R O C Z N IK I G L E B O Z N A W C Z E T. X II, W A R S Z A W A 1962 KRYSTYNA KONECKA-BETLEY ROZM IESZCZENIE W APN IA I MAGNEZU W PROFILU GLEB WYTWORZONYCH Z GLINY ZWAŁOWEJ JA K O JED EN ZE W SKAŹNIKÓW TYPOLOGICZNYCH Pracownia Chemii i Fizyki Gleb IUNG Warszawa Kierownik prof, dr A. M usierowicz WSTĘP Z agadnienie korelacji m iędzy typologią gleb a zaw artością i rozm ieszczeniem w apnia i m agnezu w profilu glebowym jest tylko fragm entem zagadnienia w pływ u składu chemicznego gleb na przebieg procesów glebotw órczych. Procesy te m ają decydujący w pływ na rozmieszczenie składników chem icznych w glebie, m. in. w apnia i m agnezu. Bardzo dużą rolę odgryw a sama zasobność skały m acierzystej, która ham uje lub przyspiesza zm iany zachodzące w glebie. Na podkreślenie zasługuje również znaczenie procesów geologicznych, poprzedzających procesy glebotw órcze lub przebiegające z nim i rów nolegle. W glebach w ytw orzonych z gliny zw ałow ej szczególnie zlodow a cenia środkowo-polskiego dużą rolę odgryw ały zjaw iska peryglacjalne [1, 2, 3], które spowodowały rozluźnienie m ateriału skalnego oraz jego spiaszczenie. W w yniku więc procesów geologicznych mogło mieć m iejsce pew ne w ym ycie składników i zubożenie w nie w ierzchnich w arstw glebowych, co w płynąć mogło decydująco na dalszy przebieg procesów glebotw órczych. Bardzo różny skład m ineralny i chemiczny glin zwałowych [7, 8, 11, 14] jest oczywiście w yw ołany nie tylko w arunkam i sedym antacji, ale rów nież zjaw iskam i peryglacjalnym i, które zubożyły w ierzchnie w arstw y gleb w związki zasadowe. To z kolei m ogło przyspieszyć przebieg procesu bielicow ania. W innych przypadkach gleby zasobniejsze w związki zasadowe i m niej spiaszczone nie doszły jeszcze do stadium bielicow ania m im o w arunków 17 R o czn ik i G le b o z n a w c z e
258 K. Konecka-Betley klim atycznych sprzyjających w pewnych okresach. Z glin tych pow stały gleby brunatne lub stadia pośrednie m iędzy typem gleb bielicowych i brunatnych. Celem pracy jest stw ierdzenie zależności m iędzy zawartością różnych form w apnia i m agnezu w poszczególnych poziomach genetycznych gleb w ytw orzonych z glin zw ałow ych a ich typologią. Należy zaznaczyć, że w przytoczonej literaturze poszczególni autorzy ro z p a tru ją fragm entarycznie zagadnienie różnych form w apnia i m agnezu, nie analizując jednak szczegółowo rozmieszczenia tych składników w profilu glebowym w zależności od typologii gleb [5, 6, 9, 10, 12, 13, 15, 16]. BADANIA WŁASNE Praca obejm uje pięć profili gleb w ytw orzonych z gliny zwałowej. Na podstawie cech morfologicznych i chemicznych zaliczono je do gleb brunatnych wyługow anych (brunatnych lessivés), gleb bielicowych o słabym stopniu zbielicowania oraz do gleb tzw. pseudobielicowych (gleby lessivés) (tabl.). S tw ierdzenie przynależności zbadanych profilów do wyszczególnionych typów oparto na całokształcie cech morfologicznych i chemicznych, które zostały już w sw oim czasie opublikow ane [4]. Należy podkreślić, że scharakteryzow ane gleby stanow ią nie tylko gleby b ru n a tn e w yługow ane (b ru n atn e lessivés) i gleby bielicow e o słabym stopniu zbielicowania, ale i stadia pośrednie m iędzy tym i dwom a typam i, co w pływ a decydująco n a niezbyt jask raw e różnice m iędzy w ła ściw ościam i chem icznym i tych gleb. W scharakteryzow anych profilach oznaczono w stopach całkow itą zawartość w apnia i m agnezu we frakcji ilastej ( < 0,002 mm) i w częściach ziem istych ( < 1 mm), w apń i magnez rozpuszczalny w 20% HC1 i w apń i magnez wym ienny. Wapń (rys. 1 5). Ogólnie można powiedzieć, że rozmieszczenie poszczególnych form w apnia w profilu glebowym jest w pew nym stopniu związane z przebiegiem procesu glebotwórczego. We wszystkich badanych glebach w apń zostaje przem ieszczany jako w apń w ym ienny i rozpuszczalny w 20% HC1 z w ierzchnich do głębszych w arstw, natom iast na podstaw ie analizy stopu części ziem istych i frak cji ilastej m ożna w nioskować o m ałym na ogół przem ieszczaniu tych form w apnia. W glebach brunatnych w yługow anych ilość Ca frakcji ilastej w w ierzchniej w arstw ie jest większa od ilości Ca w glebach słabo zbielicowanych i tzw. pseudobielicowych (lessivés); w w arstw ach głębszych gleb brunatnych wyługow anych ilości te w yraźnie w zrastają dopiero w po-
Ca i Mg w profilu gleb jako wskaźnik typologiczny 259 ziomie C, co wiąże się bezpośrednio z zawartością C ac 0 3 w skale m a cierzystej, jak również z pew ną akum ulacją tego składnika w poziomie B. W glebach słabo zbielicowanych i lessivés w poziomie В jest bardzo m ały w zrost ilości Ca w e.frakcji ilastej. W glebach słabo zbielicowanych może rów nież w ystępow ać pew ne zm niejszenie tego składnika w skale m acierzy stej w porów naniu do poziom u B. S kład m echaniczny i ph badanych g le b M echanical co m p o sitio n and ph o i th e in v e s tig a te d s o i l s Miejscowość L ocality Głębokość Depth cm KCl ph HgO Skład mechaniczny a M echanical com position * 1-0,1 0, 1-0,02 0,02 mm 0 V 1 1Si 1.8 CaCOj Chodów V A.3 5-20 6,5-7,4 52,0 30,0 18,0 8,0 0,10 pole *1 50-60 6,3 6,7 52,0 16,0 32,0 15,0 0,00 F ield (Б) 70-80 6,6 7П 46,0 25,0 29,0 18,0 * 15,00 С 120-130 7,4 7.7 50,0 21,0 29,0 16,0 11,20 Chodów A1+À3 0-4 4.1 5,0 55,0 30,0 15,0 9,0 0,00 la s 10-20 4,2 5,4 57,0 29.0 14,0 9,0 0,00 Forest h 45-55 4,7 5,1 47,0 30,0 23,0 16,0 0,04 (В) 80-90 7,1 7,4 51,0 30,0 19,0 22,0 6,85 с 120-130. 7,1 7,4 51,0 27,0 22,0 20,0 13,85 Bratków h 0-15 5,9 6,4 64,0 21,0 15,0 3,0 0,00 Аз 35-45 4,9 5,5 4 6,0 29,0 25,0 10,0 0,C0 Ч 70-80 4,8 5,3 48,0 19,0 33,0 22,0 0,00 с 120-130 4,9 5,4 42,0 18.0 40, С 28,0 0,00 Xociszew A-j 5-20 4,5 5,2 68,0 19,0 13,0 3,0 0,00 а2 30-40 4,6 5,6 60,0 14,0 27,0 12,0 0,00 В 70-80 4,7 5,5 41,0 13,0 46,0 31,0 0,00 С 120-130 5,1 6,0 48,0 10,0 42,0 25,0 0,00 D rułbice A- 0-15 5,2 5,6 59,0 20,0 21,0 7,0 0,00 а2 25-35 4,8 5,4 44,0 14,0 42,0 22,0 0,00 в 65-75 4,7 5,4 4 2,0 16,0 42,0 25,0 0,00 с 130-135 5,1 6,0 52,0 18,0 30,0 22,0 0,00 17*
260 K. Konecka-Betley Ca% Rys. 1. Chodów las gleba brunatna wyługowana 1 Ca w y m ie n n y, 2 Ca ro z p u s z c z a ln y w 20% HC1, 3 C a o z n a c z o n y w s to p ie c zę ści z ie m isty c h, 4 Ca o z n a c z o n y w s to p ie f r a k c ji ila s te j Chodów forest washed-out brown earth 1 e x c h a n g e a b le Cn. 2 l'0u/u HC1 s o lu b le C a, 3 Ca in e a r th p a rtic le s m e lt, 4 Ca in c la y f r a c tio n m e lt, Ca% (o b ja ś n ie n ie ja k w ry s. 1) Chodów field washed-out brown sodl (e x p la n a tio n see in fig. 1)
Rys. 3. Bratków gleba lessivé (o b ja ś n ie n i«ja k w r y s. 1) Bratków leached (lessivé) soil (e x p la n a tio n s ee in fig. 1) СаУс- Са%- Ca% - Rys. 4. Drużbice gleba słabo zbielicowana (o b ja ś n ie n ie j a k w ry s. 1) Drużbice w eakly podsolized soil (e x p la n a tio n s ee in fig. 1) Rys. 5. Kociszew gleba bielicowa ( o b ja ś n ie n ie ja k w ry s. 1) Kociszew podsol (e x p la n a tio n see in fig. 1)
262 K. KoneckarBetley Rozm ieszczenie Ca oznaczonego w stopie części ziem istych jest p ra wie takie same jak i oznaczonego w stopie frakcji ilastej. Wzbogacenie w Ca poziomu В następuje najsilniej w przypadku gleby brunatnej w yługowanej, co znowu wiąże się z zawartością węglanów, natom iast jest m ałe w glebach słabo zbielicow anych i,,lessivés. W glebie brunatnej wyługow anej ornej ilość wąpnia rozpuszczalnego w 20% HC1 w zrasta dopiero na głębokości w ystępow ania C ac 0 3. N atom iast w glebach słabo zbielicowanych, lessivés i w glebie brunatnej leśnej jest pew ne przem ieszczenie w apnia rozpuszczalnego w 20% HC1, a naw et w poziomie В zaznacza się już lekko jego akum ulacja. K rzyw a obrazująca rozmieszczenie w apnia w ym iennego w glebie b ru natnej w yługow anej jest niem al prostą, co w skazuje na zbliżone ilości w apnia wym iennego w całym profilu. W pozostałych profilach w zrost w apnia wym iennego zaznacza się już w poziomie В i to w w iększym stopniu w glebach słabo zbielicow anych niż w glebie lessivé. Ilość w y j ściowa Ca wym iennego jest też nieco większa w glebie lessivé i dużo większa w glebie brunatnej w porów naniu z glebami słabo zbielicowanymi, co charakteryzuje proces glebotwórczy. W ierzchnie w arstw y gleby brunatnej w yługow anej leśnej ze względu na zasobność skały m acierzystej w C ac 03, mimo że uległy przem yciu, są nadal stosunkow o zasobne w e w szystkie form y w apnia i m agnezu. Należy jednak podkreślić, że proces w ym yw ania w apnia wym iennego i rozpuszczalnego w 20% HC1 zachodzi zarówno w glebach słabo zbielicowanych, jak i lessivés. W glebach brunatnych w yługow anych ornych n ato m iast proces ten zaznacza się bardzo słabo. Magnez (rys. 6 10). Zawartość m agnezu we frakcji ilastej i jego rozmieszczenie w profi/lu glebowym w skazują na pew ne różnice m iędzy glebami brunatnym i w yługow anym i a glebami słabo zbielicowanymi. W glebach brunatnych ilości m agnezu we frakcji ilastej są dw ukrotnie większe w w ierzchniej w arstw ie niż w glebach słabo zbielicowanych, natom iast ilości te w skale m acierzystej są do siebie zbliżone. W skazuje to na przem ieszczenie m agnezu w glebach słabo zbielicowanych albo w w yniku procesu przem yw ania, albo naw et rozkładu m inerałów ilastych. W przypadkach silniejszego bielicow ania zaznacza się m ała akum ulacja m agnezu w poziomie iluw ialnym (Kociszew). W odniesieniu do gleby zwanej u nas pseudobielicową (lessivé, Fahlerde, grey brow n podzolic soil) należy podkreślić obecność większej ilości Mg w poziomie B, we fra k c ji ilastej. N ależy rów nież podkreślić, że w artości bezw zględne m a gnezu w w ierzchniej w arstw ie tej gleby są pośrednie m iędzy w artościami m agnezu w glebach brunatnych w yługow anych i w glebach słabo zbielicow anych. Zaw artość m agnezu oznaczonego w stopie frak cji ziem istej jest różna
Rys. 6. Chodów las gleba brunatna wyługowana 1 M g w y m ie n n y, 2 M g ro z p u s z c z a ln y w 20%HC1, 3 M g o z n a c z o n y w s to p ie c zęści z ie m i s ty c h, 4 M g o z n a c z o n y w s tq p ie f r a k c ji ila s te j Chodów forest leached-out brown earth 1 e x c h a n g e a b le M g, 2 2ü /o HC1 s o lu b le M g, 3 M g in e a r th p a rtic le s m e lt, 4 M g in clay fra c tio n m elt Rys. 7. Chodów pole gleba brunatna wyługowana (o b ja ś n ie n ie ja k w ry s. 6) Chodów field leached-out brown field ( e x p la n a tio n see in fig. 6) Rys. 8. Bratków gleba lessivé (o b ja ś n ie n ie ja k w ry s. 6) Bratków leached (lessivé) brown soil ( e x p la n a tio n see iti fig. 6)
264 K. Konecka-Betley Mg%- Мд%- Rys. 9. Drużbice gleba słabo zbielicowana (o b ja ś n ie n ie ja k w ry s. 6) Drużbice weakly soil podsolized ( e x p la n a tio n see in fig. 6) Rys. 10. Kociszew gleba bielicowa (o b ja ś n ie n ie ja k w ry s. 6) Kociszew podsol (e x p la n a tio n see in fig. 6) w poszczególnych poziomach genetycznych profilów glebowych, co wiąże się z ich składem m echanicznym i rzuca głównie św iatło na przebieg procesów geologicznych. Zawartość m agnezu rozpuszczalnego w 20% HC1 i jego rozmieszczenie w profilu glebow ym odnoszą się do najb ard ziej zw ietrzałej, tj. n a jb a r dziej aktyw nej części gleby. Ilość tej form y m agnezu w w ierzchniej w arstw ie jest podobna we wszystkich upraw nych glebach. W poziomie В gleb słabo zbieli co w anych n atom iast zaznacza się pew nego rodzaju a k u m ulacja tego składnika w porów naniu z poziomem В gleby brunatnej w yługow anej. G leba lessivé zajm uje stanow isko pośrednie. Jak z tego widać, rozmieszczenie m agnezu wym iennego w profilu glebow ym może tylko w pew nych p rzypadkach stanow ić w skaźnik typologiczny. I tak np. w glebach silniej zibielieowany ch (Kociszew) zaznaczają się duże różnice w zawartości m agnezu wym iennego w skale m acierzystej w porów naniu do m agnezu w ierzchniej w arstw y, gdzie jest tego składnika bardzo mało. W glebach słabo zbielicow anych, lessivés i b ru n atn y c h w yługow a nych nie ma istotnych różnic w zawartości m agnezu wym iennego w skale m acierzystej.
Ca i Mg w profilu gleb jako wskaźnik typologiczny 265 UWAGI KOŃCOWE Stwierdzono w e wszystkich glebach, że frakcja ilasta jest głównym m agazynem w apnia i m agnezu. Zaw artość w apnia i m agnezu w ym iennego i rozpuszczalnego w 20% HC1 w poszczególnych poziomach w skazuje głównie na żyzność tych gleb, natom iast zawartość tych składników oznaczona w stopie frakcji ilastej i w częściach ziem istych charakteryzuje przede w szystkim kierunek procesów glebotwórczych. Analiza części ziem istych d aje również pogląd na działalność procesów geologicznych, natom iast analiza frakcji ilastej w skazuje w pierw szym rzędzie na procesy glebotwórcze z punktu w idzenia przem ian chem icznych. W szystkie form y w apnia przem ieszczane są z w ierzchnich do głębszych w arstw w glebach słabo zbieliicowanych i lessivés, w zależności od stopnia lessivage czy bielicow ania. N ależy jed n ak stw ierdzić, że w glebach słabo zbielicowanych i lessivés przemieszcza siię głównie w apń w ym ienny i rozpuszczalny w 20% HC1, natom iast w apń oznaczony w stopie przem ieszcza się w bardzo m ałym stopniu. W glebach b ru n atn y c h w yługow anych linie przem ieszczenia są zbliżone do prostej, a ilości w apnia w z ra sta ją dopiero w m om encie w zbogacenia gliny w C ac 0 3. Jeśli chodzi o magnez, to możemy stwierdzić, że przem ieszczają się w szystkie jego form y z w ierzchnich do głębszych w a rstw ty lk o w glebach słabo zbielicowanych. W glebach brunatnych i lessivés m agnez frak cji ilastej praw ie nie przem ieszcza się, co w iąże się najp raw d o p o dobniej z m niejszą rozpuszczalnością związków m agnezu w stosunku do w apnia p rzy procesie bru n atn ien ia, jak rów nież z form am i tych zw iązków trudno wietrzejących. Magnez w ym ienny rozpuszczalny w 20% HC1 i oznaczony w stopie części ziem istych w glebach b ru n atn y c h i lessivés jest przem ieszczany z w ierzchnich do głębszych w a rstw w zależności od nasilenia procesu przem yw ania. Przez przem ieszczenie w apnia lub m agnezu (rozpuszczailnych w 20% HG1, jak rów nież oznaczonych w stopie) z w ierzchnich do głębszych w arstw należy rozumieć wzbogacenie poziomu В w te składniki w porów naniu z poziomemm A w w yniku przede w szystkim procesu glebo twórczego. LITERATURA [1] D y l i k J.: Badania peryglacjalne w Polsce. Instytut Geologiczny, Biuletyn 70, Warszawa 1955, s. 133 148. [2] D y l i k J.: Peryglacjalne struktury w pleistocenie środkowej Polski. Instytut Geologiczny, Biuletyn 66, Warszawa 1952, s. 44 105.
266 K. Konecka-Betley [3] D y l i k J.: О peryglacjalnym charakterze rzeźby środkowej Polski. Acta Geogr. Univ. Łódź, nr 4, Łódzkie Tow. Nauk., 1953. [4] Konecka-Betley K.: Studia nad kompleksem sorpcyjnym gleb w ytw o rzonych z gliny zwałowej w nawiązaniu do ich genezy. Roczn. Glebozn., t. 10, z. 2, Warszawa 1961, s. 469 524. [5] Kowaliński S.: Zróżnicowanie w łaściwości morfologicznych, fizycznych i chemicznych czarnych ziem pod wpływem zmiany ich użytkowania. Zeszyty Naukowe WSR Wrocław, nr 29, I960, s. 103 117. [6] Kowaliński S., К o 11 e n d e r - S z у с h A.: Wpływ użytkowania gleb na zmianę ich w łaściw ości morfologicznych i fizyko-chem icznych. Zeszyty Naukowe WSR Wrocław, nr 23, 1959, s. 58 67. [7] Krygowski B.: Zagadnienie czwartorzędu i podłoża środkowej części N i ziny Wielkopolskiej. Instytut Geologiczny, Biuletyn 66, Warszawa 1952, s. 191 207. [8] Krygowski B f: Granulometria w badaniach utworów czwartorzędowych w Polsce. Z badań czwartorzędu. Instytut Geologiczny, Biuletyn nr 70, Warszawa 1955, s. 395 404. [9] Marcinek J.: Studia nad fizyko-chem icznym i właściwościam i gleb bielicowych i brunatnych Niziny W ielkopolsko-kujawskiej. Poznańskie Tow. Przyjaciół Nauk, t. 7, z. 7, Poznań 1960, s. 1 72. [10] Musierowicz A., Konecka-Betley K., Kuźni cki F.: Zagadnienie typologii gleb wytworzonych z lessów na terenie Polski (w opracowaniu). [11] Pacowska J.: Zagadnienie podziału i terminologii utworów czwartorzędowych. Z badań czwartorzędu. Instytut Geologiczny, Biuletyn 70, t. 6, Warszawa 1955, s. 365 393. [12] Parfienowa E. I., Jeriłowa E. А.: К woprosu o lessiważe i opodzoliwanii. Poczwowiedien. nr 9, Moskwa 1960, s. 1 15. [13] Rode A. A.: O chemiczeskom sostawie mechaniczeskich frakcji nieskolkich poczw podzolistogo i podsolisto-bołotnogo typów. Trudy Poczwien. Instituta im. W. W. Dokuczajewa, Moskwa 1933. [14] Rutkowski E.: Gliny pseudozwałowe w profilu czwartorzędu niektórych m iejscowości Polski środkowej. Kwartalnik Geologiczny, W ydawnictwa Geologiczne, t. 5, z. 1, Warszawa 1961, s. 223 240. [15] Siuta J.: Wpływ procesu glejowego na kształtowanie się cech morfologicznych i właściwości chemicznych profilu glebowego. Roczn. Glebozn., t. 10, z. 2, Warszawa 1961, s. 367 394. [16] Tsuneo T., Swansen C. L.: Chemical and microbiological properties of a brown podsolic soil. Soil Sei, Soc. Amer. Proc., t. 18, 1954, s. 148 155.
Ca i Mg w profilu gleb jako wskaźnik typologiczny 267 К. К О Н Е Ц К А -Б Е Т Л Е Й РАЗМЕЩЕНИЕ КАЛЬЦИЯ И МАГНИЯ В ПРОФИЛЕ ПОЧВ, ОБРАЗОВАВШИХСЯ ИЗ ВАЛУННОЙ ГЛИНЫ, КАК ОДИН ИЗ ТИПОЛОГИЧЕСКИХ ПОКАЗАТЕЛЕЙ И з т р у д о в Л а б о р а т о р и и Х и м и и и Ф и з и к и П о ч в И н с т и т у т а А г р о т е х н и к и, У д о б р е н и й и П о ч в о в е д е н и я, В а р ш а в а Резюме ' В настоящей работе автор стремился обнаружить взаимозависимость между некоторыми почвообразующими процессами, как побурение, вымывание (lessivage) и оподзоление с одной стороны и с другой стороны содержанием различных форм Са и Mg в почвенном профиле Са и Mg обменных растворимых в 20 /о НС1, растворимых в сплаве землистой фракции и в сплаве илистой фракции). Подчеркнуто также значение геологических процессов, влияющих на ход почвообразовательных процессов, результатом которых может явиться накопление песчаных фракций и вымывание питательных элементов из верхних горизонтов. Это оказало влияние, в первую очередь на меньшие исходные количества различных форм кальция и магния в исследуемых почвах. Содержание обменных и растворимых в 20 /о НС1 кальция и магния в отдельных горизонтах почвенного профиля свидетельствуют главным образом о плодородии этих почв, тогда как содержание этих элементов, определенное в сплаве илистой фракции и в землистых частях характеризирует прежде всего направление почвообразующих процессов. Анализ землистых частей свидетельствует также о воздействии геологических процессов, тогда как анализ илистой фракции характеризирует в первую очередь почвообразовательные процессы с точки зрения химических видоизменений. Все формы кальция перемещаются из нижних горизонтов в слабо оподзоленных и вымываемых (lessivés) почвах, в зависимости от степени вымываемости (lessivage) или оподзоления. Следует однакоже отметить, что в слабо оподзоленных и вымытых (lessivés) почвах перемещается главным образом, обменный и растворимый в 20 /онс1 кальций, тогда как перемещение кальция, определенного в сплаве, весьма незначительно. Вместе того, в буроземных и выщелоченных почвах содержание кальция возрастает лишь с моментом обогащения глины СаС03, вследствие чего кривые перемещения близки к прямым. Поскольку это касается магния, то можно утверждать, что все его формы перемещаются из верхних горизонтов в глубже расположенные лишь в слабо оподзоленных почвах. В буроземных и вымываемых (lessivés) почвах магний илистой фракции почти не перемещается, что по всей вероятности обусловлено меньшей растворимостью соединений магния по отношению к кальцию при процессе побурения. Обменный магний, растворимый в 20% НС1 и растворимый в сплаве землистых частей в буроземных и вымываемых (lessivés) почвах перемещается из верхних горизонтов в нижние, в зависимости от интенсивности процесса промывания. Обнаружено также, что илистая фракция во всех почвах является главным хранилищем кальция и магния.
268 K. Konecka-Betley K. K O N E C K A -B E T L E Y CALCIUM AND MAGNESIUM DISTRIBUTION IN SOILS FROM BOULDER LOAMS AS ONE OF THE TYPOLOGICAL INDICES L a b o r a to r y o f S o il C h e m is tr y a n d P h y s ic s, I n s titu te o f S o il C u ltiv a tio n a n d F e r tiliz a tio n, W a rsa w Summary The object of the investigations was to find correlations between certain soil forming processes, as browning, leading (lessivage) and podsolizing, and the soil profile contents of various Ca and Mg forms (Ca and Mg: exchangeable, soluble in 20% HC1, soluble in earth fraction m elt and in clay fraction melt). Author stresses also the importance of geological processes influencing the course of soil formation, which may cause sanding and washing-out of nutritive components from the upper soil layers. Also the relatively small initial quantities of different calcium and magnesium forms in the investigated soils may be ascribed to such influences. The content of exchangeable and 20% HCl-soluble calcium and magnesium in the individual layers of the soil profile indicates mainly the fertility of the soil, whereas their content determined in the clay fraction melt and the earth particles characterizes primarily the direction of the soil forming processes. The analysis of the soil particles indicates also the action of the geological processes, while the analysis of the clay fraction allows in the first instance to form a view on the soilforming processes under the aspect of chemical transformation. In weakly podzolised and leached (lessivé) soils all forms of calcium are undergoing translocation from upper to deeper layers in ratio to the degree of podzolising and leaching; It must be noted though that in weakly podzolised and leached soils the impact of this process acts mainly on exchangeable and 20%> HCl-soluble calcium, whereas the calcium determined in melt is being translocated only to a very small extent. In leached-out brown soils, on the other hand, the calcium amounts commence to rise only from the instant of СаСОз enrichment of the clay, the translocation curves approaching straight lines in consequence. As regards the magnesium we may state that all of its forms are undergoing translocation from upper to lower soil layers only in weakly podzolised soils, whereas in brown and leached soils the magnesium of the clay fraction undergoes hardly any translocation at all, this being probably due to lower solubility of magnesium compounds in the browning process as compared with calcium. The magnesium (exchangeable, 20% Н-sóluble and soluble in the melt of soil particles) is translocated in brown and leached (lessivé) soils from the upper to the lower layers in relation to the intensity of the w ashing-out processes. It was also found that in all soils the clay fraction forms the main calcium and magnesium deposit.