Spis treści Wykaz skrótów XX Przedmowa XXV Fizjologia wydzielania wewnętrznego w ciąży 1 Wpływ chorób endokrynologicznych na płodność kobiety Błażej Męczekalski, Adam Czyżyk, Agnieszka Podfigurna-Stopa, Krzysztof Katulski, Marzena Maciejewska-Jeske 3 11 Wpływ chorób podwzgórza i przysadki na płodność 3 111 Zaburzenia czynnościowe 3 112 Zaburzenia o podłożu psychicznym 3 12 Wpływ chorób tarczycy na płodność 5 121 Niedoczynność tarczycy 5 122 Nadczynność tarczycy 6 123 Choroby autoimmunologiczne tarczycy a płodność 7 13 Wpływ zaburzeń równowagi wapniowo-fosforanowej na płodność 8 14 Nadczynność kory nadnerczy 8 141 Definicje 8 142 Płodność 8 15 Niedoczynność kory nadnerczy 9 151 Definicje 9 152 Płodność 9 16 Pierwotny hiperaldosteronizm 10 161 Definicje 10 162 Płodność 10 17 Wpływ chorób jajników na płodność 10 171 Dysgenezje gonad 10 172 Zespół policystycznych jajników 13 18 Wpływ wrodzonego przerostu nadnerczy na płodność 15 181 Płodność u kobiet z klasycznym wrodzonym przerostem nadnerczy 16 182 Płodność u kobiet z nieklasycznym wrodzonym przerostem nadnerczy 16 2 Zmiany hormonalne w organizmie matki przejście od cyklu miesiączkowego do ciąży 19 21 Podwzgórze i przysadka w ciąży Przemysław Biliński, Agnieszka Podfigurna-Stopa, Błażej Męczekalski 19 211 Podwzgórze 19 212 Przysadka 20 213 Charakterystyka regulacji podwzgórzowo-przysadkowej w ciąży 21 22 Funkcja jajników Błażej Męczekalski, Dariusz Szpurek, Agnieszka Podfigurna-Stopa 25 221 Hormony steroidowe 25 222 Hormony peptydowe 37 23 Fizjologia tarczycy Roman Smolarczyk 40
XII ENDOKRYNOLOGIA CIĄŻY 231 Synteza i wydzielanie hormonów tarczycy 40 232 Transport oraz metabolizm hormonów tarczycy 42 233 Działanie hormonów tarczycy w tkankach obwodowych 42 234 Regulacja wydzielania hormonów tarczycy 43 235 Zmiany w fizjologii tarczycy w ciąży 44 236 Fizjologia tarczycy płodu 45 24 Nadnercza Błażej Męczekalski, Krzysztof Katulski, Agnieszka Podfigurna-Stopa, Adam Czyżyk 46 241 Anatomia 46 242 Fizjologia 47 243 Oś podwzgórze przysadka nadnercza 48 244 Glikokortykosteroidy 50 245 Mineralokortykosteroidy 53 246 Androgeny nadnerczowe 54 247 Rdzeń nadnerczy 55 25 Homeostaza glukozy w ciąży Ewa Wender-Ożegowska 59 251 Główne uwagi 59 252 Adaptacja organizmu kobiety do ciąży 59 253 Gospodarka węglowodanowa w ciąży 60 26 Homeostaza wapniowo-fosforanowa Błażej Męczekalski, Adam Czyżyk, Roman Lorenc 68 261 Gospodarka wapniowa i metabolizm kostny podczas ciąży i połogu 68 262 Zmiany w gospodarce wapniowo-fosforanowej w ciąży 70 263 Zmiany w gospodarce wapniowo-fosforanowej podczas laktacji 75 3 Funkcja endokrynna ciałka żółtego Krzysztof Czajkowski 79 31 Czynność ciałka żółtego w cyklu miesiączkowym 79 32 Ciałko żółte ciążowe 81 33 Niedomoga lutealna 82 34 Czynność ciałka żółtego w technikach wspomaganego rozrodu 82 4 Endokrynologia płodu Krzysztof Czajkowski 84 41 Rozwój i czynność podwzgórza i przysadki 84 42 Rozwój i czynność gonad płodu 84 43 Rozwój i czynność tarczycy 90 431 Nieprawidłowa czynność tarczycy płodu 92 432 Wpływ hormonów tarczycy na ośrodkowy układ nerwowy płodu 94 433 Wpływ wybranych leków na funkcję tarczycy płodu 96 44 Rozwój i czynność przytarczyc 97 441 Wrodzone i nabyte zaburzenia przytarczyc 98 442 Wpływ wybranych leków na czynność przytarczyc płodu 100 45 Rozwój i czynność nadnerczy 100 451 Kora nadnerczy 101 452 Rdzeń nadnerczy płodu 104 5 Jednostka matczyno-łożyskowo-płodowa Leszek Pawelczyk, Agnieszka Mitkowska 110 51 Okres wczesnej ciąży 110 52 Okres pełnej aktywności łożyska 111 521 Synteza gestagenów 111 522 Synteza estrogenów 113 523 Steroidogeneza nadnerczowa płodu 115 53 Czynność jednostki matczyno-łożyskowo-płodowej a poród 116
Spis treści XIII 6 Funkcja endokrynna błon płodowych i doczesnej Błażej Męczekalski, Adam Czyżyk, Agnieszka Podfigurna-Stopa 121 61 Hormony peptydowe błon płodowych i doczesnej 121 62 Hormony podobne do hormonów podwzgórzowych 122 621 Kortykoliberyna 122 622 Urokortyny 123 623 Neuropeptyd Y 124 624 Łożyskowa gonadoliberyna 125 625 Łożyskowa tyreoliberyna 125 63 Hormony podobne do hormonów przysadkowych 125 631 Ludzka gonadotropina kosmówkowa 125 632 Łożyskowy hormon wzrostu 127 633 Łożyskowa adrenokortykotropina 127 634 Ludzki laktogen łożyskowy 127 635 Oksytocyna 128 636 Peptydy opioidowe 128 64 Czynniki wzrostu 129 641 Inhibiny 129 642 Aktywiny 129 65 Inne łożyskowe hormony peptydowe 130 651 Osoczowe białko ciążowe 130 652 Glikoproteina β1 specyficzna dla ciąży 130 66 Doczesnowe hormony peptydowe 130 661 Prolaktyna 130 662 Relaksyna 131 663 Prorenina 132 664 Białko łożyskowe 5 132 7 Endokrynne uwarunkowania porodu Grzegorz H Bręborowicz 135 71 Czynność skurczowa mięśnia macicy w czasie ciąży 135 72 Steroidy 136 73 Tlenek azotu 138 74 Hormon uwalniający kortykotropinę 138 75 Białka surfaktantu 139 76 Prostaglandyny 140 77 Oksytocyna 142 78 Udział mediatorów zapalenia w inicjacji porodu 142 8 Endokrynologia połogu i laktacji Magdalena Kłudka-Sternik, Tomasz Paszkowski 144 81 Czynniki endokrynne wpływające na laktację 144 82 Dysfunkcja przysadki zespół Sheehana 145 83 Prolaktyna stężenie w surowicy krwi w okresie ciąży i połogu 145 831 Depresja poporodowa 146 84 Oksytocyna 147 85 Beta-endorfiny, ludzka gonadotropina kosmówkowa, kortyzol stężenie w surowicy krwi w ciąży i połogu 147 86 Estrogeny i progesteron zmiany stężenia w surowicy krwi w ciąży i połogu 147 87 Hormony tarczycy 148 88 Laktacja a seksualność kobiety 148 881 Oś podwzgórze przysadka jajnik 148 882 Stężenie LH i FSH w okresie laktacji i połogu 149 89 Płodność w okresie laktacji 150
XIV ENDOKRYNOLOGIA CIĄŻY 810 Inhibiny udział w procesie laktacji 150 811 Odpowiedź immunologiczna w okresie połogu i laktacji 151 812 Laktacja kolejne etapy 152 8121 Zmiany w składzie mleka 153 Endokrynologia kliniczna w ciąży i połogu 9 Choroby podwzgórza i przysadki mózgowej u kobiet w ciąży Stanisław Radowicki, Agnieszka Podfigurna-Stopa, Krzysztof Katulski, Błażej Męczekalski 157 91 Podwzgórze 157 911 Zaburzenia czynnościowe i o podłożu psychicznym 157 912 Zaburzenia o podłożu organicznym 160 92 Przysadka mózgowa 161 921 Hiperprolaktynemia i gruczolaki przysadki produkujące prolaktynę (prolactinoma) w ciąży 161 922 Choroba Cushinga w ciąży 163 923 Akromegalia w ciąży 165 924 Zespół Sheehana 166 925 Moczówka prosta w ciąży 167 926 Limfocytarne zapalenie przysadki 168 10 Choroby tarczycy w ciąży Roman Smolarczyk 171 101 Niedoczynność tarczycy 171 1011 Niedoczynność tarczycy w ciąży 171 1012 Wrodzona niedoczynność tarczycy 178 102 Nadczynność tarczycy 181 1021 Nadczynność tarczycy w ciąży 181 1022 Płodowa nadczynność tarczycy 191 1023 Noworodkowa nadczynność tarczycy 192 1024 Noworodkowa niedoczynność tarczycy wywołana leczeniem tyreostatykami 192 1025 Noworodkowa centralna niedoczynność tarczycy 192 1026 Poporodowe zapalenie tarczycy 193 103 Nowotwory tarczycy podczas ciąży 196 1031 Etiopatogeneza i epidemiologia 196 1032 Obraz kliniczny i przebieg naturalny 197 1033 Rozpoznawanie 197 1034 Leczenie 198 1035 Profilaktyka 200 1036 Rokowanie 200 11 Choroby nadnerczy u kobiet w ciąży Błażej Męczekalski, Krzysztof Katulski, Marzena Maciejewska-Jeske, Agnieszka Podfigurna-Stopa, Adam Czyżyk 201 111 Nadczynność kory nadnerczy w przebiegu ciąży 201 1111 Klasyfikacja 201 1112 Etiopatogeneza i epidemiologia 201 1113 Obraz kliniczny 202 1114 Rozpoznanie 202 1115 Leczenie 203 1116 Konsekwencje 204 112 Niedoczynność kory nadnerczy w przebiegu ciąży 204 1121 Etiopatogeneza i epidemiologia 204 1122 Obraz kliniczny 206
Spis treści XV 1123 Rozpoznanie 206 1124 Leczenie 207 1125 Rokowanie 207 113 Pierwotny hiperaldosteronizm w przebiegu ciąży 208 1131 Etiopatogeneza i epidemiologia 208 1132 Obraz kliniczny 208 1133 Diagnostyka 209 1134 Leczenie 209 114 Wrodzony przerost nadnerczy u kobiet w ciąży 210 1141 Wrodzony przerost nadnerczy u kobiet w ciąży z niedoborem 21-α-hydroksylazy 210 1142 Etiopatogeneza i epidemiologia 210 1143 Obraz kliniczny i przebieg naturalny 211 1144 Płodność u kobiet z wrodzonym przerostem nadnerczy 212 1145 Powikłania dla matki i dziecka 212 1146 Diagnostyka 213 1147 Leczenie 214 115 Niedobór 11-β-hydroksylazy 216 1151 Obraz kliniczny 216 1152 Epidemiologia 216 1153 Rozpoznanie 216 1154 Leczenie 216 1155 Monitorowanie 216 1156 Ciąża u pacjentek z niedoborem 11-β-hydroksylazy 217 116 Niedobór dehydrogenazy 3-β-hydroksysteroidowej 217 1161 Leczenie 217 117 Guz chromochłonny nadnerczy w ciąży 218 1171 Etiopatogeneza i epidemiologia 218 1172 Obraz kliniczny i przebieg naturalny 218 1173 Rozpoznanie 219 1174 Różnicowanie 219 1175 Możliwości lecznicze 219 118 Rak nadnerczy w ciąży 220 1181 Etiopatogeneza i epidemiologia 220 1182 Obraz kliniczny i przebieg naturalny 220 1183 Rozpoznanie 221 1184 Leczenie 221 1185 Rokowanie 221 1186 Sytuacje szczególne 221 119 Incydentaloma nadnerczy w ciąży 222 1191 Etiopatogeneza i epidemiologia 222 1192 Obraz kliniczny i przebieg naturalny 222 1193 Rozpoznanie 222 1194 Leczenie 223 12 Guzy hormonalnie czynne jajników w ciąży Witold Kędzia, Marek Spaczyński 226 121 Nowotwory gonadalne 227 1211 Gyneblastomata 227 1212 Androblastomata 232 1213 Gynandroblastomata nowotwory gonadalne mieszane i niesklasyfikowane 235 1214 Inne guzy jajnika hormonalnie czynne 235
XVI ENDOKRYNOLOGIA CIĄŻY 13 Endokrynologiczne zaburzenia jajników a ciąża Błażej Męczekalski, Agnieszka Podfigurna-Stopa, Adam Czyżyk, Krzysztof Katulski 237 131 Dysgenezja gonad 237 1311 Ciąża u kobiety z zespołem Turnera 238 132 Przedwczesne wygasanie czynności jajników 238 133 Zespół policystycznych jajników 239 1331 Zaburzenia wczesnego okresu ciąży u chorych z zespołem policystycznych jajników 241 1332 Zespół policystycznych jajników i nawracające wczesne poronienia 243 1333 Zaburzenia obserwowane podczas ciąży u kobiet z zespołem policystycznych jajników 243 1334 Zespół policystycznych jajników a powikłania w okresie porodu 245 1335 Wpływ leczenia metforminą na powikłania w ciąży u chorych z zespołem policystycznych jajników 246 134 Podsumowanie 247 14 Cukrzyca a ciąża Ewa Wender-Ożegowska, Agnieszka Zawiejska, Jacek Brązert 250 141 Cukrzyca ciążowa 251 1411 Epidemiologia i czynniki ryzyka 251 1412 Patofizjologia 253 1413 Diagnostyka 254 1414 Czynnik ryzyka powikłań matczynych i płodowych 257 1415 Leczenie 261 142 Cukrzyca przedciążowa 264 1421 Planowanie ciąży 265 1422 Matczyna hiperglikemia jako czynnik ryzyka powikłań ciąży 267 1423 Powikłania naczyniowe cukrzycy a ciąża 272 1424 Retinopatia cukrzycowa a ciąża 273 1425 Nefropatia cukrzycowa a ciąża 275 1426 Neuropatia cukrzycowa a ciąża 280 1427 Insulinoterapia w okresie ciąży 281 1428 Nadzór nad ciążą powikłaną cukrzycą 283 1429 Nadzór śródporodowy nad pacjentką chorującą na cukrzycę przedciążową 287 15 Otyłość a ciąża Ewa Wender-Ożegowska 294 151 Definicja otyłości 294 152 Epidemiologia otyłości 295 153 Zmiany metaboliczne towarzyszące otyłości 296 154 Aspekty kliniczne otyłości w okresie ciąży 298 155 Powikłania matczyne otyłości 299 1551 Cukrzyca ciążowa 299 1552 Nadciśnienie tętnicze 299 1553 Żylna choroba zakrzepowo-zatorowa 300 156 Powikłania płodowe i noworodkowe otyłości matczynej 301 1561 Wady rozwojowe 301 1562 Poronienia 301 1563 Masa ciała noworodków 302 1564 Śmiertelność okołoporodowa 302 1565 Powikłania odległe 303 157 Powikłania okołoporodowe otyłości matczynej 303 158 Postępowanie terapeutyczne 304
Spis treści XVII 1581 Planowanie ciąży 304 1582 Zalecenia dietetyczne i aktywność fizyczna 304 1583 Profilaktyka zakrzepowa 305 1584 Profilaktyka stanu przedrzucawkowego 306 1585 Diagnostyka cukrzycy ciążowej 306 159 Planowanie porodu 307 1510 Podsumowanie 309 16 Zaburzenia równowagi wapniowo-fosforanowej Błażej Męczekalski, Adam Czyżyk, Roman Lorenc 313 161 Pierwotna nadczynność przytarczyc 313 1611 Etiopatogeneza i epidemiologia 313 1612 Obraz kliniczny i przebieg naturalny 314 1613 Rozpoznanie 316 1614 Leczenie 318 1615 Profilaktyka 321 1616 Sytuacje szczególne 322 162 Niedoczynność przytarczyc 322 1621 Etiopatogeneza i epidemiologia 322 1622 Obraz kliniczny i przebieg naturalny 323 1623 Rozpoznanie 324 1624 Leczenie 325 1625 Sytuacje szczególne 326 163 Rzekoma niedoczynność przytarczyc 326 1631 Etiopatogeneza i epidemiologia 326 1632 Obraz kliniczny i przebieg naturalny 327 1633 Rozpoznanie 327 1634 Leczenie i monitorowanie 328 164 Rodzinna hiperkalcemia hipokalciuryczna 328 165 Osteoporoza związana z ciążą i laktacją 329 1651 Etiopatogeneza i epidemiologia 330 1652 Obraz kliniczny i przebieg naturalny 330 1653 Rozpoznanie 331 1654 Leczenie 333 1655 Profilaktyka i monitorowanie 333 1656 Sytuacje szczególne 333 17 Rozrosty i nowotwory trofoblastu Ewa Nowak-Markwitz, Marek Spaczyński 336 171 Etiopatogeneza 337 172 Rozpoznanie 337 173 Klasyfikacja 338 174 Objawy kliniczne 338 175 Badania diagnostyczne 339 1751 Ultrasonografia 339 1752 Rezonans magnetyczny 341 1753 Gonadotropina kosmówkowa 341 176 Gonadotropina kosmówkowa w chorobie trofoblastycznej 346 177 Leczenie 348 1771 Leczenie chirurgiczne 348 1772 Chemioterapia choroby trofoblastycznej 349 1773 Monitorowanie chorych po leczeniu 351 178 Guz miejsca łożyskowego 351
XVIII ENDOKRYNOLOGIA CIĄŻY 18 Endokrynne aspekty badań prenatalnych Tomasz Opala, Dorota Rabiega-Gmyrek 355 181 Test PAPP-A 355 1811 Osoczowe białko ciążowe 356 1812 Ludzka gonadotropina kosmówkowa 357 182 Przesiewowe badania biochemiczne w kierunku trisomii 21 358 183 Test potrójny 359 1831 Fetoproteina alfa 360 1832 Wolny estriol 360 184 Test zintegrowany 362 185 Test poczwórny 362 186 Testy przesiewowe dodatkowe 362 1861 Oznaczanie peptydu gonadotropowego w moczu matki 362 19 Leczenie hormonalne w połogu Ewa Woźniakowska, Tomasz Paszkowski 364 191 Farmakologiczne metody hamowania laktacji 364 1911 Bromokryptyna 364 1912 Kabergolina 365 1913 Pergolid 365 1914 Chinagolid 365 1915 Metergolina 365 1916 Lizuryd 365 1917 Objawy niepożądane agonistów dopaminy 366 192 Antykoncepcja hormonalna w połogu 366 1921 Minipigułka progestagenna 366 193 Bezpieczeństwo stosowania leków hormonalnych podczas laktacji 370 1931 Kategorie leków według FDA 371 1932 Nowy podział leków według FDA 372 20 Hormonalne uwarunkowania poronień Krzysztof Czajkowski 374 21 Ciąża ektopowa aspekty hormonalne Błażej Męczekalski, Adam Czyżyk, Agnieszka Podfigurna-Stopa 385 211 Etiopatogeneza 385 212 Epidemiologia 386 213 Obraz kliniczny 387 214 Rozpoznanie 387 215 Badania hormonalne 387 2151 β-hcg 387 2152 Progesteron 388 2153 Inhibina A 388 2154 Naczyniowy czynnik wzrostu śródbłonka 388 2155 Aktywina A 389 216 Leczenie 389 22 Hormonalne uwarunkowania porodu przedwczesnego Grzegorz H Bręborowicz 391 221 Zakażenie 391 222 Stres 392 223 Steroidy 393 224 Hormon uwalniający adrenokortykotropinę 394 225 Glikokortykosteroidy 394 226 Zaburzenia aktywności oraz zmiany strukturalne substancji czynnych 394 227 Rola leków hormonalnych w zapobieganiu i leczeniu porodu przedwczesnego 396
Spis treści XIX 23 Ultrasonograficzna ocena narządów wydzielania wewnętrznego u płodu Jacek Brązert, Agnieszka Zawiejska, Marek Pietryga 401 231 Obrazowanie tarczycy u płodu 401 232 Obrazowanie gonad płodu 403 233 Obrazowanie nadnerczy płodu 406 24 Wady płodu w chorobach o podłożu endokrynnym Marek Pietryga, Rafał Iciek, Jacek Brązert 409 241 Cukrzyca ciężarnej a wady płodu 409 242 Choroby tarczycy u ciężarnej a wady płodu 414 243 Choroby nadnerczy u ciężarnej a wady płodu 418 244 Otyłość ciężarnej a wady płodu 419