1 Anna Moreń ZSP nr 3 w Bełchatowie Scenariusz lekcji języka polskiego dla klasy I. liceum i technikum. TEMAT: Tam nasz początek... (Cz. Miłosz) Synteza wiadomości o literaturze antycznych Greków i Rzymian. Cele: - uświadomienie kulturotwórczej roli antyku grecko rzymskiego, - praktyczne wykorzystanie nabytej wcześniej wiedzy, - ćwiczenie sprawności językowych, - budzenie refleksji nad kondycją człowieka we współczesnym świecie. Metody: ćwiczenia praktyczne, dyskusja, pisemne techniki dramy. Pomoce: - karta pracy przygotowana przez nauczyciela, - Z. Herbert, Labirynt nad morzem. Próba opisania krajobrazu greckiego, Warszawa 2000, - S. Stabryła, Starożytna Grecja, Warszawa Przebieg lekcji Powtórzenie przebiega według podanej poniżej karty pracy, którą uczniowie otrzymują na zajęciach (załącznik nr 1). IGRASZKI Z TRADYCJĄ I. ZABAWY JĘZYKIEM. 1. Precyzujemy znaczenie. W tytule pojawił się rzeczownik tradycja. Zdefiniuj go. Jeśli masz kłopot sięgnij do słownika. Jaki byłby w tej sytuacji najwłaściwszy? Odp. tradycja 2. Tradycja, ale jaka? Do rzeczownika tradycja dopisz 5 6przymiotników,bypowstałwłaściwy związek wyrazowy. Odp. tradycja rodzinna, ustna, pisana, ustna, narodowa, kościelna, długoletnia. 3. W jakim towarzystwie? Rzeczownik tradycja połączz5 6czasownikami,bypowstałwłaściwy związek wyrazowy. Odp. podtrzymywać..., odwoływać się do..., zerwać z..., postępować zgodnie z..., pielęgnować..., nawiązywać do.... II. SPOTKANIE Z LITERATURĄ 1. Co zawdzięczamy antycznym Grekom i Rzymianom?
2 Znajdź przykłady oddziaływania kultury antycznej na późniejsze epoki. Jeśli będziesz miał kłopoty, wybierz spośród podanych poniżej pojęć te, które mają rodowód antyczny i wykorzystaj je w swej wypowiedzi. Sentymentalizm, klasycyzm, epika, powieść, tren, oksymoron, apostrofa, wiersz wolny, heksametr, teatr, dance macabre, mimesis, tomizm, cynizm, komedia del arte, katharsis, kalos kagathos, Kubuś Fatalista, Kartezjusz, Demeter, Orfeusz, fatum, Eden, Arkadia, non omnis moriar, memento mori, beczka Danaid, egxegi monumentum. Odp. Antycznym Grekom i Rzymianom zawdzięczamy: a) stworzenie podstawowych terminów z zakresu teorii literatury - podział na rodzaje literackie: epika, liryka, dramat - powstanie nowych gatunków literackich, np. tragedii, eposu, bajki, satyry, pieśni, ody, hymnu, komedii, elegii, sielanki, - figury stylistyczne: porównanie homeryckie, apostrofa, inwokacja, b) narodziny teatru, c) zapoczątkowanie refleksji nad światem i naturą człowieka; wykształcenie podstawowych kierunków filozoficznych (stoicyzm, epikureizm, cynizm, idealizm) d) określenie funkcji i zadań literatury; wprowadzenie pojęć katharsis, mimesis, e) archetypy: - Prometeusz archetyp altruisty, buntownika wobec bogów, - Demeter, Niobe archetyp matki cierpiącej, - Dedal archetyp człowieka rozważnego, racjonalisty, - Ikar archetyp idealisty, marzyciela, człowieka ginącego bezmyślnie, - Orfeusz archetyp śpiewaka, poety, - Orfeusz i Eurydyka archetyp miłości małżeńskiej, - Odyseusz archetyp wiecznego wędrowca (homo viator), f) toposy: - topos arkadyjski, - topos genezyjski, - topos ikaryjski, g) przekonanie o tym, że własną twórczością można zapewnić sobie sławę, nieśmiertelność (Horacy: non omnis moriar, exegi monumentum) h) związki frazeologiczne: pięta Achillesa, nić Ariadny, puszka Pandory, koń trojański, stajnia Augiasza, i) stworzenie klasycznego kanonu piękna mieszczącego się w ładzie, harmonii i proporcji. 2*. Określ rolę tradycji w historii i życiu narodu. W swej wypowiedzi wykorzystaj poniższe stwierdzenia: Ojczyznatoziemiaigroby. Narody, tracąc pamięć, tracążycie. Ferdynand Foch Jednym z grzechów śmiertelnych kultury współczesnej jest to, że małodusznie unika ona konfrontacji wartościami najwyższymi. A także aroganckie przeświadczenie, że możemy obyć się bez wzorów. [...] Istnieje błędny pogląd, że tradycja jest czymś podobnym do masy spadkowej i że dziedziczy się ją mechanicznie [...]. A tymczasem w istocie każdy kontakt z tradycją wymaga wysiłku, pracy, jest przy tym trudny i niewdzięczny, bo nasze małe ja skrzeczy i broni się przed nim. Zbigniew Herbert 3*. Jakie wartości etyczne, postawy współczesny młody człowiek może przejąć od antycznych? Odp. Antyczni uczą nas: a) humanizmu: - dbałości o wszechstronny rozwój jednostki, - afirmacji życia,
3 - tego, że drugi człowiek winien być dla nas wartością, b) szanować przekonań innych, choćby były one nam obce (por. szkoły filozoficzne), c) okazywać nawet wrogowi współczucie (nie uczynił tego Achilles i został za to surowo ukarany przez bogów), d) dążenia do wszechstronnego rozwoju ducha i ciała (kallokagathia), e) poszanowania wolności jednostki, przyznawania wszystkim równych praw (por. demokracja ateńska)., f) umiłowania prawdy i wiedzy (Sapere aude!), g) harmonii, umiaru. 4. Arystoteles radzi! Uzupełnij podany niżej tekst tak, by powstały rady dla młodego klasyka. a) Zadaniem literatury jest... b) Naśladowania nie należy utożsamiać z... Rzeczywistość w dziele sztuki może być ukazana taka, jaka..., ale również taka, jaka... c) Piękno dzieła sztuki mieści się w kategoriach.... d) W tragedii przestrzegaj zasady..., zgodnie z którą....... e) Pamiętaj także o zasadzie..., czyli odpowiedniości... i... f) Twoja tragedia winna być napisana stylem.... g) Pamiętaj, że istotą tragedii jest tragizm, czyli....... h) Unikaj w tragedii scen.... i) Na scenę obok aktorów wprowadź..., który będzie pełnił funkcję... i lirycznego komentatora. 5. W imieniu antycznego myśliciela odpowiedz na poniższe pytania. W miarę możliwości zidentyfikuj swe poglądy (podaj nazwisko filozofa lub nazwę szkoły filozoficznej). a) Kim jest człowiek? b) Czy masz wolną wolę? c) Czym jest świat? d) Jak kształtują się relacje między Tobą a bogami? e) Jaka jest Twoja recepta na życie szczęśliwe? f) Jakie wartości cenisz najbardziej? g) Jak próbujesz uodpornić się na kaprysy Fortuny? h) Jak starasz uchronić się przed przemijaniem? i) Czym dla Ciebie jest cnota (virtus)? Horacy 6. Sprawdź, czy pamiętasz! Uzupełnij podaną tabelę: Sofokles Autor Tytuł Gatunek Rodzaj Demeter i Kora Odyseja epigramat pieśń epika
4 epika Załącznik nr 1 IGRASZKI Z TRADYCJĄ KARTA PRACY I. ZABAWY JĘZYKIEM. 1. Precyzujemy znaczenie. W tytule pojawił się rzeczownik tradycja. Zdefiniuj go. Jeśli masz kłopot sięgnij do słownika. Jaki byłby w tej sytuacji najwłaściwszy? TRADYCJA -......... 2. Tradycja, ale jaka? Do rzeczownika tradycja dopisz 5 6 przymiotników, by powstał właściwy związek wyrazowy. TRADYCJA -...... 3. W jakim towarzystwie? Rzeczownik tradycja połącz z 5 6 czasownikami, by powstał właściwy związek wyrazowy. A)... B)... C)... D)... E)... SPOTKANIE Z LITERATURĄ 4. Co zawdzięczamy antycznym Grekom i Rzymianom? Znajdź przykłady oddziaływania kultury antycznej na późniejsze epoki. Jeśli będziesz miał kłopoty, wybierz spośród podanych poniżej pojęć te, które mają rodowód antyczny i wykorzystaj je w swej wypowiedzi. Sentymentalizm, klasycyzm, epika, powieść, tren, oksymoron, apostrofa, wiersz wolny, heksametr, teatr, dance macabre, mimesis, tomizm, cynizm, komedia del arte, katharsis, kalos kagathos, Kubuś Fatalista, Kartezjusz, Demeter, Orfeusz, fatum, Eden, Arkadia, non omnis moriar, memento mori, beczka Danaid, egxegi monumentum. Antycznym Grekom i Rzymianom zawdzięczamy: -... -... 2*. Określ rolę tradycji w historii i życiu narodu. W swej wypowiedzi wykorzystaj poniższe stwierdzenia: Ojczyzna to ziemia i groby. Narody, tracącpamięć,tracążycie.
5 Ferdynand Foch Jednym z grzechów śmiertelnych kultury współczesnej jest to, że małodusznie unika ona konfrontacji wartościami najwyższymi. A także aroganckie przeświadczenie, że możemy obyć się bez wzorów. [...] Istnieje błędny pogląd, że tradycja jest czymś podobnym do masy spadkowej i że dziedziczy się ją mechanicznie [...]. A tymczasem w istocie każdy kontakt z tradycją wymaga wysiłku, pracy, jest przy tym trudny i niewdzięczny, bo nasze małe ja skrzeczy i broni się przed nim. Zbigniew Herbert 3*. Jakie wartości etyczne, postawy współczesny młody człowiek może przejąć od antycznych? Antyczni uczą nas: -.. -... -... -... -... -... -... 4. Arystoteles radzi! Uzupełnij podany niżej tekst tak, by powstały rady dla młodego klasyka. a) Zadaniem literatury jest... b) Naśladowania nie należy utożsamiać z... Rzeczywistość w dziele sztuki może być ukazana taka, jaka..., ale również taka, jaka... c) Piękno dzieła sztuki mieści się w kategoriach.... d) W tragedii przestrzegaj zasady..., zgodnie z którą....... e) Pamiętaj także o zasadzie..., czyli odpowiedniości... i... f) Twoja tragedia winna być napisana stylem.... g) Pamiętaj, że istotą tragedii jest tragizm, czyli....... h) Unikaj w tragedii scen.... i) Na scenę obok aktorów wprowadź..., który będzie pełnił funkcję... i lirycznego komentatora. 5. W imieniu antycznego myśliciela odpowiedz na poniższe pytania. W miarę możliwości zidentyfikuj swe poglądy (podaj nazwisko filozofa lub nazwę szkoły filozoficznej). a) Kim jest człowiek?... b) Czym jest świat? c) Jak kształtują się relacje między Tobą a bogami? d) Jaka jest Twoja recepta na życie szczęśliwe? e) Jakie wartości cenisz najbardziej?... f) Czy jesteś wolny? g) Jak próbujesz uodpornić się na kaprysy Fortuny?... h) Jak starasz uchronić się przed przemijaniem?... i) Czym dla Ciebie jest cnota (virtus)?... 6. Sprawdź, czy pamiętasz! Uzupełnij podaną tabelę: Autor Tytuł Gatunek Rodzaj Demeter i Kora Horacy epigramat
6 Sofokles Odyseja pieśń Epika epika