MINISTERSTWO EDUKACJI i NAUKI Ewa Kawczyńska-Kiełbasa Teresa Stolarek Ewidencjonowanie zmian w zasobach rzeczowych przedsiębiorstwa 412[01].Z1.03 Poradnik dla ucznia Wydawca Instytut Technologii Eksploatacji Państwowy Instytut Badawczy Radom 2005
Recenzenci: prof. zw. dr hab. Maria Gmytrasiewicz mgr Monika Szczerbak Opracowanie redakcyjne: Katarzyna Maćkowska Konsultacja: mgr inż. Maria Majewska Korekta: Joanna Iwanowska Edyta Kozieł Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 412[01].Z1.03 Ewidencjonowanie zmian w zasobach rzeczowych przedsiębiorstwa zawartego w modułowym programie nauczania dla zawodu technik rachunkowości. Wydawca Instytut Technologii Eksploatacji Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2005 1
Spis treści 1. Wprowadzenie 3 2. Wymagania wstępne 5 3. Cele kształcenia 6 4. Materiał nauczania 7 4.1 Rzeczowe aktywa trwałe 7 4.1.1 Materiał nauczania 7 4.1.2 Pytania sprawdzające 15 4.1.3 Ćwiczenia 15 4.1.4 Sprawdzian postępów 20 4.2 Leasing 21 4.2.1 Materiał nauczania 21 4.2.2 Pytania sprawdzające 24 4.2.3 Ćwiczenia 25 4.2.4 Sprawdzian postępów 27 4.3 Wartości niematerialne i prawne 28 4.3.1 Materiał nauczania 28 4.3.2 Pytania sprawdzające 30 4.3.3 Ćwiczenia 30 4.3.4 Sprawdzian postępów 34 4.4 Gospodarka zapasami materiałowymi 35 4.4.1 Materiał nauczania 35 4.4.2 Pytania sprawdzające 41 4.4.3 Ćwiczenia 41 4.4.4 Sprawdzian postępów 45 4.5 Obrót towarowy 46 4.5.1 Materiał nauczania 46 4.5.2 Pytania sprawdzające 50 4.5.3 Ćwiczenia 51 4.5.4 Sprawdzian postępów 54 4.6 Obrót wyrobami gotowymi 55 4.6.1 Materiał nauczania 55 4.6.2 Pytania sprawdzające 58 4.6.3 Ćwiczenia 58 4.6.4 Sprawdzian postępów 59 4.7. Obsługa komputerowego programu środków trwałych 60 4.7.1. Materiał nauczania 60 4.7.2. Pytania sprawdzające 62 4.7.3. Ćwiczenia 62 4.7.4. Sprawdzian postępów 67 4.8. Obsługa komputerowego programu handlowego 68 4.8.1. Materiał nauczania 68 4.8.2. Pytania sprawdzające 69 4.8.3. Ćwiczenia 69 4.8.4. Sprawdzian postępów 76 5. Sprawdzian osiągnięć 77 6. Literatura 84 2
1. WPROWADZENIE Rachunkowość stanowi logiczny, całościowy i zwarty system. Najbardziej pracochłonną i jedną z trudniejszych w praktyce jest ewidencja księgowa stanowiąca część tego systemu. Niniejszy poradnik ma ułatwić słuchaczom poznanie ewidencji wybranego zagadnienia rachunkowości - zmian w rzeczowych zasobach przedsiębiorstwa, także z wykorzystaniem użytkowego programu komputerowego. Podjęcie próby samodzielnego rozwiązywania zadań musi być poprzedzone przyswojeniem treści teoretycznych, które w niezbędnym zakresie zawarte są w materiale nauczania do poszczególnych części. Poradnik zawiera: 1. wymagania wstępne, to znaczy określenie posiadanej wiedzy i umiejętności niezbędnych do realizacji tej jednostki modułowej, 2. cele kształcenia, które określają jakie umiejętności uczeń powinien opanować w wyniku procesu kształcenia, 3. materiał nauczania umożliwiający samodzielne wykonywanie ćwiczeń 4. ćwiczenia, zawierające treść, sposób wykonania, niezbędne materiały, 5. sprawdzian postępów, który ma umożliwić sprawdzenie poziomu wiedzy, 6. sprawdzian osiągnięć umożliwiający ocenę umiejętności zdobytych podczas realizacji jednostki modułowej, 7. wykaz literatury. W materiale nauczania zostały omówione szczegółowo treści dotyczące obsługi użytkowych programów komputerowych środków trwałych i programu magazynowego (handlowego), zarządzania danymi komputerowymi, zabezpieczania ich przed osobami nieuprawnionymi oraz ich archiwizowania. Są to bardzo istotne wskazówki praktyczne, które umożliwią Ci wykorzystanie różnych programów komputerowych w pracy zawodowej. 3
Schemat układu jednostek modułowych Moduł 412[01].Z1 Ewidencja księgowa działalności przedsiębiorstwa 412[01].Z1.01 Organizowanie rachunkowości w przedsiębiorstwie 412[01].Z1.02 Ewidencjonowanie rozrachunków i obsługa płatności 412[01].Z!.03 Ewidencjonowanie zmian w zasobach rzeczowych przedsiębiorstwa 412[01].Z1.04 Prowadzenie ewidencji procesów gospodarczych 412[01].Z1.05 Sporządzanie sprawozdań rocznych 4
2. WYMAGANIA WSTĘPNE Do realizacji jednostki modułowej powinieneś umieć: zdefiniować podstawowe pojęcia dotyczące rachunkowości zdefiniować pojęcie aktywów trwałych i obrotowych, sklasyfikować aktywa trwałe i obrotowe, zdefiniować poszczególne składniki aktywów, przyporządkować dany składnik majątku do aktywów trwałych lub obrotowych, dokonywać rozliczeń z kontrahentami i urzędem skarbowym poruszać się w oknach systemu Windows, wykonywać podstawowe operacje na plikach i folderach, sterować miejscem zapisu danych na dysku i dyskietkach, stosować podstawowe dane dotyczące arkuszy kalkulacyjnych, formatować i redagować komórki arkusza, stosować zasady adresowania względnego i bezwzględnego komórek, efektywnie wykorzystywać podstawowe działania na komórkach, sporządzać tabele i wykresy z wykorzystaniem arkusza kalkulacyjnego, stosować zasady tworzenia wydruków w arkuszu. stosować programy komputerowe przy wprowadzaniu, modyfikacji i przeglądaniu danych oraz przy konstruowaniu zestawień i raportów, zabezpieczyć dane w postaci elektronicznej: dodać nowego użytkownika, edytować jego dane oraz zmienić mu hasło, nadawać uprawnienia użytkownikom do pracy z programem, zarchiwizować i odtworzyć dane w postaci elektronicznej, dokonywać ustawień archiwum (określić miejsce tworzenia bazy archiwum). 5
3. CELE KSZTAŁCENIA Po realizacji jednostki modułowej powinieneś umieć: sklasyfikować środki trwałe według grup klasyfikacji GUS, ustalić wartość początkową i bieżącą rzeczowych aktywów trwałych i wartości niematerialnych i prawnych, zaprowadzić księgi inwentarzowe, zaewidencjonować dowody księgowe i operacje gospodarcze związane ze zmianami w stanie środków trwałych i wartości niematerialnych i prawnych, zaewidencjonować środki trwałe na kontach pozabilansowych, rozróżnić amortyzację dla celów bilansowych i podatkowych, obliczyć i zaksięgować odpisy umorzeniowe i amortyzacyjne różnymi metodami, zastosować najkorzystniejszą metodę amortyzacji, scharakteryzować środki trwałe w budowie, ustalić koszt środków trwałych w budowie, zdefiniować i rozróżnić leasing operacyjny i finansowy, zaewidencjonować operacje gospodarcze związane z leasingiem finansowym i operacyjnym, wycenić rozchód materiałów różnymi metodami, zastosować w wycenie stałe ceny ewidencyjne oraz rozliczyć odchylenia od tych cen, zaewidencjonować operacje gospodarcze związane z obrotem materiałowym, ustalić ceny i marże w obrocie towarowym, zaewidencjonować operacje gospodarcze związane z obrotem towarowym, rozliczać i ewidencjonować koszty zakupu, sporządzić rejestry zakupu, zaewidencjonować podatek VAT naliczony, dokonać klasyfikacji produktów pracy, wycenić przychód i rozchód produktów gotowych i produktów w toku, według poszczególnych metod wyceny, zaewidencjonować operacje gospodarcze w zakresie produktów pracy, znać podstawowe zasady obsługi wybranych programów komputerowych: środków trwałych, magazynowo - sprzedażowego, dołączyć, odłączyć firmy, magazyny, skonfigurować program komputerowy zgodnie z obowiązującymi przepisami, wprowadzić i zatwierdzić środek trwały do ewidencji, naliczyć kwoty umorzenia środków trwałych, wykonać inwentaryzację środków trwałych, wprowadzić do programu wyniki spisu z natury, przeglądać i drukować przebieg amortyzacji środka trwałego, sporządzić protokół wprowadzania i inwentaryzacji w programie magazynowym, zarejestrować dokumenty zakupu VAT oraz dokumenty magazynowe, rozliczać towary w cenach rzeczywistych metodami LIFO i FIFO lub wg wskazanej dostawy, zdefiniować rejestry zakupu i tworzyć dla nich zestawienia, 6
4. MATERIAŁ NAUCZANIA I ZESTAWY ĆWICZEŃ 4.1 Rzeczowe aktywa trwałe 4.1.1 Materiał nauczania Zgodnie z ustawą o rachunkowości za środki trwałe uważa się rzeczowe aktywa trwałe i zrównane z nimi, niezakwalifikowane do inwestycji, o przewidywanym okresie ekonomicznej użyteczności dłuższym niż rok, kompletne, zdatne do użytku i przeznaczone na potrzeby jednostki. W szczególności są to: nieruchomości w tym grunty, prawo wieczystego użytkowania gruntów, budowle i budynki, a także będące odrębną własnością lokale, spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu mieszkalnego oraz spółdzielcze prawo do lokalu użytkowego, maszyny, urządzenia, środki transportu i inne rzeczy, ulepszenia w obcych środkach trwałych, inwentarz żywy. Aby prawidłowo wprowadzić środki trwałe do ewidencji w księgach rachunkowych należy posłużyć się Klasyfikacją Środków Trwałych (KŚT) tj. usystematyzowanym zbiorem obiektów majątku trwałego służącym m.in. do celów ewidencyjnych, ustalania stawek odpisów amortyzacyjnych, badań statystycznych. KŚT zawiera podział na trzech poziomach: grupa (symbol jednocyfrowy), podgrupa (symbol dwucyfrowy), rodzaj (symbol trzycyfrowy). Wyodrębnia się 10 grup środków trwałych: 0 grunty 1 budynki i lokale, spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu mieszkalnego oraz spółdzielcze prawo do lokalu niemieszkalnego 2 obiekty inżynierii lądowej i wodnej 3 kotły i maszyny energetyczne 4 maszyny, urządzenia i aparaty ogólnego zastosowania 5 specjalistyczne maszyny, urządzenia i aparaty 6 urządzenia techniczne 7 środki transportu 8 narzędzia, przyrządy, ruchomości i wyposażenie 9 inwentarz żywy. Prawidłowe ujęcie środków trwałych wymaga także wyceny. Wycena dla potrzeb bilansowych dokonywana jest: w momencie przyjęcia środka trwałego do używania co pozwala na ustalenie wartości początkowej będącej podstawą dokonywania odpisów umorzeniowych, na dzień bilansowy. Środki trwałe ujmuje się w księgach rachunkowych według wartości początkowej, którą ustala się w zależności od sposobu wejścia środka trwałego w posiadanie: Środki trwałe nabyte drogą kupna-sprzedaży wycenia się według ceny nabycia (Cn), która obejmuje rzeczywistą cenę zakupu (Crz) powiększoną o koszty bezpośrednio związane z zakupem i przystosowaniem składnika do stanu zdatnego do używania (Kz), np.: transport, załadunek, wyładunek, ubezpieczenie, cło, koszt montażu, opłaty skarbowe, notarialne. Cn = Crz + Kz 7
W cenie nabycia nie uwzględnia się podatku VAT, z wyjątkiem, gdy podatnikowi nie przysługuje obniżenie o VAT naliczony, Środki trwałe wytworzone we własnym zakresie wycenia się według kosztu wytworzenia, który obejmuje koszty bezpośrednie produkcji tego środka oraz uzasadnioną część kosztów pośrednich (usługi obce, wynagrodzenia, świadczenia na rzecz pracowników, zużycie materiałów). Zalicza się także koszty finansowania zewnętrznego (odsetki, prowizje, różnice kursowe), ale tylko w części do dnia oddania wytworzonego składnika do użytkowania. Nie zalicza się kosztów zarządu oraz kosztów sprzedaży. Środki nabyte nieodpłatnie wycenia się szacunkowo według ceny sprzedaży lub wartości godziwej. Wycena może być dokonana przez rzeczoznawców lub samodzielnie przez właściciela, który jednak powinien sporządzić dokument podający źródło informacji o cenach podobnych składników. Zmiana wartości początkowej środków trwałych w trakcie ich używania może ulec zmianie w następujących sytuacjach: 1. ulepszenia powodującego, że wartość użytkowa tego środka po zakończeniu ulepszenia przewyższa posiadaną przy przyjęciu do używania (przebudowa, rozbudowa, rekonstrukcja, adaptacja, modernizacja), 2. aktualizacji wyceny na mocy odrębnych przepisów gdy na skutek inflacji wartość początkowa po pewnym czasie jest zbyt niska w stosunku do aktualnych cen. Zgodnie z ustawą o rachunkowości środki trwałe nie rzadziej niż na dzień bilansowy wycenia się według cen nabycia lub kosztów wytworzenia, pomniejszonych o odpisy umorzeniowe oraz odpisy aktualizujące z tytułu trwałej utraty wartości. Odpisy aktualizujące dokonywane są: - w przypadku zmiany technologii produkcji, - w razie przeznaczenia do likwidacji, - w przypadku wycofania z używania, - z innych przyczyn powodujących trwałą utratę wartości. Podstawę ewidencji środków trwałych stanowią dokumenty: 1. OT przyjęcie środka trwałego 2. LT likwidacja środka trwałego 3. PT przekazanie środka trwałego Ewidencja szczegółowa w formie księgi inwentarzowej i kart analitycznych obiektów powinna zapewnić ustalenie dla każdego środka: wartości początkowej, identyfikacji za pomocą numeru inwentarzowego, klasyfikacji rodzajowej, daty przyjęcia do użytkowania. Ewidencja syntetyczna prowadzona jest na koncie Środki trwałe. Ze względu na zużycie środków trwałych w wyniku ich użytkowania dokonuje się odpisów umorzeniowych, stanowiących zmniejszenie wartości początkowej. Odpisy te traktowane są na równi z amortyzacją i dokonywane są począwszy od pierwszego dnia miesiąca następującego po miesiącu wydania do użytkowania, aż do miesiąca, w którym nastąpiło całkowite umorzenie, sprzedaż, likwidacja, stwierdzenie niedoboru. Umorzenie jest to odpis wartości początkowej o wartość zużycia. Amortyzacja jest to koszt zużycia środków trwałych na skutek ich użytkowania. Przy ustalaniu okresu amortyzacji oraz jego ekonomicznej użyteczności dla celów bilansowych uwzględnia się: 8
- liczbę zmian, na których pracuje środek, - tempo postępu techniczno-ekonomicznego, - wydajność mierzoną liczbą godzin pracy lub wytworzonych produktów lub innym miernikiem, - prawne lub inne ograniczenia czasu używania środka trwałego, - przewidywaną przy likwidacji cenę sprzedaży netto istotnej pozostałości środka trwałego. Obecne rozwiązania nie wskazują i nie zakazują przyjęcia rocznej stawki amortyzacji określonej w przepisach ustaw o podatkach dochodowych dla celów bilansowych. Praktyka wskazuje na dość częste przyjęcie takiej możliwości jeżeli okres ekonomicznej użyteczności pokrywa się z okresem przyjęcia stawki podatkowej. Ustawa o rachunkowości dopuszcza możliwość stosowania: 1. Metody liniowej (równomiernego odpisu bez uwzględnienia wartości likwidacyjnej) Wp roczna stawka amortyzacji a = t 100% Wp a% roczna stopa amortyzacji a% = a = ; t 100 gdzie: a stawka rocznej amortyzacji w złotych a% - stopa rocznej amortyzacji wyrażona w procentach Wp wartość początkowa środka trwałego t przewidywany okres użytkowania wyrażony w latach Metoda liniowa dla celów podatkowych obliczana jest w taki sam sposób z uwzględnieniem stopy amortyzacji wynikającej z tabeli amortyzacyjnej stanowiącej załącznik do ustawy o podatku dochodowym. 2. Metody liniowa (równomiernego odpisu z uwzględnieniem wartości likwidacyjnej) roczna stawka amortyzacji Wp - Wl a = t a 100 roczna stopa amortyzacji a% = ; Wp gdzie: a, a%, Wp, t jak w poprzednim wzorze Wl wartość likwidacyjna Metoda liniowa w takiej postaci nie jest stosowana dla celów podatkowych. 3. Metody degresywnej (sumy cyfr rocznych) odpis przyspieszony kwota do odpisania jest rozkładana tak, że wielkość odpisu jest odwrotnie proporcjonalna do numeru okresu. 9
Wp - Wl roczna stawka amortyzacji a = (N n+1) ; (N + 1) N 2 gdzie: (N n+1) numer jaki przypada danemu okresowi w numeracji odwrotnej, N łączna liczba okresów Wp - Wl = kwota bazowa (N + 1) N 2 Metoda degresywna dla celów podatkowych jest obliczana według zupełnie innych zasad. Wykorzystuje się zasadę malejącego salda. Przyspieszony odpis uzyskuje się przez zastosowanie współczynnika od 1 do 3, który zwiększa odpowiednio zastosowaną stopę amortyzacji zgodną z wykazem stawek w przepisach podatkowych. - w pierwszym roku odpisu dokonuje się od wartości początkowej środka trwałego, - w latach następnych odpisu dokonuje się od wartości netto środka trwałego wartość netto = wartość początkowa umorzenie - w roku, w którym nastąpi zrównanie rocznej kwoty odpisu metodą degresywną z roczną kwota odpisu metodą liniową należy przejść na metodę liniową. Metodę degresywną można zastosować dla środków trwałych z grupy 3-6 i 7 z wyłączeniem samochodów osobowych. 4. Metoda jednostek naturalnych przyjmuje założenie, że zużycie środka trwałego jest proporcjonalne do jego wydajności lub przepracowanych jednostek, Wp - Wl roczna stawka amortyzacji a = ZP n ; ZP N gdzie: ZP N zdolność produkcyjna całego okresu ZP n - zdolność produkcyjna danego roku Metoda ta wykorzystywana jest tylko dla celów bilansowych. Dokonywanie odpisów amortyzacyjnych poprzedzone jest sporządzeniem planu amortyzacji w tabeli amortyzacyjnej na cały okres. Przepisy podatkowe dopuszczają dokonywanie odpisów uznaniowo: co miesiąc, raz na koniec kwartału lub raz na koniec roku. Środki trwałe o wartości do 3 500 zł. mogą być zamortyzowane jednorazowo w miesiącu wydania do używania. Dla celów podatków dochodowych ustawodawca dopuścił korzystne rozwiązania przy nabyciu środka trwałego fabrycznie nowego oraz środków używanych i ulepszonych po raz pierwszy wprowadzonych do ewidencji u danego podatnika. 070 Umorzenie środków trwałych 400 Amortyzacja kwota amortyzacji i umorzenia Rys. 4.1 Schemat ewidencji umorzenia i amortyzacji. Źródło: opracowanie własne. 10
Ewidencja zmian w stanie środków trwałych prowadzona jest na koncie Środki trwałe i na koncie korygującym Umorzenie środków trwałych. Zmiany dotyczą zwiększeń i zmniejszeń wynikających: z nabycia nie wymagającego montażu, nieodpłatnego otrzymania, zakończenia budowy środka trwałego, przyjęcia w formie aportu, ulepszenia, sprzedaży, likwidacji, nieodpłatnego przekazania, przeszacowania na mocy odrębnych przepisów. Poniżej przedstawione zostaną schematy ewidencji zmian w stanie środków trwałych. Zakup i przyjęcie środka trwałego dokumentowane jest fakturą lub rachunkiem zakupu oraz dokumentem OT. 201 Rozrachunki z dostawcami 010 Środki trwałe 1. 304 Rozliczenie zakupu innych składników majątku 2. 3. 224 VAT naliczony 4. Rys. 4.2 Schemat zakupu i przyjęcia środka trwałego. Źródło: opracowanie własne. Objaśnienia do schematu: 1. FV, OT przyjęcie zakupionego środka trwałego bez prawa odliczenia podatku VAT naliczonego 2. FV zakup środka trwałego 3. OT przyjęcie środka trwałego (wartość netto z faktury) 4. Pk wyksięgowanie naliczonego VAT podlegającego odliczeniu. Nieodpłatne otrzymanie środka trwałego w formie darowizny stanowi przychody przyszłych okresów, które są rozliczane w pozostałe przychody operacyjne zgodnie z zasadą współmierności, na bieżąco, równolegle do odpisów amortyzacyjnych. 760 Pozostałe przychody 845 Rozliczenia międzyokresowe operacyjne przychodów 010 Środki trwałe 2. 1. Rys. 4.3 Schemat nieodpłatnego przyjęcia środka trwałego. Źródło: opracowanie własne. 11
Objaśnienia do schematu: 1. PT nieodpłatne otrzymanie środka trwałego w formie darowizny 2. Pk bieżący odpis darowizny w pozostałe przychody operacyjne równolegle do odpisu amortyzacji. Częstą sytuacją zwiększenia wartości środków trwałych jest ich otrzymanie tytułem wniesienia udziału do spółki w formie niepieniężnej (aportem). 800 Kapitał (fundusz) zasadniczy 010 Środki trwałe wniesienie udziału aportem Rys. 4.4 Schemat przyjęcia środka trwałego stanowiącego udział. Źródło: opracowanie własne. Na mocy odrębnych przepisów ogłaszanych przez Ministra Finansów, gdy wskaźnik wzrostu cen nakładów inwestycyjnych (ogłaszany przez GUS) w okresie trzech kwartałów roku ubiegłego w stosunku do analogicznego okresu poprzedzającego rok ubiegły przekroczy 10%, dokonuje się aktualizacji (przeszacowania) majątku oraz dotychczasowego umorzenia. 070 Umorzenie środków 807 Kapitał z aktualizacji trwałych wyceny 010 Środki trwałe 2. 1. Rys. 4.5 Schemat aktualizacji wartości środka trwałego na skutek zmian cen. Źródło: opracowanie własne. Objaśnienia do schematu: 1. Zwiększenie wartości środków trwałych na skutek aktualizacji cen 2. Zwiększenie wartości umorzenia środków trwałych na skutek aktualizacji cen Ze sprzedażą środków trwałych wiążą się dwie typowe operacje gospodarcze: - wystawienie i ujęcie w księgach dowodu sprzedaży, - wystawienie dowodu wydania i wydanie sprzedanego środka. 070 Umorzenie środków 010 Środki trwałe trwałych 1. 765 Pozostałe koszty operacyjne 12
760 Pozostałe 200 Rozrachunki z odbiorcami przychody operacyjne 225 VAT należny 2. Rys. 4.6 Schemat ewidencji sprzedaży i wydania środka trwałego. Źródło: opracowanie własne. Objaśnienia do schematu: 1. PT wydanie sprzedanego środka trwałego odbiorcy 2. FV należność z tytułu sprzedaży środka trwałego Likwidacja dotyczy środków trwałych całkowicie lub częściowo zużytych (umorzonych), które nie nadają się do dalszego wykorzystania. Likwidacji dokonuje się komisyjnie sporządzając protokół likwidacji. Pod datą postawienia w stan likwidacji należy wyksięgować likwidowany środek na konto pozabilansowe Środki trwałe w likwidacji. Nieodpłatne przekazanie następuje na podstawie protokołu przekazania PT. Ewidencja likwidacji i nieodpłatnego przekazania dokonywana jest w taki sam sposób. 070 Umorzenie środków 010 Środki trwałe trwałych dotychczasowe umorzenie Wp 765 Pozostałe koszty operacyjne wartość bieżąca 090 Środki trwałe w likwidacji * * postawienie w stan zakończenie likwidacji likwidacji Rys. 4.7 Schemat ewidencji likwidacji i nieodpłatnego przekazania środka trwałego. Źródło: opracowanie własne. Odpisów aktualizujących środków trwałych dokonuje się w ciężar pozostałych kosztów operacyjnych. W przypadku, gdy odpis aktualizujący dotyczy środka uprzednio 13
zaktualizowanego, wówczas odpis ten w pierwszej kolejności zmniejsza utworzony wcześniej kapitał z aktualizacji wyceny, a nadwyżka odpisu ponad wartość kapitału z aktualizacji wyceny odnoszona jest w pozostałe koszty operacyjne. 079 Odpisy aktualizujące wartość 807 Kapitał z aktualizacji wyceny środków trwałych (Sp.) 1. 2. 765 Pozostałe koszty operacyjne Rys. 4.8 Schemat ewidencji odpisów aktualizujących. Źródło: opracowanie własne. Objaśnienia do schematu: 1. Pk wyksięgowanie odpisu aktualizującego do wysokości kapitału z aktualizacji wyceny 2. Pk wyksięgowanie pozostałej kwoty odpisu aktualizującego Środki trwałe w budowie tworzą koszty wytworzenia nowego środka lub ulepszenia już istniejącego liczone narastająco dla danego przedsięwzięcia. Koszt wytworzenia oprócz kosztów budowy, montażu czy ulepszenia obejmuje także: niepodlegający odliczeniu podatek VAT oraz podatek akcyzowy, koszt zobowiązań zaciągniętych na sfinansowanie budowy i ujemne różnice kursowe. Rozliczenie kosztów robót następuje pod datą przyjęcia środka trwałego do użytkowania. Do ewidencji służy konto Środki trwałe w budowie, które może wykazywać saldo Dt oznaczające koszt nie zakończonych robót. Ujmowane jest w bilansie po stronie aktywów. 201 Rozrachunki z dostawcami 304 Rozliczenie zakupu 080 Środki trwałe w budowie 1. netto 2. 224 VAT naliczony 14
084 Rozliczenie środków 080 Środki trwałe w budowie trwałych w budowie 010 Środki trwałe * 3. 5. 4. 765 Pozostałe koszty operacyjne 6. Rys. 4.9 Schemat ewidencji kosztów środków trwałych w budowie. Źródło: opracowanie własne. Objaśnienia do schematu: 1. FV brutto za roboty, dostawy, usługi dotyczące budowy środków trwałych. 2. PK zaliczenie kosztów robót netto do kosztów budowy środka trwałego, wyksięgowanie naliczonego VAT podlegającego odliczeniu, 3. Pk odbiór techniczny środka trwałego, 4. OT przyjęcie zakończonego zadania na stan środków trwałych bez konieczności odbioru technicznego 5. OT przyjęcie zakończonego zadania na stan środków trwałych po odbiorze technicznym 6. Pk odpisanie kosztów związanych z zaniechaniem budowy środka trwałego. 4.1.2 Pytania sprawdzające Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. 1. Jakie składniki majątkowe zalicza się do środków trwałych? 2. W jaki sposób ustala się wartość początkową środków trwałych? 3. Czym różni się metoda odpisów amortyzacji równomiernej i nierównomiernej? 4. W jaki sposób oblicza się wartość netto środków trwałych? 5. Co oznacza pojęcie środki trwałe w budowie? 6. Jakie są typowe operacje dotyczące zmian wartości środków trwałych? Podaj dekretację. 7. Jakie są typowe operacje dotyczące środków trwałych w budowie? Podaj dekretację. 4.1.3 Ćwiczenia Ćwiczenie 1 Klasyfikowanie środków trwałych. Przedsiębiorstwo Produkcyjno-Handlowe XYZ Sp. z o.o. w Zgierzu (podatnik VAT) zakupiło zgodnie z fakturą VAT nr 123/5005 z dnia 22 lipca 2005 r. od AUTO-MOBIL-SALON w Łodzi samochód osobowy marki Fiat Panda o pojemności silnika 1 600. Samochód będzie wykorzystywany do celów ogólnych. Wartość zgodnie z fakturą netto 37 000,00 VAT 15
8 140,00 brutto 45 140,00. Przed wydaniem do użytkowania 28 lipca 2005 r. pojazd zarejestrowano dokonując opłaty 50,00. Na zakup samochodu zaciągnięto 10 000,00 kredytu, który został przelany bezpośrednio na konto sprzedawcy pojazdu 25lipca 2005 r., resztę opłacono przelewem. Od kredytu bank pobrał jednorazową prowizję 100,00. Spłata rat kredytu wraz z odsetkami nastąpi od sierpnia 2005 r. Sposób wykonania ćwiczenia: 1) zgromadzić literaturę, 2) zapoznać się z treścią zadania, 3) ustalić wartość początkową biorąc pod uwagę aktualnie obowiązujące regulacje podatku od towarów i usług, 4) określić numer KŚT nabytego środka trwałego i stopę amortyzacji 5) sporządzić dokument OT na przekazanym druku przez nauczyciela, 6) podać datę rozpoczęcia amortyzacji 7) dokonać wszystkich możliwych księgowań na kontach, wynikających z treści zdania. 8) zaprezentować wykonane ćwiczenie, 9) dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia. Wyposażenie stanowiska pracy: - literatura punktu 4.1 niniejszego poradnika, - wykaz KŚT - druk dokumentu OT - aktualne przepisy ustawy o podatku od towarów i usług w zakresie możliwości odliczania VAT od zakupionych samochodów osobowych - kalkulator, - arkusze papieru, - pisaki. Ćwiczenie 2 Obliczanie amortyzacji środków trwałych. We wrześniu bieżącego roku podmiot wydał do użytkowania maszynę do robót budowlanych o wartości początkowej 90 000,00. Podmiot stosuje współczynnik 2. Sposób wykonania ćwiczenia: 1) zgromadzić literaturę, 2) zapoznać się z treścią zadania, 3) ustalić numer KŚT i stopę amortyzacji dla maszyny do robót budowlanych 4) ustalić miesiąc rozpoczęcia amortyzacji 5) sporządzić plan amortyzacji na kolejne lata użytkowania 6) ustalić miesiąc i rok zakończenia amortyzacji 7) zaprezentować wykonane ćwiczenie, 8) dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia. Wyposażenie stanowiska pracy: - wykaz KŚT - literatura do punktu 4.1 16
- druk tabeli amortyzacyjnej, - kalkulator - arkusze papieru, - pisaki. Ćwiczenie 3 Obliczanie amortyzacji środków trwałych. Spółka z o.o. wprowadza do użytkowania w listopadzie br. fabrycznie nowy środek urządzenie wiertnicze o wartości początkowej 120 000,00. Stopa amortyzacji tego urządzenia według wykazu stawek wynosi 20%. Sposób wykonania ćwiczenia: 1) zgromadzić literaturę, 2) zapoznać się z treścią zadania, 3) obliczyć kwotę amortyzacji w pierwszym roku stosując przepisy art. 16 k ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych 4) przeprowadzić rachunek amortyzacji i wybrać korzystniejszy wariant dla podatnika korzystając z możliwości jakie daje art. 16 k ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych 5) przeprowadzić rachunek amortyzacji i wybrać korzystniejszy wariant na podstawie tych samych danych zakładając, że urządzenie wydano do użytkowania w lutym br. 6) zaprezentować wykonane ćwiczenie, 7) dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia. Wyposażenie stanowiska pracy: - aktualne przepisy ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych (art. 16 k) - literatura do punktu 4.1 - kalkulator - arkusze papieru, - pisaki. Ćwiczenie 4 Obliczanie amortyzacji środków trwałych dla celów bilansowych. Przedsiębiorstwo nabyło specjalistyczne urządzenie za 11 000,00. długość okresu ekonomicznej użyteczności oszacowano na 3 lata. Po takim okresie urządzenie ma być wycofane i zastąpione nowym. Wartość końcową oszacowano na 500,00. Sposób wykonania ćwiczenia: 1) zgromadzić literaturę, 2) zapoznać się z treścią zadania, 3) obliczyć kwotę amortyzacji metodą sumy cyfr rocznych, 4) zaprezentować wykonane ćwiczenie, 5) dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia. Wyposażenie stanowiska pracy: - ustawa o rachunkowości, 17
- literatura do punktu 4.1 - kalkulator, - zeszyt przedmiotowy. Ćwiczenie 5 Ewidencjonowanie zmian w stanie i wartości środków trwałych. Salda wybranych kont w spółce akcyjnej wynoszą: 010 Środki trwałe 257 800,00 050 Umorzenie środków trwałych 62 252,00 Podmiot jest płatnikiem VAT. W bieżącym miesiącu miały miejsce operacje gospodarcze: 1. LT zlikwidowano środek trwały w związku z jego zużyciem wartość początkowa 8 300,00 umorzenie 8 100,00 wartość netto 200 1 a. Pk ewidencja likwidowanego środka na koncie pozabilansowym 2. FV za złomowanie i transport zlikwidowanej maszyny wartość netto 203,00 VAT 22% 44,66 wartość brutto 247,66 3. Rk (KP) wpłata za sprzedaż złomu pochodzącego ze zlikwidowanej maszyny 307,00 4. FV za zakupiony komputer wartość netto 4 400,00 VAT 22% 968,00 wartość brutto 5 368,00 5. OT przyjęcie zakupionego komputera do użytkowania 4 400,00 6. FV za sprzedaż samochodu dostawczego wartość netto 1 800,00 VAT 22% 396,00 wartość brutto 2 196,00 7. PT rozchód ze stanu sprzedanego samochodu dostawczego wartość początkowa 39 600,00 umorzenie 38 160,00 wartość netto 1 440,00 8. FV za zakupioną obrabiarkę wartość netto 9 200,00 VAT 22% 2 024,00 wartość brutto 11 224,00 9. OT przyjęcie zakupionej obrabiarki do użytkowania 9 200,00 10. Pk wyksięgowanie z ewidencji pozabilansowej zlikwidowanej maszyny w związku z zakończeniem likwidacji 8 300,00 Sposób wykonania ćwiczenia: 1) zgromadzić literaturę, 2) zapoznać się z treścią zadania, 18
3) otworzyć konta księgowe na podstawie treści, 4) dokonać ewidencji operacji gospodarczych na kontach, 5) ustalić wartość netto posiadanych środków trwałych, 6) zaprezentować wykonane ćwiczenie, 7) dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia. Wyposażenie stanowiska pracy: - ustawa o rachunkowości, - literatura do punktu 4.1 - kalkulator, - zeszyt przedmiotowy. Ćwiczenie 6 Ewidencjonowanie zmian w stanie i wartości środków trwałych oraz środków trwałych w budowie. Salda wybranych kont przedsiębiorstwa wynoszą: 131 Rachunek bieżący 136 000,00 Podmiot jest podatnikiem VAT. Operacje gospodarcze, które miały miejsce w bieżącym miesiącu: 1. FV za opracowaną dokumentację techniczną hali produkcyjnej zaliczona w koszty środka trwałego w budowie wartość netto 2 200,00 VAT 22% 484,00 wartość brutto 2 684,00 2. FV za zakupione materiały przekazane bezpośrednio do budowy hali produkcyjnej wartość netto 74 000,00 VAT 7% 5 180,00 wartość brutto 79 180,00 3. Wb - zapłata za materiały do budowy hali 79 180,00 4. FV za prace budowlano-montażowe przy budowie hali produkcyjnej, których koszt zaliczono do kosztów budowy środka wartość netto 20 000,00 VAT 7% 1 400,00 wartość brutto 21 400,00 5. Wb przekazanie przez bank na rachunek bieżący środków kredytu na sfinansowanie budowy hali według umowy z bankiem o kredyt długoterminowy 45 000,00 6. Wb zapłata za prace budowlano-montażowe 21 400,00 7. Wb pobranie prowizji od kredytu 450,00 8. FV za sprawowanie nadzoru inwestorskiego zaliczone w koszty środka trwałego w budowie wartość netto 3 000,00 VAT 22% 660,00 wartość brutto 3 660,00 9. Pk protokół przyjęcia zakończonego przedsięwzięcia (odbiór techniczny) przeniesienie kosztów budowy środka trwałego... 10. OT przyjęcie hali produkcyjnej do eksploatacji... 19