Anna Niedziałkowska Michał Jarmuła Program nauczania przedmiotu Studia orkiestrowe Skrzypce Szkoła muzyczna II stopnia Centrum Edukacji Artystycznej Strona 1
Spis treści WSTĘP... 3 CELE KSZTAŁCENIA WYMAGANIA OGÓLNE... 6 CELE KSZTAŁCENIA WYMAGANIA SZCZEGÓŁOWE, PRZEWIDYWANE EFEKTY NAUCZANIA, TREŚCI NAUCZNIA, SPOSOBY REALIZACJI CELU... 6 FORMY SPRAWDZANIA OSIĄGNIĘĆ UCZNIÓW, KRYTERIA I CELE OCENIANIA... 11 EFEKTY KSZTAŁCENIA PO ZAKOŃCZENIU ETAPU EDUKACYJNEGO SZKOŁY MUZYCZNEJ DRUGIEGO STOPNIA... 12 WARUNKI NIEZBĘDNE DO REALIZACJI PROGRAMU NAUCZANIA... 12 KOMENTARZ DO PROGRAMU NAUCZANIA... 13 WYKAZ PRZYKŁADOWEJ LITERATURY... 14 Centrum Edukacji Artystycznej Strona 2
WSTĘP W polskim szkolnictwie muzycznym przedmiot studia orkiestrowe do niedawna prowadzony był tylko w akademiach i na uniwersytetach muzycznych. Nowa podstawa programowa zawarta w Rozporządzeniu Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego z dnia 2 lipca 2014 r. w sprawie podstaw programowych kształcenia w zawodach szkolnictwa artystycznego w publicznych szkołach artystycznych (Dz. U. z 2014 r., poz. 1039) przewiduje wprowadzenie przedmiotu studia orkiestrowe również w szkołach muzycznych drugiego stopnia. Związane jest to m.in. ze zwiększeniem się konkurencji wśród młodych muzyków, wzrostem wymagań, jakie muszą spełniać kandydaci do orkiestr oraz wprowadzeniem w wielu krajach systemów mających na celu jak najwcześniejsze przygotowanie uczniów do gry zespołowej. Zarówno w Polsce, jak i za granicą działają orkiestry młodzieżowe. O przyjęcie do tego typu zespołów mogą ubiegać się osoby w przedziale wiekowym odpowiadającym szkołom muzycznym drugiego stopnia i szkołom wyższym (w zależności od orkiestry, dolna granica wiekowa może wynosić nawet 14 lat). Podczas przesłuchań do orkiestr młodzieżowych kandydaci, oprócz obowiązkowych utworów solowych, muszą wykonać fragmenty partii orkiestrowych, będących niejednokrotnie częścią egzaminów do profesjonalnych zespołów. Wprowadzenie przedmiotu studia orkiestrowe w szkole muzycznej drugiego stopnia stało się więc koniecznością, pozwalającą młodym muzykom zdobyć niezbędną wiedzę, umiejętności i doświadczenie, a także inaczej spojrzeć na wykonywany w przyszłości zawód muzyka orkiestrowego. Zarówno w szkole muzycznej, jak i w orkiestrze skrzypkowie tworzą najliczniejszą grupę instrumentalistów, więc m.in. ze względów organizacyjnych prowadzenie lekcji przedmiotu studia orkiestrowe w formie zajęć grupowych wydaje się być właściwym wyborem. Grając wspólnie partie orkiestrowe, uczniowie mają możliwość ćwiczenia pracy w grupie umiejętności, która dla przyszłych muzyków orkiestrowych jest bardzo ważna. Warto zauważyć, że w przypadku profesjonalnych orkiestr, po pomyślnie zdanym przesłuchaniu kandydat jest zatrudniany na okres próbny, w którym sprawdzane są jego predyspozycje do współpracy w grupie. Jest to bardzo ważny etap, w którym zwraca się uwagę m.in. na szybkość dostosowania się do stylu grania pozostałych muzyków. Dotyczy to przede wszystkim osób grających na instrumentach smyczkowych. Przedmiot studia orkiestrowe nie tylko pozwala poznać repertuar orkiestrowy, lecz także uczy prawidłowego podejścia do gry w zespole orkiestrowym, jest również ogniwem łączącym zajęcia zespołu kameralnego i orkiestry. Oprócz zajęć grupowych, na studiach orkiestrowych wskazane są również zajęcia indywidualne, np. w celu pomocy najzdolniejszym uczniom w przygotowaniu do przesłuchań do orkiestr młodzieżowych lub aby nadrabiać zaległości z osobami mniej zdolnymi. Program realizowany na zajęciach powinien obejmować utwory muzyki poważnej od baroku do współczesności. Ważna jest również różnorodność formalna uczeń powinien mieć możliwość poznania zarówno symfonii, uwertur, akompaniamentów, jak i form wokalno-instrumentalnych. Centrum Edukacji Artystycznej Strona 3
Aby zainteresować uczniów muzyką orkiestrową, na zajęciach zwłaszcza we wstępnym etapie nauczania przedmiotu można omawiać repertuar złożony z powszechnie znanych utworów. Ze względu na stopień zaawansowania uczniów, każdy rocznik powinien mieć zajęcia osobno, a poziom trudności wykonywanego programu powinien być dobrany do średniego poziomu umiejętności osób z danej klasy. Wydaje się również właściwym, aby uczniowie mieli możliwość publicznego wykonania niektórych utworów ćwiczonych na studiach orkiestrowych. W związku z tym niezbędna jest ścisła współpraca między nauczycielem studiów orkiestrowych a prowadzącym orkiestrę szkolną. Ponadto program przedmiotu studia orkiestrowe powinien być skorelowany z programem nauczania przedmiotu głównego. Chodzi o to, aby uczeń na zajęciach studiów orkiestrowych grał utwory z epoki, z którą zetknął się wcześniej na lekcjach indywidualnych. Niepożądane jest, aby uczniowie napotykali w utworach orkiestrowych problemy techniczne, które nie były omawiane i rozwiązywane na indywidualnych lekcjach skrzypiec. Rolą nauczyciela prowadzącego studia orkiestrowe jest przekazanie uczniowi informacji, np. o rodzaju artykulacji, który powinien być zastosowany do prawidłowego wykonania utworu, a nie uczenie tej artykulacji. Mogłoby to kłócić się z tym, co uczeń usłyszał na lekcjach skrzypiec, a w skrajnych przypadkach prowadzić do niepotrzebnych konfliktów i dezorientacji ucznia. Warto również wspomnieć, że uczeń rozpoczynający naukę w szkole drugiego stopnia wchodzi w nowe środowisko nowi nauczyciele, nowi koledzy. Proces asymilacji przebiega u różnych osób w różnym tempie. Często nowy nauczyciel skrzypiec decyduje się na dokonanie korekty aparatu gry ucznia, w konsekwencji czego zwalnia go czasowo z uczęszczania na inne przedmioty (np. orkiestra, zespoły kameralne) wymagające biegłości w grze i mogące zakłócać przebieg korekty. Biorąc pod uwagę powyższe czynniki, autorzy przedstawianego tu programu zdecydowali się podzielić proces kształcenia ucznia w przedmiocie studia orkiestrowe na dwa etapy: Etap I klasy 1 2 Etap II klasy 3 6 Etap I pozwala prowadzącemu na poznanie uczniów, zorientowanie się w poziomie umiejętności prezentowanym przez większość grupy i dostosowanie programu do stopnia zaawansowania uczniów. W etapie tym najważniejsze jest zachęcenie uczniów zarówno do gry w orkiestrze, jak i słuchania muzyki orkiestrowej poprzez czynne i bierne uczestnictwo w koncertach. W tym czasie uczniowie powinni przyswoić sobie podstawową wiedzę dotyczącą gry w zespołach orkiestrowych. Repertuar omawiany w pierwszym etapie to przede wszystkim utwory z epoki baroku niewymagające używania skomplikowanych środków technicznych i wyrazowych oraz utwory znane i popularne, które uczniowie będą ćwiczyli z przyjemnością. Centrum Edukacji Artystycznej Strona 4
W drugim etapie główny nacisk położony jest na: 1. Przygotowywanie partii I i II skrzypiec utworów, które potem będą wykonane przez orkiestrę szkolną na koncertach. 2. Przygotowywanie fragmentów partii orkiestrowych, które mają służyć poznaniu specyfiki gry w orkiestrze symfonicznej lub/i kameralnej, są przygotowaniem do późniejszej pracy w orkiestrze lub przesłuchań do zespołów orkiestrowych. Poziom trudności i wymagania dotyczące wykonywania partii orkiestrowych powinny wzrastać w kolejnych latach nauki, tak aby umożliwić rozwój młodym muzykom. Program nauczania przedmiotu studia orkiestrowe (skrzypce) w szkole muzycznej drugiego stopnia zawiera ogólne i szczegółowe cele nauczania, proponowane treści nauczania i przykładowe sposoby realizacji celów, opis warunków niezbędnych do realizacji programu oraz kryteria oceniania i metody sprawdzania osiągnięć ucznia. Końcową część programu stanowi wykaz spodziewanych efektów kształcenia po zakończeniu całego sześcioletniego etapu edukacyjnego, komentarz metodyczny, zawierający m.in. opis warunków koniecznych do realizacji programu, oraz wykaz przykładowej literatury orkiestrowej, która może służyć jako materiał dydaktyczny stosowany podczas nauczania przedmiotu. Dokonując wyboru partii orkiestrowych, autorzy kierowali się przede wszystkim ich przydatnością w procesie dydaktycznym oraz możliwością późniejszego wykorzystania ich przez uczniów, zarówno podczas przesłuchań do profesjonalnych i młodzieżowych orkiestr, jak i w pracy muzyka orkiestrowego. Fragmenty partii orkiestrowych, których poziom trudności wykracza poza średnie umiejętności ucznia szkoły drugiego stopnia, zostały oznaczone kursywą. Utwory szczególnie często występujące na przesłuchaniach do różnego typu zespołów orkiestrowych zostały zapisane pogrubionym drukiem. Centrum Edukacji Artystycznej Strona 5
CELE KSZTAŁCENIA WYMAGANIA OGÓLNE 1. Rozwijanie zainteresowania uczniów muzyką orkiestrową (symfoniczną, operową, kameralną). 2. Poznanie skrzypcowych partii orkiestrowych w wybranych utworach z różnych epok i gatunków muzycznych. 3. Kształcenie świadomości roli muzyka w grupie instrumentów i w zespole orkiestrowym. CELE KSZTAŁCENIA WYMAGANIA SZCZEGÓŁOWE 1. Rozwijanie zainteresowania uczniów muzyką orkiestrową (symfoniczną, operową, kameralną) Przewidywane efekty kształcenia w poszczególnych etapach: Etap I Uczniowie: uczestniczą jako słuchacze w koncertach muzyki symfonicznej, operowej i kameralnej organizowanych przez instytucje kultury; słuchają występów szkolnej orkiestry i zespołów kameralnych; słuchają nagrań i porównują różne wykonania tych samych utworów. Etap II Uczniowie: potrafią napisać recenzje z koncertu i ocenić stopień trudności i jakość wykonania partii poszczególnych instrumentów/grupy instrumentów; potrafią znaleźć w Internecie lub prasie branżowej informacje o przesłuchaniach do zespołów orkiestrowych (orkiestry młodzieżowe polskie i zagraniczne, profesjonalne zespoły orkiestrowe); znają perspektywy zawodowe muzyka-instrumentalisty. Przykładowe treści sposoby realizacji celu: nauczyciel zachęca uczniów do uczęszczania na koncerty muzyki symfonicznej, operowej i kameralnej organizowane przez instytucje kultury; w porozumieniu ze szkołą i rodzicami uczniów nauczyciel organizuje wyjścia grupowe na koncerty znanych orkiestr i zespołów kameralnych, spektakle operowe i baletowe; Centrum Edukacji Artystycznej Strona 6
uczniowie słuchają nagrań i porównują różne wykonania tego samego utworu, a następnie dyskutują o nich z nauczycielem; nauczyciel zachęca uczniów do czytania prasy branżowej, aby mogli zapoznać się z dobrymi wzorcami pisania recenzji z koncertów; według wskazówek nauczyciela uczniowie piszą recenzje z koncertów, potrafią ocenić stopień trudności i jakość wykonania poszczególnych partii instrumentów (dla ułatwienia na początku uczniowie mogą pisać recenzje z występów małych zespołów kameralnych duety, tria a dopiero potem stopniowo przechodzić do recenzowania koncertów większych zespołów orkiestrowych); nauczyciel zachęca uczniów do brania udziału w projektach związanych z grą w zespołach kameralnych i orkiestrowych; korzystając ze wskazówek nauczyciela, uczniowie znajdują informacje o przesłuchaniach do zespołów orkiestrowych; nauczyciel pomaga uczniom w przygotowaniu się do przesłuchań do orkiestr młodzieżowych; nauczyciel zachęca uczniów do brania udziału w wakacyjnych warsztatach i kursach orkiestrowych; nauczyciel motywuje uczniów do nauki języków obcych, aby mogli swobodnie korzystać z obcojęzycznych źródeł informacji, np. o przesłuchaniach do orkiestr i skutecznie komunikować się podczas pracy w międzynarodowych zespołach orkiestrowych; nauczyciel informuje uczniów o zasadach przyjmowania muzyków do zespołów orkiestrowych i możliwościach rozwoju zawodowego. 2. Poznanie skrzypcowych partii orkiestrowych w swojej specjalności instrumentalnej Etap I Uczniowie: poznają partie orkiestrowe I i II skrzypiec o niewielkim stopniu trudności, bazujące na podstawowych elementach technicznych i wykorzystujące znane uczniowi sposoby artykulacji, m.in. utwory lub fragmenty utworów z epoki baroku, np. Corelli Concerto grosso Boże Narodzenie, Bach Koncert brandenburski nr 3; poznają partie orkiestrowe utworów powszechnie znanych, np. akompaniament do Czterech pór roku A. Vivaldiego, walc Nad pięknym modrym Dunajem lub inny walc Centrum Edukacji Artystycznej Strona 7
J. Straussa, fragmenty Muzyki na wodzie Händla, utwory muzyki rozrywkowej, popularnej i filmowej; słuchają wybranych utworów muzycznych i obserwują ich przebieg w partyturze. Etap II Uczniowie: poznają partie I i II skrzypiec w utworach orkiestrowych, formach wokalnoinstrumentalnych i akompaniamentach orkiestrowych pochodzących z różnych epok i stylów, wykonują utwory podczas występów szkolnej orkiestry; grają charakterystyczne fragmenty partii I lub II skrzypiec w utworach pochodzących z epok od baroku do współczesności, służące poznaniu specyfiki gry w orkiestrze lub będące materiałem wymaganym na przesłuchaniach do zespołów orkiestrowych; podczas gry partii orkiestrowych wykorzystują wiedzę i umiejętności zdobyte na zajęciach z innych przedmiotów (m.in. lekcjach skrzypiec i zespołów kameralnych). Treści nauczania: zwrócenie uwagi na specyficzne palcowanie partii skrzypiec w utworach orkiestrowych; wyjaśnienie przyczyny różnic w sposobie palcowania utworów solowych i orkiestrowych; zachęcenie uczniów do ćwiczenia biegłości w czytaniu a vista; zwrócenie uwagi, na czym polega różnica między wykonaniem a vista utworu orkiestrowego i solowego; wskazanie najważniejszych elementów gry podczas wykonywania partii orkiestrowej, podkreślanie roli: dokładnego wykonywania rytmu, umiejętności utrzymywania stałego tempa (np. ćwiczenie z metronomem), precyzji intonacyjnej, prawidłowego odczytania i realizowania zapisów dotyczących artykulacji, punktualnego wchodzenia po krótkich pauzach, umiejętności śledzenia wejść swojej grupy, dokładnej realizacji oznaczeń dynamicznych i agogicznych; wskazanie roli umiejętności pracy w grupie i dostosowania sposobu gry do reszty grupy; Centrum Edukacji Artystycznej Strona 8
zwracanie uwagi na sposób zachowania uczniów, m.in. punktualność, kulturę osobistą; nauka prowadzenia grupy I lub II skrzypiec, np. prowadzenie próby sekcyjnej przez uczniów; ćwiczenie umiejętności zachowania prawidłowej postawy przy grze na siedząco. Sposoby realizacji celu: zapoznanie ucznia z wybranymi utworami orkiestrowymi dostosowanymi do stopnia jego zaawansowania poznawanie partii skrzypiec w utworach orkiestrowych przygotowywanych pod kątem występów orkiestry szkolnej może przebiegać w następującej kolejności: 1. nauczyciel studiów orkiestrowych wspólnie z prowadzącym orkiestrę szkolną decyduje o obsadzie I i II skrzypiec oraz o wyborze osób pełniących rolę koncertmistrza i prowadzącego grupy II skrzypiec (ewentualnie o możliwości wprowadzenia systemu rotacyjnego), 2. nauczyciel wspólnie z prowadzącym orkiestrę szkolną ustala koncepcję artykulacyjną, dynamiczną, agogiczną i wyrazową wykonywanych utworów, 3. nauczyciel przygotowuje materiały nutowe dla uczniów ustala smyczkowanie zgodne z epoką i jednocześnie dostosowane do możliwości technicznych uczniów, 4. nauczyciel przekazuje uczniom informacje o budowie utworu, stylu, rodzajach artykulacji niezbędnych do jego wykonania, tempach, frazowaniu itp., 5. nauczyciel prezentuje uczniom prawidłowy sposób wykonania partii orkiestrowych, 6. pod kierunkiem nauczyciela uczniowie rozczytują poszczególne partie orkiestrowe i dobierają palcowanie odpowiednie dla poprawnego i wygodnego wykonania utworu, 7. uczniowie wspólnie grają wyćwiczony utwór, realizując wskazówki nauczyciela mające na celu ujednolicenie gry wszystkich uczniów i stworzenie grupy instrumentów, 8. nauczyciel studiów orkiestrowych jest obecny na próbach całej orkiestry, 9. uczniowie wykonują przygotowane utwory podczas koncertu szkolnej orkiestry; przy wykonywaniu fragmentów partii orkiestrowych skrzypiec, mających na celu poznanie specyfiki gry w orkiestrze lub wymaganych na przesłuchaniach do orkiestr, nauczyciel studiów orkiestrowych powinien zwrócić szczególną uwagę na: Centrum Edukacji Artystycznej Strona 9
1. dostosowanie trudności partii orkiestrowych do poziomu umiejętności większości osób z danej klasy, 2. dbałość o różnorodność i wartość dydaktyczną przerabianego materiału, 3. przydatność przerabianych partii orkiestrowych podczas przesłuchań do orkiestr (np. poprzez sprawdzanie na bieżąco repertuaru wymaganego na przesłuchaniach do krajowych i zagranicznych orkiestr młodzieżowych), 4. umożliwienie osobom szczególnie zaawansowanym uczęszczania na zajęcia wyższego rocznika, 5. wyodrębnienie kilku godzin lekcyjnych w semestrze na indywidualne konsultacje, mające na celu np. pomoc uczniom w ćwiczeniu problematycznych miejsc, pomoc osobom szczególnie uzdolnionym w przygotowaniu się do przesłuchań do orkiestr młodzieżowych, wyćwiczenie partii orkiestrowych przygotowywanych na warsztaty i kursy orkiestrowe; uczniowie wspólnie słuchają fragmentu utworu muzycznego i obserwują jego przebieg w partyturze, zwracając szczególną uwagę na partię skrzypiec (ćwiczenie może być przeprowadzane na przykład przy pomocy rzutnika). 3. Kształcenie świadomości roli muzyka w zespole orkiestrowym Przewidywane efekty kształcenia na poszczególnych etapach nauki: Etap I Uczniowie: znają podział ról i różnice zadań wykonywanych przez muzyków w zespole orkiestrowym; czytając partyturę, potrafią ocenić rolę poszczególnych instrumentów w przebiegu utworu. Etap II Uczniowie: podczas zajęć studiów orkiestrowych (ewentualnie podczas prób i występów szkolnej orkiestry) wykonują partie tutti I i II skrzypiec, pełnią funkcję koncertmistrza lub prowadzącego grupy II skrzypiec; znają zasady ubiegania się o przyjęcie do orkiestr i orientacyjny repertuar wymagany podczas przesłuchań na poszczególne stanowiska (koncertmistrz, muzyk-solista, prowadzący grupy II skrzypiec i muzyk tutti). Centrum Edukacji Artystycznej Strona 10
Treści nauczania sposoby realizacji celu: nauczyciel objaśnia uczniom, jakie role w orkiestrze pełnią muzycy poszczególnych specjalności i jakie zadania do nich należą; nauczyciel wyjaśnia, jaka jest rola koncertmistrza i prowadzących poszczególne grupy w kwintecie smyczkowym zespołu orkiestrowego; na zajęciach studiów orkiestrowych uczeń ma możliwość poprowadzenia grupy I lub II skrzypiec i wykonania partii solowej; nauczyciel udziela uczniowi pełniącemu rolę koncertmistrza wskazówek dotyczących sposobu prowadzenia grupy; pracując z partyturą, nauczyciel wskazuje uczniom role poszczególnych instrumentów i ich wzajemne zależności. FORMY SPRAWDZANIA OSIĄGNIĘĆ UCZNIÓW, KRYTERIA I CELE OCENIANIA Formy sprawdzania osiągnięć uczniów: obserwacja pracy ucznia podczas zajęć grupowych; wewnętrzne przesłuchania (np. zabawa w symulację przesłuchań do orkiestry); przesłuchania i egzaminy indywidualne i zbiorowe; występy w ramach orkiestry szkolnej. Kryteria oceniania: zainteresowanie ucznia przedmiotem, praca na lekcjach; obecność na lekcjach i przygotowanie ucznia do zajęć; postępy, jakie uczeń zrobił w czasie ostatniego semestru; zaangażowanie ucznia podczas gry w orkiestrze szkolnej; jakość wykonania partii orkiestrowych podczas egzaminów i przesłuchań, ze szczególnym uwzględnieniem precyzji rytmicznej, intonacyjnej i artykulacyjnej, utrzymania stałego tempa i prawidłowego odczytania i zrozumienia tekstu; udział w projektach szkolnych i pozaszkolnych związanych z grą w orkiestrze (np. kursy i warsztaty orkiestrowe). Centrum Edukacji Artystycznej Strona 11
Cele sprawdzania postępów: zmobilizowanie uczniów do pracy nad utworami orkiestrowymi; zachęcenie uczniów do aktywnego uczestniczenia w próbach orkiestry; obserwowanie postępów uczniów w grze zbiorowej; określenie przez nauczyciela wartości i skuteczności własnych metod nauczania przedmiotu. EFEKTY KSZTAŁCENIA PO ZAKOŃCZENIU ETAPU EDUKACYJNEGO SZKOŁY MUCZYCZNEJ DRUGIEGO STOPNIA Po zakończeniu nauki przedmiotu studia orkiestrowe w szkole drugiego stopnia uczeń powinien: przestrzegać zasad kultury i etyki; przestrzegać prawa autorskiego i innych przepisów chroniących dobra kultury; uczęszczać w miarę możliwości na koncerty muzyki kameralnej, symfonicznej i operowej; umieć ocenić grę profesjonalnych zespołów orkiestrowych; umieć dostrzegać różnice w różnych wykonaniach tego samego utworu; umieć napisać recenzję z koncertu kameralnego, symfonicznego lub spektaklu operowego, w której uwzględnia i ocenia partie solowe poszczególnych instrumentów; prezentować publicznie swoje dokonania; umieć słuchać utworu, obserwując jego przebieg w partyturze; czytając partyturę, rozróżniać role poszczególnych instrumentów; umieć pracować w zespole, biorąc współodpowiedzialność za efekt końcowy wspólnej pracy; współpracować z pozostałymi członkami zespołu; budować relacje oparte na zaufaniu; prezentować aktywną postawę; umieć przewidywać skutki podejmowanych działań. WARUNKI NIEZBĘBNE DO REALIZACJI PROGRAMU NAUCZANIA Szkoła powinna dysponować odpowiedniej wielkości pomieszczeniem o dobrej akustyce i oświetleniu, mogącym pomieścić kilkunastoosobową grupę uczniów. Niezbędne wyposażenie sali stanowią pulpity z możliwością regulacji wysokości i krzesła. Dostępne powinny być również materiały nutowe poszczególnych partii orkiestrowych, rzutnik oraz odtwarzacze audio. Centrum Edukacji Artystycznej Strona 12
KOMENTARZ DO PROGRAMU NAUCZANIA Podczas nauki przedmiotu studia orkiestrowe skrzypce w szkołach muzycznych drugiego stopnia uczniowie wykorzystują wiedzę i umiejętności zdobyte zarówno na zajęciach praktycznych (skrzypce, zespoły kameralne, orkiestra), jak i teoretycznych, m.in. z kształcenia słuchu, harmonii, form muzycznych, literatury muzycznej i historii muzyki. Dlatego też dobór repertuaru omawianego na zajęciach studiów orkiestrowych powinien być skorelowany z programem nauczania innych przedmiotów, zwłaszcza przedmiotu głównego. Podstawowym celem zajęć jest zainteresowanie uczniów muzyką orkiestrową, zachęcenie do gry w różnego typu zespołach orkiestrowych, zapoznanie ze specyfiką pracy muzyka-instrumentalisty, nauka pracy w grupie. Poza tym uczeń poznaje palcowanie i smyczkowanie partii orkiestrowych oraz rozwija umiejętności gry na instrumencie, ze szczególnym uwzględnieniem precyzji rytmicznej, artykulacyjnej, intonacyjnej i dynamicznej. Ważnym elementem pracy w trakcie zajęć studiów orkiestrowych jest przygotowanie utworów, które będą wykonywane podczas koncertów szkolnej orkiestry. W tym przypadku niezbędna jest ścisła współpraca pomiędzy nauczycielem studiów orkiestrowych a dyrygentem szkolnej orkiestry, w celu ustalenia wspólnej koncepcji interpretacyjnej utworów. Ze względu na grupowy charakter zajęć utwory przerabiane na studiach orkiestrowych nie powinny wykraczać poza średni poziom umiejętności osób z danego rocznika. Uczniom szczególnie zdolnym i zainteresowanym udziałem w pozaszkolnych projektach (np. orkiestry młodzieżowe) należy umożliwić uczęszczanie na zajęcia z wyższym rocznikiem (bardziej zaawansowaną grupą) oraz pomóc w przygotowaniu partii orkiestrowych wymaganych podczas przesłuchań. Zamieszczony poniżej przykładowy spis literatury jest tylko sugestią. Głównymi kryteriami wyboru fragmentów partii orkiestrowych była ich popularność i przydatność podczas przesłuchań do orkiestr. Wybór programu dostosowanego do poziomu umiejętności uczniów należy do nauczyciela prowadzącego przedmiot. Utwory zawierające fragmenty wartościowe pod względem dydaktycznym, ale zbyt trudne do wykonania przez uczniów szkoły muzycznej drugiego stopnia, mogą być omawiane na zasadzie analizy partytury z jednoczesnym słuchaniem utworu. Nauczyciele powinni zachęcać uczniów do udziału w różnego rodzaju projektach orkiestrowych (również pozaszkolnych). Ważne jest, aby uczniowie samodzielnie potrafili znaleźć informacje o warsztatach orkiestrowych i przesłuchaniach do orkiestr młodzieżowych. Aby uczyć efektywnie, nauczyciel studiów orkiestrowych powinien na bieżąco aktualizować swoją wiedzę dotyczącą wymagań programowych na przesłuchaniach, zarówno do profesjonalnych orkiestr, jak i zespołów młodzieżowych, oraz znać i wykorzystywać podczas zajęć materiał zawarty w najpopularniejszych zbiorach skrzypcowych partii orkiestrowych. Przydatna może okazać się również znajomość utworów orkiestrowych w wykonaniach wybitnych zespołów i dyrygentów oraz posługiwanie się językami obcymi, zwłaszcza językiem angielskim. Centrum Edukacji Artystycznej Strona 13
WYKAZ PRZYKŁADOWEJ LITERATURY: I SKRZYPCE I PARTIE SOLOWE Bach J.S. Koncert brandenburski nr 3, cz. I, takty 1 50. Bach J. S. Pasja według św. Mateusza, aria Erbarme dich Beethoven L. v. Symfonia op. 55 nr 3 Eroica, cz. III, takty 1 163. Beethoven L. v. Symfonia op. 60 nr 4, cz. IV, takty 1 52, 100 120 1. Beethoven L. v. Symfonia op. 92 nr 7, cz. III. Beethoven L. v. Symfonia op. 125 nr 9, cz. III, takty 99 144, cz. IV, takty 543 594. Beethoven L. v. Uwertura Leonora III op. 72a, takty 514 554. Brahms J. Symfonia op. 68 Nr 1 2 cz. I, takty 1 70, 321 378, cz. II takty 22-28 cz. IV, takty 94 132, 220 288. Brahms J. Symfonia nr 2 op. 73, cz. II. Brahms J. Symfonia op. 90 nr 3, cz. I, takty 1 22, cz. IV, takty 75 96. Brahms J. Symfonia op. 98 nr 4, cz. III, takty 106 167, cz. IV, takty 57 80, 253 do końca utworu. Brahms J. Uwertura tragiczna op. 81, takty 1 33. Brahms J. Uwertura akademicka op. 80, takty 277 312, 379 do końca utworu. Bruckner A. Symfonia nr 9 WAB 109, cz. II Scherzo, takty 1 95. Chopin F. Koncert fortepianowy f-moll op. 21, cz. I, takty 1 65. 1 Kursywą oznaczono fragmenty o dużym stopniu trudności. 2 Pogrubieniem oznaczono utwory szczególnie często wymagane na przesłuchaniach do orkiestr. Centrum Edukacji Artystycznej Strona 14
Corelli A. Concerti grossi op. 6 (wybór). Czajkowski P. Koncert fortepianowy b-moll op. 23, cz. I, takty 7 29, 60 81. Czajkowski P. Koncert skrzypcowy D-dur op. 35, cz. I, takty 188 211. Czajkowski P. Suita baletowa Dziadek do orzechów (wybór). Czajkowski P. Symfonia op. 36, nr 4, cz. I, takty 69 103, 155 193, 381 422, cz. III, takty 1 75, cz. IV, takty 1 60, 257 293. Czajkowski P. Symfonia op. 64, nr 5, cz. I, takty 57 99, cz. IV, takty 58 82, 504 546. Czajkowski P. Symfonia op. 74, nr 6, cz. I, takty 42 80, 161 198, cz. III, takty 1 14. Dvořák A. Symfonia op. 88, nr 8, cz. I, takty 41 61, 196 239, cz. IV, takty 59 121. Dvořák A. Koncert wiolonczelowy op. 104 h-moll, cz. I, takty 9 37, 51 87, cz. II, takty 39 49, cz. III, takty 13 48, 73 110, 253 265. Glinka M. Uwertura do opery Rusłan i Ludmiła, takty 1 57. Händel G.F. Suita Muzyka na wodzie (wybór). Haydn J. Koncert wiolonczelowy D-dur op. 101, cz. I, takty 1 28. Haydn J. Symfonia D-dur Zegarowa Hob. I 101, cz. I, takty 24 122 cz. II, takty 2 34 cz. IV, takty 138-188 Lutosławski W. Koncert na orkiestrę, cz. II, takty 1 28. Centrum Edukacji Artystycznej Strona 15
Mendelssohn Bartholdy F. Sen nocy letniej Uwertura takty 6 62, Scherzo takty 1 99. Mendelssohn Bartholdy F. Symfonia op. 56, nr 3 Szkocka, cz. I, takty 17 62, 64 141, cz. II, takty 1 87, 180 273, cz. IV, takty 1 82, 109 147, 182 237. Mendelssohn Bartholdy F. Symfonia op. 90, nr 4 Włoska, cz. I, takty 1 86, cz. IV, takty 1 86. Moniuszko S. Mazur z opery Straszny dwór, takty 1 78. Moniuszko S. Tańce góralskie z opery Halka Coda. Mozart W.A. Uwertura do opery Wesele Figara, takty 58, 221 265. Mozart W.A. Uwertura do opery Czarodziejski flet, takty 20 57. Mozart W.A. Koncert klarnetowy A-dur KV 622, cz. I, takty 1 24. Mozart W.A. Msza koronacyjna C-dur KV 317 Credo, takty 1 72. Mozart W.A. Requiem KV 626 Dies Irae. Mozart W.A. Symfonia KV 201 (29), cz. I, takty 1 76. Mozart W.A. Symfonia KV 385 (35) Haffnerowska, cz. I, takty 1 66, cz. IV, takty 1 37. Mozart W.A. Symfonia KV 543 (39) Es-dur, cz. I, takty 1 99, cz. II, takty 95 125, cz. IV, takty 1 41. Mozart W.A. Symfonia KV 550 (40), cz. I, takty 1 42, cz. III, takty 1 42, cz. IV, takty 1 70. Centrum Edukacji Artystycznej Strona 16
Mozart W.A. Symfonia KV 551 (41) Jowiszowa, cz. I, takty 133 183, cz. IV, takty 1 35. Musorgski M. Obrazki z wystawy (fragmenty). Penderecki K. Koncert altówkowy od 4 taktu przed nr 13 do 4 taktu po nr 16. Prokofiew S. fragmenty suit symfonicznych z baletu Romeo i Julia. Prokofiew S. Symfonia klasyczna, cz. I, takty 1 74, cz. IV, takty 1 90. Rimski-Korsakow N. Suita symfoniczna Szeherezada, cz. I, od litery C do litery F, cz. II, od litery N do litery P, cz. IV, od litery A do litery F, dodatkowo wszystkie fragmenty na skrzypce solo. Rossini G. Uwertura do opery Sroka złodziejka, takty 62 114, 239 274. Rossini G. Uwertura do opery Wilhelm Tell, takty 315 383. Rossini G. Uwertura do opery Włoszka w Algierze, takty 40 73. Rossini G. Uwertura do opery Cyrulik sewilski, takty 1 91. Schumann R. Symfonia op. 61, nr 2, cz. II, takty 1 55. Schumann R. Symfonia op. 120, nr 4, cz. I, takty 29 42, 167 207. Smetana B. Uwertura Sprzedana narzeczona, takty 1 100. Strauss J. Marsz Radeckiego. Strauss J. Uwertura do operetki Zemsta nietoperza. Strauss J. Walc Nad pięknym, modrym Dunajem. Strauss R. Poemat symfoniczny Don Juan op. 20, takty 1 62. Szymanowski K. Symfonia op. 60, nr 4 Koncertująca, cz. III, od nr 33 do nr 38. Verdi G. Uwertura do opery Moc przeznaczenia, takty 9 43, 154 167, 206 225. Vivaldi A. Cztery pory roku na skrzypce, orkiestrę smyczkową i b.c. (wybór). Weber C.M. v. Uwertura do opery Euryante, takty 1 52, 152 185. Centrum Edukacji Artystycznej Strona 17
Weber C.M. v. Uwertura do opery Oberon, takty 23 51. Weber C.M. v. Uwertura do opery Wolny strzelec, takty 145 180. II SKRZYPCE Brahms J. Koncert fortepianowy op.15, nr 1 d-moll, cz. 3, takty 238 263. Beethoven L. v. Symfonia nr 7, cz. 1, takty 88 109. Mozart W.A. Symfonia KV 550 (40), cz. 1, takty 56 100. Mozart W.A. Symfonia KV 551 (41), cz. 1, takty 123 153, cz. 4, takty 74 115. Mozart W.A. Cosi fan tutte, II akt, scena XV, Finał. Mozart W. A. Czarodziejski flet Finał Allegro Prokofiew S. Symfonia klasyczna, cz. 4, od nr 69 do 71. Centrum Edukacji Artystycznej Strona 18