Cyfryzacja radiofonii naziemnej

Cyfryzacja radiofonii naziemnej Październik 2014 r.

Spis treści Wykaz skrótów i pojęć...3 1. Wstęp...4 2. Przebieg procesu cyfryzacji radiofonii na świecie...5 2.1. Przebieg procesu cyfryzacji...5 2.2. Rezultaty procesu cyfryzacji... 14 2.3. Podstawy prawne... 20 2.4. Wsparcie rządowe... 24 2.5. Kampania informacyjna... 28 2.6. Oferta programowa... 32 2.7. Trudności związane z cyfryzacją radia... 36 3. Proces cyfryzacji radiofonii w Polsce... 40 3.1. Analiza podstaw formalnych cyfryzacji radia w Polsce... 40 3.2. Aktualny stan wdrażania... 44 3.3. Opinia na temat procesu cyfryzacji... 47 3.3.1. Zwolennicy cyfryzacji radiofonii naziemnej w oparciu o technikę DAB+... 47 3.3.2. Przeciwnicy cyfryzacji radiofonii naziemnej w oparciu o technikę DAB+... 51 3.3.3. Opinia słuchaczy... 57 3.3.4. Podsumowanie opinii na temat procesu cyfryzacji... 57 3.4. Dostępność odbiorników... 59 3.5. Projektowane koszty procesu cyfryzacji radia w Polsce... 64 3.5.1. Koszty zakupu odbiorników... 64 3.5.2. Koszty nadawców... 70 3.5.3. Koszty budżetu państwa... 76 3.5.4. Podsumowanie projektowanych kosztów procesu cyfryzacji radia w Polsce... 78 3.5.5. Analiza SWOT dla procesu cyfryzacji radiofonii naziemnej w Polsce... 79 4. Rekomendacje w zakresie harmonogramu dalszych działań... 81 5. Metodologia badań... 87 Spis rysunków, map, wykresów i tabel... 90 Spis rysunków... 90 Spis map... 90 Spis wykresów... 90 Spis tabel... 90 2

Wykaz skrótów i pojęć Termin Allotment b.d. DAB DAB+ Konwersja KRRiT MAiC Multipleks n.d. Simulcast Switch-off Switchover UKE Znaczenie Obszar wykorzystywania lub rezerwacji częstotliwości Brak danych Skrót z ang. od Digital Audio Broadcasting, technika pozwalająca nadawać programy radiowe w formie cyfrowej Technika pozwalająca nadawać programy radiowe w formie cyfrowej, będąca następcą techniki DAB Proces przejścia z nadawania / odbioru w techniki analogowej na cyfrową Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji Ministerstwo Administracji i Cyfryzacji Strumień danych cyfrowych składających się z programów telewizyjnych lub radiowych oraz usług dodatkowych, przesyłany w jednym kanale Nie dotyczy Równoległa emisja tych samych programów w systemie analogowym i cyfrowym Wyłączenie emisji analogowej Proces przejścia z nadawania w techniki analogowej na cyfrową zakończony wyłączeniem emisji analogowej Urząd Komunikacji Elektronicznej 3

1. Wstęp Historia transmisji na falach radiowych w Polsce liczy już blisko 90 lat. W ciągu tego okresu dwukrotne przechodziliśmy przez zmianę w sposobie odbioru programu radiowego: w latach 60 XX wieku nastąpiło przejście z radiofonii długo- i średniofalowej AM do radiofonii ultrakrótkofalowej FM, a z końcem XX wieku przejście z dolnego na górne pasmo UKF. W 2013 r. wzorem wielu krajów (przede wszystkim europejskich) zapoczątkowany został w Polsce proces kolejnej zmiany: cyfryzacja radiofonii naziemnej w oparciu o technikę DAB+. Proces cyfryzacji radiofonii wynika z ograniczonych możliwości rozwoju techniki analogowej, przede wszystkim w zakresie tworzenia nowych programów o zasięgu ogólnokrajowym. Technika DAB oraz jej ulepszona wersja DAB+ oferuje możliwość znaczącego zwiększenia liczby programów o pełnym zasięgu ogólnokrajowym, nadawanych tańszym kosztem oraz w wysokiej jakości dźwięku, a także uzupełnionych o dodatkowe usługi. Jednak cyfryzacja radia wiąże się z koniecznością poniesienia dodatkowych kosztów przez nadawców radiowych, wynikających z równoczesnego nadawania w formacie analogowym i cyfrowym w okresie przejściowym (okres ten nazywany jest simulcastem). Ponadto świadomość potencjalnych korzyści wynikających z cyfryzacji radiofonii nie jest rozpowszechniona wśród słuchaczy radia, a dodatkowo proces ten będzie wymagał od nich wymiany posiadanych odbiorników. Celem niniejszej ekspertyzy jest przedstawienie zagranicznych doświadczeń w zakresie cyfryzacji radiofonii naziemnej oraz inicjatyw, które w tym obszarze zostały dotychczas podjęte w Polsce. Przedstawione w niej zostały także opinie poszczególnych interesariuszy dotyczące procesu cyfryzacji w Polsce oraz rekomendacje w zakresie dalszego planu działań. Dokument zawiera pięć rozdziałów. Rozdział drugi poświęcony jest przebiegowi procesu cyfryzacji radiofonii na świecie, obejmujący swym zakresem zestawienie najważniejszych wydarzeń, opis dotychczasowych rezultatów, aspektów prawnych, zakresu wsparcia ze strony rządów, zastosowanych kampanii informacyjnych, ofert programowych oraz napotkanych trudności związanych z cyfryzacją radiofonii. Rozdział trzeci zawiera przedstawienie procesu cyfryzacji radiofonii w Polsce: analizę podstaw formalnych, opis aktualnego stanu wdrażania, opinie interesariuszy na temat procesu cyfryzacji, opis dostępności odbiorników cyfrowych na rynku krajowym oraz estymację kosztów cyfryzacji radia w Polsce. Rozdział czwarty to spis rekomendacji w zakresie dalszego planu działań. W rozdziale piątym zamieszczony został opis przyjętej na potrzeby sporządzenia ekspertyzy metodyki prac projektowych. 4

2. Przebieg procesu cyfryzacji radiofonii na świecie Wstęp Proces cyfryzacji radiofonii jest obecnie na różnych etapach zaawansowania w zależności od państwa. Niniejsza część raportu zawiera analizę państw UE (Austria, Chorwacja, Czechy, Włochy, Hiszpania, Holandia, Niemcy, Wielka Brytania) oraz Australii, Norwegii i Szwajcarii. Spośród analizowanych państw, w części radiofonia cyfrowa nadal jest w fazie testów, w innych zaś proces cyfryzacji jest już znacznie bardziej zaawansowany. Należy jednak podkreślić, iż początkowy etap procesu cyfryzacji w wielu analizowanych państwach skutkuje ograniczoną liczbą danych związanych z jej końcowymi etapami takimi, jak np. koszt kampanii informacyjnej. Analizując przebieg procesu cyfryzacji radiofonii na świecie należy wziąć pod uwagę szereg uwarunkowań lokalnych, które wpływają na ten proces. Poszczególne państwa różnią się pod wieloma względami, takimi jak m.in: Szerokość oferty stacji analogowych Struktura rynku radiowego (udział stacji publicznych i komercyjnych) Powierzchnia kraju Populacja kraju oraz gęstość zaludnienia Stopień zamożności mieszkańców Uwarunkowania przestrzenne (np. górzystość). Występujące rozbieżności miedzy krajami powodują, iż porównywalność pewnych aspektów związanych z procesem cyfryzacji radiofonii między nimi jest mocno utrudniona. Przykładowo, koszt budowy infrastruktury technicznej w kraju górzystym o stosunkowo małej gęstości zaludnienia, takim jak np. Norwegia będzie znacznie wyższy od kosztu takiej inwestycji w kraju nizinnym o wysokiej gęstości zaludnienia, jak np. Holandia (nawet w przypadku przeliczenia na liczbę mieszkańców czy powierzchni kraju). Niniejszy rozdział przedstawia przebieg, a następnie efekty (te, które można już zmierzyć) procesu cyfryzacji, uwarunkowania prawne tego procesu, systemy wsparcia rządowego, prowadzone kampanie informacyjne oraz napotkane trudności w analizowanych państwach. 2.1. Przebieg procesu cyfryzacji Prace nad techniką DAB (Digital Audio Broadcasting) były prowadzone w ramach europejskich programów badawczych począwszy od lat 80-tych. Pierwsze próbne pokazy i testy nowej usługi odbywały się w latach 1985-1995, a pierwszym kanałem na stałe nadającym w formacie DAB był norweski państwowy kanał NRK Klassisk, uruchomiony w 1995 roku. Rok 2007 przyniósł rozpoczęcie wdrażania w niektórych krajach unowocześnionej wersji standardu DAB o nazwie DAB+ (Digital Audio Broadcasting +), który różni się od tradycyjnego formatu DAB sposobem kodowania dźwięku oraz zmniejszoną ilością błędów (braków) w transmisji. Dodatkową zaletą DAB+ jest to, iż pozwala na nadawanie 2,5 razy większej liczby programów radiowych niż ma to miejsce w przypadku DAB. 5

Mapa 1. Etapy wdrażania radiofonii cyfrowej na świecie Państwa, w których uruchomiono radio DAB / DAB+ / DMB Państwa, w których uruchomiono testy radia DAB / DAB+ / DMB Państwa zainteresowane uruchomieniem radia DAB / DAB+ / DMB Źródło: www.worlddab.org DAB i DAB+ znajdują się w centrum zainteresowania niniejszego opracowania, ponieważ są technikami dominującymi zarówno w Europie, jak i w grupie krajów znajdujących się w wybranej dla Polski grupie porównawczej. Oprócz nich istnieją też inne standardy umożliwiające przesyłanie sygnału radiowego, m.in. DMB (Digital Media Broadcasting), niemniej żaden z nich nie osiągnął takiej popularności, jak DAB i DAB+. Stany Zjednoczone nie są zainteresowane rozwijaniem na swoim terytorium sieci DAB/DAB+ z uwagi na rozwój własnej techniki cyfrowego radia o nazwie HD Radio. Technika HD Radio jest stworzonym przez amerykańską firmę ibiquity standardem transmisji radia cyfrowego, różniącym się od DAB m.in. sposobem kompresji dźwięku. Różnice te nie tworzą jednak zasadniczej różnicy między DAB/DAB+ a HD Radio dla odbiorcy. Decyzja o wyborze techniki HD Radio została podjęta przez amerykańską Federalną Komisję ds. Komunikacji (Federal Communications Commission). Technika DAB (pasmo L) ma bowiem w Stanach Zjednoczonych zastosowanie militarne i jest wyłączona z użytku cywilnego. 6

Mapa 2. Etapy wdrażania radiofonii cyfrowej w Europie Państwa, w których uruchomiono radio DAB / DAB+ / DMB Państwa, w których uruchomiono testy radia DAB / DAB+ / DMB Państwa zainteresowane uruchomieniem radia DAB / DAB+ / DMB Źródło: www.worlddab.org Powyżej przedstawiono mapę Europy wskazującą stopień zaawansowania w obszarze wprowadzania cyfrowego radia w regionie. Należy zaznaczyć, że państwa oznaczone jako te, w których uruchomiono radio DAB/DAB+/DMB to wszystkie państwa mające kanały stale nadające w jednej z tych techniki, przy czym ich zasięg może znacząco różnić się pomiędzy poszczególnymi państwami. Przykładem są kraje z pokryciem swojego terytorium usługami cyfrowymi w 80-100% (Szwajcaria, Niemcy, Norwegia i inne) jak i te, które pokrywają zasięgiem radia cyfrowego 1-5% swojego terytorium (Polska). 7

Tabela 1. Wdrażanie radia cyfrowego w analizowanych krajach Kraj Etap Data rozpoczęcia Data rozpoczęcia testów wdrażania Australia Wdrażanie i testy 1998 (DAB) 2007 (DAB+) 2009 (DAB+) Austria Testy 1999 (DAB) 2014 (DAB+) - planowane Chorwacja Zakończone testy 1997 (DAB) b.d. Czechy Wdrażanie 2007 (DAB i DAB+) 2009 (DAB i DAB+) Hiszpania Wdrażanie i testy 1998 (DAB) 2000 (DAB) Holandia Wdrażanie i testy 2014 (DMB) 2013 (DAB+) Niemcy Wdrażanie 1995 (DAB) 1999 (DAB) 2007 (DAB+) 2011 (DAB+) Norwegia Wdrażanie i testy b.d. 1995 (DAB) 2013 (DAB+) Szwajcaria Wdrażanie i testy 1999 (DAB) 1999 (DAB) 2008 (DAB+) 2009 (DAB+) Wielka Brytania Wdrażanie i testy 1990 (DAB) 1995 (DAB) Włochy Wdrażanie i testy 2005 (DAB) 2007 (DAB+) 2012 (DAB+) Źródła: http://www.digitalradioplus.com.au/index.cfm?page_id=1003 (Australia), www.worlddab.org oraz Communications Report 2013 (wydawany przez RTR) rozdział 5.3 (Austria), http://www.ramonmillan.com/tutoriales/radiodigital.php (Hiszpania), http://www.kef-online.de/inhalte/bericht16/kef_16bericht.pdf s.113 i 121 (Niemcy), http://www.regjeringen.no/nb/dep/kud/dok/regpubl/stmeld/2006-2007/stmeld-nr-30-2006-2007-/14.html?id=466447, http://radiomagonline.com/digital_radio/new_norwegian_radio_station_causes_run_on_dab_receivers_1010/ (Norwegia), http://web.archive.org/web/20041201042151/http://www.bbc.co.uk/rd/milestones/1990s.shtml http://www.a516digital.com/2014/06/introduction-of-dab-welcomed-by-radio.html (Wielka Brytania), informacje pozyskane od ekspertów Deloitte (Chorwacja, Niemcy) Poniżej przedstawiono etapy wdrażania radia cyfrowego w poszczególnych krajach oraz zastosowane techniki. Australia Testy cyfrowego radia w technice DAB rozpoczęły się w 1998 roku. DAB zostało jednak wyparte przez DAB+, którego testy rozpoczęto w 2007 roku, a szerzej wdrożono w 2009 roku. Aktualnie, usługi DAB+ są dostępne na terenie pięciu miast w Australii Perth, Adelaide, Melbourne, Sydney i Brisbane. Dodatkowo, na terenie dwóch miast DAB+ udostępniany jest w formie testowej Darwin i Canberra. Austria Cyfrowe radio w Austrii jest na bardzo wczesnym etapie rozwoju. Pierwsze testy w technice DAB+ były zaplanowane na drugi kwartał 2014 roku, aczkolwiek nie ma dostępnych informacji potwierdzających faktyczne odbycie się tych testów. Chorwacja Na terenie Chorwacji pierwsze testy cyfrowego radia DAB odbyły się w 1997 roku oraz w latach 2010-2011. Po zakończonych sukcesem testach, które potwierdziły gotowość do wdrożenia cyfrowego radia, nie nastąpiło jednak jego wdrożenie z uwagi na nikłe zainteresowanie sektora prywatnego. Wg planu działań na 2013 rok Hrvatska Regulatorna Agencija za Mrežne Djelatnosti (HAKOM, Chorwacki Organ Regulacyjny dla Branż Sieciowych) miała przeprowadzić dyskusję nad perspektywami wprowadzenia radia cyfrowego w Chorwacji. Jednakże, temat nie został podjęty i dyskusja się nie odbyła. 8

Czechy W Czechach rozpoczęto testy cyfrowego radia w 2007 roku, równolegle w technikach DAB i DAB+. Aktualnie, w ofercie programowej czeskich nadawców dostępne są 3 programy DAB i 2 programy DAB+. Hiszpania Testy radia cyfrowego DAB rozpoczęły się w 1998 roku i w 2002 roku ta usługa docierała już do ponad połowy populacji. Obecnie radio cyfrowe dociera jednak jedynie do 20% mieszkańców kraju, redukcja zasięgu związana jest ze zmianą techniki z DAB na DAB+ 1. W czerwcu 2011 roku Rada Ministrów zaaprobowała plan cyfryzacji dla nadawców naziemnych, który zakłada szeroko zakrojone aktywności stymulujące przechodzenie z DAB na DAB+, m.in. zmniejszenie dostępności usług radia cyfrowego w formacie DAB, elastyczność w stosunku do nadawców chcących przejść na DAB+, działania informacyjne nt. DAB+, testy DAB+ i studium wykonalności wyznaczenia daty wyłączenia radia analogowego. Holandia W Holandii pierwsze stacje radiowe nadające w technice cyfrowej uruchomiono w 2004 roku. W drugiej połowie 2013 roku rozpoczęto proces przejścia z nadawania w technice DAB na technikę DAB+. Na początku 2014 roku holenderski nadawca publiczny NPO zwiększył zasięg nadawanych przez siebie cyfrowych stacji radiowych, z dostępności na poziomie 70% mieszkańców kraju do poziomu 95% mieszkańców. W drugiej połowie 2014 roku oraz w 2015 roku planowane są dalsze inwestycje w infrastrukturę techniczną mające na celu umożliwienie odbioru radia cyfrowego wewnątrz pomieszczeń na terenie całego terytorium Holandii. Niemcy Historia radia cyfrowego w Niemczech rozpoczyna się wraz z pierwszymi testami DAB w 1995 roku. Począwszy od roku 2007 dystrybuowane są fundusze na wspieranie usług w formacie DAB+ i od 2011 roku te usługi są szeroko dostępne. Planowana jest dalsza bliska współpraca koordynatorów inicjatyw propagujących cyfrowe radio (zarówno tych kierowanych do odbiorców, jak i do nadawców), w celu zwiększenia penetracji rynku do końca 2014 roku. Norwegia Pierwszy kanał w technice DAB uruchomiono w 1995 roku i był to pierwszy nadający w trybie ciągłym kanał DAB na świecie. Aktualnie w Norwegii ok. 99,5% populacji ma dostęp do usług radia cyfrowego świadczonego w technice DAB lub DAB+. Budowa kompletnej infrastruktury niezbędnej do nadawania w technikach cyfrowych wyprzedza harmonogram i powinna być skończona w 2014 roku. Szwajcaria Testy cyfrowego radia DAB rozpoczęto w 1999 roku. Aktualnie stosowana technika (DAB+) została wprowadzona w formie testów w 2008 roku, a następnie szerzej wdrożona w 2009 roku. Usługi radiowe DAB+ są dostępne dla 94% populacji. Ponadto, Szwajcaria jest pionierem w rozwoju systemów re-transmisji sygnału DAB/DAB+ w tunelach w sytuacjach kryzysowych. Aktualnie 8 tuneli obsługuje tę technikę, docelowo ich liczba ma się zwiększyć do 200. Wielka Brytania Pierwsze testy radia DAB odbyły się w 1990 roku, a jego szersze wdrożenie miało miejsce w 1995 roku. Aktualnie szeroko dostępną techniką jest DAB, ale trwają rozmowy nad przygotowaniem do wdrożenia następnej generacji radia cyfrowego DAB+. 1 http://www.worlddab.org/country-information/spain 9

Włochy Testy radia cyfrowego opartego o technikę DAB rozpoczęły się w 2005 roku, a 2 lata później rozpoczęto testowanie radia w technice DAB+. W 2008 roku testy obejmowały już technikę DAB, DAB+, DMB i usługi radia graficznego (usługi przesyłania obrazu równolegle do sygnału radiowego). Aktualnie dostępne są przede wszystkim usługi cyfrowego radia świadczone w technice DAB+. Tabela 2. Aktualnie używane techniki radia cyfrowego w analizowanych krajach Kraj Technika Komentarz Australia DAB+ Austria n.d. Planowane są testy DAB+ w 2014, ale nie ma potwierdzenia, że faktycznie się odbyły Chorwacja DAB Zakończone testy DAB Czechy Hiszpania Holandia Niemcy Norwegia Szwajcaria Wielka Brytania Włochy DAB i DAB+ DAB i DAB+ DAB+ i DMB DAB i DAB+ DAB i DAB+ DAB+ DAB DAB+ i DMB DAB jest wygaszany na rzecz DAB+ W 2017 planowane jest całkowite przejście na DAB+ Planowane jest wdrożenie DAB+ Źródła: www.worlddab.org oraz http://www.acma.gov.au/industry/broadcast/spectrum-for-broadcasting/broadcastplanning/digital-radio-1 (Australia), http://www.a516digital.com/2014/06/introduction-of-dab-welcomed-by-radio.html (Wielka Brytania), informacje pozyskane od ekspertów Deloitte (Chorwacja) Obecnie w Europie dominującą techniką radia cyfrowego jest DAB+, co wydaje się być naturalnym następstwem wcześniejszej popularności standardu DAB. Począwszy od 2007 roku, technika DAB+ jest sukcesywnie wdrażana w większości krajów, które wcześniej używały techniki DAB. Format DAB+ jest także adaptowany przez kraje, które wcześniej nie posiadały działających cyfrowych rozgłośni radiowych, a zdecydowały się na wdrożenie na swoim terytorium usług radia cyfrowego. 10

Tabela 3. Projektowane terminy wyłączenia radia analogowego w analizowanych krajach Kraj Australia Austria Chorwacja Czechy Hiszpania Holandia Niemcy Projektowany termin wyłączenia radia analogowego Nie określono Nie określono Nie określono Nie określono Nie określono Nie określono Nie określono Norwegia Styczeń 2017 Szwajcaria Wielka Brytania Włochy Nie określono Nie określono Nie określono Komentarz Każdy nadawca, który zobowiązał się do przejścia na nadawanie cyfrowe dostał licencję na nadawanie analogowe do 2025 roku, dlatego ta data może być odczytywana jako planowana / potencjalna data wyłączenia radia analogowego W nieoficjalnych doniesieniach rok 2023 jest uważany za możliwą datę wyłączenia radia analogowego Data wyłączenia radia analogowego nie jest wyznaczona, ponieważ w środowisku decydentów nie ma jasności, co do tego, która technika nadawania cyfrowego zdobędzie największą popularność Data ta zostanie dotrzymana po spełnieniu określonych warunków. Trwają prace nad określeniem warunków, po spełnieniu których będzie można dokonać wyłączenia radia analogowego. Data wyłączenia zostanie określona po spełnieniu pewnych warunków. Źródła: www.worlddab.org, http://www.acma.gov.au/industry/broadcast/spectrum-for-broadcasting/broadcast-planning/digitalradio-1 (Australia), http://radiomagonline.com/digital_radio/dab_future_czech_republic_0515/ (Czechy), http://www.garfors.com/2011/02/norway-switches-off-fm.html (Norwegia), https://tech.ebu.ch/jahia/site/tech/cache/offonce/news/digital-radio-summit-50-is-the-magic-n-13feb14 (Wielka Brytania), informacje uzyskane od austriackiego organu odpowiedzialnego za cyfryzację radia (Rundfunk und Telekom Regulierungs), informacje uzyskane od ekspertów Deloitte (Chorwacja, Niemcy) Wśród krajów wybranych do grupy porównawczej jedynie Norwegia określiła datę wyłączenia radia analogowego (switch-off). Wytłumaczenia takiego stanu rzeczy należy szukać wśród dwóch zasadniczych przyczyn: Niskie zaawansowanie rozwoju infrastruktury radia cyfrowego lub jej brak (np. Polska, Austria, Chorwacja, Australia) Brak szerokiego przekonania odnośnie słuszności wyboru DAB / DAB+ jako wiodącej techniki radia cyfrowego (np. Niemcy). Na tym tle wyjątkami są Norwegia i Wielka Brytania. Rząd Norwegii wyznaczył datę wyłączenia radia analogowego na styczeń 2017 roku. Aby doszło tam do wyłączenia radia analogowego muszą być spełnione wyznaczone wcześniej warunki, m.in. osiągnięcie odpowiedniego pokrycia sygnałem cyfrowym i osiągnięcie określonego udziału w rynku przez radio cyfrowe (szerszy opis w ramce poniżej pt. Studium przypadku: wyłączenie radia analogowego w Norwegii). 11

2 Studium przypadku: wyłączenie radia analogowego w Norwegii Norwegia jest pionierem na rynku usług radia cyfrowego. Na jej terenie w 1995 roku uruchomiono pierwszą stację stale nadającą swój program w standardzie DAB (stacja NRK Klassisk). W kolejnych latach Norwegia rozbudowywała infrastrukturę niezbędną do nadawania radia w technice DAB i w 2014 roku jako pierwsza osiągnęła niemal pełne (99,5%) pokrycie swojego terytorium zasięgiem sygnału radia cyfrowego. Wyłączenie sieci radia analogowego, decyzją rządu centralnego, zostało wyznaczone na styczeń 2017 roku. Niemniej jednak, wykonanie tej decyzji zostało uzależnione od spełnienia czterech warunków. Dwa są warunkami koniecznymi (ich niespełnienie spowoduje anulowanie decyzji o wyłączeniu radia analogowego), a dwa warunkami dodatkowymi (ich niespełnienie powoduje opóźnienie wyłączenia radia analogowego do roku 2019). Warunki konieczne: 1) Zasięg przed 2015 rokiem publiczny norweski nadawca NWK musi pokryć swoim zasięgiem 99,5% terytorium kraju, a komercyjni nadawcy muszą docierać ze swoim sygnałem do 90% populacji 2) Wartość dodana dla słuchaczy musi istnieć wartość dodana dla odbiorców radia, zarówno w kontekście dostępności treści, jak również jakości nadawanej usługi (user experience) Warunki dodatkowe: 3) Udział w rynku przed 2015 rokiem 50% słuchaczy radia musi codziennie słuchać radia cyfrowego (obecnie ten wskaźnik wynosi 45%). Nie oznacza to, w przeciwieństwie do wymagań w Wielkiej Brytanii, że radio cyfrowe musi osiągnąć 50% udział w rynku, lecz musi być to realny zasięg w 50% (50% populacji, do której dociera sygnał powinna słuchać radia cyfrowego) 4) Rozwiązania samochodowe przed 2015 rokiem muszą być dostępne na rynku, sprawdzone i w umiarkowanych cenach, rozwiązania (adaptery) pozwalające przystosować samochodowe radia analogowe do obioru radia cyfrowego. Ponadto, w połowie norweskich miast musi być świadczona usługa instalacji takich adapterów. Do tej pory budowa odpowiedniej infrastruktury wyprzedza harmonogram, dlatego warunek dotyczący zasięgu najprawdopodobniej zostanie spełniony. Podobnie warunek wartości dodanej dla słuchaczy, gdyż jego spełnienie wynika jedynie z wykorzystania możliwości samej techniki (lepsza jakość dźwięku i możliwość zwiększenia liczby stacji radiowych w dostępnym paśmie). Największa niepewność dotyczy warunku trzeciego, gdyż jego spełnienie wymaga przekonania słuchaczy do przejścia na słuchanie radia nadawanego w technice cyfrowej. Warunek czwarty wydaje się być najprostszym do spełnienia, gdyż podobne adaptery są z powodzeniem sprzedawane w Wielkiej Brytanii i innych krajach, a ich montażu można dokonać samodzielnie, w związku z czym prawdopodobnie każdy warsztat samochodowy będzie mógł świadczyć podobne usługi. W Wielkiej Brytanii data wyłączenia nie jest wprost określona, aczkolwiek istnieją pewne warunki, po których spełnieniu ma ona zostać wyznaczona. Są to: osiągnięcie 50% udziału radia cyfrowego 3 w ogólnej liczbie godzin słuchanego radia (aktualnie jest to 35,6%) osiągnięcie pokrycia sygnałem cyfrowym terytorium Wielkiej Brytanii równego pokryciu sygnałem analogowym. W 2013 roku rząd Wielkiej Brytanii poinformował, iż mierzone wartości wskaźników nie pozwalają jeszcze na określenie daty wyłączenia radia analogowego. Nadawcy komercyjni wspierający proces cyfryzacji radia w Wielkiej Brytanii chcieliby, by datą wyłączenia był rok 2018 4. 2 Źródło: http://www.worlddab.org/country-information/norway 3 Chodzi o słuchalność każdego rodzaju radia, które nie jest radiem analogowym; zatem nie tylko w standardzie DAB. 4 https://www.gov.uk/government/speeches/go-digital-conference-16-december-2013-check-against-delivery, http://www.theguardian.com/media/2013/nov/29/ed-vaizey-delays-digital-radio-switchover-date 12

Studium przypadku: testy wyłączenia radia analogowego w Bath (Wielka Brytania) 5 Interesującymi z punktu widzenia przyszłych wdrożeń techniki radia cyfrowego są testy, jakie zostały przeprowadzone na zlecenie brytyjskiego Ministerstwa Kultury, Mediów i Sportu w mieście Bath oraz jego otoczeniu w latach 2012 i 2013. Testy zostały zaprojektowane w celu odtworzenia sytuacji przyspieszonej konwersji z odbioru radia analogowego na radio cyfrowe w gospodarstwach domowych znajdujących się na badanym obszarze wraz z wyłączeniem radia analogowego. Badanie miało na celu zidentyfikowanie potencjalnych barier i trudności w konwersji na radio cyfrowe wśród słuchaczy radia analogowego. Szczególną uwagę zwrócono na grupę zdefiniowaną jako osoby wymagające wzmożonej troski, tj. osoby starsze i z różnego rodzaju niepełnosprawnościami. Szczegółowe cele badania obejmowały: 1) Ocenę wpływu konwersji na zachowania konsumenckie słuchaczy radia 2) Poznanie charakteru i skali potencjalnych trudności związanych z instalacją i używaniem nowych odbiorników (z uwzględnieniem zestawów samochodowych) 3) Poznanie i zmierzenie potencjalnych korzyści związanych z wprowadzeniem radia cyfrowego oraz zbadanie postaw wobec cyfrowego radia i zrozumienia idei cyfrowych usług radiowych przez słuchaczy 4) Zidentyfikowanie barier koniecznych do usunięcia przed konwersją oraz zmierzenie zadowolenia słuchaczy z usług cyfrowego radia Rezultatem testów było opracowanie zestawu rekomendacji dla wdrożenia radia cyfrowego w Wielkiej Brytanii. Co do zasady badacze uznali, iż proces przechodzenia na nadawanie radia w technikach cyfrowych powinien odbywać się analogicznie do procesu przechodzenia na telewizję cyfrową. Bardziej szczegółowe rekomendacje to: 1) Przeprowadzenie akcji informacyjnej na temat radia cyfrowego, przełączenia między radiem analogowym a cyfrowym, włącznie z wytłumaczeniem, dlaczego taka zmiana się odbywa, oraz daniem odbiorcom odpowiedniego czasu na przygotowanie się do niej 2) Wsparcie finansowe w wymianie odbiorników powinno być częścią kampanii przełączania na radio cyfrowe. Zostało to uznane za bardzo istotne dla grupy osób wymagających wzmożonej troski 3) Zapewnienie bezpośredniego wsparcia asystentów dla odbiorców z grupy osób wymagających wzmożonej troski. Pomoc powinna obejmować przeszkolenie z korzystania z radia cyfrowego oraz wsparcie w pokonaniu ew. dodatkowych trudności związanych z przełączeniem na radio cyfrowe Ponadto, w efekcie badania ustalono następujący podział gospodarstw domowych, ze względu na ich świadomość idei cyfrowego radia, postawę wobec cyfrowego radia i doświadczenia z korzystania z niego: A. Entuzjastyczny konwertyta w trakcie pre-testów reprezentanci tej grupy wnosili nieznaczną ilość uwag, nie doświadczali też istotnych problemów związanych z konwersją oraz używaniem cyfrowych odbiorników radiowych. Ogółem wysoko oceniali swoje doświadczenia ze słuchania cyfrowego radia (w szczególności młodsi członkowie gospodarstw domowych) oraz słuchali radia częściej niż przed konwersją. Wniosek: Entuzjastyczni konwertyci nie muszą być przedmiotem troski organów przeprowadzających konwersję, ponieważ są do niej pozytywnie nastawieni i są w stanie samodzielnie przejść proces konwersji. B. Niechętny konwertyta reprezentanci tej grupy mieli pewne obawy związane z konwersją, często wynikające z silnej pozycji tradycyjnego, analogowego radia w ich gospodarstwie domowym w stosunku do innych mediów. Generalnie, zmieniali zdanie po konwersji i wyrażali się pozytywnie o cyfrowych usługach radiowych. Wniosek: Ta grupa może początkowo opierać się pomysłom konwersji, ale ich opinia na temat cyfrowego radia powinna się zmienić w trakcie tego procesu. 5 Źródło: Raport GO Digital Trial: Measuring the impact of radio switchover on consumers (https://www.gov.uk/government/uploads/system/uploads/attachment_data/file/206694/130607_- _Go_Digital_Report Final.docx_1_.pdf) 13

C. Niedoinformowany konwertyta na etapie pre-testów ta grupa miała bardzo małą wiedzę na temat konwersji i idei radia cyfrowego. Po konwersji reprezentanci tej grupy wyrażali bardzo pozytywne opinie o samym procesie konwersji, jak również o całej idei radia cyfrowego. Wniosek: Grupa niedoinformowanych konwertytów powinna być przedmiotem pewnej uwagi w procesie wdrażania radia cyfrowego, ponieważ nie będą oni aktywnie poszukiwać informacji na temat konwersji i radia cyfrowego, przez co ich całościowe doświadczenie z konwersji może być bardzo negatywne. Zaangażowanie tej grupy wymaga jasnego języka oraz odpowiednio precyzyjnie skierowanej akcji marketingowej w celu zwiększenia świadomości na temat konwersji oraz jej skutków. D. Niedoinformowany nieporadny w skład tej grupy wchodziły przede wszystkim osoby starsze, które wymagały wsparcia w procesie konwersji na radio cyfrowe. Ich wiedza na temat radia cyfrowego była niewielka, aczkolwiek nie opierali się edukacji w tym temacie. Finalnie, ich doświadczenie z konwersji i słuchania radia cyfrowego było pozytywne, niemniej wymagali wsparcia na każdym etapie wdrażania radia cyfrowego. Wniosek: Ta grupa wymaga szczególnej uwagi ze strony wdrażających radio cyfrowe. Najczęstsze problemy dotykające jej reprezentantów dotyczą technicznej strony używania odbiorników cyfrowych. Organ odpowiedzialny za wdrożenie radia cyfrowego powinien rozważyć zapewnienie pomocy dla tych reprezentantów grupy, którzy nie mogą liczyć na pomoc bliskich, w szczególności w technicznym przeszkoleniu z używania radia cyfrowego. Podsumowanie Nadawanie usług radia cyfrowego w oparciu o technikę DAB/DAB+ rozwija się przede wszystkim w Europie i Australii, a także we wschodniej Azji (m.in. Chiny, Korea Południowa, Hong Kong) oraz w Afryce (Ghana). Stany Zjednoczone używają własnego, odrębnego standardu radia cyfrowego (HD Radio). W grupie porównawczej (Australia, Austria, Chorwacja, Czechy, Hiszpania, Holandia, Niemcy, Norwegia, Szwajcaria, Wielka Brytania oraz Włochy), spośród 11 państw: o 8 państw wdraża usługi radia cyfrowego o 8 państw używa standardu DAB+ łącznie z innym standardem radia cyfrowego (DAB, DMB i inne), z czego 3 używają wyłącznie standardu DAB+ (Australia, Niemcy i Szwajcaria) o 6 państw rozpoczęło wdrażanie radia cyfrowego w standardzie DAB+ w ciągu ostatnich 5 lat (Australia, Czechy, Włochy, Holandia, Niemcy i Szwajcaria) o Jedno państwo ma ustaloną datę wyłączenia radia analogowego (2017 rok, Norwegia), która zostanie dotrzymana po spełnieniu określonych warunków. 2.2. Rezultaty procesu cyfryzacji Głównymi wskaźnikami, które częściowo obrazują stan wdrożenia procesu cyfryzacji radia w danym kraju są: procentowy udział kraju pokryty zasięgiem (zasięg techniczny) oraz procent ludności mieszkający na obszarze pokrytym zasięgiem. Wskaźniki te są ze sobą w pewnym stopniu skorelowane, jednak w niektórych krajach mogą od siebie znacząco odbiegać. Dla przykładu, w Australii większość populacji kraju zamieszkuje niewielki obszar, który w znacznej części pokryty jest zasięgiem radia cyfrowego. Sytuacja ta prowadzi do tego, iż zasięg techniczny równy 0,4% powierzchni Australii pozwala dotrzeć do 64% mieszkańców tego kraju. 14

Mapa 3. Zasięg radia w technice cyfrowej Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych WorldDAB Obecnie największy zasięg radiofonii w technice cyfrowej osiągnięty został w Norwegii, gdzie według danych WorldDAB, 99,5% populacji jest w jej zasięgu. Norwegowie, oprócz zapewnienia dostępności do radia w technice DAB+ na terenie niemal całego kraju, zainwestowali również w nadajniki, dzięki którym sygnał radiowy jest dostępny w większości tuneli drogowych. Kraje, w których radio w technice cyfrowej dociera do ponad 90 procent obywateli to, oprócz Norwegii: Holandia, Wielka Brytania, Szwajcaria i Niemcy. Tabela poniżej zawiera zestawienie zasięgu technicznego radia cyfrowego oraz odsetka populacji w jego zasięgu w analizowanych krajach. Tabela 4. Zasięg radiofonii cyfrowej w analizowanych krajach Kraj Zasięg techniczny Liczba osób w zasięgu (% populacji kraju) Australia 0,4% 14,8 mln (64%) Austria n.d. n.d. Chorwacja b.d. 1,2 mln (20%) Czechy ~45% 6,0 mln (57%) Hiszpania Obszar metropolitalny miast Madryt i Barcelona (<1%) 9,4 mln (20%) Holandia 95% 15,9 mln (95%) Niemcy 82% 73,0 mln (90%) Norwegia 99% 5,0 mln (99,5%) Szwajcaria 99% 8,0 mln (99%) Wielka Brytania b.d. 59,4 mln (94%) Włochy ~65% 45,7 mln (75%) Źródła: http://www.worlddab.org, informacje uzyskane od Australian Communications and Media Authority (Australia), informacje uzyskane od ekspertów Deloitte (Chorwacja) 15

Kolejnym wskaźnikiem, który obrazuje stopień wdrożenia techniki cyfrowej, jest liczba osób słuchających radia w tej technice (liczba osób przełączonych) oraz ich udział w łącznej liczbie mieszkańców / słuchaczy w danym kraju. Należy zwrócić uwagę, iż w różnych krajach w odmienny sposób kalkulowana jest liczba osób przełączonych. W Wielkiej Brytanii uwzględnia się bowiem również tych odbiorców, którzy słuchają radia za pośrednictwem Internetu oraz techniki DTV 6. Tabela 5. Liczba osób przełączonych na odbiór cyfrowy w analizowanych krajach Kraj Liczba osób przełączonych % mieszkańców Australia 1,7 mln 7,2% Austria n.d. n.d. Chorwacja b.d. b.d. Czechy b.d. b.d. Hiszpania b.d. b.d. Holandia b.d. b.d. Niemcy 3,2 mln 4,8% Norwegia 1,3 mln 39% (gospodarstw domowych) Szwajcaria Około 2 mln Około 20% Wielka Brytania b.d. 23,7% (wszystkich godzin słuchanego radia 7 ) Włochy b.d. b.d. Źródła: WorldDAB, RAJAR (Wielka Brytania), http://www.die-medienanstalten.de/fileadmin/download/publikationen/ digitalisierungsbericht/2013/digitalisierungsbericht_englisch_2013.pdf (Niemcy), RRTV (Czechy potwierdzenie braku zbierania informacji o liczbie słuchaczy) Odbiór radiofonii cyfrowej wiąże się z koniecznością posiadania radioodbiornika przystosowanego do odbioru sygnału nadawanego w technice DAB/DAB+. Nadal jednak w większości krajów europejskich większość odbiorników radiowych nie posiada tunera pozwalającego odbierać radio w technice cyfrowej. Dla przykładu, w Niemczech spośród 143 mln urządzeń, za pomocą których można odbierać radio, tuner cyfrowy posiada jedynie 2,7 mln odbiorników 8. Radio DAB/DAB+ jest słuchane przez około 3,2 mln osób w Niemczech, co stanowi niespełna 5% mieszkańców. Dla porównania, z radia nadawanego za pośrednictwem Internetu korzysta (przynajmniej okazjonalnie) około 26% mieszkańców tego kraju 9. Najwięcej odbiorników cyfrowych jest obecnie w Wielkiej Brytanii, jednakże w 2013 roku jedynie co trzeci sprzedany odbiornik radiowy w tym kraju posiadał tuner cyfrowy 10. Największy wzrost sprzedaży odbiorników radiowych z tunerem cyfrowym odnotowano w Norwegii, gdzie w 2013 sprzedano 511 tys. sztuk odbiorników cyfrowych w porównaniu z jedynie 82 tys. sztuk sprzedanych w 2010 roku. Jest to w dużym stopniu uwarunkowane ustaleniem w tym kraju daty wyłączenia nadawania w technice analogowej. Dla wielu krajów nie są dostępne statystyki dotyczące liczby sprzedanych cyfrowych odbiorników radiowych. Krajami o znaczącej sprzedaży odbiorników cyfrowych w 2013 są Wielka Brytania (1,9 mln sztuk), Norwegia (511 tys. sztuk) oraz Szwajcaria (365 tys. sztuk). Wielkość sprzedaży odbiorników cyfrowych w poszczególnych krajach jest powiązana ze stopniem wdrożenia procesu cyfryzacji radiofonii. Im większy zasięg radiofonii cyfrowej oraz im bogatsza oferta stacji nadających w technice DAB/DAB+, tym większe zainteresowanie odbiornikami radiowymi posiadającymi tuner cyfrowy. 6 Digital-television radio (DTV) kanały radiowe odbierane za pomocą cyfrowych odbiorników telewizyjnych 7 Wskaźnik używany w Wielkiej Brytanii, oblicza się go według następującego wzoru: łączna liczba godzin słuchanego radia nadawanego w technice DAB / DAB+ (przez wszystkich mieszkańców w danym okresie czasu) / łączna liczba godzin słuchanego radia nadawanego we wszystkich dostępnych technikach (przez wszystkich mieszkańców w danym okresie czasu). Nie ma dostępnych danych na temat liczby słuchaczy radia cyfrowego. 8 Raport: Digitaliserung 2013 9 http://www.die-medienanstalten.de/fileadmin/download/publikationen/digitalisierungsbericht/2013/digitalisierungsberich t_englisch_2013.pdf 10 http://media.ofcom.org.uk/news/2013/ofcom-publishes-digital-radio-report-2013/ 16

Tabela poniżej przedstawia liczbę odbiorników radiowych z wbudowanym tunerem DAB/DAB+ sprzedanych do tej pory w analizowanych krajach. Tabela 6. Liczba sprzedanych odbiorników radiowych z tunerem DAB/DAB+ w analizowanych krajach Kraj Liczba odbiorników domowych (sztuk) Liczba odbiorników samochodowych Liczba odbiorników na 1000 mieszkańców Australia 1 677 000 97 177 62 Austria n.d. n.d. n.d. Chorwacja b.d. b.d. b.d. Czechy b.d. b.d. b.d. Hiszpania b.d. b.d. b.d. Holandia 54 000 b.d. 3* Niemcy 2 097 000 619 000 34 Norwegia 1 470 000 286 Szwajcaria 1 520 000 95 000 200 Wielka Brytania 17 500 000 440 000 281 Włochy b.d. b.d. b.d. * nie uwzględniono odbiorników samochodowych Źródło: WorldDAB, http://www.die-medienanstalten.de/fileadmin/download/publikationen/digitalisierungsbericht/2013/ Digitalisierungsbericht_englisch_2013.pdf (Niemcy), www.cia.gov//library/publications/the-world-factbook (dane demograficzne), informacje uzyskane od Department of Communications (Australia), RRTV (Czechy potwierdzenie braku zbierania informacji o liczbie odbiorników) Na rynku europejskim dostępnych jest ponad 400 modeli odbiorników radiowych z tunerem DAB/DAB+. Poniższa tabela zawiera zestawienie liczby dostępnych modeli radia cyfrowego oraz ich cen w wybranych krajach. W celu osiągnięcia porównywalności cen odbiorników DAB/DAB+ w analizowanych krajach wybrany został konkretny model radia Dual DAB+ 43. Odbiornik ten jest urządzeniem ze średniej półki posiadającym kolorowym wyświetlacz oraz wbudowany tuner DAB/DAB+. Prezentowane ceny reprezentują koszt wyżej wymienionego odbiornika w lokalnych sklepach internetowych. Tabela 7. Liczba dostępnych w sklepach internetowych modeli domowych odbiorników radiowych oraz ich ceny w analizowanych krajach Liczba dostępnych Cena odbiornika Kraj Ceny modeli radia DAB/DAB+ Dual DAB+ 43 Australia Ponad 140 Średnio 60 EUR b.d. Austria n.d. n.d. 105 EUR Chorwacja b.d. b.d. 106 EUR Czechy b.d. Średnio 45 EUR 100 EUR (2 790 CZK) Hiszpania b.d. Od 20 EUR 124 EUR Holandia b.d. b.d. 94 EUR Niemcy Około 320 Od 45 EUR 85 EUR Norwegia b.d. b.d. b.d. Szwajcaria Około 420 Od 50 EUR 91 EUR (110 CHF) Wielka Brytania b.d. Od 35 EUR 102 EUR (81 GBP) Włochy b.d. b.d. 95 EUR Źródła: WorldDAB, witryny lokalne sklepu www.conrad.com (Austria, Chorwacja, Czechy, Włochy, Holandia, Niemcy, Wielka Brytania); http://www.amazon.es/dual-dab-43-importado/dp/b0040gm48q/ref=sr_1_1?s=electronics&ie=utf8&qid= 1407922256&sr=1-1&keywords=dual+dab+43 (Hiszpania); http://www.hawk.ch/dual-dab-43.html (Szwajcaria) 17

W przypadku planowania odłączenia nadawania sygnału radiowego w technice analogowej istotne jest przystosowanie odbiorników radiowych znajdujących się w samochodach. Dotyczy to zarówno nowych samochodów, jak i samochodów będących już w użyciu. Dla przykładu, w Norwegii, w której wyłączenie nadawania analogowego prawdopodobnie nastąpi w 2017 roku, obecnie około 66% nowo sprzedanych samochodów ma cyfrowy odbiornik radiowy. Jednakże spośród około 3 mln wszystkich samochodów w Norwegii, jedynie 10% ma radio przystosowane do odbioru sygnału cyfrowego. W Wielkiej Brytanii w kwietniu 2014 około 55% sprzedanych nowych samochodów było wyposażonych w tuner DAB/DAB+, co stanowiło znaczący wzrost w porównaniu z rokiem 2013, gdy wskaźnik ten wynosił 38,3% 11. Nadal jednak w większości nowych samochodów sprzedanych w Europie standardowo radio nie jest wyposażone w tuner cyfrowy. Wielu producentów oferuje taką opcję za dodatkową opłatą. Koszt tunera cyfrowego jako opcji dodatkowej w nowym samochodzie w Niemczech wynosi od 200 do 1000 EUR w zależności od modelu. Technicznie istnieje również możliwość dodania adaptera cyfrowego do już istniejącego radia samochodowego. W Niemczech koszt najtańszych adapterów wynosi około 20 EUR, za urządzenie z wyższej półki trzeba jednak zapłacić średnio około 70 EUR 12. Studium przypadku: stan wdrożenia cyfryzacji radia w Wielkiej Brytanii W 2013 roku, zgodnie z danymi przedstawionymi w raporcie Ofcom The Communications Markets 2013, w Wielkiej Brytanii: 84% mieszkańców miało świadomość istnienia radia cyfrowego DAB 44 % mieszkańców posiadało odbiornik radiowy z wbudowanym tunerem DAB 25% mieszkańców słuchało radia za pomocą tunera DAB 19% mieszkańców deklarowało, że w przeciągu następnych 12 miesięcy najprawdopodobniej zakupi radio z tunerem DAB 13. W I kwartale 2014 roku udział radia nadawanego w technice DAB/DAB+ w rynku wynosił 23,7% 14. Wskaźnik ten wzrasta w perspektywie ostatnich paru lat, jednakże tempo wzrostu nie jest znaczące. Dla porównania w pierwszym kwartale 2011 roku udział radia słuchanego w technice DAB wynosił 16,7% 15. Wykres 1. Udział słuchanego radia w Wielkiej Brytanii wg techniki nadawania (I kwartał 2014) 1,6% 5,0% 6,4% 23,7% 63,3% Radio analogowe DAB/DAB+ DTV Online Inne / b.d.* *Dotyczy przypadków, gdy ankietowany nie wiedział za pomocą, jakiego urządzenia / aplikacji korzysta Źródło: RAJAR, http://www.rajar.co.uk/docs/2014_03/rajar%20q1%202014%20chart%202%20- %20All%20Digital%20Listening%20-%20Clean.pdf 11 Źródło: WorldDAB, dane za kwiecień 2013 12 http://radiomagonline.com/digital_radio/bavaria_radio_dab_0428/ 13 Jednak wyniki innego badania na zlecenie Ofcom wskazują, iż jest to znacznie mniejsza wartość (wyniki przedstawiono w studium przypadku w rozdziale 2.7.) 14 Ilość godzin słuchanego radia w technice DAB/DAB+ do całkowitej ilości godzin słuchanego radia w kraju 15 Ofcom, The Communications Markets 2013 18

Procentowy udział odbiorników cyfrowych w całkowitej sprzedaży odbiorników radiowych w Wielkiej Brytanii wzrósł w ostatnich latach z poziomu 21-23% w latach 2009-2011 do poziomu przekraczającego 30% w roku 2013. Należy jednak zauważyć, że w ujęciu wolumenowym sprzedaż odbiorników cyfrowych utrzymuje się od lat na zbliżonym poziomie i oscyluje około 2 mln sztuk rocznie. Wykres 2. Sprzedaż odbiorników radiowych w Wielkiej Brytanii 10 8 6 4 2 0 22,5% 20,9% 22,3% 7,2 7,3 6,6 27,4% 2,1 1,9 1,9 1,9 1,9 Rok do 1Q 2009 Rok do 1Q 2010 Rok do 1Q 2011 Odbiorniki Analogowe (mln. sztuk) Odbiorniki cyfrowe (mln. sztuk) 5 Rok do 1Q 2012 Udział % odbiorników cyfrowych w sprzedaży 33,0% 3,9 Rok do 1Q 2013 35% 30% 25% 20% 15% 10% 5% 0% Źródło: Ofcom, The Communications Markets 2013 Spadek sprzedaży odbiorników radiowych w przeciągu paru ostatnich lat jest po części uwarunkowany znaczącym wzrostem funkcjonalności telefonów komórkowych oraz popularyzacją tabletów. W 2013 roku aż 20% Brytyjczyków deklarowało, że słucha radia za pomocą telefonu komórkowego w porównaniu z 13% w 2012 roku 16. Rosnącą konkurencją dla radia cyfrowego DAB jest również dostępna poprzez Internet usługa on-demand music. Z największego portalu tego typu Spotify, korzysta w Wielkiej Brytanii miesięcznie ponad 4 mln użytkowników. Podsumowanie Kraje o największym zasięgu radiofonii DAB/DAB+ to Norwegia (99,5% populacji kraju), Szwajcaria (99% populacji kraju), Holandia (95% populacji kraju), Wielka Brytania (94% populacji kraju) i Niemcy (90% populacji kraju). Nadal większość sprzedawanych odbiorników radiowych w Europie nie ma wbudowanego tunera DAB/DAB+. Radio z tunerem DAB/DAB+ nadal nie jest wyposażeniem standardowym w większości sprzedawanych samochodów w Europie, można jednak w większości przypadków wybrać je jako opcję dodatkową przy zakupie nowego auta. Odbiorniki analogowe nadal cieszą się dużą popularnością wśród kupujących, nawet w krajach o dużym zasięgu DAB/DAB+. 16 Ofcom, The Communications Markets 2013 19

2.3. Podstawy prawne Niniejszy rozdział przedstawia podstawy formalno-prawne przeprowadzania procesu cyfryzacji radia w analizowanych krajach. Tabela poniżej zawiera zestawienie organów / regulatorów odpowiedzialnych za proces cyfryzacji radia oraz kluczowe regulacje prawne w tym zakresie. Tabela 8. Podstawy prawne cyfryzacji radiofonii Kraj Organ odpowiedzialny / Regulator Prawo regulujące Australijski Urząd ds. Komunikacji Broadcasting Services Act (1992) oraz Australia i Mediów (Australian Communications Radiocommuniucations Act (1992) and Media Authority ACMA) Austria Chorwacja Czechy Hiszpania Holandia Niemcy Norwegia Szwajcaria Wielka Brytania Włochy Austriacki Urząd Komunikacji (Kommunikationsbehörde Austria) wspierany przez Rundfunk und Telekom Regulierungs-GmbH (RTR- GmbH, państwowa spółka powołana w celu wspierania działań realizowanych przez Urząd) Chorwacki Urząd Regulacji Sektorów Sieciowych (HAKOM) Rada Radiofonii i Telewizji (Rada Pro Rozhlasove a Televizni Vysilan RRTV) Jest wiele instytucji odpowiadających za różne aspekty rynku usług audiowizualnych m.in. RTVE s Administration Council Urząd ds. Mediów (Commissariaat voor de Media) Osobny organ odpowiedzialny dla każdego landu Norweskie Ministerstwo Kultury Federalny Urząd Komunikacji (L'Office Fédéral de la Communication OFCOM) Urząd ds. Komunikacji (Office of Communications OFCOM) Urząd ds. Komunikacji (Autorità per le Garanzie nelle Comunicazioni AGCOM) Proces cyfryzacji radia został uwzględniony w ustawach: O audiowizualnych usługach medialnych (Audiovisuelle Mediendienste-Gesetz) O radiu komercyjnym (Privat Radio Gesetz) Nie jest regulowane Ustawa o radiofonii i telewizji (Zákon o provozování rozhlasového a televizního vysílání a o změně dalších zákonů) Plan Cyfryzacji Radia Naziemnego przyjęty przez Radę Ministrów b.d. Brak regulacji centralnej Dokument opracowany przez Ministerstwo Kultury dot. cyfryzacji radia (Norwegian proposal on the digitization of radio) Ustawa o radiofonii i telewizji (Bundesgesetz über Radio und Fernsehen - RTVG) Digital Economy Act 2010 Źródło: Analiza Deloitte, strony internetowe regulatorów oraz informacje pozyskane od organów regulujących b.d. 20

Poniżej przedstawiono opis poszczególnych krajów prezentujący ramy prawne w zakresie procesu cyfryzacji radia. Australia Organem regulującym obszar radiofonii i telewizji jest Australijski Urząd ds. Komunikacji i Mediów (Australian Communications and Media Authority ACMA), który odpowiada zarówno za kwestie regulacyjne, jak i za przydzielanie częstotliwości. Cyfryzacja radia w Australii jest wdrażana zgodnie z przepisami ustawy Broadcasting Services Act z 1992 roku (z późniejszymi zmianami) oraz Radiocommuniucations Act z 1992 roku (z późniejszymi zmianami). Zgodnie z tymi przepisami przez pierwsze sześć lat simulcastu prowadzonego przez stację radiową regulator nie nakłada na nią opłat licencyjnych za udzielenie częstotliwości 17. Ustawodawstwo australijskie nie określa terminu planowanego wyłączenia nadawania sygnału radiowego w technice analogowej. Austria Organem regulującym obszar radiofonii i telewizji w Austrii jest Urząd Komunikacji (Kommunikationsbehörde Austria nazywany również KommAustria). W działaniach operacyjnych KommAustria jest wspierany przez Rundfunk und Telekom Regulierungs (RTR, państwowa spółka powołana w celu wspierania działań realizowanych przez Urząd). W austriackim ustawodawstwie nie ma dedykowanego aktu prawnego, który regulowałby kwestie związane z cyfryzacją radia, jednakże pewne zagadnienia związane z tym procesem zostały uwzględnione w ustawie o audiowizualnych usługach medialnych (Audiovisuelle Mediendienste-Gesetz) oraz ustawie o radiu komercyjnym (Privat Radio Gesetz). Chorwacja Organem regulującym obszar radiofonii i telewizji jest Chorwacki Urząd Regulacji Sektorów Sieciowych (Hrvatska Regulatorna Agencija Za Mrežne Djelatnosti HAKOM). Obecnie kwestia cyfryzacji radia nie jest uregulowana. HAKOM rozważał podjęcie kroków dążących do podjęcia tego tematu w 2013 roku, jednakże żadne działania nie zostały ostatecznie wykonane. Czechy Organem odpowiedzialnym za obszar radiofonii i telewizji od strony programowej jest Rada Radiofonii i Telewizji (Rada Pro Rozhlasove a Televizni Vysilani RRTV), a w zakresie przydzielania częstotliwości organem odpowiedzialnym jest Czeski Urząd Telekomunikacyjny 18. W 2006 roku czeski parlament przyjął nowelizację ustawy o radiofonii i telewizji (Zákon o provozování rozhlasového a televizního vysílání a o změně dalších zákonu), której celem było uregulowanie zagadnień związanych z procesem cyfryzacji radia i telewizji. Ustawa nie określa jednak terminu planowanego wyłączenia nadawania sygnału radiowego w technice analogowej. Obecnie licencje radiowe w technice analogowej są prolongowane do 2025 roku, kiedy to najprawdopodobniej dojdzie do takiego wyłączenia 19. Hiszpania W Hiszpanii nie ma jednego regulatora odpowiedzialnego za obszar radiofonii i telewizji. Występuje wiele organów odpowiadających za różne aspekty rynku usług audiowizualnych, w podziałach geograficznych i kompetencyjnych. Dla rynku usług radiowych organem o dużym znaczeniu jest rada działająca przy RTVE (największym hiszpańskim publicznym nadawcy) RTVE s Administration Council. W czerwcu 2011 roku Rada Ministrów przyjęła Plan Cyfryzacji Radia Naziemnego (Digitalization Plan for Terrestrial Broadcasting) 20 którego celem jest przejście z techniki DAB na technikę DAB+. 17 http://www.worlddab.org/country-information/australia#regulation_and_spectrum 18 http://www.worlddab.org/country-information/czech-republic#regulation_and_spectrum 19 J.w. 20 http://www.worlddab.org/country-information/spain#regulation_and_spectrum 21

Holandia Organem regulującym obszar radiofonii i telewizji jest Urząd ds. Mediów (Commissariaat voor de Media). Obecnie wszystkie krajowe stacje FM nadają równolegle w technice DAB+ lub DAB. Nowa stacja radiowa, która rozpoczyna działalność i otrzymała licencję do nadawania w technice analogowej zobowiązana jest do równoległego nadawania w technice cyfrowej. Obecnie nie ma regulacji prawnej, która określałaby datę wyłączenia nadawania sygnału radiowego w technice analogowej. W planach rządowych sugerowanym terminem takiego wyłączenia jest rok 2023 21. Niemcy Większość kwestii dotyczących mediów, w tym radiofonii i telewizji, w Niemczech jest regulowana na poziomie landów, a nie organów centralnych. Częstotliwości radiowe są przydzielane na poziome centralnym przez Agencję Federalną ds. Sieci (Bundesnetzagentur), jak również lokalnie przez organy poszczególnych landów. Warunkiem odnowienia licencji na częstotliwości w technice analogowej jest podjęcie kroków mających na celu rozpoczęcie nadawania w technice DAB+ 22. Proces wdrażania radia cyfrowego w Niemczech koordynowany jest w ramach inicjatywy Digitalradio Deutschland. Podmiot ten został powołany z inicjatywy Ministerstwa Gospodarki i Techniki (Bundesministeriums für Wirtschaft und Technologie) i skupia specjalistów pracujących w grupach roboczych w celu przeprowadzenia wszystkich procesów niezbędnych do cyfryzacji radia w Niemczech. Norwegia Aktem prawnym regulującym kwestie dotyczące mediów w Norwegii jest ustawa o radiofonii i telewizji (Lov om kringkasting) z 1992 roku. W lutym 2011 roku norweskie Ministerstwo Kultury przedstawiło parlamentowi raport na temat cyfryzacji radia. Dokument ten określa warunki, które muszą być spełnione, aby wyłączenie radia analogowego było możliwe. Ministerstwo Kultury zaproponowało termin stycznia 2017 roku jako potencjalną datę wyłączenia radia FM w Norwegii. Ministerstwo zastrzegło jednakże, iż wyłączenie w tym terminie będzie możliwe jedynie w przypadku spełnienia określonych kryteriów w dniu 1 stycznia 2015 roku 23. Szwajcaria Organem regulującym obszar radiofonii i telewizji jest Federalny Urząd ds. Komunikacji (L'Office Fédéral de la Communication OFCOM). W lutym 2012 roku Federalny Urząd ds. Komunikacji udzielił spółce Romandie Médias SA licencji na prowadzenie platformy DAB+ we francuskojęzycznej Szwajcarii. Romandie Médias jest zobowiązana nadawać program dwóch stacji publicznych (RTS) oraz trzech stacji prywatnych, które otrzymały wcześniej swoje licencje. Pozostałe wolne częstotliwości Romandie Médias może rozdysponować według własnego uznania 24. Obecnie w Szwajcarii działa jeden multipleks krajowy oraz 3 multipleksy o zasięgu regionalnym lub lokalnym. Data wyłączenia nadawania w technice analogowej nie została określona. Wielka Brytania Organem regulującym obszar radiofonii i telewizji jest Urząd ds. Komunikacji (Office of Communications), powszechnie znany jako OFCOM. Ustawa Digital Economy Act z 2010 reguluje kwestie związane z radiofonią, w tym określa ramy procesu cyfryzacji. Ministerstwo Kultury, Mediów i Sportu (Department for Culture, Media & Sport) przygotował szczegółowy plan wdrożenia radiofonii cyfrowej Digital Radio Action Plan (przedstawiony w opisie studium przypadku poniżej). Data wyłączenia nadawania radia w technice cyfrowej zostanie określona po wypełnieniu pewnych warunków, przedstawionych w rozdziale 2.1. 21 http://www.worlddab.org/country-information/netherlands#regulation_and_spectrum 22 https://www.worlddab.org/country-information/germany#regulation_and_spectrum 23 Zostały one przedstawione w stadium przypadku w rozdziale 2.1. 24 http://www.worlddab.org/country-information/switzerland#regulation_and_spectrum 22