1. Prawo rzeczowe w znaczeniu podmiotowym i przedmiotowym; źródła prawa rzeczowego. Prawo rzeczowe w znaczeniu przedmiotowym to zespół przepisów cywilnoprawnych, które regulują powstanie, treść, zmianę i ustanie prawa własności oraz form korzystania z rzeczy. Prawo rzeczowe w znaczeniu podmiotowym to takie, które odpowiada łącznie dwóm celom: dotyczy rzeczy i jest prawem bezwzględnym ( skutecznym wobec wszystkich). ŹRÓDŁA PRAWA RZECZOWEGO Konstytucja RP z dnia 2 kwietnia 1997r. Kodeks cywilny z dnia 23 kwietnia 1964r. Przepisy wprowadzające Kodeks cywilny Ustawa o nabywaniu nieruchomości przez cudzoziemców z dnia 24 marca 1920r. Ustawa o księgach wieczystych i hipotece z dnia 6 lipca 1982r. Ustawa o własności lokali z dnia 24 czerwca 1994r. Ustawa o zastawie rejestrowym i rejestrze zastawów z dnia 6 grudnia 1996r. Ustawa o gospodarce nieruchomościami- 21 sierpnia 1997r. oraz inne akty 2. Cechy konstytutywne i charakterystyczne podmiotowych praw rzeczowych. Cecha konstytutywna podmiotowych praw rzeczowych jest to, iż za przedmiot swój mają rzeczy, a wyjątkowo prawa. Tzn. że na przykład przedmiotem użytkowania może być także prawo. Cechą charakterystyczną podmiotowych praw rzeczowych jest to, iż są prawami bezwzględnymi tj. skutecznymi wobec wszystkich (erga omnes). Każdy wiec ma obowiązek powstrzymania się od takich działań, które by stanowiły ingerencję w sferę prawa rzeczowego uprawnionego. 3. Zasada zamkniętej listy praw rzeczowych- ujęcie restrykcyjne i liberalne; funkcja. Zasada zamkniętej listy praw rzeczowych, oznacza, że zainteresowani mogą ustanowić tylko takie prawa rzeczowe, jakie są przewidziane w ustawie. Nie ma swobody co do powoływania nieznanych ustawodawstwu praw rzeczowych, a możliwość kształtowania treści tych praw w sposób odmienny od przyjętego w ustawie bardzo ograniczona. Ujęcie liberalne - za prawo rzeczowe można uznać wszystkie prawa ustanowione przez ustawodawcę(tzn. nazwane prawami rzeczowymi przez ustawodawcę) a także wyposażone w cechę skuteczności erga omnes i dotyczące rzeczy. Ujęcie restrykcyjne - za prawa rzeczowe uznajemy tylko te, które ustawodawca za prawa rzeczowe uznał, wyliczył je. 4. Pojęcie i rodzaje rzeczy. Rzeczami w rozumieniu kodeksu sa tylko przedmioty materialne. Rzeczami są dobra które, zarówno są materialnymi częściami przyrody i mają charakter samoistny tzn. są tak wyodrębnione, że w obrocie mogą funkcjonować jako dobra samoistne. PODZIAŁ RZECZY 1. Nieruchomości 2. Ruchomości Rzeczy które nie są nieruchomościami są to rzeczy ruchome. KC dzieli je: a. Oznaczone indywidualnie b. Oznaczone co do gatunku 5. Pojęcie i rodzaje nieruchomości. Art. 46 paragraf 1 Nieruchomościami są części powierzchni ziemskiej stanowiące odrębny podmiot własności (grunty), jak i również budynki trwale z gruntem związane lub części tych budynków, jeżeli na mocy przepisów szczególnych stanowią odrębny od gruntu przedmiot własności. a. Gruntowe b. Lokalowe c. Budynkowe 6. Zasada superficies solo cedit i wyjątki od niej. Co zostało trwale z gruntem związane, dzieli los prawny gruntu. Wyjątki od tej zasady wprowadzają przepisy, które stanowią, że rzecz jest odrębną od gruntu nieruchomością lub rzeczą ruchomą. Np. a) Budynki wzniesione na gruncie Skarbu Państwa lub samorządu terytorialnego b) Budynki wzniesione przez spółdzielnię rolniczą, produkcyjną na gruncie Skarbu Państwa 1
c) Lokale wyodrębnione jako samodzielne przedmioty własności. 7. Cześć składowe rzeczy- pojęcie; zagadnienie dopuszczalności obrotu częściami składowymi. Przedmiot staje się częścią składową rzeczy gdy: a) jest z nią połączony fizycznie i gospodarczo b) połączenie musi być tego rodzaju, że odłączenie połączonego przedmiotu spowodowałoby uszkodzenie lub istotną zmianę bądź całości, bądź przedmiotu odłączonego c) połączenie musi być trwałe 8. Przynależność- pojęcie; rozporządzanie przynależnością. Przynależnością innej rzeczy jest rzecz, która odpowiada łącznie następującym warunkom: a) jest rzeczą ruchomą b) jest rzeczą odrębną c) pozostaje z rzeczą główną w stosunku gospodarczego przyporządkowania d) jest potrzebna do korzystania z rzeczy głównej e) pozostaje z rzeczą główną w faktycznym związku f) jest własnością właściciela rzeczy głównej Czynność prawna mająca za przedmiot rzecz główną wybiera skutki także względem przynależności, chyba że przepisy szczególne stanowią inaczej. 9. Połączenie, przemieszanie i przetworzenie rzeczy. W razie połączenia (akcesję) dwu rzeczy w sposób trwały powstaje nowa rzecz. Akcesja rzeczy ruchomych obejmuje trzy sytuacje: 1. połączenie 2. pomieszanie 3. przetworzenie. W pierwszych dwu wypadkach- jeżeli przywrócenie stanu poprzedniego związane byłoby związane z nadmiernymi trudnościami lub kosztami- dotychczasowi właściciele staja się współwłaścicielami własności, a udziały ich oznacza się wg stosunku wartości rzeczy połączonych lub pomieszanych. W trzecim wypadku, ten kto wytworzył nowa rzecz z cudzych materiałów, staje się jej właścicielem. Od tego istnieją dwa wyjątki. Rzecz staje się własnością właściciela materiałów, jeżeli przetworzenie zostało dokonane w złej wierze albo jeżeli wartość materiałów jest większa od nakładu pracy. 10. Pożytki- pojęcie, rodzaje; pożytki a inne dochody z rzeczy; uprawnienie do pobrania. Rozróżniamy dwa rodzaje pożytków: 1. pożytki rzeczy- są to dochody jakie przynosi rzecz ze swej natury. Mogą one stanowić pożytki naturalno ( płody rzeczy oraz odłączone części składowe, o ile stanowią naturalny przychód z rzeczy) i pożytki cywilne ( dochody jakie rzecz przynosi na podstawie stosunku prawnego). 2. pożytki prawa- są to dochody jakie prawo przynosi zgodnie ze swym społeczno gospodarczym przeznaczeniem. Uprawnieni do pobierania pożytków: a) właściciel b) użytkownik wieczysty c) użytkownik d) dzierżawca e) posiadacz w dobrej wierze 11. Treść i podmiot prawa własności; pozytywna i negatywna strona własności; pozytywna i negatywna definicja własności. Własność publiczna i prywatna. Art. 140 W granicach określonych przez ustawy i zasady współżycia społecznego właściciel może, z wyłączeniem innych osób, korzystać z rzeczy zgodnie ze społeczno gospodarczym przeznaczeniem swego prawa, w szczególności może pobierać pożytki i inne dochody z rzeczy. W tych samych granicach może rozporządzać rzeczą. Pozytywna definicja własności Właścicielowi przysługują dwa uprawnienia: a) do korzystania z rzeczy b) do rozporządzania nią Negatywna definicja własności. Własność jest prawem podmiotowym bezwzględnym, zapewniającym właścicielowi najwięcej uprawnień do rzeczy. Jednak może ona być ograniczona w drodze ustawy i w zakresie takim który nie narusza istoty prawa własności. 2
Własność prywatna-powszechnie rozumie się ja jako własność środków produkcji i dóbr konsumpcyjnych, przysługująca osobom fizycznym (lub określonej grupie osób np. spółka). Własność publiczna nie jest jednolita może ona przysługiwać Skarbowi Państwa albo innym państwowym osobom prawnym. Państwowa osoba prawna jest odrębnym podmiotem prawa i Skarb Państwa nie ponosi za nią odpowiedzialności. Na własność publiczną składa się także własność samorządu terytorialnego. 12. Przestrzenne i czasowe granice własności. Przy rzeczach ruchomych ich przestrzenne granice wyznacza, fizyczna samoistność. Jeśli chodzi o granice przestrzenne nieruchomości gruntowych to art. 143 stanowi, że w granicach określonych przez społeczno gospodarcze przeznaczenie gruntu własność się gruntu rozciąganego się nad i pod powierzchnią. Prawa rzeczowe mogą być ukształtowane jako prawa terminowe bądź bezterminowe. Prawo własności jest ukształtowane jako prawo bezterminowe. Swoistą własność terminową przewiduje KC co do budynków wzniesionych na gruncie oddanym w użytkowanie wieczyste, które stanowią odrębne do gruntu nieruchomości. 13. Rozgraniczenia gruntów- pojęcie, przedmiot, własność organów, stadia postępowania. Przez rozgraniczenie rozumie się określenie położenia punktów i linii granicznych, ustalenie tych punktów znakami granicznymi na gruncie oraz sporządzenie odpowiednich dokumentów. Tryb rozgraniczania składa się zazwyczaj z dwu stadiów: administracyjnego i sądowego. Postępowanie administracyjne wszczyna się na wniosek zainteresowanego właściciela lub z urzędu. Właściwym rzeczowo w sprawach dokonywania rozgraniczenia nieruchomości jest organ rządowej administracji ogólnej ( wójt, burmistrz, prezydent miasta). Ugoda zawarta przed geodetą ma moc ugody sądowej. Jeżeli strony nie zawarły ugody, to po zebraniu dowodów-organ administracyjny wydaje decyzję o rozgraniczeniu nieruchomości. Strona niezadowolona może wnieść w terminie 14 dni od doręczenia decyzji o przekazanie sprawy sądowi. 14. Prawo sąsiedzkie- pojęcie zakres i przedmiot umocowań; imisje- pojęcie, rodzaje i skutki prawne. Prawo sąsiedzkie - zespół norm określających uprawnienia i obowiązki właściciela nieruchomości w stosunkach sąsiedzkich. Przepisy prawa sąsiedzkiego dzieli się na: a) przepisy ograniczające oddziaływanie na nieruchomości sąsiednie b) przepisy określające korzystanie sąsiadów z przygranicznych pasów ziemi c) przepisy dające możliwość ustanowienia służebności d) przepisy regulujące problemy związane z granicami. Oddziaływanie, które nie polega na wtargnięciu naruszającego na cudzą nieruchomość, lecz wynika z działalności prowadzonej na własnej nieruchomości, określa się jako imisję. Imisje dzielimy na bezpośrednie i pośrednie. Imisje bezpośrednie polegają na kierowaniu określonych substancji na nieruchomość sąsiednia za pomocą specjalnych urządzeń. Wszystkie inne działania, które oddziaływująca nieruchomość sąsiednią, są imisjami pośrednimi. Imisje bezpośrednie są zabronione. Jeśli chodzi o imisje pośrednie, są dozwolone z tym, że właściciel nieruchomości powinien się powstrzymać od działań, które by zakłócały korzystanie z sąsiednich z sąsiednich nieruchomości ponad wszelką miarę. W wypadkach zakłóceń ponad przeciętna miarę korzystanie z sąsiednich nieruchomości ich właściciele mogą żądać przywrócenia stanu zgodnego z prawem i zaniechania dalszych naruszeń poprzez roszczenie negatoryjne. 15. Pojęcie i środki petytoryjnej ochrony własności. Ochrona petytoryjna to system roszczeń, które przysługują właścicielowi w razie naruszenia jego prawa własności, jest ona ochroną prawa. Środki ochrony petytoryjnej: a) roszczenie windykacyjne i negatoryjne b) roszczenie uzupełniające c) roszczenie nakładów z osobami władającymi cudza rzeczą d) roszczenie o wykup zabudowanego gruntu. 16. Roszczenie windykacyjne- pojęcie; legitymacja czynna i bierna w procesie windykacyjnym. Art.222 paragraf 1 Właściciel może żądać od osoby, która włada faktycznie jego rzeczą, ażeby rzecz została mu wydana, chyba że osobie tej przysługuje skuteczne względem właściciela uprawnienie do władania rzeczą. 3
Jest to roszczenie właściciela o wydanie rzeczy, która znajduje się u osoby nieuprawnionej. Aby mówić o roszczeniu windykacyjnym muszą zaistnieć dwa elementy: a) roszczenie o wydanie rzeczy b) wynika ono z prawa własności. Ochrona własności w drodze roszczenia windykacyjnego ma charakter obiektywny tzn. że o powstaniu tego roszczenia decyduje sam fakt naruszenia prawa własności. Legitymowanym czynnie do występowania z powództwem windykacyjnym jest właściciel lub współwłaściciel. Legitymacje procesową ma prokurator oraz Rzecznik Praw Obywatelskich. Legitymowanym biernie jest każda osoba która włada faktycznie rzeczą. 17. Roszczenie negatoryjne- pojęcie; legitymacja czynna i bierna w procesie negatoryjnym. Art. 222 paragraf 2 Przeciwko osobie, która narusza własność w inny sposób aniżeli przez pozbawienie właściciela faktycznego władztwa nad rzeczą, przysługuje właścicielowi roszczenie o przywrócenie stanu zgodnego z prawem i o zaniechanie naruszeń. Roszczenie negatoryjne ma charakter wyłącznie obiektywny. Właściciel może żądać: a) przywrócenia stanu zgodnego z prawem b) zaniechania naruszeń Legitymację czynną posiadają właściciel lub współwłaściciel. Legitymacje procesową prokurator i Rzecznik Praw Obywatelskich. Legitymację bierną ma osoba, która narusza własność w inny sposób niż przez pozbawienie właściciela władztwa nad rzeczą. 18. Roszczenia uzupełniające- rodzaje, przesłanki powstania i realizacji. Rodzaje: 1. roszczenie o wynagrodzenie za korzystanie z rzeczy 2. roszczenie o odszkodowanie za szkodę spowodowaną zużyciem rzeczy (jej pogorszeniem lub utratą) 3. roszczenie o zwrot pożytków. Powstanie roszczeń uzupełniających oraz ich zakres zależy od dobrej lub złej wiary posiadacza, ma więc charakter subiektywny. Ustawodawca wyróżnia tu trzy sytuacje: 1. gdy posiadacz jest w dobrej wierze- roszczenia nie powstają 2. gdy posiadacz jest w złej wierze, zobowiązany jest do wynagrodzenia za używanie rzeczy 3. inaczej się przedstawia sytuacja posiadacza w dobrej wierze, który dowiedział się o wytoczeniu przeciwko niemu powództwa o wydanie rzeczy. Od tej chwili powinien się liczyć, że nie on jest uprawniony do władania rzeczą i dlatego ustawodawca zrównuje go z posiadaczem w złej wierze. 19. Roszczenie samoistnego posiadacza o zwrot nakładów na rzecz- przesłanki powstania i realizacji; sposoby rozliczeń z właścicielem. Chronią one również właściciela rzeczy, aby nie został on nadmiernie obciążony z tytułu nakładów, jakich osoba władająca rzeczą na niej dokonała. Zasadą jest, że właściciel obowiązany jest zwrócić nakłady posiadaczowi. Zakres tego obowiązku zależy jednak od dobrej lub złej wiary posiadacza oraz rodzaju nakładów. Zwrot nakładów może nastąpić bądź przez zabranie przez posiadacza przedmiotów, które połączył z rzeczą, bądź przez zapłatę na jego rzecz przez właściciela pieniężnej równowartości nakładów. W jakiej formie dochodzi do rozliczenia, zależy od posiadacza, gdy jest on w dobrej wierze, w pozostałych wypadkach decyzja należy do właściciela. Rodzaje nakładów: nakłady konieczne- służą do utrzymania rzeczy w należytym stanie nakłady użyteczne- zapewniają ulepszenie rzeczy nakłady zbytkowe Samoistny posiadacz w dobrej wierze może żądać zwrotu nakładów koniecznych, o ile nie maja one pokrycia w korzyściach, a zwrotu innych nakładów tylko wtedy kiedy podwyższą wartość rzeczy. Samoistny posiadacz w złej wierze może żądać jedynie zwrotu nakładów koniecznych i tylko o tyle ile właściciel by się wzbogacił bezpodstawnie. Samoistny posiadacz w dobrej wierze, który dokonał nakładów po powzięciu wiadomości o wszczęci przeciw niemu powództwa o wydanie rzeczy, może żądać zwrotu nakładów koniecznych, choćby nawet nie wzbogaciły właściciela. 20. Budowa na cudzym gruncie; przesłanki roszczenia o wykup zabudowanego gruntu. 4
W myśl zasady superficies solo cedit wzniesiony na cudzym gruncie budynek lub urządzenie staja się częścią składową gruntowej nieruchomości i jako jej części składowe są własnością właściciela gruntu. Przesłanki roszczenia o wykup: 1. posiadanie samoistne, co oznacza, że roszczenie o wykup przysługuje posiadaczowi, który włada rzeczą jak właściciel 2. dobra wiara posiadacza- jest on przekonany, ze przysługuje mu do gruntu prawo własności 3. wzniesienie sztucznej konstrukcji 4. wartość wzniesionego budynku lub urządzenia znacznie przekracza wartość zajętej działki. 21. Przeniesienie własności- pojęci, zasady. Przeniesienie własności oznacza, przejście własności na podstawie umowy. Osobę przenoszącą własność określa się jako zbywcę, a osobę na którą w drodze umowy własność przechodzi jako nabywcę. Przeniesienie własności jest pochodnym nabyciem własności. Zasady umów o przenoszenie własności: 1. podwójny skutek umów zobowiązujących: obligacyjny (zobowiązujący) bo powoduje powstanie stosunku zobowiązaniowego między stronami oraz rzeczowy (rozporządzający), gdyż przenosi własność. 2. konsensualność- przeniesienie następuje na skutek samej umowy, tj. z chwila złożenia oświadczenia woli 3. przyczynowość- czynność zależy od prawidłowej przyczyny 4. umowa przenosząca własność nieruchomości nie może być zawarta pod warunkiem ani zastrzeżeniem terminu. 22. Zrzeczenie się własności. Możliwość zrzeczenia się prawa własności przez właściciela wynika z przysługującego mu prawa do rozporządzania rzeczą. Zrzeczenie się własności rzeczy ruchomej następuje przez porzucenie rzeczy z zamiarem wyzbycia się jej własności. Rzecz ruchoma, która właściciel porzuca, staje się rzeczą niczyja. 23. Zasiedzenie- przedmiot, przesłanki, skutki. W drodze zasiedzenia można nabyć prawo własności zarówno nieruchomości jak i rzeczy ruchomej oraz niektóre prawa rzeczowe, z którymi łączy się faktyczne władztwo nad rzeczą. Posiadacz nieruchomości nie będący jej właścicielem nabywa własność, jeżeli posiada nieruchomość nieprzerwanie od lat 20 jako posiadacz samoistny chyba, że uzyskał posiadanie w złej wierze. Po upływie lat 30 posiadacz nieruchomości nabywa własność chociażby uzyskał posiadanie w złej wierze. Do zasiedzenia nieruchomości musza być spełnione dwie przesłanki: 1. posiadanie samoistne 2. upływ czasu 20 lub 30 lat. Posiadacz rzeczy ruchomej nie będący jej właścicielem nabywa własność jeżeli posiada rzecz nieprzerwanie od lat 3 jako posiadacz samoistny, chyba że jest w złej wierze. Przesłanki: 1. posiadanie samoistne 2. upływ 3 lat 3. dobra wiara posiadacza. Skutkiem zasiedzenia jest nabycie przez posiadacza samoistnego własności i utrata tego prawa przez dotychczasowego właściciela. 24. Przemilczenie- pojęcie, przesłanki i skutki. Przemilczenie polega na tym, że osoba wskazana w ustawie nabywa własność na skutek: a. niewykonywaniem przez właściciela swego prawa b. przez czas w ustawie określony. Taki sposób nabycia własności przewiduje co do rzeczy znalezionych. Jeżeli właściciel takiej rzeczy nie zgłasza się po nią w terminie, własność jej nabywa znalazca, bądź Skarb Państwa. 25. Nabywanie nieruchomości przez cudzoziemców- podstawowe zasady. Do nabycia nieruchomości przez cudzoziemca konieczne jest uzyskanie zezwolenia ministra właściwego do spraw wewnętrznych, wydanego za zgodą ministra właściwego do spraw obrony, a gdy chodzi o nieruchomości rolne- również ministra do spraw rolnictwa. Umowa zawarta bez takiego zezwolenia jest nieważna. 26. Wywłaszczenie- zagadnienie cywilnoprawne. 5
Wywłaszczenie polega na odjęciu lub ograniczeniu w drodze decyzji administracyjnej prawa własności lub innego prawa na nieruchomości. Wywłaszczenie jest dopuszczalne tylko na cele publiczne i dopiero wtedy, gdy cel publiczny nie może być zrealizowany w inny sposób, a nieruchomość nie może być nabyta w drodze umowy. Następuje ono na rzecz Skarbu Państwa lub jednostki samorządu terytorialnego za odszkodowaniem. Decyzje o wywłaszczeniu wydaje starosta wykonujący te zadania z zakresu administracji. 27. Współwłasność- pojęcie, rodzaje ( ułamkowa, łączna- różnice) Art. 195 Własność tej samej rzeczy może przysługiwać niepodzielnie kilku osobom (współwłasność). Z definicji wynika, że: a. przedmiotem wspólnego prawa jest jedna rzecz ruchoma lub nieruchoma b. wspólne prawo do tej samej rzeczy należy do kilku osób c. prawo własności przysługuje tym osobom niepodzielnie. Współwłasność ułamkowa jest samoistnym stosunkiem prawnym nie związanym ze stosunkiem prawnym innego rodzaju, zaś współwłasność łączna opiera się zawsze na określonym stosunku osobistym, względem którego pełni rolę służebną. Różnice między współwłasnością ułamkową i łączną: a) we współwłasności ułamkowej każdy ma swój udział, natomiast współwłasność łączna jest współwłasnością bezudziałową b) współwłaściciel współwłasności ułamkowej może swoim udziałem swobodnie rozporządzać, osobie związanej współwłasnością łączną nie można dysponować swoimi prawami do przedmiotów majątku wspólnego c) w każdym czasie można żądać zniesienia współwłasności ułamkowej; takie uprawnienie nie przysługuje przy współwłasności łącznej. 28. Zasady zarządu rzeczą wspólną w stosunku współwłasności ułamkowej. Przez zarząd rzeczą wspólna należy rozumieć podejmowanie wszelkich decyzji i dokonywanie wszelkiego rodzaju czynności dotyczących przedmiotu wspólnego, prawa, koniecznych zarówno w toku normalnej eksploatacji tego przedmiotu, jak i sytuacji nietypowych. współwłaściciele mogą sami ustanowić zasady wspólnego zarządu. Czyli to będzie zarząd umowny a oprócz niego wyróżniamy jeszcze zarząd sądowy i zarząd ustawowy. Zasady zarządu ustawowego: 1. podział czynności dotyczących rzeczy wspólnej na czynności zwykłego zarządu i czynności przekraczające zwykły zarząd. Podział ten uzupełnia kategoria tzw. czynności zachowawczych. 2. podział ten obejmuje wszystkie czynności niezależnie od ich natury. 3. o sposobie wykonywania zarządu decyduje wola stron. 4. zasada ingerencji sądu, która może polegać na rozstrzygnięciu dotyczącym konkretnej czynności jak i ustanowieniu zarządu sądowego 5. każdy ze współwłaścicieli ma nie tylko prawo, ale i obowiązek współdziałania w zarządzie rzeczą wspólną 29. Zasady korzystania z rzeczy wspólnej; podział quoad usum. Prawo współwłaścicieli do korzystania z rzeczy wspólnej można podzielić na dwa uprawnienia: do pobierania pożytków z rzeczy oraz do posiadania i do jej używania. Najbardziej charakterystyczny dla praktyki jest tzw. podział nieruchomości do korzystania (użytkowania), zwany quoad usum. Podział taki polega na tym, że każdy ze współwłaścicieli otrzymuje do wyłącznego użytku fizycznie wydzielona część nieruchomości wspólnej. 30. Zniesienie współwłasności- tryby, sposoby i skutki. Każdy ze współwłaścicieli jest uprawniony do żądania zniesienia współwłasności tj. może żądać likwidacji stosunku prawnego, jaki łączy właścicieli. Roszczenie o zniesienie współwłasności nie ulega przedawnieniu, może być jednak wyłączone w drodze umowy między współwłaścicielami na czas do 5 lat. Tryby: 1. na odstawie umowy zawartej przez wszystkich współwłaścicieli 2. z mocy orzeczenia sądowego. Sposoby: a. podział rzeczy wspólnej. Jest on możliwy o ile nie jest sprzeczny z przepisami ustawy. Rzecz dzieli się na tyle części, ile jest współwłaścicieli. Wartość części rzeczy po podziale rzeczy powinna być proporcjonalna do udziałów. b. Przyznanie rzeczy na własność jednemu ze współwłaścicieli, podczas gdy pozostali współwłaściciele otrzymują równowartość swych udziałów w postaci spłat pieniężnych c. Sprzedaż rzeczy wspólnej i podział uzyskanej sumy ze sprzedaży tzw. podział cywilny 6
31.Użytkowanie wieczyste- przedmiot, treść, powstanie i wygaśnięcie; przekształcenie w prawo własności. Przedmiotem użytkowania wieczystego mogą być grunty stanowiące własność Skarbu Państwa: a. Położone w granicach administracyjnych miasta b. Położenie poza granicami administracyjnymi miast i przekazane do realizacji zadań jego gospodarki. Inne grunty Skarbu Państwa mogą być przedmiotem użytkowania wieczystego na mocy przepisów szczególnych. Przedmiotem użytkowania wieczystego mogą być takie grunty będące własnością jednostek samorządu terytorialnego lub ich związków bez względu na ich położenie. Treść użytkowania: W granicach określonych przez ustawy i zasady współżycia społecznego oraz przez umowę o oddanie gruntu Skarbu Państwa lub gruntu należącego do jednostek samorządu terytorialnego bądź ich związków w użytkowanie wieczyste użytkownik może korzystać z gruntu z wyłączeniem innych osób oraz może w tych samych granicach swym prawem rozporządzać. Do ustanowienia użytkowania wieczystego stosuje się odpowiednio przepisu o przeniesieniu własności nieruchomości. Do powstania użytkowania wieczystego dochodzi w drodze umowy między właścicielem nieruchomości a osobą fizyczną, prawną czy ułomną osobą prawną, zawartej w formie aktu notarialnego. Czynność ta wymaga wpisu do księgi wieczystej. Przyczyny wygaśnięcia użytkowania wieczystego: 1. upływ czasu 2. rozwiązanie przez strony umowy 3. zrzeczenie się użytkownika wieczystego 4. konfuzja tzn. przejście użytkowania wieczystego na właściciela 5. wywłaszczenie Skutki: gaśnie prawo własności budynków i innych urządzeń ustanowienie na nim obciążeń np. hipoteki. Decyzję o przekształceniu użytkowania wieczystego w prawo własności wydaje starosta, gdy nieruchomość stanowi własność skarbu państwa lub wójt, burmistrz, prezydent miasta odnośnie nieruchomości stanowiących własność samorządu terytorialnego 32. Sposoby ustanowienia odrębnej własności lokali. 1) Umowa- stronami mogą być współwłaściciele nieruchomości lub właściciele lokalu. Umowa musi być w formie aktu notarialnego. Do ustanowienia odrębnej własności lokalu może także dojść w wykonaniu umowy zobowiązującej właściciela gruntu posiadającego pozwolenie na budowę do wybudowania oraz ustanowienia odrębnej własności lokalu i jej przeniesienia na druga stronę umowy. Umowa o ustanowienie odrębnej własności lokali powinna zawierać: rodzaj, położenie i powierzchnie poszczególnych lokali oraz wielkość udziałów. 2) Jednostronna czynność prawna właściciela nieruchomości. 3) Działowe orzeczenie sądowe- wydane w postępowaniu o zniesienie współwłasności nieruchomości, także o dziale spadku lub podziale majątku wspólnego małżonków. 4) Powstanie własności lokali ex lege. 33. Nieruchomość wspólna właścicieli lokali- pojęcie i zasady zarządu. Właścicielom wyodrębnionych lokali przysługuje prawo do nieruchomości wspólnej prawo własności w częściach ułamkowych. W razie wyodrębnienia własności lokali oraz wszelkie części budynku i inne urządzenia, które nie służą wyłącznie do użytku właścicieli poszczególnych lokali, stanowią nieruchomość wspólną. Właściciele lokali mogą sposób zarządu nieruchomością wspólną określić w umowie, a w szczególności mogą zarząd powierzyc osobie fizycznej lub osobie prawnej. Dopiero gdy tego nie uczynią obowiązuje ich system zarządu przewidziany w ustawie(zarząd ustawowy). Ustawa przewiduje dwa rodzaje zarządu, zależnie od wielkości wspólnoty: do 7 lokali i powyżej tej liczby. Co do wspólnot mniejszych jest to system zarządu bezpośredniego tj. sprawowanego przez właścicieli lokali. We wspólnotach większych jest to specjalny system zarządu, którego istota jest to, że jest sprawowany przez powołane do tego organy ( zarząd pośredni). 34. Przekształcenie spółdzielczych praw do lokali we współwłasność lokalu Przekształcenie spółdzielczych praw do lokali we własność lokalu może nastąpić: a) W drodze ustanowienia odrębnej własności lokalu na rzecz członka, z którym to spółdzielnia zawarła uprzednio umowę o budowę lokalu b) Przez tzw. przekształcenie istniejącego dotychczas spółdzielczego prawa do lokalu lub prawo do własności c) Na skutek ustanowienia przez spółdzielnię odrębnej własności lokali przy jego sprzedany nabywcy. 7
35. ograniczone prawa rzeczowe- pojęci, typy, przedmiot; powstanie i wygaśnięcie; zbywalność; kolizje; ochrona. Ograniczone prawa rzeczowe cechują się tym, że sfera postępowania osoby, której ograniczone prawo rzeczowe przysługuje, jest zawężona tylko do uprawnień wymienionych w ustawie. Typy: a) Użytkowanie b) Służebność c) Zastaw d) Spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu e) Hipoteka. Przedmiotem praw ograniczonych są w zasadzie rzeczy, a wyjątkowo prawa. Niektóre ograniczone prawa rzeczowe obciążają tylko wyłącznie rzeczy ruchome, inne wyłącznie nieruchomości jeszcze inne zarówno jedno i drugie. Ograniczone prawa rzeczowe powstają: a) w drodze umowy właściciela rzeczy z nabywcą ograniczonego prawa rzeczowego. Określa się ten sposób jako ustanowienie ograniczonego prawa rzeczowego. Do ustanowienia ograniczonego prawa rzeczowego stosuje się odpowiednio przepisy o przenoszeniu własności nieruchomości. b) Na podstawie orzeczenia sądowego c) W wyniku zasiedzenia. Na jednej rzeczy lub prawie możne ciążyć więcej niż jedno ograniczone prawo rzeczowe tego samego lub innego rodzaju. W takiej sytuacji może dojść do kolizji, polegającej na tym, że wykonywanie jednego prawa z nich całkowicie lub częściowo uniemożliwia albo co najmniej utrudnia korzystanie z innego prawa. Dla uniknięcia kolizji ustawodawca wprowadził zasadę pierwszeństwa ograniczonych praw rzeczowych. Jeżeli kilka ograniczonych praw rzeczowych obciąża tę samą rzecz, prawo powstałe później nie może być wykonywane z uszczerbkiem dla prawa powstałego wcześniej. Do ochrony praw rzeczowych ograniczonych stosuje się odpowiednio przepisy o ochronie własności. Ochrona ta ze swej istoty odnosi się tylko do tych praw ograniczonych rzeczowych, które polegają na władaniu rzeczą. Wygaśnięcie ograniczonych praw rzeczowych: a) Tzw. zniesienie (zrzeczenie) b) Tzw. konfuzja- gdy ograniczone prawo rzeczowe przejdzie na właściciela rzeczy c) Upływ czasu d) Niewykonywanie użytkowania lub służebności przez okres 10 lat e) Orzeczenie sądu f) Decyzja administracyjna. 36. Użytkowanie- treść, przedmiot; użytkowanie nieprawidłowe, użytkowanie jako forma timesheringu. Przedmiotem użytkowania może być rzecz. Użytkowanie obciąża rzecz razem z jej częściami składowymi oraz przynależnościami. Użytkowanie obciąża rzeczy nie zużywalne Przedmiotem użytkowania mogą być także prawa.. Użytkowanie nieprawidłowe- to użytkowanie rzeczy oznaczonych co do gatunku czyli np. pieniądze. Z chwilą objęcia rzeczy użytkownik staje się ex lege jej właścicielem, a właściciel traci prawo własności do niej. Po wygaśnięciu użytkowania zobowiązany jest oddać rzecz np.kwotę pieniędzy. Użytkowanie jest jako prawo związane z osobą użytkownika, jest więc prawem niezbywalnym, z tym, że użytkownik może wykonać swoje prawo przez osoby trzecie. Użytkowanie może byś ustanowione jako prawo terminowe lub bezterminowe. Pojęcie timesheringu oznacza prawo do okresowego korzystania. Timeshering powstaje w drodze umowy zawartej na co najmniej 3 lata między przedsiębiorcą turystycznym, który jest właścicielem nieruchomości a osobą fizyczną o korzystanie z tej nieruchomości przez określony czas w roku. Za ustanowienie prawa uiszcza się jednorazową zapłatę. Gdy timeshering, przybiera postać użytkowania, oświadczenie właściciela nieruchomości powinno być złożone w formie aktu notarialnego. Tak ustanowione użytkowanie obciąża całą nieruchomość. Jest ono prawem zbywalnym i dziedzicznym. Podmiotem tego prawa może tylko być osoba fizyczna. Wygasa ono najpóźniej z upływem 5 lat od jego ustanowienia na rzecz pierwszego użytkownika. 37. Służebności- pojęcie, rodzaje. Służebność jest prawem rzeczowym ograniczonym, zapewniającym korzystanie z nieruchomości cudzej w ograniczonym zakresie. Rodzaje: 1) Służebność gruntowa- może polegać: a) Bądź na korzystaniu w oznaczonym zakresie z nieruchomości obciążonej przez właściciela nieruchomości władnącej 8
b) Bądź na ograniczeniu właściciela nieruchomości obciążonej w możliwości dokonywania w stosunku do niej określonych działań. c) Bądź na zakresie wykonywania przez właściciela nieruchomości obciążonej określonych uprawnień względem nieruchomości władającej. Nieruchomość władnąca oznacza nieruchomość, na korzyść której służebność jest ustanowiona, zaś nieruchomość, której kosztem do tego doszło, określa się jako nieruchomość obciążoną. 2) Służebność osobista- obciąża się nieruchomość na rzecz konkretnej osoby fizycznej. Służebność osobista jako prawo związane z określoną osobą, wygasa najpóźniej ze śmiercią uprawnionego. Służebność osobista jest niezbywalna i nie można przenieść uprawnienia do jej wykonania. 38. Służebności czynne- pojęcie, funkcje, rodzaje i typy. 39.Służebności bierne- pojęcie, funkcje, rodzaje i typy. Służebność gruntowa jak i osobista może być służebnością czynną, bo uprawniony właściciel może korzystać z nieruchomości innego właściciela (np. służebność drogowa, służebność czerpania wody), bądź służebnością bierną, gdy uprawniony właściciel nie czyni niczego, a jego korzyść polega na tym, że właściciel nieruchomości obciążonej nie wykonuje określonych uprawnień, wchodzących w zakres jego prawa własności do nieruchomości lub względem nieruchomości władnącej. 40. Służebność drogi koniecznej. Art.. 145 paragraf 1 Jeżeli nieruchomość nie ma odpowiedniego dostępu do drogi publicznej lub do należących do tej nieruchomości budynków gospodarczych, właściciel może żądać od właścicieli gruntów sąsiednich ustanowienia za wynagrodzeniem potrzebnej służebności drogowej. Z przepisu tego wynika, że w sytuacji w nim opisanej dla właściciela nieruchomości powstaje ex lege roszczenie o to, aby właściciel lub właściciele gruntów sąsiednich ustanowili dla niego służebność przejazdu lub przechodu. 41. Spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu- przedmiot, powstanie; wielopodmiotowość, zbywalność, dziedziczność, przekształcenie w prawo odrębnej własności lokalu. Przedmiotem tego prawa może być wyłącznie nieruchomość stanowiąca własność spółdzielni mieszkaniowej. Przedmiotem może być zarówno lokal mieszalny jak i lokal o innym przeznaczeniu. Dziedziczenie spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu podlega ogólnym zasadom wynikającym z przepisów KC. W ustawie o spółdzielniach mieszkaniowych przewidziana została możliwość ustanowienia odrębnej własności lokalu. Może to nastąpić: a. W drodze ustanowienia odrębnej własności lokalu na rzecz członka, z którym to spółdzielnia zawarła uprzednio umowę o budowę lokalu. b. Przez tzw. przekształcenie istniejącego dotychczas spółdzielczego prawa do lokalu w prawo własności. c. Na skutek ustanowienia przez spółdzielnię odrębnej własności lokalu przy jego sprzedaży nabywcy. 42. Nabycie służebności w trybie zasiedzenia- przedmiot i przesłanki. Przez zasiedzenie można nabyć tylko służebność gruntową, ale tylko w wypadku, gdy polega na korzystaniu z trwałego widocznego urządzenia. Przesłanki: a. Posiadanie- faktyczne korzystanie z cudzego gruntu w taki sposób, jak to czyni osoba, której przysługuje służebność b. Upływ czasu- dwadzieścia lat w wypadku dobrej wiary w chwili uzyskania posiadania służebności; 30 lat w razie zlej wiary. c. Istnienie trwałego i widocznego urządzenia. Oznacza to, że służebność gruntową można nabyć tylko wtedy, gdy takie urządzenie wskazuje na jej wykonywanie. 43. Przewłaszczenie na zabezpieczenie Przewłaszczenie na zabezpieczenie polega na tym, że dłużnik przenosi na wierzyciela prawo własności określonej rzeczy z jednoczesnym zastrzeżeniem, że wierzyciel będzie korzystał z rzeczy w sposób oznaczony w umowie i po wygaśnięciu wierzytelności przeniesie własność powrotem na dłużnika. Między wierzycielem i dłużnikiem powstaje stosunek powiernictwa. W razie nie spełnienia świadczenia przez dłużnika wierzyciel może zgodnie z umową zaspokoić się z rzeczy. 44. Prawa zastawnicze- pojęcie, typy, funkcja odpowiedzialność osobista i rzeczowa dłużnika. Szczególne znaczenie wśród zabezpieczeń rzeczowych mają hipoteka i zastaw, ale istnieją także kaucja, przewłaszczenie na zabezpieczenie, prawo zatrzymania i blokada środków. Ich wspólnym celem (funkcją) jest zabezpieczenie wierzytelności. 9
Przed niebezpieczeństwem niewypłacalności dłużnika mają chronić wierzyciela różne formy zabezpieczenia. Dzieli się je na zabezpieczenia osobowe i rzeczowe. Zabezpieczenia osobowe polegają na tym, że oprócz dłużnika głównego istnieje także dłużnik dodatkowy. Przy zabezpieczeniach rzeczowych takim zabezpieczeniem jest rzecz. Odpowiedzialność osobista dłużnika- odpowiada całym majątkiem. Może ona być ograniczona do pewnej części majątku lub pewnej maksymalnej wysokości. Odpowiedzialność rzeczowa dłużnika- odpowiada z indywidualnie określonej rzeczy. 45. Zastaw- pojęcie, rodzaje, treść, funkcja, zaspokojenie zastawnika. Zastaw jest prawem rzeczowym ograniczonym, którego zadaniem jest zabezpieczenie wierzytelności. Z u wagi na to, że zastaw jest prawem akcesoryjnym, związanym z wierzytelnością, nie może bez niej powstać. Przeniesienie wierzytelności zabezpieczonej zastawem pociąga za sobą przeniesienie zastawu a zastaw nie może być przeniesiony bez wierzytelności, którą zabezpiecza, wygaśnięcie wierzytelności powoduje wygaśnięcie zastawu zastawu. Na treść zastawu składają się dwa uprawnienia: 1. możliwość zaspokojenia z rzeczy obciążonej zastawem bez względu na to, kto jest właścicielem, co oznacza, że zastawnik może zaspokoić się z rzeczy oddanej w zastaw, pomimo, że dłużnik przeniósł własność rzeczy na osobę trzecią 2. pierwszeństwo zaspokojenia przed wierzycielami osobistymi właściciela rzeczy. Rodzaje: a. zastaw umowny- powstaje na podstawie umowy pomiędzy zastawcą a zastawnikiem. Niezbędne jest wydanie rzeczy. b. Zastaw ustawowy c. Zastaw skarbowy- powstaje na podstawie decyzji administracyjnej z dniem wpisu do rejestru zastawów skarbowych w celu zabezpieczenia zobowiązań podatkowych d. Zastaw rejestrowy. Realizacja zabezpieczonej wierzytelności zastawem polega na zaspokojeniu się wierzyciela z sumy uzyskanej ze sprzedaży rzeczy zastawionej. Zasadą jest, że zaspokojenie zastawnika z rzeczy obciążonej zastawem odbywa się na podstawie przepisów o sądowym postępowaniu egzekucyjnym. 46. Przedmiot obciążenia, przedmiot zabezpieczenia; akcesoryjność zastawu. Przedmiotem obciążenia zastawem mogą być: a. Rzeczy ruchome b. Udział współwłaściciela rzeczy ruchomej c. Prawa zbywalne (wierzytelności, obligacje) Przedmiotem zabezpieczenia są wierzytelności. Akcesoryjność zastawu polega na tym, że nie może on istnieć bez wierzytelności. 47. Zastaw rejestrowy- powstanie, strony stosunku zastawu rejestrowego; przedmiot; akcesoryjność. Na treść zastawu rejestrowego składają się dwa uprawnienia: 1. możliwość zaspokojenia się przez wierzyciela z przedmiotu zastawu bez względu na to czyją stał się własnością 2. pierwszeństwo zaspokojenia przed wierzycielami osobistymi. Do ustanowienia zastawu rejestrowego niezbędne jest zawarcie umowy między osobą uprawnioną do rozporządzania przedmiotem zastawu (zastawcą) a wierzycielem (zastawnikiem). Umowa o ustanowienie zastawu rejestrowego powinna być zawarta pod rygorem nieważności na piśmie, konieczny jest także wpis do rejestru zastawów. Wpis ten ma charakter konstytutywny. Ustawa o zastawie rejestrowym i rejestrze zastawów wprowadza ograniczenia podmiotowe i przyznaje prawo ustanowienia zastawu rejestrowego dwóm kategoriom wierzycieli: podmiotom prowadzącym działalność gospodarczą oraz podmiotom prawa publicznego. Przedmiot zastawu rejestrowego: a) rzeczy oznaczone co do tożsamości b) rzeczy oznaczone co do gatunku, jeżeli w umowie zastawniczej określona zostanie ich ilość oraz sposób wyodrębnienia od innych rzeczy tego samego gatunku c) zbiór rzeczy ruchomych lub praw, stanowiący całość gospodarczą d) wierzytelności e) prawa na dobrach niematerialnych f) prawa z papierów wartościowych. 10
48. Sposoby zaspokojenia zastawnika rejestrowego. Zaspokojenie wierzytelności zastawnika z przedmiotu obciążonego zastawem rejestrowym następuje w drodze sądowego postępowania egzekucyjnego. Od zasady istnieją dwa odstępstwa, gdyż umowa zastawnicza może przewidywać zaspokojenie zastawnika w inny sposób niż został przewidziany w ustawie. Umowa ta może przewidywać: przejęcie przez zastawnika na własność przedmiotu zastawu, sprzedaż przedmiotu zastawu w drodze przetargu oraz gdy przedmiot zastawu wchodzi w skład przedsiębiorstwa zastawcy, pobieranie przez zastawnika dochodu jaki przynosi przedsiębiorstwo. 49. Powstanie i wygaśnięcie zwykłego zastawu umownego. Powstaje na podstawie umowy między zastawca a zastawnikiem. Do ustanowienia zastawu umownego niezbędne jest wydanie rzeczy wierzycielowi albo osobie trzeciej, na którą strony zgodziły się. Ustanowienie zastawu jest czynnością realną, chyba że rzecz znajduje się w dzierżeniu wierzyciela, w takim przypadku wystarcza sama umowa. Wygaśnięcie zastawu: 1) wygaśnięcie wierzytelności 2) zwrócenie przez zastawnika rzeczy zastawcy 3) przeniesienie wierzytelności zabezpieczonej zastawem bez przeniesienia zastawu 50. Zastaw jednostronnie ustanawiany. Przykładem zastawu jednostronnie ustanawianego jest zastaw skarbowy. Cecha odróżniającą zastaw skarbowy od innych zastawów jest to, że powstaje on na podstawie decyzji administracyjnej z dniem wpisu do rejestru zastawów skarbowych w celu zabezpieczenia zobowiązań podatkowych. Może być ustanawiany na rzeczach ruchomych i zbywalnych prawach majątkowych podatnika, płatnika, inkasenta, następców prawnych oraz osób trzecich odpowiadających za zobowiązania podatkowe, o ile wartość poszczególnych rzeczy lub przynajmniej wynosi co najmniej 10 tys. zł. Decyzja ustalająca wysokość zobowiązania podatkowego i zaległości podatkowej oraz deklaracja podatnika stanowią podstawę wpisu do rejestru zastawów skarbowych. 51. Hipoteka- pojęcie, treść, rodzaje i funkcje. Hipoteka- w celu zabezpieczenia oznaczonej wierzytelności można obciążyć prawem na mocy, którego wierzyciel dochodzić może zaspokojenia z nieruchomości bez względu na to czyją staje się własnością, i z pierwszeństwem przed wierzycielami osobistymi właściciela nieruchomości. Na treść hipoteki składają się dwa uprawnienia: 1) pierwszeństwo zaspokojenia z nieruchomości przed wierzycielami osobistymi właściciela nieruchomości 2) skuteczność obciążenia każdoczasowego właściciela nieruchomości. Rodzaje hipoteki: sposób powstania: umowna, przymusowa, ustawowa; niezależnie od sposobu powstawania: kaucyjna, łączna. Funkcją hipoteki jest zabezpieczenie wierzytelności pieniężnych przez obciążenie nieruchomości lub jej części ułamkowej stanowiącej udział współwłaściciela z takim skutkiem, że wierzyciel może dochodzić zaspokojenia z obciążonej nieruchomości bez względu na to, kto jest jej aktualnym właścicielem, i z pierwszeństwem przed wierzycielami osobistymi właściciela. 52. Przedmiot obciążenia, przedmiot zabezpieczenia, akcesoryjność hipoteki; zaspokojenie wierzyciela hipotecznego. Podstawowym przedmiotem hipoteki jest nieruchomość. Ponadto przedmiotem hipoteki może być : o o o o o o Własnościowe spółdzielcze prawo do lokalu mieszkalnego Spółdzielcze prawo do lokalu użytkowego Prawo do domu jednorodzinnego w spółdzielni mieszkaniowej Wierzytelność zabezpieczona hipoteką Udział właściciela we współwłasności nieruchomości Użytkowanie wieczyste Hipoteka zabezpiecza jedynie wierzytelności pieniężne i może być wyrażona tylko w ściśle określonej sumie. Wyjątkiem jest hipoteka kaucyjna, która zabezpiecza wierzytelnośc o nieustalonej wysokości do oznaczonej sumy pieniężnej. Hipoteka zabezpiecza również roszczenia o odsetki nieprzedawnione oraz przyznane koszty postępowania. 11
Zaspokojenie wierzyciela hipotecznego z nieruchomości następuje wg przepisów o sądowym postępowaniu egzekucyjnym, chyba że z nieruchomości dłużnika jest prowadzona egzekucja przez administracyjny organ egzekucyjny. Zaspokojenie wierzyciela hipotecznego następuje z sumy uzyskanej z dokonanej przez organ egzekucyjny sprzedaży nieruchomości. Akcesoryjność hipoteki polega na tym, że nie może ona istnieć bez wierzytelności. Jest prawem związanym. 53. Powstanie i wygaśnięcie hipoteki. Hipoteka może być ustanowiona w drodze czynności prawnej lub na podstawie orzeczenia sądu, lub decyzji odpowiedniego organu podatkowego - Urzędu Skarbowego, ZUS, KRUS (w tym także w formie doręczonej decyzji nieostatecznej). Hipoteka powstaje dopiero z chwilą wpisu do księgi wieczystej - wpis ten ma więc charakter konstytutywny. Wygaśnięcie hipoteki: 1. wygaśnięcie wierzytelności 2. bezpodstawne wykreślenie hipoteki z księgi wieczystej- hipoteka wygasa po 10 latach od jej wykreślenia z księgi wieczystej bez podstawy prawnej, jeśli w tym czasie nie nastąpiło przywrócenie wpisu 3. zniesienie hipoteki- gdy wierzyciel oświadczy właścicielowi nieruchomości, że zrzeka się hipoteki. Do wygaśnięcia hipoteki niezbędne jest wykreślenie jej z księgi wieczystej 4. konfuzja- jeżeli hipoteka przejdzie na właściciela nieruchomości obciążonej albo wierzyciel hipoteczny nabędzie własność nieruchomości obciążonej 5. prawo posuwania się hipoteki na przód- w sytuacji, gdy nieruchomość jest obciążona kilkoma hipotekami, w wypadku wygaśnięcia jednej z nich obowiązuje tzw. prawo posuwania się hipoteki na przód. Jeżeli np. wygasa hipoteka znajdująca się na pierwszym miejscu, to na jej miejsce przesuwa się hipoteka zajmująca dotychczas drugie miejsce itd. 54. Hipoteka łączna. Hipoteka łączna może istnieć z mocy samego prawa w razie podziału nieruchomości obciążonej hipoteką na kilka mniejszych nieruchomości. Tak powstała hipoteka ciąży w całości na wszelkich nieruchomościach utworzonych przez podział. Skutki jej powołania polegają na tym, że wierzyciel może żądać zaspokojenia całej wierzytelności z jednej z obciążonych nieruchomości, z każdej lub z niektórych dowolnych części albo może dokonać podziału hipoteki między poszczególne nieruchomości. Hipoteka łączna może być umowna i przymusowa. Hipoteka łączna przymusowa jest zakazana. Wyjątki: 1. gdy nieruchomości te są objęte inną hipoteką łączną 2. gdy nieruchomości te stanowią własność dłużników solidarnych. 55. Hipoteka przymusowa. Hipoteka przymusowa ma zabezpieczać egzekucję wierzytelności już istniejących. Ustanawia się ją wbrew woli dłużnika, któremu przysługuje prawo własności nieruchomości lub inne prawo, na którym możliwe jest ustanowienie hipoteki. Przymusowy charakter tej hipoteki wyraża się w tym, że ustanawia się ją na jednostronny wniosek wierzyciela, którego podstawa jest tytuł wykonawczy. Chodzi tu o tytuł wykonawczy w sądowym lub administracyjnym postępowaniu egzekucyjnym. Hipoteka przymusowa może mieć dwojaki charakter: a) hipoteka przymusowa zwykła- wpisana jest na podstawie dokumentu stwierdzającego ostatecznie istnienie i wysokość wierzytelności b) hipoteka przymusowa kaucyjna wpisana jest na podstawie nieprawomocnego orzeczenia sądowego, tymczasowego zarządzenia sądu zabezpieczającego powództwo na czas trwania toczącego się procesu, postanowienie prokuratora. Hipotekę przymusową można ustanowić na wszystkich nieruchomościach należących do dłużnika, co oznacza, że wierzyciel może żądać obciążenia hipoteką przymusową każdej nieruchomości znajdującej się w majątku dłużnika, ale musi wskazać, w jakiej jego części wierzytelność będzie zabezpieczona na każdej nieruchomości. 56. Hipoteka kaucyjna. Hipoteka kaucyjna zabezpiecza wierzytelność o wysokości jeszcze nie znanej (ustalonej) do wysokości sumy największej. Może ona powstać na podstawie umowy lub jako hipoteka przymusowa. Może ona zabezpieczać: a) wierzytelności istniejące lub mogące powstać z określonego stosunku prawnego oraz roszczenia związane z wierzytelnością hipoteczną b) wierzytelności z dokumentów zbywalnych przez indos (wierzytelności z czeku lub weksla), nawet gdy wysokość wierzytelności jest z góry ustalona. Hipotekę kaucyjną można przekształcić w hipotekę zwykłą, gdy istnienie wierzytelności i jej wysokość zostaną ustalone. 57. Hipoteka jednostronnie ustanawiana. Hipoteka jednostronnie ustanawiana dzieli są na: 1) hipotekę dotyczącą obligatariuszy (z ustawy o obligacjach), 12
2) hipotekę przymusową (zwykla, łączna, kaucyjna) - gdy ustanawia ją sąd na żądanie wierzyciela(ale to skrót myślowy zdaniem profesora, więc poprawniej będzie nie mówić, że jest ustanawiana przez sąd). 58. Hipoteka bankowa. Jeżeli ustanowienie hipoteki następuje na rzecz banku (tzw. hipoteka bankowa), to wymogi prawne zostały na skutek lobbingu bankowego złagodzone - wystarcza oświadczenie złożone w formie pisemnej pod rygorem nieważności. 59. Księgi wieczyste- pojęcie, funkcja, treść (działy). Księgi wieczyste są urzędowymi rejestrami mającymi za zadanie ujawnienie stanu prawnego dotyczącego nieruchomości, a także spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu. Z wpisem do księgi wieczystej wiążą się skutki prawnomaterialne. Księgi wieczyste nie podlegają zniszczeniu po upływie określonego czasu. Główną funkcją jest to, że dzięki księgom wieczystym można ustalić stan prawny, który jest podstawą bezpieczeństwa obrotu gospodarczego i zabezpieczenia kredytu. Na treść księgi wieczystej składają się wpisy. Wpis jest określoną adnotacją w księdze wieczystej ujawniającą stan prawny nieruchomości. Ujawnia on w księdze wieczystej powstanie, przeniesienie, zmianę lub ustanie praw rzeczowych. Wpisu dokonuje się na wniosek i w jego granicach. Sąd bada zasadność wniosku przede wszystkim od strony formalnej. Wpisy możemy podzielić na ostateczne, i tymczasowe, a także deklatoryjne i konstytutywne. Budowa księgi: Dział I -dokonuje się oznaczenia nieruchomości oraz praw związanych z nią. Dział II- wpisuje się osoby właściciela i użytkownika wieczystego. Dział III- wpisy ograniczonych praw rzeczowych obciążających nieruchomość, z wyjątkiem hipotek, oraz wpisy ograniczeń w rozporządzaniu nieruchomością lub użytkowaniem wieczystym. Dział IV- wpisuje się hipoteki. 60. Sposoby prowadzenia ksiąg wieczystych; system tradycyjny i system informatyczny. Prowadzenie ksiąg wieczystych należy do właściwości sądów rejo9nowych. Sądem właściwym jest sąd miejsca położenia nieruchomości. Przy każdej księdze wieczystej prowadzi się akta księgi wieczystej. Księgi wieczyste prowadzi się wg ustalonych wzorów, obejmujących poszczególne działy księgi wieczystej. Dotychczasowe wpisy były dokonywane sposobem ręcznym, teraz zastępowane są wydrukiem komputerowym o treści odpowiadającej poszczególnym działom księgi. 61. Formalnoprawne zasady prowadzenia ksiąg wieczystych. Zasada formalnej jawności ksiąg wieczystych, oznacza ona, że każdy ma możliwość zapoznania się z treścią księgi wieczystej, nie mając przy tym obowiązku wykazywania w tym swojego interesu. Przeglądanie ksiąg nie może mieć miejsca poza sądem. Akta księgi wieczystej (zbiór dokumentów) może przeglądać jedynie osoba mająca interes prawny, np. osoba, której jest wpisane czy też wykreślone z księgi wieczystej, osoba, która zamierza dokonać czynności prawnej dotyczącej praw i obowiązków ujawnionych w księdze wieczystej oraz notariusz. Realny system ksiąg wieczystych- dla każdej nieruchomości prowadzi się odrębną księgę wieczystą. Ustrój ksiag wieczystych opiera się na tzw. systemie realnym, co oznacza, że księgi związane są z nieruchomością, a nie z osoba właściciela. Zasada powszechności ksiąg wieczystych- tzn. ich obowiązkowego zakładania i prowadzenia dla każdej nieruchomości. Zasada ujawniania praw rzeczowych- ujawnianiu podlegają przede wszystkim prawo własności i prawo użytkowania wieczystego, a także ograniczone prawa rzeczowe. 62. zasady materialnoprawne ksiąg wieczystych. 1. Zasada wpisu. Wpis ma charakter deklatoryjny. Tylko wyjątkowo, gdy przepis szczególny tak stanowi, wpis jest konieczną przesłanką nabycia, zmiany lub wygaśnięcia prawa rzeczowego, ma więc charakter prawotwórczy. Wpis jest niezbędny do: Powstania i przeniesienia użytkowania wieczystego Ustanowienia odrębnej własności lokali Ustanowienia hipoteki Przeniesienia ograniczonego prawa rzeczowego, jeżeli jest ono wpisane do księgi wieczystej. 2. Zasada ręjkojmi wiary publicznej ksiąg wieczystych- może się tak zdarzyć, że zaistnieje niezgodność między stanem prawnym nieruchomości ujawnionym w księdze wieczystej a rzeczywistym stanem prawnym. W takiej sytuacji przysługuje nabywcy w dobrej wierze ochrona prawna. W razie niezgodności między stanem prawnym nieruchomości ujawnionym w księdze wieczystej a rzeczywistym stanem prawnym treść księgi rozstrzyga na korzyść tego, kog przez czynność prawną z osobą uprawnioną wg księgi nabył własność lub inne prawo rzeczowe. Zastosowanie rękojmi wiary publicznej ksiąg wieczystych ustawodawca uzależnia od spełnienia następujących przesłanek: Ochrona dotyczy przede wszystkim własności i innych praw rzeczowych. 13
Ochronie podlega nabycie w drodze czynności prawnej. Chroni nabycie pod tytułem szczególnym Odnosi się do nabycia odpłatnego Chroni nabywcę w dobrej wierze. Rekojmię wiary publicznej wyłączają : wzmianka o wniosku, o skardze na orzeczenie referendarza, o apelacji i kasacji oraz ostrzeżenie dotyczące niezgodności stanu prawnego ujawnionego w księdze z rzeczywistym stanem prawnym nieruchomości. 3. Zasada domniemań związanych z wpisem- są to dwa domniemania: Prawo jawne z księgi wieczystej jest wpisane zgodnie z rzeczywistym stanem prawnym. Prawo wykreślone z księgi wieczystej nie istnieje. 4. Zasada pierwszeństwa praw rzeczowych ograniczonych, wpisanych do księgi wieczystej. 5. Zasada skuteczności względem osób trzecich praw i roszczeń osobistych, wpisanych do księgi wieczystej. (Np. prawo najmu, pierwokupu, prawo dożywocia) 63. Ewidencja gruntów i budynków; kataster. Ewidencja gruntów i budynków jest rejestrem nieruchomości, prowadzonym przez starostów. Zawarte w nich informacje są jawne. Uwierzytelnione przez organ prowadzący ewidencje wyrysy i wpisy oraz kopie map ewidencyjnych są dokumentami urzędowymi. Przewiduje się, że w przyszłości ewidencja gruntów i budynków przekształcona zostanie w kataster nieruchomości, w którym oprócz ujawnienia danych zawartych w dzisiejszej ewidencji określana będzie, po dokonaniu transakcji nieruchomości, tzw. katastralna wartość nieruchomości, dla celów głównie podatku od nieruchomości naliczanego od wartości nieruchomości. 64. Postaci faktycznego władztwa nad rzeczą. 1. Posiadanie- posiadaczem rzeczy jest zarówno ten, kto nią faktycznie włada jak właściciel (posiadacz samoistny), jak i ten, kto nią faktycznie włada jak: użytkownik, zastawnik najemca, dzierżawca itd. Na posiadanie składają się dwa elementy: fizyczny element posiadania- corpus, oraz psychiczny element posiadaniaanimus. Corpus oznacza stan faktyczny polegający na możliwości korzystania z rzeczy w taki sposób, jak to mają prawo czynić osoby, którym przysługuje do rzeczy określone prawo. Animus oznacza wolę wykonywania względem rzeczy określonego prawa dla siebie. 2. Dzierżenie- kto faktycznie włada rzeczą za kogo innego, jest dzierżycielem. Dzierżyciel włada także rzeczą, ale nie dla siebie, lecz w imieniu innej osoby. 3. Władztwo prekaryjne- występuje ono w sytuacjach, gdy jedna osoba, kierując się grzecznością lub względami humanitarnymi, wyświadcz drugiej osobie przysługę. Istotą tego władztwa jest to, że osoby te nie są związane żadnym węzłem prawnym, istnieje między nimi tylko stosunek grzecznościowy. 65. Posiadanie pojęcie i rodzaje. Posiadanie- posiadaczem rzeczy jest zarówno ten, kto nią faktycznie włada jak właściciel (posiadacz samoistny), jak i ten, kto nią faktycznie włada jak: użytkownik, zastawnik najemca, dzierżawca itd. Na posiadanie składają się dwa elementy: fizyczny element posiadania- corpus, oraz psychiczny element posiadania- animus. Corpus oznacza stan faktyczny polegający na możliwości korzystania z rzeczy w taki sposób, jak to mają prawo czynić osoby, którym przysługuje do rzeczy określone prawo. Animus oznacza wolę wykonywania względem rzeczy określonego prawa dla siebie. Rodzaje: 1. Posiadanie samoistne i zależne. Jeśli posiadacz włada rzeczą jak właściciel, posiadanie ma charakter samoistny, natomiast, gdy posiadacz włada rzeczą w granicach innego prawa, z którym łączy się władztwo nad rzeczą, mówimy po posiadaniu zależnym. 2. Posiadanie prawne i bezprawne. 3. Posiadanie wadliwe i niewadliwe. 4. Posiadanie w dobrej i złej wierze. 66. Ochrona posiadania- przesłanki i sposoby; model czystego procesu posesoryjnego. Nie wolno samowolnie naruszać posiadania, chociażby posiadacz był w złej wierze. Chronione jest każde posiadanie i zakaz ten odnosi się do każdego, a więc nawet do właściciela, którego rzecz znajduje się w bezprawnym posiadaniu innej osoby. Kodeks cywilny ochronę posiadania przez samego posiadacza oraz ochronę posiadania przez samego posiadacza oraz ochronę w drodze sądowej. Ochrona własna posiadacza: a) Obrona konieczna- ma na celu zapobieżenie naruszeniu posiadania. Posiadacz może zastosować obronę konieczną, ażeby odeprzeć samowolne naruszenie posiadania.. Przesłanki obrony koniecznej: 1. zamach na dobro powinien być bezpośredni 2. zamach musi być bezprawny 3. zamach musi być rzeczywisty realny. 14
Obrona konieczna musi być natychmiastowa, w momencie naruszenia naszego posiadania, przy zastosowaniu odpowiednio współmiernych środków, w przeciwnym razie będzie to nadużycie obrony koniecznej. b) Dozwolona samopomoc ma zapewnić przywrócenie już naruszonego posiadania Dozwolona samopomoc wchodzi w rachubę po naruszeniu posiadania, jednak w bardzo krótkim czasie po naruszeniu posiadania, czyli niezwłoczne, tzn. bez nieuzasadnionej zwłoki. Jeśli chodzi o zastosowanie samopomocy dozwolonej w stosunku do nieruchomości nie wolno stosować przemocy względem osób. Jeśli chodzi o zastosowanie samopomocy do ruchomości muszą być spełnione dwa warunki: 1. gdy zachodzi niebezpieczeństwo powstania niepowetowanej straty, 2. samopomoc musi nastąpić natychmiast, bezpośrednio po naruszeniu. Kierując się intencją ograniczenia samowolnych działań w sferze obrotu cywilnego, prawo polskie przyjęło model czystego procesu posesoryjnego. Sąd bada więc wyłącznie fakt naruszenia posiadania. Natomiast nie bierze pod uwagę jego legalności. Roszczenie posesoryjne roszczenie o ochronę posiadania, w przeciwieństwie do roszczenia petytoryjnego, które jest wnoszone o ochronę prawa. Legitymację czynną czyli powodem w procesie posesoryjnym jest każdy posiadacz w dobrej wierze lub złej wierze, samoistny i zależny, ten którego posiadanie jest wadliwe i niewadliwe, i jak i ten, którego posiadanie jest prawne lub bezprawne. Nie może z nim wystąpić dzierżyciel i prekarzysta. Legitymację bierną czyli pozwanym może być: a) ten kto dopuścił się naruszenia posiadania; b) ten, na kogo korzyść nastąpiło naruszenie posiadania. Powód może pozwać jedną z tych osób albo obie łącznie. Ochrona posesoryjna jest ochroną obiektywną, tzn. że przysługuje posiadaczowi niezależnie od tego czy osobie, która naruszyła posiadanie, można zarzucić winę. Na roszczenie posesoryjne składają się dwa roszczenia: 1. roszczenie o przywrócenie stanu poprzedniego; 2. roszczenie o zaniechanie naruszeń. Powód może wystąpić z jednym z tych roszczeń albo z jednym i drugim. 15