Paweł Gawrysiuk Studia podyplomowe: Edukacja historyczna i obywatelska Konspekt lekcji wychowawczej zawierającej elementy genderowe Temat: DYSKRYMINACJA KOBIET Grupa docelowa: młodzież licealna Cele: kształtowanie postawy tolerancyjnej wobec różnych osób, uczniowie potrafią wyjaśnić pojęcia dyskryminacja, znają przykłady dyskryminacji ze względu na płeć, uczniowie rozwijają umiejętność pracy w grupie i zespole klasowym, umiejętność dzielenia się poglądami uczniowie kształtują postawę tolerancyjną wobec innych osób Metody pracy: dyskusja, praca w grupach Formy pracy z uczniami: grupowa, indywidualna. Środki dydaktyczne: kartony, flamastry Czas trwania: 1 godzina lekcyjna Po zakończeniu zajęć uczeń/uczennica potrafi: Wyjaśnić pojęcie dyskryminacja Potrafi podać przykłady dyskryminowania kobiet Konspekt opracowano na podstawie poradnika dla nauczycielek i nauczycieli pt. Równa szkołaedukacja wolna od dyskryminacji autorstwa Ewy Majewskiej, Ewy Rutkowskiej, Małgorzaty Jonczy- Adamskiej, Anny Wołosik.
WPROWADZENIE DO ZAJĘĆ Zjawiska dyskryminacji i opresji kobiet rozpoczynają się na poziomie indywidualnym. To sposób myślenia, a później działania, który pomaga uporządkować świat, nadaje mu ramy i ułatwia ocenę. Zdaniem wielu badaczek i badaczy problematyki płci, u podstaw stereotypów płci i dyskryminacji ze względu na płeć leży nawyk ostrego rozgraniczania tego, co kobiece, od tego, co męskie. Ten podział rzadko ma naukowe ugruntowanie, choć oczywiście wielu teoretyków także obecnie stara się je wypracować. Gdy spojrzymy na dyskryminacyjną historię świata, łatwo zauważymy próby naukowego uzasadnienia dla zjawiska dyskryminacji: segregacji rasowej, gorszego traktowania kobiet, włączywszy w to przemoc czy homofobię. Kolejnym elementem dyskryminacyjnych praktyk i teorii jest wnioskowanie (na podstawie wcześniej przyjętych pseudonaukowych przesłanek) o gorszym charakterze jednej z płci przeważnie kobiet. Zwieńczeniem takiego rozumowania jest rzeczywista praktyka wykluczania i nierównego traktowania także na poziomie legislacyjnym zdaniem autorów teorii zawierających elementy dyskryminacyjne, to wszak z biologii wynika, że kobiety lepiej pełnią funkcje opiekuńcze, zatem to one naturalnie lepiej nadają się do pełnienia zawodu pielęgniarki czy nauczycielki. Przy takim rozumieniu powinności wynikających z natury łatwo można formułować określone oczekiwania wobec płci, które nie pozwolą ich przedstawicielom i przedstawicielkom na samorealizację. W niniejszym rozdziale postaramy się pokazać wielopłaszczyznowe konsekwencje takiego myślenia i tak zwanej wtórnej naturalizacji kultury. Statystyki Zasięg dyskryminacji i opresji kobiet może budzić zdziwienie nawet konserwatywnie nastawionych osób. Bierze się to nie tylko z tego, że realistycznie nastawione osoby nie będą zaprzeczały statystykom, ale również stąd, że dane te nie są powszechnie znane. Wykonane w USA badania z 1988 roku wskazują, iż około 25% kobiet co najmniej raz w życiu było ofiarą gwałtu. 57% przypadków gwałtu miało miejsce na randce. 84% ofiar znało wcześniej sprawców tego przestępstwa. Według badań prowadzonych przez Amnesty International, co trzecia kobieta żyjąca w rezerwatach dla Indian w USA zostaje przynajmniej raz w życiu zgwałcona. W 86% przypadków sprawcami przestępstwa nie są Indianie, ale mężczyźni, którzy przedostają się na teren rezerwatów z zewnątrz. Z kolei w Peru 70% przestępstw zgłaszanych policji dotyczy przemocy domowej. W 1985 roku 54% wszystkich dokonanych w Austrii morderstw zdarzyło się w domu, w 90% z nich ofiarami były kobiety i dzieci2. Z
kolei w Polsce około 30% prokuratorów i policjantów nie potrafi odróżnić gwałtu od dobrowolnego współżycia seksualnego, ponad połowa Polaków i Polek osobiście zna kobiety, które padły ofiarą przemocy domowej, a 69% Polek deklaruje, że czują się w Polsce dyskryminowane, przy czym ani charakter, ani formy dyskryminacji kobiet nie są na ogół znane. Jednym z najistotniejszych elementów taktyki ruchu wyzwolenia kobiet w Europie zachodniej i USA od lat 60. XX w. było ujawnianie tego typu informacji. Społeczeństwa z przerażeniem (cóż, czasem niestety również z obojętnością) dowiadywały się, jak wiele gwałtów i przemocy spotyka kobiety w cywilizowanych krajach, jak bardzo ograniczony jest dostęp kobiet do polityki, karier zawodowych i gremiów decyzyjnych. Grupy podnoszenia świadomości zaczęły powstawać jedna po drugiej, ponieważ kobiety chciały opowiadać sobie o przemocy i dyskryminacji, jakich doświadczają, przeważnie ze strony najbliższych. Powoli zaczęto wprowadzać specjalne rozwiązania prawne umożliwiające skuteczniejsze karanie sprawców przemocy oraz zapewniające kobietom lepszy dostęp do edukacji, antykoncepcji i szeroko rozumianego bezpieczeństwa. Mimo że statystyki nie zmieniają się w sposób znaczący, dyskryminacja kobiet i towarzysząca jej przemoc przestała być w krajach zachodnich (mamy tu na myśli głównie Stany Zjednoczone i kraje starej Unii ) tematem tabu. W tym kierunku powinna zmierzać również sytuacja w Polsce w związku z wejściem w struktury Unii Europejskiej oraz z udziałem w organizacjach międzynarodowych, na przykład ONZ. Widać jednak wyraźnie, że od 2005 roku mamy do czynienia ze swoistego rodzaju zmianą kursu o ile na poziomie legislacyjnym Polska przyjęła antydyskryminacyjne prawo, podpisała międzynarodowe konwencje dotyczące likwidacji przemocy i dyskryminacji, o tyle na poziomie praktycznym prawo nie jest respektowane. Co więcej, elity władzy dają niejako pokaz możliwych form dyskryminacji i pozostają przy tym bezkarne przykładem może być chociażby molestowanie seksualne w szeregach Samoobrony. Temat dzisiejszej lekcji jest niezmiernie ważny, ponieważ ukazuje nam sytuacje w której kobiety SA bardzo często dyskryminowane tylko i ze względu na płeć. Przyjrzymy się bliżej w jaki sposób obraz kobiet jest ukazywany w literaturze oraz w jakich sferach życia kobiety są dyskryminowane. 1 1 Równa szkoła-edukacja wolna od dyskryminacji Ewy Majewska, Ewy Rutkowska, Małgorzata Jonczy-Adamskiej, Anna Wołosik.
Ćwiczenie 1 Baśnie i bajki Cel: Uświadomienie osobom uczestniczącym, w jaki sposób w popularnych bajkach/baśniach przekazywane są wzorce kobiecości i męskości. Przebieg ćwiczenia: Nauczyciel prosi uczniów o wymienienie najpopularniejszych bajek funkcjonujących w naszej kulturze. Zwykle w tym miejscu pojawiają się takie bajki, jak: Czerwony Kapturek, Jaś i Małgosia, Kopciuszek, Królewna Śnieżka i siedmiu krasnoludków, Śpiąca królewna. Podziel grupę na 4 mniejsze podgrupy i poproś o analizę poszczególnych bajek (każda grupa ma opracować jedna baśń) na podstawie poniższych pytań. Na kartonach papieru uczniowie udzielają odpowiedzi na poszczególne pytania: 1. Ile jest bohaterek, a ilu bohaterów pierwszo- i drugoplanowych? (Ważny podział ze względu na płeć). 2. Jakie cechy charakteru mają poszczególni bohaterowie/bohaterki, jacy są? 3. Jakie podejmują działania, jak się zachowują? 4. Czy otrzymują od dorosłych jakieś przekazy dotyczące tego, jaka powinna być dziewczynka/kobieta, jaki powinien być chłopiec/mężczyzna? Uczniowie maja na wykonanie tego zadnia 15 minut, następnie nauczyciel prosi każdą grupę o prezentację. Podsumowanie: Pytania do dyskusji Czym zajmują się dziewczynki i kobiety w poszczególnych bajkach? Komentarz: często dziewczynki zajmują się pracami domowymi lub związanymi z dbaniem o wygląd zewnętrzny, zresztą w większości bajek pojawiają się informacje dotyczące wyglądu dziewczynek i kobiet, wskazując tym samym, w jakiej sytuacji są one
wartościowymi osobami wtedy, kiedy są najpiękniejsze, np.: Lustereczko, powiedz przecie, kto jest najpiękniejszy w świecie. Co jest ważne dla dziewczynek i kobiet, co jest ich celem życiowym? Komentarz: dziewczynki są bierne, często zajmują się swoim wyglądem (Kopciuszek), nagrodą dla nich jest pojawienie się księcia, królewicza, który wybawi je z opresji (Kopciuszek, Królewna Śnieżka, Śpiąca Królewna). W Kopciuszku przy-bycie Wróżki (Matki Chrzestnej) jest nagrodą za dobre sprawowanie, a prezenty od niej suknia, pantofelki, karoca dotyczą tylko wyglądu zewnętrznego. W bajkach właściwie nie pojawiają się dziewczynki sprytne, mądre, zaradne w Jasiu i Małgosi to Jaś wymyśla, jak oznaczyć drogę do domu czy jak przechytrzyć Babę Jagę. Kto zwykle jest postacią złą, negatywną w bajce? Komentarz: kobiety macocha, zła królowa, Baba Jaga. W jaki sposób w bajkach ukazywani są chłopcy/mężczyźni? Komentarz: zaradni, sprytni, radzą sobie w trudnych sytuacjach (Jaś i Małgosia) lub po prostu pojawiają się pod koniec baśni, żeby uratować bohaterkę obudzić ze snu, odczarować po ugryzieniu zatrutego jabłka (Śpiąca królewna, Królewna Śnieżka ).Można zapytać uczennice/uczniów, czy znają jakąś popularną baśń, w której dziewczynka jest bohaterką pozytywną aktywną, zaradną, przejmującą sprawy w swoje ręce Komentarz: Gerda z Królowej śniegu ratuje brata, sama podejmuje działania ale warto przy tym zwrócić uwagę, że jest to baśń dużo mniej popularna niż wymienione powyżej bajki). W niektórych grupach może pojawić się tendencja do wymyślania na siłę baśni lub bajek z bohaterkami pozytywnymi, można je znaleźć w literaturze dla dzieci, jednak sugerujemy ponownie użyć tutaj argumentu popularności bajek i tego, ile osób je zna. Warto zwrócić uwagę na to, że pojawiające się w baśniach wizerunki dziewcząt/kobiet chłopców/mężczyzn są bardzo spójne ze sobą, w związku z tym dzieci dostają bardzo jednorodny przekaz dotyczący tego, jak powinny się zachowywać i jakie powinny być osoby obu płci. Znaczące jest także to, że w efekcie bajkowych przekazów kilkuletnie dziewczynki chcą być księżniczkami, podczas gdy marzenia chłopców dotyczące przyszłości przybierają kształt konkretnych zawodów, np. strażaka, policjanta, murarza.
Ćwiczenie 2 Zawód kobiecy zawód męski Cel: Analiza zjawiska stereotypowego związania różnych zawodów z płcią biologiczną Przebieg ćwiczenia: Uczniowie pracują w małych grupach. Ich zadaniem jest wynotowanie na arkuszu papieru zawodów typowo męskich i typowo kobiecych. Uczniowie maja wykonać to zadanie w formie tabeli, wypisując zawody w pionie. Uczniowie na wykonanie zadania mają 10 minut. Następnie grupy proszone są do prezentacji wyników. Zwykle w tym miejscu pojawiają się m.in. następujące nazwy zawodów zawody kobiece : pielęgniarka, sprzątaczka, opiekunka, nauczycielka, przedszkolanka (nauczycielka wychowania przedszkolnego), fryzjerka, ekspedientka itp.; zawody męskie : górnik, hutnik, strażak, policjant, pracownik fizyczny na budowie itp. Omówienie ćwiczenia. Podsumowanie: W dyskusji mogą pojawić się argumenty związane z tym, że kobiety mają instynkt macierzyński, w związku z tym są stworzone do opieki nad dziećmi, zarówno w życiu prywatnym, jak i zawodowym. Należy zwróćic tutaj uwagę młodzieży na to, że istnieją ludzie, którzy chętnie zajmują się dziećmi i tacy, którzy tego typu zajęć nie lubią, a podział taki nie jest związany bezpośrednio z płcią biologiczną. Z płci biologicznej wynika jedynie, że kobieta może rodzić dzieci, a mężczyzna nie, natomiast wszystkie pozostałe zajęcia są wyuczane (karmienie butelką, przewijanie, kąpanie itp.) i może się ich nauczyć każdy człowiek. A jednak w związku z płcią kulturowo-społeczną to kobietom przypisuje się wszystkie zadania, również zawody, związane z opiekowaniem się innymi ludźmi dziećmi, osobami chorymi, osobami starymi. A co z kobietami, które nie chcą mieć dzieci? Które nie lubią dzieci, nie lubią z nimi pracować? Czy przestają być wtedy kobietami? Z kolei w przypadku zawodów męskich pojawiają się argumenty dotyczące siły fizycznej czy odwagi związanej z wykonywaniem zawodów uznawanych za typowo męskie. Oczywiście statystycznie większość mężczyzn jest silniejsza od większości kobiet (co wynika z faktu, że mężczyźni mają więcej tkanki mięśniowej). Ale jednocześnie bycie osobą silną/słabą, wysoką i dobrze zbudowaną bądź niską i drobną nie jest związane z płcią biologiczną, w związku z
tym znowu nie można przypisywać takich cech tylko jednej płci. Tak właśnie funkcjonują stereotypy związane z płcią uznają za naturalne i związane z płcią biologiczną pewne cechy, które w rzeczywistości wynikają z obrazu kobiecości i męskości w naszej kulturze, z socjalizacji płciowej. Czy mężczyzna, który jest drobnej budowy i nie jest osobą odważną, przestaje być mężczyzną? W dyskusji z młodzieżą należy podkreślić także, że zawody uważane za kobiece są bardzo słabo płatne, natomiast te uważane za męskie wręcz przeciwnie. Należy zwrócić uwagę młodzieży na to, które grupy zawodowe traktuje się poważniej np. w sytuacji strajku górników czy pielęgniarki? Jak wyglądają takie protesty? Jakich argumentów używają te grupy zawodowe?