Wojewódzki Urzd Pracy w Białymstoku I WYSZYCH ROCZNIKA 2007 strony 1. Wprowadzenie 3 2. Sytuacja zawodowa absolwentów 6 2.1. Akty prawne i dokumenty strategiczne 6 2.2. Podstawowe dane dotyczce systemu edukacji w województwie podlaskim 9 2.3. Sytuacja na rynku pracy absolwentów w wietle statystyk urzdów pracy 12 3. Wyniki badania absolwentów 20 3.1. Motywy wyboru szkoły ukoczonej w 2007 20 3.2. Ocena szkoły ukoczonej w 2007 r. 24 3.3. Dalsza nauka 28 3.4. Poszukiwanie pierwszej pracy. 30 3.5. Pierwsza praca 41 3.6. Aktualna sytuacja zawodowa i plany na przyszło 45 3.7. cieki zawodowe absolwentów 49 3.8. Zrónicowanie sytuacji na rynku pracy ze wzgldu na zawód wyuczony 50 3.9. Udział w kształceniu ustawicznym 53 3.10. Kapitał społeczny i etos pracy 55 4. Wnioski 57 5. Rekomendacje 66 6. Bibliografia 68 7. Spis Tabel 70 8. Spis Wykresów 70
Wojewódzki Urzd Pracy w Białymstoku I WYSZYCH ROCZNIKA 2007 1. Wprowadzenie Raport ten został przygotowany w ramach projektu współfinansowanego ze rodków Europejskiego Funduszu Społecznego, pt.: Podlaskie Obserwatorium Rynku Pracy i Prognoz Gospodarczych, realizowanego w ramach Priorytetu VIII Regionalne Kadry Gospodarki, Działania 8.1 Rozwój pracowników i przedsibiorstw w regionie, Poddziałania 8.1.4 Przewidywanie zmiany gospodarczej. Raport zawiera wyniki badania losów absolwentów szkół ponadgimnazjalnych i wyszych województwa podlaskiego z rocznika 2007, przeprowadzonych w okresie sierpie padziernik 2009 r. Głównym celem badania było poznanie i analiza losów absolwentów szkół ponadgimnazjalnych i wyszych województwa podlaskiego z rocznika 2007. Cele szczegółowe Badanie losów absolwentów pozwoliło na realizacj nastpujcych celów szczegółowych: Okrelenie głównych determinant wyboru szkoły, zawodu i miejsca pracy (w tym okrelenie oczekiwa absolwentów w zakresie podanej pracy i warunków pracy). Okrelenie cieki kariery zawodowej absolwentów szkół ponadgimnazjalnych.
Wojewódzki Urzd Pracy w Białymstoku I WYSZYCH ROCZNIKA 2007 Udzielenie odpowiedzi na pytanie:, W jakim zakresie szkoły przygotowuj do pracy w zawodzie? Ustalenie, jakie kwalifikacje i dodatkowe umiejtnoci mog by przydatne absolwentom na rynku pracy. Zidentyfikowanie głównych barier utrudniajcych absolwentom efektywne poszukiwanie i uzyskiwanie pracy. Badaniem objto absolwentów szkół ponadgimnazjalnych i wyszych rocznika 2007. Podstawowym kryterium branym pod uwag przy doborze respondentów był rodzaj ukoczonej szkoły. Wyodrbniono cztery grupy absolwentów, ze wzgldu na rodzaj i poziom uzyskanego wykształcenia: zasadnicze zawodowe, rednie zawodowe, rednie ogólne, wysze. W badaniu wykorzystane zostały zarówno jakociowe jak i ilociowe metody badawcze. Wykorzystano kwestionariuszowe wywiady bezporednie z absolwentami (PAPI) na próbie 404 osób. Struktur populacji oraz próby zaprezentowano w poniszej tabeli.
Wojewódzki Urzd Pracy w Białymstoku I WYSZYCH ROCZNIKA 2007 Tabela 1 Struktura populacji badanej i wielko próby Poziom wykształcenia Liczba absolwentów w 2007 r. zawody wybrane do próby Liczba zrealizowanyc h wywiadów Struktura próby po przewaeniu zasadnicze zawodowe 1445 99 6,6% rednie zawodowe 3383 99 15,7% rednie ogólne 9941 104 46% wysze 6892 102 31,8% 21661 404 100% Biorc pod uwag liczebno poszczególnych kierunków, a take ich znaczenie zwizane ze strategicznymi sektorami gospodarki województwa podlaskiego, zrealizowano badanie dla 10 najliczniejszych kierunków nauczania dla kadej z grup (z wyłczeniem osób, które zakoczyły szkoł ogólnokształcc). Uzupełnieniem metod ilociowych były metody jakociowe: Analiza dokumentów, Wywiady indywidualne z absolwentami (na próbie 12 osób), Wywiady indywidualne z osobami zajmujcymi si rynkiem pracy i edukacj w województwie podlaskim (6 wywiadów).
Wojewódzki Urzd Pracy w Białymstoku I WYSZYCH ROCZNIKA 2007 2. Sytuacja zawodowa absolwentów 2.1. Akty prawne i dokumenty strategiczne Sytuacja zawodowa absolwentów jest od wielu lat przedmiotem zainteresowania zarówno badaczy, przedstawicieli administracji publicznej jak i decydentów. Wynika to z ich relatywnie trudnej sytuacji na rynku pracy poziom bezrobocia młodziey jest około dwa razy wyszy ni dla całej populacji. Wynika to czciowo z naturalnego procesu poszukiwania pierwszej pracy przez absolwentów. Ale trudnoci tej grupy wizane te s z niedopasowaniem ich kwalifikacji i umiejtnoci do potrzeb rynku pracy, co jest wynikiem nieadekwatnoci systemu edukacji: kształcenia w zawodach, na które brak jest wystarczajcego popytu na rynku pracy lub kształcenie w sposób nie spełniajcy oczekiwa pracodawców. W celu ułatwienia absolwentom przechodzenia z systemu edukacji na rynek pracy podejmowane s działania przez publiczne słuby zatrudnienia czy te szerzej pojmowan polityk rynku pracy. Znajduje to odzwierciedlenie w zapisach kolejnych ustaw okrelajcych polityk rynku pracy, w tym take w ustawie o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy z kwietnia 2004, jak i w realizacji specjalnych programów kierowanych do tej grupy, m.in. programu Pierwsza Praca, realizowanego w pierwszej połowie obecnej dekady. Ułatwienie absolwentom wejcia na rynek pracy znalazło równie swoje miejsce
Wojewódzki Urzd Pracy w Białymstoku I WYSZYCH ROCZNIKA 2007 w licznych dokumentach strategicznych, zarówno tych dotyczcych systemu edukacji (np. w Strategii Rozwoju Edukacji na lata 2007-2013) jak i dokumentach strategicznych odnoszcych si bezporednio do rynku pracy (np. Krajowym Programie Reform na lata 2005-2008). Bezrobocie absolwentów i młodych ludzi znalazło take swoje odzwierciedlenie w regionalnych dokumentach strategicznych. W Strategii Rozwoju Województwa Podlaskiego do 2020 roku wskazano, e jedn ze słabych stron województwa jest pozostawanie bez pracy osób młodych oraz słabe dostosowanie profilów kształcenia do potrzeb rynku pracy. Za jeden z podstawowych celów strategicznych uznano rozwój zasobów ludzkich adekwatnych do oczekiwa pracodawców. Kwestia absolwentów poruszona została take w kontekcie dostosowania szkolnictwa do potrzeb rynku pracy. Program Rozwoju Edukacji Województwa Podlaskiego wskazuje trudnoci przed jakimi stoi owiata w województwie. Cz z tych problemów ma charakter systemowy, ogólnopolski. Inne uwzgldnione czynniki maj bardziej regionalny charakter: znaczne dysproporcje w zakresie wyposaania bazy dydaktycznej, kwalifikacji i umiejtnoci kadry pedagogicznej pomidzy szkołami w wikszych i mniejszych miastach, na terenach wiejskich; tworzenie nowych profilów kształcenia w oparciu o istniejce zasoby kadrowe, bez odniesienia do potrzeb rynku pracy; niedostateczna liczba nauczycieli jzyków obcych i informatyki; niekorzystne wyniki egzaminów maturalnych w ostatnich latach;
Wojewódzki Urzd Pracy w Białymstoku I WYSZYCH ROCZNIKA 2007 obnienie poziomu kształcenia w szkołach wyszych; zbyt mały udział absolwentów matematyki, nauk przyrodniczych i technicznych w ogólnej liczbie absolwentów szkół wyszych; niedostateczne powizanie nauki i szkolnictwa wyszego z gospodark oraz rynkiem pracy, brak przy tym naleytego potencjału badawczego uczelni. W dokumencie tym okrelono cele strategiczne. Najwaniejsze z punktu widzenia niniejszego badania to: a) wyrównywanie szans edukacyjnych i stworzenie moliwoci wszechstronnego rozwoju; b) wspieranie kształcenia ustawicznego i edukacji zgodnej z rozwojem innowacyjnoci i przedsibiorczoci w regionie; c) nauka jzyków obcych. W strategii zaproponowano szereg praktycznych działa, które maj zapewni lepsze powizanie systemu edukacji z potrzebami rynku pracy. Niestety dokument ten zawiera tylko ogólne deklaracje, brakuje natomiast dokumentu o charakterze operacyjnym, który wskazywałby konkretne zadania do wykonania, wraz z odpowiedzialnymi podmiotami i harmonogramem ich realizacji. W Podlaskiej Strategii Zatrudnienia do 2015 roku wskazano, e głównymi czynnikami kształtujcymi bezrobocie młodziey pozostaj: ogólna zła sytuacja gospodarcza regionu i zwizany z tym niedostatek miejsc pracy, niedostosowanie kierunków kształcenia do moliwoci i potrzeb lokalnego rynku pracy, brak odpowiednich praktyk zawodowych na poziomie gwarantujcym zatrudnienie, brak umiejtnoci planowania alternatywnej kariery zawodowej i mała mobilno zawodowa.
Wojewódzki Urzd Pracy w Białymstoku I WYSZYCH ROCZNIKA 2007 W dokumencie tym równie wskazano szereg działa, które powinny doprowadzi do poprawy sytuacji młodziey, takich jak: aktywizacja zawodowa młodziey, wsparcie tworzenia i rozwoju inkubatorów przedsibiorczoci w szkołach ponadgimnazjalnych i wyszych, wsparcie programów edukacyjnych majcych na celu wyrównanie szans uczniów, wspieranie kształcenia w zawodach i umiejtnociach poszukiwanych przez pracodawców na rynku pracy, wzmocnienie potencjału rozwojowego i innowacyjnego szkół zawodowych. 2.2. Podstawowe dane dotyczce systemu edukacji w województwie podlaskim Punktem wyjcia do analizy losów absolwentów powinno by dokładne rozpoznanie ich sytuacji. W roku szkolnym 2006/2007 ogółem w szkołach ponadgimnazjalnych (bez szkół specjalnych oraz policealnych) kształciło si 56 380 uczniów. Tabela 2 Struktura uczniów i absolwentów szkół ponadgimnazjalnych rocznika 2006/2007 zasadnicze licea licea technika zawodowe ogólnokształcce profilowane Uczniowie 9,2% 45,2% 9,7% 35,8% Absolwenci 10,5% 48,5% 15,3% 25,7% ródło: GUS
Wojewódzki Urzd Pracy w Białymstoku I WYSZYCH ROCZNIKA 2007 Porównanie danych z omawianego regionu z informacjami pochodzcymi z innych województw wykazało, e odsetek młodych ludzi uczcych si w zasadniczych szkołach zawodowych naleał do najniszych w całym kraju. Struktura absolwentów w roku 2007 wygldała odmiennie Wyranie czciej koczyli kształcenie w liceach profilowanych i zasadniczych szkołach zawodowych, natomiast rzadziej koczyli technika. Wskazuje to na zachodzce zmiany w wyborach edukacyjnych młodziey. Wydaje si, e głównym podmiotem zmiany była tu młodzie zainteresowana uzyskaniem w szkole ponadgimnazjalnej okrelonych kwalifikacji zawodowych, a te w ich ocenie najlepiej uzyska w technikum Gorzej oceniali oni zasadnicze szkoły zawodowe oraz licea profilowane. Dostpne dane pozwalaj równie na wskazanie najbardziej popularnych kierunków kształcenia. W przypadku szkół zasadniczych zawodowych najpopularniejszy kierunek kształcenia to mechanik pojazdów samochodowych. Uczy si w tym zawodzie ponad jedna pita uczniów szkół zasadniczych zawodowych. W dalszej kolejnoci, cho wyranie mniej popularne, jest nauka zawodów zwizanych z usługami dla ludnoci, typu kucharz, fryzjer, cukiernik. W przypadku techników równie kierunek mechaniczny jest najbardziej popularny, cho równie duym powodzeniem ciesz si kierunki dajce tytuł technika ekonomisty czy te technika rolnika. Udział najpopularniejszych dziesiciu kierunków kształcenia wród ogółu uczniów pokazuje tabela 3.
Wojewódzki Urzd Pracy w Białymstoku I WYSZYCH ROCZNIKA 2007 Tabela 3 Najpopularniejsze kierunki kształcenia w szkołach zasadniczych zawodowych oraz technikach w roku szkolnym 2006/2007. Szkoły zasadnicze zawodowe Polska podlaskie Mechanik pojazdów samochodowych 16,4% 21,7% Kucharz małej gastronomii 13,0% 11,8% Fryzjer 9,4% 8,3% Cukiernik 4,3% 7,2% Murarz 5,1% 4,8% Stolarz 4,7% 4,5% Elektromechanik 1,5% 4,5% Sprzedawca 10,3% 4,3% Mechanik-operator pojazdów i maszyn 2,0% 3,9% rolniczych Piekarz 2,8% 3,9% Technika Polska podlaskie Technik mechanik 9,0% 12,3% Technik ekonomista 13,7% 12,1% Technik rolnik 2,0% 10,2% Technik informatyk 10,5% 8,1% Technik hotelarstwa 7,7% 6,5% Technik technologii ywnoci 1,4% 4,8% Technik budownictwa 5,4% 4,2% Technik ywienia i gospodarstwa domowego 6,3% 3,8% Technik organizacji usług gastronomicznych 3,0% 3,3% Technik mechatronik 2,3% 3,1% ródło: Kuratorium Owiaty w Białymstoku
Wojewódzki Urzd Pracy w Białymstoku I WYSZYCH ROCZNIKA 2007 2.3. Sytuacja na rynku pracy absolwentów w wietle statystyk urzdów pracy Jednym ze wskaników jakoci przygotowania absolwentów do funkcjonowania na rynku pracy jest poziom bezrobocia. W roku 2008 w województwie podlaskim osoby, które ukoczyły nauk w cigu ostatnich 12 miesicy stanowiły przecitnie 6,3% ogółu bezrobotnych, a osoby młode, do 25 roku ycia przecitnie 22% ogółu bezrobotnych. Udział młodych bezrobotnych w ogóle populacji bezrobotnych, był najniszy w tych czciach województwa podlaskiego, gdzie funkcjonuj wiksze orodki miejskie, w tym: Białystok, Łoma, Suwałki, co mona wiza z czstszym podejmowaniem nauki na studiach wyszych przez osoby z orodków miejskich i lepsz sytuacj na rynku pracy. Ponadto omawiany wskanik uzyskał nieco nisz warto w powiatach, gdzie poziom bezrobocia w ogóle był wysoki, a wysz w powiatach południowych, gdzie poziom bezrobocia w ogóle był niski. Wród młodych bezrobotnych dominowały osoby koczce edukacj na poziomie rednim zawodowym lub policealnym. Najmniej było osób, które ukoczyły edukacj na poziomie wyszym. W 2008 roku wzrost bezrobocia odnotowano wród osób z wykształceniem wyszym oraz rednim ogólnokształccym, spadek natomiast wród osób legitymujcych si wykształceniem gimnazjalnym lub niszym, zasadniczym zawodowym oraz policealnym lub rednim zawodowym. Zmiany te zwizane s ze spowolnieniem
Wojewódzki Urzd Pracy w Białymstoku I WYSZYCH ROCZNIKA 2007 gospodarczym w pierwszej kolejnoci bezrobocie dotykało osoby nie posiadajce kwalifikacji zawodowych (osoby, które skoczyły edukacj na liceach ogólnokształccych) oraz osoby z wyszym wykształceniem.
Wojewódzki Urzd Pracy w Białymstoku I WYSZYCH ROCZNIKA 2007 Mapa 1 Przecitny udział młodych osób (do 25 roku ycia) w ogóle bezrobotnych w poszczególnych powiatach województwa podlaskiego (2008r.) ródło: dane statystyczne Wojewódzkiego Urzdu Pracy w Białymstoku.
Wojewódzki Urzd Pracy w Białymstoku I WYSZYCH ROCZNIKA 2007 Wykres 1 Struktura młodych bezrobotnych z województwa podlaskiego według wykształcenia. Dane z 2007 i 2008 roku (w proc.) 2008 2007 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% gimnazjalne i poniej zasadnicze zawodowe rednie ogólnokształcce policealne i rednie zawodowe wysze ródło: dane statystyczne Wojewódzkiego Urzdu Pracy w Białymstoku. Analiza danych statystycznych prowadzi do wniosku, e wielu młodych bezrobotnych nie mogło uzyska stabilnej pracy i po okresach, w których byli przez krótki okres zatrudnieni, wracali do ewidencji publicznych słub zatrudnienia. W roku 2008 w powiatowych urzdach pracy zarejestrowało si 27 640 młodych bezrobotnych, z czego 63% po raz kolejny. Oznacza to, e sam fakt podjcia pracy przez osob młod nie oznacza trwałego wejcia na rynek pracy. Dostpne dane statystyczne dostarczaj równie informacji na temat struktury osób bezrobotnych które zakoczyły nauk w cigu 12 miesicy. Wród absolwentów rejestrujcych si w powiatowych urzdach pracy
Wojewódzki Urzd Pracy w Białymstoku I WYSZYCH ROCZNIKA 2007 województwa podlaskiego dominowali specjalici, reprezentujcy takie zawody jak np.: specjalici administracji publicznej, pedagodzy, specjalici do spraw ekonomicznych i zarzdzania, ekonomici, specjalici do spraw marketingu i handlu, Drug grup, która do powszechnie wystpowała wród absolwentów, stanowili technicy i redni personel. Wród wszystkich absolwentów znaczca była grupa osób, które nie posiadały adnych kwalifikacji. Stanowiły one łcznie 30,7% bezrobotnych absolwentów. W wikszoci były to osoby, które ukoczyły edukacj w liceum ogólnokształccym. Szczegółowe dane prezentuje wykres 2.
Wojewódzki Urzd Pracy w Białymstoku I WYSZYCH ROCZNIKA 2007 Wykres 2 Ranking zawodów najczciej wystpujcych wród bezrobotnych absolwentów z województwa podlaskiego (2008r.) Specjalista administracji publicznej Asystent ekonomiczny Pedagog Poz. specjalici ds. ekonomii i zarzdzania Technik mechanik Sprzedawca Ekonomista Kucharz małej gastronomii Mechnik pojazdów samochodowych Specjalista ds. marketingu i handl Prawnik legislator Specjalista ochrony rodowiska Specjalista ds. org. usług gastron., hotel. i turyst. Technik ywienia i gospodarstwa domowego Poz. specjalici adm. publicznej Filolog (jzyki obce) Organizator usług gastron. Technik rolnik Poz. inynierowie mechanicy Inynier rolnictwa Nauczyciel wychowania fiz. 44 41 38 35 34 31 29 27 26 25 24 24 24 61 60 56 54 53 71 98 113 0 20 40 60 80 100 120 ródło: dane statystyczne Wojewódzkiego Urzdu Pracy w Białymstoku. Dane te warto zestawi z informacj o liczbie ofert napływajcych do urzdów pracy. Oferty te obejmuj tylko cz rzeczywistego popytu na pracowników, mog by jednak pewn wskazówk na temat popytu na pracowników. Najwiksza rónica midzy liczb zarejestrowanych bezrobotnych, a liczb ofert dotyczyła takich zawodów, jak: asystent ekonomicznych, technik mechanik, technik rolnik czy te mechanik
Wojewódzki Urzd Pracy w Białymstoku I WYSZYCH ROCZNIKA 2007 samochodów osobowych a wic zawody, w których bardzo licznie kształci si młodzie. Przykładowo, w roku szkolnym 2006/2007 kształciło si 2,5 tys. techników ekonomistów. W roku 2008 w urzdach pracy zarejestrowanych było 1161 asystentów ekonomicznych (czyli osób, które uzyskały tytuł technik ekonomista), a ofert pracy przez cały rok napłynło zaledwie 233.
Wojewódzki Urzd Pracy w Białymstoku I WYSZYCH ROCZNIKA 2007 Tabela 4 Rónica midzy liczb zarejestrowanych bezrobotnych a liczb ofert pracy zgłoszonych do urzdów pracy w roku 2008 ródło: dane statystyczne Wojewódzkiego Urzdu Pracy w Białymstoku.
Wojewódzki Urzd Pracy w Białymstoku I WYSZYCH ROCZNIKA 2007 3. Wyniki badania absolwentów Niniejszy rozdział zawiera najwaniejsze wyniki badania losów absolwentów szkół ponadgimnazjalnych i wyszych w roku 2007. Analiza jest uporzdkowana w sposób chronologiczny kolejne jej fragmenty dotycz kolejnych etapów losów absolwentów. A zatem na pocztku omówiono motywy, jakimi kierowali si respondenci przy wyborze szkoły, jak absolwenci oceniaj szkoł ukoczon w roku 2007, jak czsto i dlaczego podejmowali dalsz nauk, jak wygldały poszukiwania pierwszej pracy, a take jak kształtowały si ich losy zawodowe jak wygldała ich pierwsza praca, a jak mona scharakteryzowa prac obecn. Uwzgldniono równie kwestie uczestnictwa absolwentów w kształceniu ustawicznym oraz wpływ kapitału społecznego na losy zawodowe. Wikszo analiz wykonanych została z punktu widzenia statusu respondentów na rynku pracy w momencie badania (w podziale na cztery grupy: pracujcych, pracujcych i uczcych si, niepracujcych i uczcych si, niepracujcych i nieuczcych si). W analizie uwzgldniono równie rodzaj i kierunek ukoczonej szkoły. 3.1. Motywy wyboru szkoły ukoczonej w 2007 Jak wynika z licznych bada, rodzaj ukoczonej szkoły silnie determinuje szanse młodych osób na rynku pracy [31]. Dlatego te warto si przyjrze, czym
Wojewódzki Urzd Pracy w Białymstoku I WYSZYCH ROCZNIKA 2007 kieruje si młodzie przy wyborze takiej, a nie innej szkoły (tab. 5). Dominujce motywy wyboru szkoły róni si ze wzgldu na rodzaj ukoczonej szkoły: dla absolwentów liceów ogólnokształccych najwaniejsza okazała si blisko miejsca zamieszkania (ponad 63% odpowiedzi) i renoma szkoły (40,4% odpowiedzi), dla osób które uzyskały wykształcenie zawodowe zdecydowanie czciej podkrelały znaczenie moliwoci uzyskania zatrudnienia. Ten motyw był szczególnie wany dla osób wybierajcych uczelnie wysz. Motywy wyboru szkoły s zrónicowane równie ze wzgldu na aktualn sytuacj zawodow badanych osób (co wie si jednak równie z typem ukoczonej szkoły): osoby obecnie pracujce i nieuczce si najczciej wskazywały, e o wyborze szkoły zadecydowała moliwo uzyskania zaplanowanego zawodu (46,7%). Kwestia bliskoci miejsca zamieszkania została tu przesunita na miejsce drugie (jedna trzecia wskaza), dla osób łczcych obecnie prac i nauk najczciej wskazywan przyczyn wyboru szkoły była włanie blisko miejsca zamieszkania (87,9%). Pozostałe dwa szczególnie czsto wskazywane powody (w tej grupie) to: moliwo dobrego przygotowania do dalszych etapów nauki (74,9%) i wysoki poziom nauczania dobra renoma szkoły (63,7%), dla osób, które obecnie kontynuuj nauk i nie pracuj (a wic w duym stopniu absolwentów liceów), najwaniejszym powodem
Wojewódzki Urzd Pracy w Białymstoku I WYSZYCH ROCZNIKA 2007 wyboru szkoły była moliwo dobrego przygotowania do dalszych etapów nauki (45,7%). Na drugim miejscu nalazł si poziom nauczania (31,00%), niewiele rzadziej wskazywano blisko miejsca zamieszkania (28,60%), dla osób, które obecnie ani nie pracuj, ani si nie ucz, charakterystyczne jest natomiast, e najczciej w porównaniu z innymi grupami respondentów wskazywały one, i przyczyn wyboru szkoły ukoczonej w 2007 r. był przypadek (14,9%). A zatem motywu wyboru szkoły s zwizane z dalszymi losami ucznia to, czy dana osoba wybiera szkoł ze wzgldu na zawód, jaki ona oferuje czy ze wzgldu na przygotowanie do dalszego kształcenia przekłada si na rzeczywiste wybory absolwentów. Tabela 5 Przyczyny wyboru szkoły ukoczonej w 2007 r. (N=404, w%) Co sprawiło, e wybrał/a Pan/i nauk w tej, a nie innej szkole? blisko do miejsca zamieszkania 42,4 moliwo uzyskania zaplanowanego zawodu 31,0 moliwo dobrego przygotowania do dalszych 28,5 etapów nauki wysoki poziom nauczania, dobra renoma szkoły 21,4 porady rodziców 12,0 przypadek 10,0 znajomi, koledzy te tam si uczyli lub 9,8
Wojewódzki Urzd Pracy w Białymstoku I WYSZYCH ROCZNIKA 2007 planowali nauk w te wiedziałem/am, e w lepszej szkole mog sobie 1,3 nie poradzi nie wiem, trudno powiedzie 2,9 ródło: opracowanie własne. Prowadzone z respondentami wywiady pogłbione pozwoliły na identyfikacj dodatkowych czynników, wpływajcych na wybory edukacyjne młodziey, które nie ujawniły si w trakcie badania ilociowego. S to sugestie i rady rodziców majce charakter raczej mikkiego oddziaływania, ni zdecydowanego nacisku, a take pewien wpływ rówieników, cho nie miał on decydujcego znaczenia, lecz stanowił on pewien punkt odniesienia dla decyzji młodych ludzi. Drugi element to sugestie nauczycieli, którzy poprzez swoje oceny poziomu kompetencji uczniów i ich szans, wzmacniali mechanizmy selekcji wystpujce w systemie owiaty. Warto jednak zaznaczy, e przynajmniej w czci przypadków młodzie podejmuje decyzje dotyczce wyboru szkoły w sposób przypadkowy. Wynika to przede wszystkim ze słabej orientacji młodziey na rynku pracy, co z kolej jest efektem nieprzygotowania szkół (gimnazjów i ponadgimnazjalnych) do wypełniania zada zwizanych z doradztwem zawodowym. Z drugiej strony cz młodziey nie ma pomysłu na swoje ycie zawodowe w takiej sytuacji decydowali si na wybór kształcenia ogólnego (na poziomie szkoły ponadgimnazjalnej) lub na wybór takich kierunków studiów, który daje, w opinii respondentów, szerokie moliwoci podejmowania zatrudnienia. Jednak
Wojewódzki Urzd Pracy w Białymstoku I WYSZYCH ROCZNIKA 2007 w praktyce okazywało si, e za takie kierunku uchodz w opiniach badanych kierunki humanistyczne, po których trudno jest znale prac. W tym kontekcie bardzo wanym czynnikiem wpływajcym na wybór szkoły lub uczelni wyszej okazuje si by dowiadczenie pracy lub aktywnoci społecznej, co pomagało ukierunkowa si absolwentom poprzez lepsze rozpoznanie własnych mocnych i słabych stron, ale równie weryfikacj, co ich interesuje i jaki charakter pracy im odpowiada. Brak takich dowiadcze powodował, e absolwenci potrafili co prawda wskaza na obszary, którymi s zainteresowani, lecz ju nie byli w stanie jasno sprecyzowa swoich oczekiwa co do edukacji, czy przyszłej pracy. W dowiadczeniu szkolnym młodych osób zabrakło tzw. latarni symbolicznych punktów, które okrelałyby ich drog yciow. Niestety tego typu dowiadczenie, co zostanie bardziej szczegółowo omówione w dalszej czci raportu, jest udziałem tylko niewielkiej czci młodziey. 3.2. Ocena szkoły ukoczonej w 2007 r. Zdecydowana wikszo absolwentów, bez wzgldu na poziom i rodzaj ukoczonej szkoły, bardzo pozytywnie ocenia swoje przygotowanie do funkcjonowania na rynku pracy. Na pytanie: Czy ogólnie rzecz biorc, szkoła, któr ukoczył/a Pan/i w 2007 r. spełniła Pana/i oczekiwania? odpowiedzi twierdzcej w sumie udzieliło a 94,5% osób.
Wojewódzki Urzd Pracy w Białymstoku I WYSZYCH ROCZNIKA 2007 Ten ogólny, pozytywny poziom oceny podlega pewnym zrónicowaniom, jeli przyjrzymy si bardziej szczegółowo rónym rodzajom przygotowania zawodowego czy te absolwentom rónych typów szkół. Wykres 3 Poziom zadowolenia absolwentów ze szkoły ukoczonej w 2007 r. według typu ukoczonej szkoły (N=404; w %). Absolwenci najlepiej oceniali swoje przygotowanie do poszukiwania pracy trzy czwarte z nich stwierdziło, e szkoła, któr ukoczyli w 2007 r. odpowiednio przygotowała ich do poszukiwania pracy. Ocena ta pozostaje bez istotnego zwizku z aktualnym statusem respondenta na rynku pracy oraz typem ukoczonej szkoły. Jest to wynik zaskakujcy, biorc pod uwag fakt, e w roku 2007 wszystkie szkoły ponadgimnazjalne (z wyłczeniem szkół specjalnych) oraz wysze opuciło ponad 31 tys. absolwentów, a w tym samym roku w
Wojewódzki Urzd Pracy w Białymstoku I WYSZYCH ROCZNIKA 2007 urzdach pracy zarejestrowało si prawie 11 tys. osób, które w cigu 12 miesicy zakoczyły edukacj. Cho nie musz to by te same osoby, to jednak porównanie tych dwóch wielkoci wyranie wskazuje, e sytuacja absolwentów na rynku pracy jest trudna i dua cz z nich moe mie problemy w funkcjonowaniu na rynku pracy. Głbsza analiza potwierdza, e ta pozytywna samoocena jest zbyt optymistyczna. Wikszo absolwentów stwierdza, e faktycznie uczono ich pisayciorysy zawodowe, nie wskazywali ju jednak na umiejtno tworzenia listów motywacyjnych, czy własnego portfolio. Nie uczyli si te jak przygotowa si do rozmowy kwalifikacyjnej czy te jak na takiej rozmowie si zachowa. W efekcie tych włanie umiejtnoci im brakowało, co potwierdzali pracownicy instytucji rynku pracy. Absolwenci równie wysoko oceniaj swoje przygotowanie teoretyczne(73,9% - tak) i nieco słabiej, cho nadal pozytywnie, przygotowanie praktyczne(61,2% - tak). Ocena przygotowania teoretycznego i praktycznego pozostaje w istotnym zwizku z aktualn sytuacj absolwenta na rynku pracy. Zarówno przygotowanie teoretyczne jak i praktyczne najwyej oceniaj osoby pracujce i niekontynuujce nauki i osoby bierne zawodowo. Ankietowani kontynuujcy nauk okazali si najbardziej krytyczni. Jest to zrozumiałe, jeli przyjmiemy, e osoby te kontynuuj nauk aby poprawi swoje szanse na rynku pracy. Co ciekawe, osoby pracujce i kontynuujcy nauk oceniały swoje przygotowanie praktyczne niej, ni niepracujcy kontynuujcy nauk, co moe
Wojewódzki Urzd Pracy w Białymstoku I WYSZYCH ROCZNIKA 2007 by wynikiem moliwoci praktycznej weryfikacji swoich umiejtnoci. Respondenci zapytani, jakich umiejtnoci im brakuje, wskazywali najczciej na kwestie zwizane z praktyczn umiejtnoci wykonywania zada, praktyczn znajomoci jzyków obcych czy te umiejtnoci poruszania si po rynku pracy. Z drugiej strony absolwenci przynajmniej cz oferty szkół ponadgimnazjalnych i wyszych uznaj za zbdn dotyczy to tych przedmiotów, które okazały si dla nich nieprzydatne z punktu widzenia ich dalszej edukacji bd pracy i te zajcia, które ich zdaniem nie maj jakiego funkcjonalnego odniesienia do ycia w ogóle. Mona stwierdzi, e absolwenci wykazuj bardzo pragmatyczne podejcie do nauki i zakresu zdobywanej wiedzy. Wszystko to, co nie odnosiło si bezporednio do wyobraonego (bd rzeczywistego), przyszłego (bd teraniejszego) miejsca pracy traktowano, jako nieprzydatne. Takie pragmatyczne podejcie absolwentów moe budzi niepokój oznacza to, e szkoła nie rozwija wiedzy ogólnej, lepszego rozumienia otaczajcego wiata oraz umiejtnoci funkcjonowania w społeczestwie. Wg przedstawicieli instytucji rynku pracy widoczna jest rozbieno midzy samoocen ucznia, a ocen jego umiejtnoci przez pracodawc. Pracodawcy zwracaj uwag przede wszystkim na słabo praktycznego przygotowania uczniów do wykonywania pracy. Potrzebuj równie pracownika, który bdzie w stanie szybko nauczy si nowych umiejtnoci, np. obsługi nowej maszyny. Tak rozumiana wiedza praktyczna jest zdecydowanie bardziej potrzebna i cenna z punktu widzenia potrzeb rynku pracy, a kształcenie
Wojewódzki Urzd Pracy w Białymstoku I WYSZYCH ROCZNIKA 2007 zawodowe realizowane, jako kształcenie szerokoprofilowe lepiej dostosowane do zmieniajcego si rynku pracy. Równie dowiadczenie zawodowe oraz ukoczenie dodatkowych kursów stanowi atut na rynku pracy. Dlatego te zadaniem szkół jest zapewnienie uczniom i studentom praktyki zawodowej, a take certyfikowanych uprawnie. W trakcie wywiadów pojawiały si dodatkowe kwestie, które wpływaj na jako kształcenia, takie jak np. zapewnienie odpowiedniej adaptacyjnoci uczniów, konieczno kompleksowego podejcia do kształcenia zawodowego, kwestie kompetencji nauczycieli. Kwestie te wydaj si wane, jednak niniejsze badanie nie pozwala na weryfikacj, w jakim stopniu s one rzeczywicie problemem. 3.3. Dalsza nauka Młodzie, po zakoczeniu szkoły w roku 2007 stawała przed wyborem dalszej drogi rozwoju. Dua cz wybrała dalsz nauk. Przy czym, co jest zrozumiałe, takich wyborów dokonywali najczciej absolwenci liceów ogólnokształccych, sporód których dalsz nauk podjło 71%, oraz absolwenci szkół rednich technicznych, sporód których na dalsz nauk decyduje si 45%.
Wojewódzki Urzd Pracy w Białymstoku I WYSZYCH ROCZNIKA 2007 Wykres 4 Kontynuacja nauki po ukoczeniu szkoły w roku 2007 (N=404, w %) Ogółem 55,4 3,2 3,0 38,4 wysze 89,1 0,8 3,1 7,0 rednie ogólne 29,0 3,8 3,8 63,4 rednie zawodowe 54,7 3,1 4,7 37,5 zasadnicze zawodowe 77,8 3,7 18,5 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% nie tak, uczyłem/am si i ukoczyłem/am szkoł tak, uczyłem/am si, ale przerwałem/am nauk tak, nadal si ucz ródło: opracowanie własne. Osoby, które w roku 2007 zakoczyły szkoły rednie, jeli decydowały si na dalsze kształcenie, to zdecydowanie najczciej wybierały studia wysze. Osoby, które kontynuowały nauk, oceniały gorzej swoje przygotowanie zarówno teoretyczne jak i praktyczne. Zatem ch uzyskania dodatkowych kwalifikacji była jednym z motywów podejmowania dalszej nauki. Niemal połowa (47,4%) ankietowanych kontynuowała nauk poza miejscem zamieszkania, ale na terenie tego samego województwa. Pozostali
Wojewódzki Urzd Pracy w Białymstoku I WYSZYCH ROCZNIKA 2007 wybierali na ogół szkoły w miejscu zamieszkania lub poza granicami województwa, (ale w kraju). Absolwenci w woj. podlaskim przedstawiaj si, jako ponadprzecitnie skłonni do podejmowania nauki poza miejscem zamieszkania. Moe by to zwizane z ograniczaniem si oferty edukacyjnej regionu do najwikszych orodków miejskich, a moe z poszukiwaniem lepszej oferty edukacyjnej, jak oferuj nieodległe aglomeracje miejskie, takie jak Warszawa czy Lublin. 3.4. Poszukiwanie pierwszej pracy. Wyrana wikszo respondentów po zakoczeniu szkoły rozpoczła poszukiwanie pracy (por. wykres 5). Tylko niewiele ponad 11% absolwentów pracowało ju przed zakoczeniem szkoły i kontynuowało t prac po zakoczeniu nauki. Podejmowanie pracy w trakcie nauki było wyranie czstsze wród studentów takiej odpowiedzi udzieliło ponad 30% sporód nich. Kolejne niemal 8% absolwentów studiów miało prac zapewnion. W przypadku innych typów szkół tego typu przypadki były marginalne. Niepokojco wysoki jest odsetek osób, które nie podejmowały próby poszukiwania pracy po zakoczeniu nauki (prawie jedna czwarta respondentów). Przy czym dwie trzecie tej grupy stanowi absolwenci liceów ogólnokształccych oraz rednich szkół zawodowych co mona wiza z ich
Wojewódzki Urzd Pracy w Białymstoku I WYSZYCH ROCZNIKA 2007 dalsz nauk - wród osób, które uczyły si i nie pracowały w momencie badania, 83,0% po ukoczeniu szkoły nie poszukiwało i nie wykonywało adnej pracy (chocia biorc pod uwag przyszłe szanse na rynku pracy powinno niepokoi, e osoby te, studiujc, nie poszukuj pracy). Jednak a jedna pita absolwentów szkół zasadniczych zawodowych równie nie wykazała adnej aktywnoci w zakresie poszukiwania pracy osobom tym moe grozi trwałe wykluczenie z rynku pracy. Wykres 5 Poszukiwanie pracy po zakoczeniu nauki (n=404, w%) ródło: opracowanie własne.
Wojewódzki Urzd Pracy w Białymstoku I WYSZYCH ROCZNIKA 2007 Tabela 6 Poszukiwanie pracy po zakoczeniu nauki (n=404, w%) zasadnicze rednie rednie wysze Ogółem zawodowe zawodowe ogólne tak 69,2 60,9 57,0 55,0 57,8 nie, ju wczeniej byłem/am zatrudniony/a i po ukoczeniu szkoły kontynuowałem prac nie, miałem/am zapewnion prac, któr rozpoczłem/am w momencie zakoczenia szkoły nie, po ukoczeniu szkoły w 2007 r. otrzymałem/am prac bez poszukiwa nie, od ukoczenia szkoły w 2007 r. nie szukałem/am i nie wykonywałem adnej pracy ródło: opracowanie własne. 3,8 1,6 2,7 30,2 11,4 3,8 4,7 2,7 7,8 4,7 3,8 1,6 2,2 0,8 1,7 19,2 31,3 35,5 6,2 24,4 Wikszo sporód osób, które obecnie nie ucz si i nie pracuj, po zakoczeniu nauki w 2007 r. poszukiwała pracy (70,8%), za pozostali na ogół dotychczas nie szukali i nie wykonywali adnej pracy (22,9%). 14,5% absolwentów, którzy po zakoczeniu nauki w 2007 r. poszukiwali pracy, obecnie jest bezrobotnych lub biernych zawodowo.
Wojewódzki Urzd Pracy w Białymstoku I WYSZYCH ROCZNIKA 2007 Znalezienie pracy przed ukoczeniem szkoły moe przeciwdziała przyszłej biernoci zawodowej, ale, co naley odnotowa, take kontynuacji nauki. Okazuje si, e nie tylko fakt poszukiwania pracy ma zwizek z obecn sytuacj na rynku pracy, ale równie moment jego rozpoczcia. Absolwenci rocznika 2007 rozpoczynali poszukiwania pracy najczciej bezporednio po ukoczeniu szkoły, za co szósty w okresie od 1 do 3 miesicy po zakoczeniu nauki. Do rzadkoci naleały natomiast przypadki rozpoczynania poszukiwa jeszcze w trakcie nauki. Opónienia tego momentu sprzyja obecnemu bezrobociu i biernoci zawodowej. Respondenci wykorzystywali róne strategie poszukiwania pracy. Jedn z nich była rejestracja w Powiatowym Urzdzie Pracy, czemu powicono wicej uwagi w badaniu. Dwie trzecie respondentów poszukujcych pracy po ukoczeniu szkoły w 2007 r. było zarejestrowanych w Powiatowym Urzdzie Pracy. Ci, którzy si zarejestrowali rzadziej obecnie wykonuj prac zawodow (78,5%), ni ci, którzy kroku takiego nie podjli (80,1%). Absolwenci poszczególnych typów szkół rejestrowali si w PUP z identyczn czstotliwoci. Nie dotyczy to absolwentów rednich szkół zawodowych, którzy do PUP zgłaszali si relatywnie rzadko. Dwie trzecie respondentów, którzy zarejestrowali si w PUP przyznało, e zrobiło to z nadziej skorzystania ze stau. Dodatkowo 57,7% miało nadziej, e PUP pomoe im w znalezieniu pracy, za 37,9% chciało skorzysta z oferowanych szkole. Kwestia uzyskania ubezpieczenia zdrowotnego
Wojewódzki Urzd Pracy w Białymstoku I WYSZYCH ROCZNIKA 2007 wskazywana była równie czsto (56,9%), jednak nie stanowi na tym tle motywacji pierwszoplanowej. W wywiadach indywidualnych działania PUP były ocenione rónorodnie. Jedna respondentka dziki PUP znalazła zatrudnienie, podczas gdy inna bardzo le ocenia działalno tej instytucji, przyznajc, e jest zarejestrowana tylko ze wzgldu na ubezpieczenie. Tabela 7 Rejestracja w PUP (N=244, w %) Czy w okresie, kiedy Praca Praca + Nauka Bezrobocie Ogółem poszukiwał/a Pan/i pracy, był/a Pan/i zarejestrowany/a w Powiatowym Urzdzie Pracy? nauka lub bierno tak 53,2 25,3 6,5 14,9 100,0 nie 71,3 8,8 6,3 13,8 100,0 Ogółem 59,4 19,7 6,4 14,5 100,0 ródło: opracowanie własne. Problemem okazuje si sposób adresowania wsparcia przez instytucje rynku pracy koncentruj si one w swoich działaniach na wspieraniu osób najbardziej aktywnych, pomijajc osoby bierne, które maj trudnoci
Wojewódzki Urzd Pracy w Białymstoku I WYSZYCH ROCZNIKA 2007 w funkcjonowaniu na rynku pracy. Prowadzi to do tzw. efektu creamingu czyli adresowania wsparcia do osób, którym najłatwiej pomóc, co w dalszej kolejnoci prowadzi do mechanizmu jałowej straty wsparcie udzielane jest osobom, które i tak by sobie poradziły na rynku pracy. Ci, którzy nie zdecydowali si na rejestracj w PUP, wskazywali na nastpujce przyczyny: brak przekonania o tym, e PUP pomoe w znalezieniu odpowiedniej pracy; wiara w to, e samemu szybko znajdzie si prac; brak wiary w to, e PUP pomoe w znalezieniu jakiejkolwiek pracy. Znaczce jest, e 8,8% respondentów przyznało, i zrezygnowało z rejestracji w PUP, gdy byłoby to dla nich poniajce dowiadczenie. Jednak w praktyce najczciej wykorzystywanym sposobem poszukiwania pracy był kanał rodzina i znajomi, z którego korzystały a dwie trzecie respondentów. Był to jedyny sposób poszukiwania pracy wskazany przez ponad połow badanych. Nastpne w kolejnoci były: lektura ogłosze w gazetach, lektura ogłosze w portalach internetowych powiconych pracy, zapoznawanie si z ogłoszeniami dostpnymi w Powiatowym Urzdzie Pracy, szukanie ogłosze na miecie na słupach, płotach, w ulotkach oraz bezporednie wizyty u potencjalnych pracodawców i pozostawianie tam swoich dokumentów (CV itd.). W przypadku 80,8% respondentów ówczesne poszukiwania zakoczyły si sukcesem w postaci zdobycia zatrudnienia. Przecitny czas poszukiwania pracy wynosił 3,19 miesica (rednia arytmetyczna).
Wojewódzki Urzd Pracy w Białymstoku I WYSZYCH ROCZNIKA 2007 Wykres 6 Skuteczne sposoby poszukiwania pracy (N=200; w %) poprzez agencje porednictwa pracy 28,1 poprzez rodzin i znajomych 28 poprzez bezporednie wizyty u potencjalnych pracodawców i pozostawianie tam swoich poprzez lektur ogłosze w portalach internetowych powiconych pracy poprzez lektur ogłosze w gazetach zapoznajc si z ogłoszeniami dostpnymi w PUP poprzez wizyty na stronach internetowych potencja lnych pracodawców szukajc ogłosze na miecie 8,4 6,8 5,5 4,7 3,7 13,6 na ta rgach, giełdach pracy 1,3 0 10 20 30 Najczciej stosowany sposób poszukiwania pracy przez absolwentów rocznika 2007 r. ( poprzez rodzin i znajomych ) okazał si sposobem połowicznie skutecznym. Znacznie bardziej efektywne okazały si agencje porednictwa pracy (niemal tyle samo osób deklarowało korzystanie z tej formy poszukiwania pracy oraz znalezienie przy jej pomocy pracy). Niezbyt skuteczne s natomiast bezporednie wizyty u pracodawców i pozostawianie tam swoich dokumentów aplikacyjnych czy lektura ogłosze w gazetach, lektura ogłosze w portalach internetowych powiconych pracy oraz lektura ogłosze na miecie. Uderza niska skuteczno działa Powiatowych Urzdów Pracy.
Wojewódzki Urzd Pracy w Białymstoku I WYSZYCH ROCZNIKA 2007 Niektórzy respondenci stwierdzali, e jeli nie uda si im znale zatrudnienia adekwatnego do uzyskanego wykształcenia, to zdecyduj si na prac poniej własnych kwalifikacji bd na zatrudnienie w zupełnie innym obszarze zawodowym. Pracownicy instytucji rynku pracy potwierdzaj t obserwacj, jednak wskazuj, e gotowo do zatrudnienia poniej kwalifikacji uzaleniona jest od poziomu wykształcenia- absolwenci szkół rednich czciej s zainteresowani przekwalifikowaniem. Poszukiwanie pracy jest oceniane przez absolwentów jako trudne tak oceniło je ponad połowa badanych (52,9%). Tylko 3,7% (piciu ankietowanych) uznało, e w ich przypadku znalezienie pracy było bardzo łatwe. Znalezienie pracy było szczególnie trudne dla absolwentów zasadniczych szkół zawodowych. Prac ze wzgldn łatwoci znajdowali absolwenci szkół wyszych. Moliwe jednak, e sukces w zdobyciu pracy zawdziczaj nie samym studiom, lecz własnej zapobiegliwoci (np. praca w trakcie studiów). Jednak naley zauway, e grupa absolwentów uczelni wyszych nie jest jednorodna. Prawie 18% studentów stwierdza, e było im bardzo trudno znale prac jest to odsetek wyranie wyszy ni dla absolwentów ogółem. Moe to wskazywa, e ju w tej chwili jest grupa absolwentów studiów wyszych, którym szczególnie trudno znale prac. Trudnoci ze znalezieniem pracy czciej wskazywali absolwenci kierunków pedagogicznych oraz administracji publicznej, natomiast rzadziej ekonomici. Co było przyczyn trudnoci w znalezieniu pracy przez absolwentów? Ponad 88% z nich wskazało na trudn sytuacj na rynku pracy. Oznacza to, e
Wojewódzki Urzd Pracy w Białymstoku I WYSZYCH ROCZNIKA 2007 zdecydowana wikszo absolwentów dostrzega ródło swoich problemów w obiektywnej sytuacji na rynku pracy, a nie np. w poziomie swoich kompetencji zawodowych. Taka ocena ma, przynajmniej czciowo, swoje uzasadnienie w danych statystycznych województwo podlaskie charakteryzuje si faktycznie mniejsz liczb nowych miejsc pracy ni ma to miejsce w innych regionach pracy. Zdecydowanie mniej liczna grupa osób wskazuje na kwestie zwizane z niedopasowaniem ich umiejtnoci lub dowiadczenia do potrzeb rynku pracy czyli brak odpowiednich ofert pracy, niech pracodawców do zatrudniania osób bez dowiadczenia zawodowego czy wreszcie zbyt wysokie wymagania pracodawców. Wykres 7 Powody trudnoci w znalezieniu pierwszej pracy (N=110 w%) due bezrobocie w regionie 88,1 nie było ofert pracy dla osób o moim kierunku wykształcenia 14,3 niech pracodawców do zatrudniania absolwentów (osób bez dowiadczenia) 9,6 złe warunki oferowanego zatrudnienia (np. zbyt niskie wynagrodzenie) 7,1 wymagania pracodawców były zbyt wysokie w stosunku do moich umiejtnoci lub dowiadczenia 4,6 0,0 10,0 20,0 30,0 40,0 50,0 60,0 70,0 80,0 90,0 100,0
Wojewódzki Urzd Pracy w Białymstoku I WYSZYCH ROCZNIKA 2007 Absolwenci zapytani, jaki jest stosunek pracodawców do absolwentów, czciej odpowiadaj, e nastawienie to jest gorsze ni w przypadku innych kandydatów do pracy. Przy czym tak opini czciej formułowany osoby niepracujce uczce si oraz zwłaszcza bezrobotne i bierne zawodowo, a wic takie, które nie miały okazji do konfrontacji swoich opinii z rzeczywistymi postawami pracodawców. Natomiast osoby łczce prac i nauk były bardziej skłonne uwaa, e pracodawcy traktuj absolwentów lepiej ni innych kandydatów do pracy (42,2%). I ta opinia moe odzwierciedla rzeczywisto osoby te mog by postrzegane przez pracodawców jako ambitne i pracowite, miały równie okazj pozna rzeczywiste postawy pracodawców. Naley równie zaznaczy, e absolwenci, pomimo pewnych deficytów, mog by lepiej postrzegani przez pracodawców ni inni kandydaci do pracy. Pracodawcy mog zakłada, e bd wydajniej pracowa, ponadto posiadaj mimo wszystko bardziej aktualn wiedz, znaj jzyki i potrafi sprawnie obsługiwa komputer. Dodatkowo pracodawcy kieruj si przede wszystkim kalkulacj zysków i kosztów a młodsi pracownicy s zazwyczaj tasi od starszych szczególnie jeli ich praca jest dofinansowana np. w ramach stau [31]. Powysze tezy potwierdzaj opinie absolwentów, którzy mieli okazj zetkn si z rynkiem pracy, na temat ich adekwatnoci ich przygotowania do potrzeb pracodawców.
Wojewódzki Urzd Pracy w Białymstoku I WYSZYCH ROCZNIKA 2007 Wykres 8 Czy kwalifikacje absolwentów w chwili poszukiwania pierwszej pracy odpowiadały oczekiwaniom pracodawców (n=261, w %) uprawnienia i certyfikaty umiejtnoci praktyczne przygotowanie teoretyczne Dowiadczenie 0% 20% 40% 60% 80% 100% zdecydowanie tak raczej tak raczej nie zdecydowanie nie ten czynnik nie był istotny trudno powiedzie ródło: opracowanie własne. Czynnikami najgorzej ocenianymi przez absolwentów okazało si posiadanie certyfikatów i uprawnie zawodowych. Z drugiej strony prawie dla jednej trzeciej z nich odpowied na to pytanie przysporzyła trudnoci.
Wojewódzki Urzd Pracy w Białymstoku I WYSZYCH ROCZNIKA 2007 3.5. Pierwsza praca Absolwenci rocznika 2007 byli zatrudnieni najczciej na stanowisku pracownika administracyjno-biurowego (31,3%), robotnika wykwalifikowanego (28,7%) oraz specjalisty (21,9%). Rodzaj wykonywanej pracy był skorelowany z poziomem uzyskanego wykształcenia Wykres 9 Stanowiska pracy absolwentów w pierwszej pracy (N=291w %). Ogółem 5,9 28,6 1,4 31,4 22,0 1,7 9,1 wysze 5,3 0,9 47,8 38,9 2,7 4,4 rednie ogólne 9,8 38,4 25,9 9,8 1,8 14,3 rednie zawodowe 10,0 45,0 7,5 15,0 15,0 7,5 zasadnicze zawodowe 9,1 68,2 4,5 9,1 9,1 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% robotnik niewykwalifikowany robotnik wykwalifikowany technik pracownik administracyjno-biurowy specjalista kierownik nie wiem, trudno powiedzie
Wojewódzki Urzd Pracy w Białymstoku I WYSZYCH ROCZNIKA 2007 Osoby z wykształceniem zawodowym najczciej w swojej pierwszej pracy były zatrudnione na stanowiskach robotniczych. Nieco czciej w charakterze robotnika niewykwalifikowanego pracowali absolwenci techników i liceów profilowanych, co moe wskazywa na zatrudnienie poniej kwalifikacji. Absolwenci szkół wyszych znajdowali na ogół zatrudnienie jako specjalici (dwie pite) i jako pracownicy administracyjno-biurowi (połowa). Połowa respondentów (52,9%) zadeklarowała, e pierwsza praca jak wykonywali była zgodna z ich zawodem wyuczonym. Odpowiedzi przeczcych udzieliło a 39,5% ankietowanych. Najczciej tego typu odpowied udzielały osoby, które w momencie badania łczyły nauk z prac lub uczyły si a zatem w ich przypadku moemy mie do czynienia z prac dorywcz. Jednak a co trzeci absolwent zasadniczej szkoły zawodowej oraz dwie pite absolwentów rednich szkół zawodowych podjło pierwsz prac niezgodnie z wyuczonym zawodem. Wskazuje to na wystpowanie powanych niedopasowa podaowej i popytowej strony regionalnego rynku pracy. Take absolwenci studiów wyszych podejmowali czsto prac poza wyuczonym zawodem.
Wojewódzki Urzd Pracy w Białymstoku I WYSZYCH ROCZNIKA 2007 Wykres 10 Zgodno pierwszej pracy z zawodem wyuczonym absolwentów rocznika 2007 według typu ukoczonej szkoły (N=291, w %) Ogółem 12,4 40,6 23,3 16,3 1,4 6 0,9 wysze 23 59,3 4,4 9,7 2,7 rednie ogólne 19,1 47,3 19,1 14,5 rednie zawodowe 15,4 41 12,8 28,2 2,6 zasadnicze zawodowe 14,3 52,4 19 14,3 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% zdecydowanie tak raczej tak raczej nie zdecydowanie nie trudno powiedzie brak zawodu wyuczonego ródło: opracowanie własne. Absolwenci najczciej znajdowali pierwsz prac w usługach. Najbardziej popularne brane to: sekcja G (handel hurtowy i detaliczny; naprawa pojazdów samochodowych 29,6%), sekcja S (pozostała działalno usługowa 13,1%) oraz sekcja O (administracja publiczna i obrona narodowa; obowizkowe zabezpieczenia społeczne 16,7%).
Wojewódzki Urzd Pracy w Białymstoku I WYSZYCH ROCZNIKA 2007 Absolwenci podejmujc pierwsz prac, nie mieli duego wyboru. Najczstszym powodem podjcia takiej, a nie innej pierwszej pracy było to, i była jedyn ofert pracy jak dany absolwent otrzymał. Równie relatywnie dua cz absolwentów zdecydowała si na pierwsz ofert, jak otrzymała. Takich odpowiedzi udzielały wyranie czciej osoby z wykształceniem zasadniczym zawodowym oraz ogólnym. wskazywa to moe, e rynek pracy dla tych osób jest bardzo wski i liczba ofert pracy jest niewielka. Wykres 11 Powody podjcia pierwszej pracy (N=291, w %) to była jedyna oferta pracy jak otrzymałem/am 24,0 ta praca była ciekawa, zgodna z moimi 17,5 zdecydowałem/am si na pierwsz nadarzajc ta praca była zgodna z moim wykształceniem trudno powiedzie ta praca była blisko mojego miejsca zamieszkania 11,6 11,5 9,8 9,1 warunki finansowe były atrakcyjne to była praca stabilna, w której 6,0 5,2 była to praca w renomowanej firmie była to praca w miejscowoci, do której 2,1 1,7 0,0 5,0 10,0 15,0 20,0 25,0 30,0 ródło: opracowanie własne.
Wojewódzki Urzd Pracy w Białymstoku I WYSZYCH ROCZNIKA 2007 Jednak jako pozytywne naley oceni fakt, e relatywnie czciej respondenci wskazywali, i ich pierwsza praca była ciekawa i odpowiadała ich zainteresowaniom lub te była zgodna z ich kierunkiem wykształcenia. Tego typu powody wskazywały osoby z wykształceniem wyszym oraz rednim zawodowym. Moliwe, e osoby te poszukiwały pracy w sposób bardziej ukierunkowany, a moe po prostu faktyczna liczba dostpnych ofert była na tyle liczna, e mogły wybra najbardziej adekwatn z nich. Niemniej odpowied na to pytanie, wskazuje, e w przypadku tych osób s wyranie wiksze szanse na optymalne dopasowanie pracy do moliwoci i umiejtnoci pracownika, co zwiksza jego produktywno, a take trwało podjtej pracy. 3.6. Aktualna sytuacja zawodowa i plany na przyszło W momencie przeprowadzania prezentowanego badania (trzeci kwartał 2009 r.) 64,3% absolwentów z roku 2007 posiadało prac, przy czym 12,7% łczyło prac i nauk. Co czwarty respondent (24,1%) uczył si nie pracujc, za 11,6% badanych ani nie pracowało, ani si nie uczyło. Poziom wykształcenia absolwentów pozostaje w istotnym zwizku z ich statusem na rynku pracy w momencie badania. Najwyszy odsetek osób pracujcych jest wród absolwentów, którzy ukoczyli szkoł wysz, a w dalszej kolejnoci zasadnicz zawodow. Odsetek pracujcych absolwentów z wykształceniem rednim jest niszy nirednia dla próby ogółem.
Wojewódzki Urzd Pracy w Białymstoku I WYSZYCH ROCZNIKA 2007 Wybór wykształcenia redniego zawodowego, z punktu widzenia szans na rynku pracy, nie ma innej przewagi nad wykształceniem zasadniczym poza moliwoci kontynuacji nauki. Mona jednak przypuszcza, e w dłuszym okresie, po zakoczeniu nauki, osoby z tym wykształceniem, wejd na rynek pracy i zdecydowana wikszo z nich bdzie pracowa. W efekcie poziom zatrudnienia absolwentów tego typu szkół moe by wyranie wyszy, ni absolwentów zasadniczych szkół zawodowych. Tabela 8 Aktywno zawodowa ze wzgldu na poziom wykształcenia (N=404, w %). Wyszczególnienie Praca Praca + nauka Nauka Bezrobocie lub bierno Razem (w %) zasadnicze zawodowe 65,4 7,7 7,7 19,2 100,0 rednie zawodowe 46,0 6,3 28,6 19,0 100,0 rednie ogólne 28,0 24,2 39,2 8,6 100,0 wysze 86,0 0,0 3,1 10,9 100,0 Ogółem 51,7 12,6 24,0 11,6 100,0 ródło: opracowanie własne. Oprócz sytuacji na rynku pracy, wanym wskanikiem sytuacji na rynku pracy jest poziom osiganych dochodów, który moe by traktowany jako miara produktywnoci pracownika. Poziom dochodów jest silnie zwizany z sytuacj na rynku pracy: dochody netto per capita w gospodarstwach domowych osób pracujcych wynosz zazwyczaj od 501 do 1500 PLN. Osoby bezrobotne
Wojewódzki Urzd Pracy w Białymstoku I WYSZYCH ROCZNIKA 2007 i bierne zawodowo czciej przyznawały si do uzyskiwania niszych dochodów. Osoby bierne zawodowo, bezrobotne i uczce si (niepracujce) wyranie czciej odmawiały podania wysokoci uzyskiwanych dochodów. Absolwenci szkół wyszych uzyskuj wyranie wysze dochody na głow w gospodarstwie domowym w porównaniu z tymi, którzy uzyskali nisze wykształcenie. W najbardziej niekorzystnej sytuacji s absolwenci rednich szkół zawodowych. S to informacje zbiene z danymi uzyskiwanymi dla całego kraju. Analizy pogłbione potwierdzaj równie zwizek wielkoci uzyskiwanych dochodów z hierarchi stanowisk pracowniczych. Robotnicy (niewykwalifikowani i wykwalifikowania) uzyskuj w wikszoci dochody na głow w gospodarstwie domowym nie przekraczajce 1000 PLN. Tymczasem wikszo specjalistów i kierowników uzyskuje dochody per capita powyej tej sumy. Poziom wykształcenia wpływa równie na poziom satysfakcji z pracy. We niema. wszystkich obszarach osoby z wykształceniem wyszym wykształceniem lepiej oceniaj swoj prac ni osoby z wykształceniem zasadniczym zawodowym.
Wojewódzki Urzd Pracy w Białymstoku I WYSZYCH ROCZNIKA 2007 Wykres 12 Poziom satysfakcji z pracy mierzony na skali od 1 do 5 odległo od miejsca zamieszkania poziom obcienia obowizkam relacje z kolegami i przełoonymi moliwo rozwoju zawodowego poziom zarobków 1,0 1,5 2,0 2,5 3,0 3,5 4,0 4,5 5,0 wysze rednie ogólne rednie zawodowe zasadnicze zawodowe ródło: opracowanie własne. Absolwenci charakteryzuj si nisk mobilnoci zawodow i przestrzenn. Wikszo z nich nie zamierza w cigu najbliszych dwóch lat zmienia zawodu. Pozostali byli przewanie niezdecydowani. Zawód planuje zmieni tylko 8,1%. Jedyna grupa zawodowa, która w wikszoci planuje zmieni zawód to grupa osób zatrudnionych w charakterze robotnika niewykwalifikowanego. Analizy pogłbione wykazały jedynie, e najbardziej