. Populacja Skalnego Podhala do dziœ charakteryzuje siê ma³¹ migracj¹ wewnêtrzn¹, od lat liczn¹ emigracj¹ za ocean, a ostatnio do krajów europejskich. Górale do dziœ opisuj¹ siebie jako zaradnych, religijnych, pracowitych, z honorem i godnoœci¹ [2]. Jak
324 Iwona Koszewska, Ludmi³a Boguszewska uwa a Malewska-Sza³ygin autoportret górali wch³on¹³ wiele elementów mitu góralszczyzny funkcjonuj¹cego w dyskursie miejsko-inteligenckim, mieszaj¹c je z charakterystycznym dla specyficznej umys³owoœci ch³opskiej spojrzeniem z perspektywy gospodarczej. Góralska tradycja trwa od lat, a zarazem podlega ci¹g³ym zmianom [3, 4, 5, 6, 7]. Po 1989 roku, w okresie transformacji ustrojowej, odpowiedzi¹ na zmiany w gospodarce by³y próby zak³adania drobnych przedsiêbiorstw i firm: transportowych, handlowych, us³ugowych oraz turystycznych. Obecnie w powiecie m zarejestrowanych jest ponad 7 firm, zwykle zatrudniaj¹cych do 5 osób. Na uwagê zas³uguje fakt, i liczba firm prywatnych jest w tym powiecie dwukrotnie wiêksza ni œrednio w Polsce. Liczbê turystów odwiedzaj¹cych ca³e Tatry ocenia siê na oko³o 2 3 mln rocznie. Turystyka wypar³a tradycyjne w tym rejonie rolnictwo i pasterstwo, co czwarty tylko mieszkaniec u ego trudni siê prac¹ na roli, wiêkszoœæ mieszkañców utrzymuje siê z wynajmowania pokoi. Od koñca XIX wieku region ten jest wa nym centrum turystycznym i sportowym, zw³aszcza sportów zimowych, a tak e oœrodkiem kulturalnym. W regionie dzia³a kilka muzeów, wiele galerii, towarzystw, zwi¹zków, zespo³ów artystycznych, w tym folklorystycznych oraz wiele innych organizacji spo³ecznych. Klimat ma wiele cech wspólnych z klimatem alpejskim. Najwa niejsze z nich to niska œrednia temperatur w roku, d³ugo utrzymuj¹ce siê œniegi, du a zmiennoœæ pogody w ci¹gu doby, du e nas³onecznienie oraz silne wiatry, czêsto huraganowe. Wiatry tego typu, zwane fenowymi, wystêpuj¹ w dziewiêciu regionach œwiata, w tym w Europie na trzech obszarach halny w polskich Tatrach, Föhn w Alpach i austrul w Karpatach rumuñskich [8]. Wiatry fenowe mog¹ utrzymywaæ siê przez kilka dni, towarzyszy im kompleks niekorzystnych zmian biometeorologicznych. W literaturze wielokrotnie poruszano problem zale noœci pomiêdzy zachorowalnoœci¹ i œmiertelnoœci¹ ludzi a warunkami meteorologicznymi. Na szkodliwe dzia³anie pogody najbardziej wra liwe s¹ osoby z zaburzeniami psychicznymi, jednoczeœnie s¹ to osoby zaliczane do grupy najwiêkszego ryzyka zamachów samobójczych [9, 1, 11]. We wszystkich regionach, w których pojawiaj¹ siê wiatry fenowe obserwuje siê te same zjawiska zwi¹zane z oddzia³ywaniem na procesy psychofizyczne cz³owieka: przede wszystkim niekorzystny wp³yw na uk³ad nerwowy oraz uk³ad kr¹ enia i oddechowy. W zale noœci od typu psychicznego cz³owieka oraz jego stanu fizycznego obserwuje siê wzmo- on¹ pobudliwoœæ i podenerwowanie, wzrost liczby konfliktów, zachowania agresywne [12, 13], obni enie nastroju, depresjê, która mo e zakoñczyæ siê samobójstwem [11, 14]. CEL PRACY Celem pracy by³o sprawdzenie czy rejestrowane rozpowszechnienie wybranych zaburzeñ psychicznych wœród mieszkañców u ego ró ni siê od rejestrowanego rozpowszechnienia tych zaburzeñ wœród ludnoœci ca³ej Polski. Przyjê³yœmy do analiz dwie nastêpuj¹ce zmienne wystêpowanie zaburzeñ psychicznych, rejestrowanych w opiece ambulatoryjnej i ca³odobowej, ze szczególnym uwzglêdnieniem zaburzeñ afektywnych i zaburzeñ spowodowanych u ywaniem alkoholu (w tym psychoz alkoholowych) oraz wskaÿnik samobójstw. W kontekœcie powszechnej wiedzy o wp³ywie warunków biometeorologicznych na nastrój i towarzysz¹cemu kulturze codziennoœci góralskiej alkoholowi, mo na zastanawiaæ siê, czy alkohol nie jest traktowany jako antidotum, maska pokrywaj¹ca z³e samopoczucie psychiczne. Zw³aszcza, e w wielu spo³ecznoœciach lokalnych (i nie tylko) istnieje przeœwiadczenie, e cz³owiek z dolegliwoœciami psychicznymi jest cz³owiekiem s³abym, a z kolei mit silnego górala jest bardzo zakorzeniony w œwiadomoœci kulturowej Podhala. METODA Informacje o rejestrowanym rozpowszechnieniu zaburzeñ psychicznych gromadzone s¹ w Zak³adzie Organizacji Ochrony Zdrowia Instytutu Psychiatrii i Neurologii w Warszawie [15]. Informacje o opiece ambulatoryjnej przesy³ane s¹ z poszczególnych poradni (wed³ug formularza MZ-15) do wojewódzkich centrów zdrowia, a nastêpnie przekazywane do IPiN, po scaleniu ju na poziomie województwa. Z wojewódzkich centrów zdrowia Instytut otrzymuje równie (w celach kontrolnych) formularze z poszczególnych poradni (w tradycyjnej formie, na papierze), ale ich nie archiwizuje. Dlatego te, nie uda³o siê uzyskaæ danych o powiecie m ze wszystkich lat. Jednak e, z epidemiologicznego punktu widzenia, cztery okresy pomiaru (lata 22, 23, 26 i 27) s¹ wystarczaj¹ce do okreœlenia trendu w rejestrowanym rozpowszechnieniu zaburzeñ psychicznych. W przypadku opieki ambulatoryjnej, analizy demograficzne, odnosz¹ce siê do jakiegoœ obszaru terytorialnego (w naszym przypadku u ego) mog¹ sprowadzaæ siê jedynie do miejsca leczenia a nie miejsca zamieszkania, bowiem formularz MZ-15 jest formularzem zbiorczym o wszystkich pacjentach leczonych w poradni. Informacje o pacjentach leczonych w opiece ca³odobowej uzyskano z baz (na noœnikach informatycznych) Zak³adu Organizacji Ochrony Zdrowia Instytutu Psychiatrii i Neurologii w Warszawie. Gromadzone s¹ wed³ug indywidualnego dla ka dej osoby formularza MZ/Szp-11B. Dane dotycz¹ pacjentów zamieszkuj¹cych w powiecie m, bez wzglêdu na miejsce leczenia. W powiecie m, w ca³ym analizowanym okresie, funkcjonowa³a jedna poradnia zdrowia psychicznego, natomiast zwiêkszy³a siê dostêpnoœæ opieki ambulatoryjnej dla osób z problemami alkoholowymi w roku 22 nie by³o adnej poradni dla uzale nionych, w 23 funkcjonowa³a jedna, a w 26 i 27 dwie. Dane na temat zamachów samobójczych mieszkañców u ego za lata 1999 27 uzyskano z Komendy G³ównej Policji. WYNIKI Rozpowszechnienie zaburzeñ psychicznych w powiecie m i w Polsce Opieka ambulatoryjna. Dane na temat liczby osób leczonych ambulatoryjnie w powiecie m ogó³em, z powodu zaburzeñ afektywnych i z powodu nadu ywania alkoholu przedstawia tabl. 1.
Rozpowszechnienie wybranych zaburzeñ psychicznych wœród mieszkañców u ego 325 Tablica 1. Osoby w powiecie m leczone ambulatoryjnie ogó³em oraz z powodu zaburzeñ zwi¹zanych z piciem alkoholu i zaburzeñ afektywnych w latach 22 27. Table 1. Patients receiving outpatient treatment in the Tatra county in the years 22 27: total number, for alcohol-related disorders, and for affective disorders. Leczeni 22 27 Ogó³em 2165 1227836 2354 1289391 266 1357 2724 1361223 WskaŸnik na 1 tys. 3314 3212 366 3376 468 3511 4177 3571 Zaburzenia z powodu picia alkoholu (F1) 35 16199 6 16199 27 167346 294 1813444 WskaŸnik na 1 tys. 54 424 91 419 413 439 451 476 % wobec ogó³u 2 13 3 12 1 13 11 13 Psychozy alkoholowe 8 65 brak X brak X brak X WskaŸnik 12 14 Zaburzenia afektywne (F3) 425 23813 379 241 276 244786 272 25128 WskaŸnik na 1 tys. 651 64 58 631 422 642 417 659 % wobec ogó³u 2 19 16 19 1 19 1 18 23 26 W ostatnich latach wzros³a liczba leczonych ogó³em, a przede wszystkim wzros³a znacznie liczba osób leczonych z powodu nadu ywania alkoholu, zmala³a natomiast liczba osób z rozpoznaniem zaburzeñ afektywnych. We wszystkich analizowanych latach wskaÿnik ogó³u zaburzeñ psychicznych (leczeni na 1. mieszkañców) by³ w powiecie m wy szy ni œredni (ryc. 1). Wiêksza by³a tak e dynamika wzrostu wskaÿnika w ci¹gu tych lat miêdzy rokiem 22 i 27 wskaÿnik wzrós³ o 11% (z 3212 do 3571/1 tys.), natomiast wskaÿnik w powiecie m wzrós³ o 26% (z 3314 do 4177/1 tys.) (tabl 1.). Co wiêcej z roku na rok ró nica miêdzy wskaÿnikiem i wskaÿnikiem w powiecie m pog³êbia³a siê od 3% w roku 22 i 6% w roku 23 do 14% w roku 26 i 15% w roku 27. WskaŸnik zaburzeñ afektywnych w roku 22 by³ wy - szy ni œredni, natomiast w nastêpnych latach wartoœci tych wskaÿników sukcesywnie spada³y i by³y ni sze 5 wskaÿnik / 1 tys. populacji 4 3 2 1 dla u ego ego 22 23 26 27 Rycina 1. Leczeni psychiatrycznie ambulatoryjnie w powiecie m ogó³em. Fig. 1. Total number of patients receiving outpatient psychiatric treatment in the Tatra county. wskaÿnik / 1 tys. populacji 7 6 5 4 3 2 1 dla u ego 22 23 26 27 Rycina 2. Leczeni ambulatoryjnie w powiecie m z powodu zaburzeñ nastroju. Figure 2. Number of outpatients treated for mood disorders in the Tatra county.
326 Iwona Koszewska, Ludmi³a Boguszewska ni œrednie, które w tych samych latach sukcesywnie wzrasta³y (ryc. 2). O ile w roku 22 odsetek zaburzeñ afektywnych w stosunku do ogó³u zaburzeñ psychicznych by³ podobny w powiecie m 2% do obserwowanego w ca³ej Polsce 19%, to ju w latach 26 i 27 spad³ o po³owê, do 1%, natomiast w Polsce utrzyma³ siê na podobnym poziomie 19% i 18%. WskaŸnik zaburzeñ spowodowanych u ywaniem alkoholu by³ we wszystkich latach ni szy w powiecie m ni œredni, natomiast dynamika jego wzrostu niewspó³miernie wy sza (ryc. 3). Miêdzy rokiem 22 i 27 wskaÿnik tych zaburzeñ wzrós³ o 735% (ponad oœmiokrotny wzrost z 54 do 451/ 1 tys.), podczas gdy wskaÿnik wzrós³ o 12% (z 424 do 476). W roku 22 ró nica miêdzy tymi wskaÿnikami by³a prawie oœmiokrotna 685% (54 vs 424), a w roku 27 wynosi³a zaledwie 6% (451 vs 476). Proporcja leczonych z zaburzeniami spowodowanymi u ywaniem alkoholu w stosunku do ogó³u zaburzeñ psychicznych w Polsce we wszystkich latach by³a stabilna i wynosi³a 12 13%, natomiast w populacji u ego proporcja ta wzros³a z 2% do 11%. Zatem wzrostowi wskaÿników zaburzeñ spowodowanych u ywaniem alkoholu towarzyszy³ spadek wskaÿników zaburzeñ afektywnych. Wystêpuje wyraÿna zale noœæ statystyczna tego zjawiska (wspó³czynnik korelacji rangowej Spearmana D =,6). Opieka ca³odobowa. WskaŸnik leczonych ogó³em z u ego, we wszystkich analizowanych 9 latach (1999 27), by³ ni szy ni œredni, przy jednoczeœnie wy szej dynamice wzrostu (tabl. 3). Miêdzy rokiem 1999 a 27 wskaÿnik w powiecie m wzrós³ o 42% (z 278 do 396), a w ca³ej Polsce o 34% (z 45 do 543), w stosunku do roku 26 nieco spad³ (ryc. 4). Liczbê osób leczonych ca³odobowo w powiecie m w latach 1999 7 z zaburzeniami spowodowanymi u ywaniem alkoholu, psychoz alkoholowych i zaburzeñ nastroju przedstawia ryc. 5. WskaŸnik zaburzeñ afektywnych, we wszystkich analizowanych latach by³ ni szy w powiecie m i w ci¹gu ostatnich trzech lat (25 27) sukcesywnie spada³ z 33 w roku 1999 do 29 w roku 25, 26 w roku 26 do 23 (o 3%) w roku 27, w tym okresie wskaÿnik wzrós³ o 4% (ryc. 6). Proporcja zaburzeñ afektywnych do ogó³u zaburzeñ psychicznych w roku 1999 by³a identyczna 12%, we wszystkich pozosta³ych latach nieco ni sza. WskaŸnik zaburzeñ spowodowanych u ywaniem alkoholu równie by³ ni szy w powiecie m ni œredni, z wyj¹tkiem roku 25, kiedy wskaÿnik dla u ego by³ o 11% wy szy (ryc. 7). Wy sza jest natomiast dynamika wzrostu tego wskaÿnika w powiecie m ni w ca³ej Polsce. Miêdzy rokiem 1999 a 27 wskaÿnik zaburzeñ psychicznych w populacji u ego wzrós³ ponad dwukrotnie o 146% (z 7 do 172) natomiast w populacji ca³ej Polski o 56% (ze 126 do 196). W roku 1999 ró nica miêdzy wskaÿnikiem dla u ego i wynosi³a 8%, natomiast w roku 27 ju tylko 13%. Tablica 2. Osoby leczone w warunkach stacjonarnych w powiecie m ogó³em, z powodu zaburzeñ zwi¹zanych z piciem alkoholu i zaburzeñ afektywnych w latach 1999 27. Table 2. Patients receiving inpatient treatment in the Tatra county in the years 1999 27: total number, for alcohol-related disorders, and for affective disorders. 27 26 25 24 23 22 21 2 1999 Leczeni Ogó³em 183 156681 216 169511 23 178168 232 195351 261 196442 25 294 277 24816 259 29255 258 26821 WskaŸnik na 1 tys. 278 45 327 439 37 461 355 511 4 514 383 526 424 537 396 549 396 543 Zaburzenia z powodu picia alkoholu (F1) 46 48738 44 5355 53 51698 62 57134 89 58323 96 62374 129 66716 111 71755 112 74763 WskaŸnik na 1 tys. 7 126 67 13 8 134 95 149 136 153 147 163 197 175 17 188 172 196 % ogó³u 25 31 2 3 26 29 27 29 34 3 38 31 47 33 43 34 43 36 Psychozy alkoholowe 13 7739 8 7398 13 761 11 8186 21 829 19 8982 18 9812 16 135 28 11119 WskaŸnik na 1 tys. 2 2 12 19 2 2 17 21 32 21 29 24 28 26 25 27 43 29 Zaburzenia afektywne (F3) 22 1845 27 261 17 228 23 23827 21 22969 26 22579 19 21187 17 2384 15 18955 WskaŸnik na 1 tys. 33 48 41 53 26 57 35 62 32 6 4 59 29 56 26 54 23 5 % ogó³u 12 12 13 16 8 12 1 12 8 12 1 11 6 1 7 1 6 9
Rozpowszechnienie wybranych zaburzeñ psychicznych wœród mieszkañców u ego 327 wskaÿnik / 1 tys. populacji 5 4 3 2 1 dla u ego 22 23 26 27 Rycina 3. Leczeni ambulatoryjnie w powiecie m z powodu u ywania alkoholu. Figure 3. Number of outpatients treated for alcohol-related disorders in the Tatra county. 6 dla u ego wskaÿnik / 1 tys. populacji 5 4 3 2 1 1999 21 23 25 27 Rycina 4. Leczeni ca³odobowo mieszkañcy u ego ogó³em Figure 4. Total number of patients receiving inpatient psychiatric treatment in the Tatra county. Liczba osób 14 12 1 8 6 alkohol psychozy alkoholowe zaburzenia nastroju nastroju 4 2 1999 21 23 25 27 Rycina 5. Mieszkañcy u ego leczeni ca³odobowo z powodu zaburzeñ zwi¹zanych z piciem alkoholu, psychoz alkoholowych i zaburzeñ nastroju. Figure 5. Number of inpatients treated for alcohol-related disorders, alcohol psychoses, and mood disorders in the Tatra county. Proporcje zaburzeñ spowodowanych u ywaniem alkoholu do ogó³u leczonych w latach 1999 22 by³y w powiecie m ni sze ni w ca³ej Polsce, natomiast od roku 23 do 27 wy sze. W powiecie m, od 1999 do 26 roku proporcje te wzros³y z 25% do 43% natomiast w ca³ej Polsce z 31% do 36%. Rozk³ad wskaÿników rejestrowanych psychoz alkoholowych, w ci¹gu analizowanych 9 lat, nie pokazuje adnego jednolitego trendu (ryc. 8). W latach 1999 i 21 zarówno w powiecie m i w ca³ej Polsce by³y identyczne, na poziomie 2 na 1 tys. ludnoœci, w latach 2, 22 i 26 wy sze,
328 Iwona Koszewska, Ludmi³a Boguszewska 8 dla u ego Liczba osób 6 4 2 1999 21 23 25 27 Rycina 6. Mieszkañcy u ego leczeni ca³odobowo z powodu zaburzeñ afektywnych. Figure 6. Number of inpatients treated for affective disorders in the Tatra county. 4 dla u ego dla u ego Liczba osób 2 1999 21 23 25 27 Rycina 7. Mieszkañcy u ego leczeni ca³odobowo z powodu zaburzeñ zwi¹zanych z u ywaniem alkoholu. Figure 7. Number of inpatients treated for disorders due to alcohol consumption in the Tatra county. Liczba osób 2 15 1 dla u ego 5 1999 21 23 25 27 Rycina 8. Mieszkañcy u ego leczeni ca³odobowo z powodu psychoz alkoholowych. Figure 8. Number of inpatients treated for alcohol psychoses in the Tatra county. a w latach 23, 24, 25 i 27 wy sze dla u ego, przy czym s¹ to najwy sze, odnotowane tu ich wartoœci 32, 29, 28 i 43 na 1 tys. ludnoœci. Zamachy samobójcze w latach 1999 27 W latach 1999 27 policja u ego 1 zanotowa³a 13 zamachów samobójczych (ryc. 9). Œmieræ w wyniku zamachu samobójczego ponios³o 117 osób 11 osób do 18 r. (9,4% ogó³u, w tym 4 dziewczynki) i 2 osób po 65 r.. (17,1%, w tym 4 kobiety), natomiast wieku 18 65 lat 86 osób (73,5%). W ka dej grupie wiekowej znacznie 1 Komenda Powiatowa Policji w Zakopanem (obejmuje Zakopane i gminê Koœcielisko), Komisariat Policji w Poroninie (obejmuje gminê Poronin i Bia³y Dunajec) oraz Komisariat Policji w Bukowinie Tatrzañskiej (obejmuje gminê Bukowinê Tatrzañsk¹).
Rozpowszechnienie wybranych zaburzeñ psychicznych wœród mieszkañców u ego 329 25 Liczba œmiertelnych zamachów 2 15 1 5 1999 2 21 22 23 24 25 26 27 Rycina 9. Liczba œmiertelnych zamachów samobójczych w powiecie m w latach 1999 27. Figure 9. Number of suicides committed in the Tatra county in the years1999 27. 45 4 35 u ogó³em Poronin Zakopane i Koœcielisko Bukowina Tatrzañska wskaÿnik samobójstw 3 25 2 15 1 5 1999 2 21 22 23 24 25 26 27 Rycina 1. WskaŸniki samobójstw w powiecie m. Figure 1. Suicide rates in the Tatra county. 4 Zakopane wsie wskaÿnik samobójstw 3 2 1 1999 2 21 22 23 24 25 26 27 Rycina 11. WskaŸniki samobójstw w Zakopanem i we wsiach u ego. Figure 11. Suicide rates in Zakopane and villages of the Tatra county.
33 Iwona Koszewska, Ludmi³a Boguszewska 35 Ma³opolska pow. wskaÿnik samobójstw 3 25 2 15 1 5 1999 2 21 22 23 24 25 26 27 Rycina 12. WskaŸniki samobójstw w powiecie m na tle województwa ma³opolskiego i Polski. Figure 12. Suicide rates in the Tatra county as compared to these in the Ma³opolska region and generally in Poland. wiêcej zamachów dokonali mê czyÿni, w sumie 94 mê - czyzn tj. 8,3% (36,6% w grupie do 18 r. i 2% w grupie po 65 r. ). WskaŸniki samobójstw w poszczególnych latach w poszczególnych gminach przedstawia ryc. 1. Rozpatruj¹c aglomeracjê miasta Zakopanego i pozosta³e wsie u (ryc. 11) stwierdza siê od roku 25 wiêcej samobójstw na wsiach ani eli w Zakopanem, wczeœniej wskaÿniki samobójstw by³y wiêksze w mieœcie. W okresie od 1999 roku do 27 roku w Zakopanem 53 osoby odebra³y sobie ycie, w tym czasie na wsiach 64 osoby. Na tle Polski, województwo ma³opolskie charakteryzuje siê wy szymi wskaÿnikami samobójstw ani eli œrednia w kraju (œrednio 1,2 razy wy sze), a wy szymi ni województwo ma³opolskie (œrednio 1,4 raza) i ( œrednio 1,7 razy 1,3 w roku 1999; 2,7 w roku 23) (ryc. 12). W poszczególnych gminach u ego nie obserwuje siê ró nic w zakresie p³ci i wieku osób, które targnê³y siê na swoje ycie (tabl. 3). Tablica 3. Wiek i p³eæ osób, które pope³ni³y samobójstwo w poszczególnych gminach u ego w latach 1999 27. Table 3. Number of suicides committed in particular districts of the Tatra county in the years 1999 27 by age and gender. Liczba osób, które pope³ni³y samobójstwo Wiek do 18 r.., n = 11 7 (1,1%) 3 (9,7%) 1 (5,9%) po 65 r.., n = 2 12 (17,4%) 6 (19,4%) 2 (11,8%) P³eæ mê czyÿni, n = 94 56 (81,2%) 23 (74,2%) 15 (88,2%) kobiety, n = 23 13 (18,8%) 8 (25,8%) 2 (11,8%) DYSKUSJA Zakopane i Koœcielisko n = 69 (%) Poronin i Bia³y Dunajec n = 31 (%) Bukowina Tatrzañska n = 17 (%) W powiecie m stosunkowo wiêcej ludzi korzysta z opieki psychiatrycznej ni w Polsce. Dane nie obejmuj¹ konsultacji psychiatrycznych ze szpitali w Zakopanem oraz porad w ramach niepublicznej opieki zdrowotnej, nierejestrowanych dla celów statystycznych. Zarówno w opiece ambulatoryjnej, jak i ca³odobowej rejestrowane rozpowszech- nienie jest mniejsze w przypadku zaburzeñ nastroju i zaburzeñ spowodowanych u ywaniem alkoholu ni w ca³ej Polsce, natomiast dynamika wzrostu wskaÿników zaburzeñ poalkoholowych jest wyraÿnie wy sza. Jednoczeœnie stwierdza siê, e wzrostowi wskaÿników zaburzeñ spowodowanych u ywaniem alkoholu towarzyszy³ spadek wskaÿników zaburzeñ nastroju, podczas gdy w Polsce, w tym czasie, wskaÿnik ten wzrasta³. Od czasu powstania poradni leczenia uzale nieñ wzros³a w opiece ambulatoryjnej liczba zarejestrowanych zaburzeñ spowodowanych u ywaniem alkoholu, co wydaje siê konsekwencj¹ dostêpnoœci tej opieki, ale te jednoczeœnie wzros³a liczba hospitalizacji z powodu alkoholu, w tym psychoz alkoholowych. Wy sze ni w ca³ej Polsce wskaÿniki hospitalizacji psychoz alkoholowych, w czterech spoœród piêciu ostatnich lat, wskazywaæ mog¹, e liczba osób z zaburzeniami psychicznymi spowodowanymi u ywaniem alkoholu jest w powiecie m znacznie wy sza ni rejestrowana w opiece psychiatrycznej. W tym samym okresie odnotowuje siê sukcesywny spadek rozpoznañ zaburzeñ nastroju, a jednoczeœnie dokonano najwiêcej samobójstw (w 23 roku wskaÿnik prawie trzykrotnie wy szy ni w Polsce, chocia we wszystkich pozosta³ych latach wskaÿniki samobójstw by³y prawie dwukrotnie wy sze). Znacz¹co wy sze wskaÿniki samobójstw mog¹ wskazywaæ na wiêksze wystêpowanie zaburzeñ depresyjnych. Mo na podejrzewaæ, e pod mask¹ nadu ywania alkoholu kry³a siê depresja b¹dÿ inne zaburzenia nastroju. W literaturze przedmiotu mo na znaleÿæ pogl¹d, e nadu ywanie alkoholu jest jedn¹ z czêœciej wystêpuj¹cych masek depresyjnych, a picie alkoholu nale y do popularnych metod samoleczenia [16]. Z polskich badañ [14], w których podjêto próbê analizy wp³ywu warunków pogodowych w okolicach Krakowa na czêstoœæ przypadków samobójstw przez powieszenie siê w latach 1991 22 wynika, e najwiêcej samobójstw pope³niono w 22 roku (156 dokonanych zamachów), w poprzednich latach liczba samobójstw w ka dym roku przekroczy³a 1. Zebrane dane nie pozwalaj¹ na odpowiedÿ, dlaczego w roku 22 23 mia³o miejsce tyle niekorzystnych zjawisk wœród mieszkañców u ego. Ka de samobójstwo jest szeroko komentowane i stanowi istotny problem dla ca³ej spo³ecznoœci. Po wiadomoœci w Tygodniku Podhalañskim o dokonanym ostatnio samobójstwie ukaza³o siê w Internecie kilkadziesi¹t wypowiedzi
Rozpowszechnienie wybranych zaburzeñ psychicznych wœród mieszkañców u ego 331 czytelników tego pisma, którzy ³¹cz¹ samobójstwo z prawdopodobn¹ depresj¹ [17]. W badaniach Trepiñskiej i wsp. [14] stwierdzono zwiêkszon¹ czêstoœæ samobójstw podczas wystêpowania wiatru halnego w Tatrach, g³ównie latem, szczególnie niekorzystne okaza³y siê gwa³towne i du e spadki ciœnienia atmosferycznego. Badania Schiffer [11] wskazuj¹, e na samobójstwa i bójki dokonane na obszarze Krakowa i Zakopanego mia³y wp³yw nie tyle poszczególne elementy meteorologiczne, co zespo³y czynników meteorotropowych charakterystyczne dla wiatrów fenowych (wzrost temperatury powietrza, spadek wilgotnoœci, nag³e zmiany ciœnienia atmosferycznego, prêdkoœci wiatru i jonizacji powietrza). Choæ w ca³ej Polsce, nie tylko na Podhalu, powszechne jest przekonanie, e halny wi¹ e siê z zamachem samobójczym, to w literaturze naukowej (polskiej i zagranicznej) nie znaleziono wiêcej wyników badañ naukowych potwierdzaj¹cych powi¹zanie tych dwóch zjawisk. Wyniki naszych analiz pokazuj¹, e wœród Podhalan, zw³aszcza w ostatnich latach wystêpuj¹ niekorzystne zjawiska w nasileniu zaburzeñ psychicznych, wyraÿnie wy - szym ni w ca³ej Polsce: dynamika zaburzeñ spowodowanych u ywaniem alkoholu, wy sze wskaÿniki hospitalizacji psychoz alkoholowych, wy sze wskaÿniki samobójstw. Wydaje siê, e spo³ecznoœæ ta wymaga intensywniejszej ni dotychczas opieki psychiatrycznej i psychologicznej. W Polsce nadzieja na program poprawy opieki nad chorym w depresji i zapobieganiu samobójstwom wi¹ e siê z Narodowym Programem Ochrony Zdrowia Psychicznego [18]. Wœród celów autorzy Programu wymieniaj¹ na pierwszym miejscu: promowanie zdrowia psychicznego i zapobieganie zaburzeniom psychicznym poprzez upowszechnianie wiedzy, kszta³towanie zachowañ i stylów ycia oraz rozwijanie umiejêtnoœci radzenia sobie w sytuacjach zagra- aj¹cych zdrowiu psychicznemu, zapobieganie zaburzeniom psychicznym oraz przeciwdzia³anie nietolerancji, wykluczeniu i dyskryminacji, tworzenie instytucji poradnictwa i pomocy w kryzysach. Cel ten jest zgodny z wytycznymi tzw. Zielonej Ksiêgi, dokumentu Wspólnoty Europejskiej na temat poprawy zdrowia psychicznego ludnoœci i strategii zdrowia psychicznego dla Unii Europejskiej [19]. WNIOSKI 1. Rozpowszechnienie i dynamika zaburzeñ psychicznych w powiecie m ró ni¹ siê od tendencji obserwowanych w ca³ej Polsce. 2. Znacz¹co wy sze wskaÿniki samobójstw mog¹ wskazywaæ na wiêksze wystêpowanie zaburzeñ depresyjnych. Nie towarzyszy temu rejestrowany wzrost zaburzeñ afektywnych, przy jednoczeœnie wysokiej dynamice zaburzeñ zwi¹zanych z alkoholem i wzrostem rozpowszechnienia psychoz alkoholowych w ostatnich latach, co mo e œwiadczyæ o depresji maskowanej piciem alkoholu. 3. Warto zatem zastanowiæ siê, czy na obszarze u ego nie nale a³oby podj¹æ dzia³añ zmierzaj¹cych do poprawy opieki psychiatrycznej nad chorymi z zaburzeniami depresyjnymi. PIŒMIENNICTWO 1. Dobrowolski K. Studia nad yciem spo³ecznym i kultur¹. Wroc³aw Warszawa Kraków: Ossolineum PAN; 1966. 2. Malewska-Sza³ygin A. Wyobra enia o pañstwie i w³adzy we wsiach nowotarskich 1999 25. Warszawa: Instytut Etnologii i Antropologii Kulturowej UW/DiG Wydawnictwo; 28. 3. Górz B. (red.). Studia nad przemianami Podhala. Kraków: Prace Monograficzne WSP; 1994. 4. Górz B. Spo³eczeñstwo i gospodarka Podhala w okresie transformacji. Kraków: Wydawnictwo Naukowe Akademii Pedagogicznej; 23. 5. Tylkowa D. (red.). Podhale. Tradycja we wspó³czesnej kulturze wsi. Kraków: Instytut Archeologii i Etnografii PAN; 2. 6. Kroh A. Sklep potrzeb kulturalnych. Warszawa: Prószyñski i S-ka; 1999. 7. Kroh A. Tatry i Podhale. Wroc³aw: Wydawnictwo Dolnoœl¹skie; 22. 8. http://pl.wikipedia.org/wiki/halny (dostepne: kwiecieñ 29). 9. Przyby³a R. Próba okreœlenia wp³ywu stanów pogody na samopoczucie ludzi chorych psychicznie w Zakopanem w latach 1983 1987. Zeszyty IGiPZ PAN. 1994; 24. 1. Schiffer Z. Próba okreœlenia faz pogody i ich wp³ywu na nasilenie siê schorzeñ meteorotopowych. W: Wojtusiak R.J (red) Biometeorologia a organizm ludzi i zwierz¹t. Warszawa Kraków: PWN; 1986. 11. Schiffer Z. Wiatr halny a samobójstwa i bójki. Biometeorologia a organizm ludzi i zwierz¹t. Red. Wojtusiak R.J. Warszawa Kraków: PWN; 1986. 12. Pinkwart M. Klimat Zakopanego. http://z-ne.pl/s,docid,pol,tatry, 21552.html. kwiecieñ 29. 13. Lorenc H. Charakterystyka wiatru o du ych prêdkoœciach z przewag¹ wystêpowania w okresie zimowym w Polsce. http://www. imgw.pl/internet/zz/zz_xpages/ klimat/klimat_pliki/ archiwum/ klimat_31125.html (dostêpne 31.1.25). 14. Trepiñska J, Piotrowicz K, B¹kowski R, Bolecha³a F, Trela F. Wp³yw warunków meteorologicznych na wypadki samobójstw przez powieszenie. Przegl Lek. 25; 62: 788 794. 15. Zak³ady psychiatrycznej oraz neurologicznej opieki zdrowotnej. Rocznik Statystyczny 1999, 2, 21, 22, 23, 24, 25, 26, 27. Warszawa: Instytut Psychiatrii i Neurologii; 1999 27. 16. Pu yñski S. Depresje. Warszawa: PZWL; 1987. 17. MK. Œmiertelna bacówka. http://www.tygodnikpodhalanski.pl/ www/index.php?mod=news&strona=1&kat=7&id=&typ= w&id=4445 (dostêpne: maj 29). 18. Narodowy Program Ochrony Zdrowia Psychicznego (projekt z 18.12.26 r.). http://www.ipin.edu.pl/. 19. World Health Organisation. Green Paper. Bruksela: World Health Organisation; 25. Wp³ynê³o: 19.5.29. Zrecenzowano: 25.6.29. Przyjêto: 27.1.29. Adres: Dr Iwona Koszewska, II Klinika Psychiatryczna Instytutu Psychiatrii i Neurologii, ul. Sobieskiego 9, 2-957 Warszawa