Raport z ewaluacji Sektorowego Programu Operacyjnego Rybołówstwo i przetwórstwo ryb 2004-2006 w obszarach:

Raport z ewaluacji Sektorowego Programu Operacyjnego Rybołówstwo i przetwórstwo ryb 2004-2006 w obszarach: (1) Funkcjonowanie systemu zarządzania i wdrażania Sektorowego Programu Operacyjnego Rybołówstwo i przetwórstwo ryb 2004-2006 pod względem jego jakości i efektywności. (2) Postęp i efektywność realizacji działań w ramach Sektorowego Programu Operacyjnego Rybołówstwo i przetwórstwo ryb 2004-2006 i ich prawdopodobnego oddziaływania na sytuację społeczno - gospodarczą Wykonawca: Centrum Doradztwa Europejskiego Warszawa, 29 maja 2006 Ewaluacja uzupełniająca Sektorowego Programu Operacyjnego Rybołówstwo i przetwórstwo ryb 2004-2006 1

WYKAZ SKÓRTÓW Agencja - Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa ARiMR Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa DR Departament Rybołówstwa w Ministerstwie Rolnictwa i Rozwoju Wsi IFWR - Instrument Finansowy Wspierania Rybołówstwa IP Instytucja Płatnicza IRŚ - Instytut Rybactwa Śródlądowego IW - Instytucja Wdrażająca IZ - Instytucja Zarządzająca JMK - Jednostka Monitorująco-Kontrolująca, Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi KE Komisja Europejska KM - Komitet Monitorujący KS - Komitet Sterujący MIR - Morski Instytut Rybacki MRiRW Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi NPR - Narodowy Plan Rozwoju ODR - Ośrodki Doradztwa Rolniczego OFSA - System informatyczny Obsługa Funduszy Strukturalnych Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa OR - Oddział/y Regionalny/e Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa Program - Sektorowy Program Operacyjny Rybołówstwo i Przetwórstwo Ryb SIMIK System Informatyczny Monitoringu i Kontroli Finansowej Funduszy Strukturalnych SPO Sektorowy Program Operacyjny Rybołówstwo i Przetwórstwo Ryb 2004-2006 UE Unia Europejska WKMR - Wydział Kontroli Monitorowania i Raportowania Wykorzystania Funduszy Pomocowych w Departamencie Rybołówstwa, Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi WPR Wspólnotowa Polityka Rybacka WPS - Wydział Polityki Strukturalnej w Departamencie Rybołówstwa, Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi Ewaluacja uzupełniająca Sektorowego Programu Operacyjnego Rybołówstwo i przetwórstwo ryb 2004-2006 2

SPIS TREŚCI STRESZCZENIE... 5 1. WPROWADZENIE... 9 2. OPIS PRZEDMIOTU EWALUACJI... 10 3. METODOLOGIA BADAŃ... 14 4. PRZEBIEG EWALUACJI... 16 5. FUNKCJONOWANIE SYSTEMU ZARZĄDZANIA I WDRAŻANIA SEKTOROWEGO PROGRAMU OPERACYJNEGO RYBOŁÓWSTWO I PRZETWÓRSTWO RYB 2004-2006 POD WZGLĘDEM JEGO JAKOŚCI I EFEKTYWNOŚCI... 17 5.1. Instytucja Zarządzająca Sektorowym Programem Operacyjnym Rybołówstwo i przetwórstwo ryb 2004-2006... 18 5.2. Instytucja Wdrażająca Sektorowym Programem Operacyjnym Rybołówstwo i przetwórstwo ryb 2004-2006... 23 5.3. Ocena systemu zarządzania i wdrażania Sektorowego Programu Operacyjnego Rybołówstwo i przetwórstwo ryb 2004 2006... 26 5.4. Ocena systemu wdrażania przez beneficjentów Sektorowego Programu Operacyjnego Rybołówstwo i przetwórstwo ryb 2004-2006... 27 5.5. Ocena systemu kontroli i monitoringu Sektorowego Programu Operacyjnego Rybołówstwo i przetwórstwo ryb 2004-2006 oraz sprawozdawczości i raportowania... 31 5.6. Ocena funkcjonowania Komitetu Sterującego... 36 5.7. Ocena funkcjonowania Komitetu Monitorującego... 39 5.8. Ocena systemu informacji i promocji Sektorowego Programu Operacyjnego Rybołówstwo i przetwórstwo ryb 2004-2006... 40 5.9. Ocena zarządzania budżetem Sektorowego Programu Operacyjnego Rybołówstwo i przetwórstwo ryb 2004-2006... 46 5.10. Analiza prawna spójności aktów prawnych regulujących funkcjonowanie Sektorowego Programu Operacyjnego Rybołówstwo i przetwórstwo ryb 2004-2006 oraz ich zgodności z regulacjami prawa krajowego i wspólnotowego... 50 5.11. Funkcjonowanie systemu zarządzania i wdrażania Sektorowego Programu Operacyjnego Rybołówstwo i przetwórstwo ryb 2004-2006 wnioski i rekomendacje... 55 6. POSTĘP I EFEKTYWNOŚĆ REALIZACJI DZIAŁAŃ W RAMACH SEKTOROWEGO PROGRAMU OPERACYJNEGO RYBOŁÓWSTWO I PRZETWÓRSTWO RYB 2004-2006... 59 6.1. Priorytet 1. Dostosowanie nakładu połowowego do zasobów... 59 6.1.1. Działanie 1.1. Złomowanie statków rybackich... 59 6.1.2. Działanie 1.2. Przeniesienie statków do krajów trzecich lub zmiana ich przeznaczenia... 65 Ewaluacja uzupełniająca Sektorowego Programu Operacyjnego Rybołówstwo i przetwórstwo ryb 2004-2006 3

6.1.3. Działanie 1.3. Wspólne przedsięwzięcia... 69 6.2. Priorytet 2. Odnowa i modernizacja floty rybackiej... 70 6.2.1. Działanie 2.1. Budowa nowych statków rybackich... 70 6.2.2. Działanie 2.2. Modernizacja istniejących statków rybackich... 71 6.3. Priorytet 3. Ochrona i rozwój zasobów wodnych, chów i hodowla ryb, rybackie urządzenia portowe, przetwórstwo i rynek rybny, rybołówstwo śródlądowe... 73 6.3.1. Działanie 3.1. Ochrona i rozwój zasobów wodnych... 74 6.3.2. Działanie 3.2. Chów i hodowla ryb... 77 6.3.3. Działanie 3.3. Rybacka infrastruktura portowa... 87 6.3.4. Działanie 3.4. Przetwórstwo i rynek rybny... 89 6.3.5. Działanie 3.5. Rybołówstwo śródlądowe... 100 6.4. Priorytet 4 Inne działania... 102 6.4.1. Działanie 4.1. Rybołówstwo przybrzeżne... 102 6.4.2. Działanie 4.2. Działania społeczno-ekonomiczne... 106 6.4.3. Działanie 4.3. Znajdowanie oraz promowanie nowych rynków zbytu na produkty rybne... 117 6.4.4. Działanie 4.4. Działania organizacji obrotu rynkowego... 120 6.4.5. Działanie 4.5. Czasowe zawieszenie działalności i inne rekompensaty finansowe. 122 6.4.6. Działanie 4.6. Działania innowacyjne i inne... 126 6.5. Postęp i efektywność realizacji działań w ramach SPO Rybołówstwo i przetwórstwo ryb 2004-2006 - wnioski i rekomendacje... 129 7. PODSUMOWANIE... 139 8. ZAŁĄCZNIKI... 140 Załącznik 1. - Lista osób, z którymi przeprowadzono wywiady pogłębione. 141 Załącznik 2 - Lista analizowanych dokumentów... 144 Załącznik 3 - Lista analizowanych aktów prawnych... 145 Ewaluacja uzupełniająca Sektorowego Programu Operacyjnego Rybołówstwo i przetwórstwo ryb 2004-2006 4

STRESZCZENIE W okresie od 24 kwietnia do 26 maja 2006 odbyła się realizacja ewaluacji uzupełniającej Sektorowego Programu Operacyjnego Rybołówstwo i przetwórstwo ryb 2004-2006 (SPO), zlecona przez Departament Rybołówstwa w Ministerstwie Rolnictwa i Modernizacji Wsi (MRiRW), a wykonana przez Centrum Doradztwa Europejskiego. Celem ewaluacji było dokonanie oceny funkcjonowania systemu zarządzania i wdrażania SPO pod względem jego jakości i efektywności oraz oceny postępu i efektywności realizacji działań w ramach SPO. Funkcję Instytucji Zarządzającej (IZ) SPO pełni MRiRW, a Instytucji Wdrażającej (IW) Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa (ARiMR). Biorąc pod uwagę wyniki badań ewaluacyjnych należy stwierdzić, że istniejący układ instytucjonalny zarządzania i wdrażania SPO spełnia wymogi określone w przepisach Unii Europejskiej oraz przepisach krajowych. Przyznanie funkcji zarządzającej i wdrażającej danym instytucjom jest rozwiązaniem optymalnym. Należy jednak rozważyć możliwość oddelegowania odpowiedzialności IW za niektóre działania do Okręgowych Inspektoratów Rybołówstwa Morskiego. Obowiązujące akty prawne zapewniają możliwość wypełniania przez właściwe instytucje powierzonych im funkcji. Jednakże konieczność wprowadzania zmian w Uzupełnianiu SPO poprzez rozporządzenia utrudnia wprowadzenie tych zmian, co negatywnie odbija się na funkcjonowaniu systemu zarządzania i wdrażania. Wewnętrzny system organizacyjny IZ oraz IW zapewnia prawidłową realizację ich zadań, jednakże niewystarczający poziom zatrudnienia w Departamencie Rybołówstwa IZ oraz nierównomierny poziom zatrudnienia w poszczególnych Oddziałach Regionalnych (OR) ARiMR negatywnie wpływa na funkcjonowanie tego systemu. Kształt wewnętrznego systemu IZ nie jest optymalny istnieje potrzeba stworzenia osobnych jednostek odpowiedzialnych za kontrolę oraz za sprawozdawczość i finanse oraz osobnej komórki odpowiedzialnej za promocję i informację SPO. Obowiązujące przepisy regulujące wzajemne relacje między instytucjami zapewniają sprawność funkcjonowania i udzielana pomocy z SPO. Daje się zauważyć dużą ilość problemów praktycznych, pojawiających się w trakcie realizacji zadań, zgłaszanych przez pracowników OR w zakresie stosowania procedur wdrażania SPO. Ma to negatywny wpływ m.in. na terminowe przestrzegania ustalonych terminów obsługi wniosków o dofinansowanie realizacji projektu. System zbierania danych służących monitorowaniu oraz system monitorowania nie zapewnia w pełni uzyskania poprawnych i weryfikowalnych danych. Pojawiają się trudności w terminowym przekazywaniu informacji, problemy związane z brakiem i nierzetelnością danych, a także nieterminowym przekazywaniem sprawozdań do odpowiednich jednostek. Jest to spowodowane m.in. brakiem wspólnego dla IZ i IW funkcjonującego systemu informatycznego. Ewaluacja uzupełniająca Sektorowego Programu Operacyjnego Rybołówstwo i przetwórstwo ryb 2004-2006 5

Wartość wnioskowanego wsparcia w ramach SPO nie przekracza poziomu dostępnej alokacji (61,1% alokacji na lata 2004-2006) co plasuje SPO na najniższym miejscu pośród funduszy strukturalnych pod względem wykorzystania alokacji. Natomiast poziom wykorzystania alokacji jest wysoki w porównaniu z innymi Programami Operacyjnymi (30,41%). Poziom dokonanych wydatków nie jest jednak równomierny - na wartość tę składają się głównie umowy o dofinansowanie realizacji projektu zawarte w ramach działań 1.1., 3.4. oraz 4.2. Najwyższy stopień wykorzystania alokacji przeznaczonej na lata 2004-2006 przypada na działanie 1.1. Złomowanie statków rybackich Beneficjenci tego działania środki uzyskane ze złomowania kutrów przeznaczali na różne cele: najwięcej na oszczędności, inwestycje i konsumpcję. Około jedna trzecia badanych pozostawała w chwili badania bez pracy, jedna czwarta przeszła na rentę lub emeryturę. Kolejnym popularnym działanie to działanie 3.4. Przetwórstwo i rynek rybny, gdzie wartość złożonych wniosków przekroczyła wartość alokacji na lata 2004-2006 o ok. 33%. W wyniku realokacji na to działanie wnioskowane projekty zostaną zrealizowane. Działanie to będzie miało pozytywny wpływ na rozwój sektora przetwórstwa (lepsza jakość produktu, wzrost dochodów i zatrudnienia, ochrona środowiska etc.). Działanie 4.2. Działania społeczno - ekonomiczne także cieszy się bardzo wysoką popularnością wśród beneficjentów, aczkolwiek alokacja na to działanie nie zostanie w pełni wykorzystana. Zdecydowana większość beneficjentów operacji 4.2.1. wraz ze skorzystaniem ze środków przeszła na rentę lub emeryturę. Większość beneficjentów pozytywnie oceniło wysokość wsparcia. Podczas realizacji pojawił się problem braku rozwiązań proceduralnych w sprawie przechowywania środków finansowych na realizację działań wykraczających terminem poza bieżący okres programowania oraz brak regulacji rozstrzygających, czy z pomocy może skorzystać rybak, który pobiera już świadczenie emerytalne. Zdecydowana większość badanych beneficjentów po otrzymaniu środków z operacji 4.2.2 nie pracowało. Niecałe 10% deklarowało powrót do zawodu rybaka, przed upływem 12 miesięcy od rozpoczęcia otrzymywania środków. Większość beneficjentów pozytywnie oceniło wysokość wsparcia w ramach obu operacji. Analiza wdrażania działania 4.4 Działania organizacji obrotu rynkowego pokazuje wysokie zapotrzebowanie na projekty dotyczące działalności organizacji producentów ryb. Przyznana pomoc nie wpłynęła na stabilizację rynku rybnego z uwagi na zbyt krótki okres funkcjonowania organizacji producenckich. Problemem, jaki pojawił się w trakcie realizacji działania 4.5 Czasowe zawieszenie działalności i inne rekompensaty finansowe było nieprzestrzeganie przepisów unijnych przez ARiMR, które określają, że pomoc w ramach działania 4.5 może być skierowana tylko do rybaków. Pomoc finansowa udzielona beneficjentom (armatorom statków rybackich) w ramach działania 4.5. nie wypełniło w dużym stopniu ich oczekiwań. Mimo małej ilości złożonych wniosków na dofinansowanie realizacji projektu w ramach działania 4.6 Działania innowacyjne i inne zauważyć należy, że wprowadzenie nowych technologii w połowach i przetwórstwie ryb stanowi kluczowy element umożliwiający Ewaluacja uzupełniająca Sektorowego Programu Operacyjnego Rybołówstwo i przetwórstwo ryb 2004-2006 6

funkcjonowanie w dłuższej perspektywie polskich producentów zarówno na rynku wewnętrznym i rynkach europejskich. Można zidentyfikować kilka głównych przyczyn braku zainteresowania poszczególnymi działaniami przez potencjalnych beneficjentów: Skomplikowane procedury, nadmiernie rozbudowane formalności i związana z tym długotrwałość przygotowywania i realizacji wniosków o dofinansowanie realizacji projektu. Problemy z uzyskaniem informacji i trudności w skontaktowaniu się z OR. Problemy w interpretacji przepisów i procedur związanych z przyjmowaniem wniosków o dofinansowanie realizacji projektu i realizacją projektów (np. kwalifikowalność kosztów, szczególnie specjalistycznych środków transportu (3.2.), problem definicji rodziny rybackiej (4.1.), brak procedur dot. działań zintegrowanych (4.1. wstrzymany nabór wniosków), nieprecyzyjność zapisów odnośnie możliwości korzystania działania 4.5. przez przetwórców, etc.) Niewystarczające i niedostosowane do potrzeb beneficjentów działania promocyjne i informacyjne w przypadku niektórych działań. Nietrafny kształt działania lub operacji do potrzeb beneficjentów (np. 2.2 - brak możliwości uzyskania pomocy na zakup, wymianę lub naprawę silnika statku rybackiego, ani narzędzi połowowych, 1.2 - brak mechanizmów umożliwiających potencjalnym beneficjentom realizacji projektów dot. przekazania statku do kraju trzeciego, 4.2.3 - odbiorcą pomocy nie powinien być bezpośrednio rybak, ale organizacje ukierunkowane na kształcenie zawodowe, 4.3. - brak możliwości reklamowania włąsnej marki podczas imprez ). Brak funkcjonalnego systemu pre-finansowania. Niski poziom dofinansowania projektów w niektórych działaniach (np. 4.3., 4.2.4.). W wyniku realizacji badań ewaluacyjnych sformułowano następujące rekomendacje: 1. Oddelegowanie zadań IW do Okręgowych Inspektoratów Rybołówstwa Morskiego w przypadku niektórych działań. 2. Zrezygnowanie z obowiązku przyjmowania Uzupełnienia SPO w drodze rozporządzenia. W tym celu konieczna jest nowelizacja Ustawy o NPR. 3. Rozdzielenie jednostki odpowiedzialnej za sprawozdawczość i przepływy finansowe oraz za kontrolę w IŻ. W tym celu należy zwiększyć także poziom zatrudnienia w Departamencie Rybołówstwa. 4. Modyfikacja systemu zbierania danych i systemu sprawozdawczości. Ewentualne wprowadzenie zmian w umowie pomiędzy IZ i IW precyzujące zakres danych zbieranych i przekazywanych przez IW do IZ. 5. Uzupełnienie wskaźników realizacji celów w projektach. Ewaluacja uzupełniająca Sektorowego Programu Operacyjnego Rybołówstwo i przetwórstwo ryb 2004-2006 7

6. Dostosowanie poziomu zasobów kadrowych w OR do przewidywanego obciążenia wynikającego z realizacji zadań związanych z realizacją programu. 7. Wprowadzenie zmian do Podręcznika Zarządzania i Kontroli IZ w celu uniknięcia niejasności kompetencyjnych, związanych z podziałem kompetencji w Departamencie Rybołówstwa. 8. Modyfikacja systemu informacji i promocji SPO zgodnie z potrzebami i możliwościami beneficjentów. Należy także rozważyć zlecenie outsourcing u działań informacyjno-promocyjnych IFWR poza IZ profesjonalnym firmom. 9. Wyłączenie z konieczności opiniowania i rekomendowania projektów z IFWR przez Komitet Sterujący, mających charakter premii. 10. Usprawnienie systemu wymiany informacji pomiędzy OR, a Centralą ARMiR. 11. Włączenie w większym stopniu w proces obsługi wniosków o dofinansowanie realizacji projektu biura powiatowe ARMiR lub samorządy. 12. Ujednolicenie systemu wdrażania w zakresie interpretacji przepisów i procedur związanych z realizacją programu. 13. Uproszczenie procedur i ograniczenie formalności zw. z przygotowaniem wniosków o dofinansowanie realizacji projektu, w tym wymogi dotyczące dokumentacji załączanej do dokumentacji wniosków. 14. Ograniczenie długotrwałości realizacji procedur związanych z akceptacją wniosków o dofinansowanie realizacji projektu i realizacją płatności. 15. Zapewnienie wsparcia ze strony IW dla podmiotów składających wnioski o dofinansowanie realizacji projektu w zakresie prawidłowego przygotowania wniosku. Opracowując kształt Sektorowego Programu Operacyjnego Rybołówstwo i przetwórstwo ryb 2007-2013 należy wziąć pod uwagę powyższe rekomendacje. Ewaluacja uzupełniająca Sektorowego Programu Operacyjnego Rybołówstwo i przetwórstwo ryb 2004-2006 8

1. WPROWADZENIE Niniejszy raport prezentuje wyniki ewaluacji uzupełniającej Sektorowego Programu Operacyjnego Rybołówstwo i przetwórstwo ryb 2004-2006 (SPO) w obszarach: Funkcjonowanie systemu zarządzania i wdrażania Sektorowego Programu Operacyjnego Rybołówstwo i przetwórstwo ryb 2004-2006 pod względem jego jakości i efektywności; Postęp i efektywność realizacji działań w ramach Sektorowego Programu Operacyjnego Rybołówstwo i przetwórstwo ryb 2004-2006 i ich prawdopodobnego oddziaływania na sytuację społeczno gospodarczą. Przeprowadzenie badania ewaluacyjnego w obszarze funkcjonowania systemu zarządzania i wdrażania SPO Rybołówstwo i przetwórstwo ryb 2004-2006 miało na celu: Ocenę jakości zarządzania i wdrażania Programu; Wskazanie ewentualnych zmian i udoskonalenia procedur i systemy wdrażania Programu; Ocenę sprawności przepływu informacji związanej z wdrażaniem Programu a wynikających z zakresu zadań pełnionych przez poszczególne instytucje (pomiędzy Instytucją Zarządzającą a Instytucją Wdrażającą oraz pomiędzy Instytucją Wdrażającą a beneficjentami Programu); Zidentyfikowanie barier mających wpływ na funkcjonowanie instytucji zaangażowanych we wdrażanie Programu; Ocenę systemu przepływów finansowych. Przeprowadzenie badania ewalucyjnego w obszarze postęp i efektywność realizacji działań w ramach Sektorowego Programu Operacyjnego Rybołówstwo i przetwórstwo ryb 2004-2006" miało na celu: zbadanie postępów w realizacji poszczególnych działań Programu; określenie, w jakim stopniu przyjęte cele poszczególnych działań Programu odpowiadają realnym potrzebom beneficjentów; określenie przyczyn niewykorzystania przewidzianych środków w zakresie niektórych działań w ramach Programu; wskazanie działań o niewielkim zainteresowaniu beneficjentów; określenie przyczyn braku zainteresowania beneficjentów niektórymi działaniami; wskazanie działań o największym zainteresowaniu beneficjentów; określenie przyczyn zainteresowania beneficjentów działaniami; określenie obszaru zainwestowania/zagospodarowaniu środków finansowych otrzymanych przez beneficjentów; zbadanie oddziaływania Programu na sytuację społeczno gospodarczą; Ewaluacja uzupełniająca Sektorowego Programu Operacyjnego Rybołówstwo i przetwórstwo ryb 2004-2006 9

ocenę efektywności i skuteczności systemu przyjmowania i oceny wniosków; ocenę skuteczności procesu informowania o działaniach Programu. Ewaluacja została przeprowadzona przez Centrum Doradztwa Europejskiego na zlecenie Departamentu Rybołówstwa w Ministerstwie Rolnictwa i Rozwoju Wsi (MRiRW) w okresie od 24 marca do 26 maja 2006r. Prezentowane w raporcie dane odnoszą się do sytuacji do 24 marca 2006. 2. OPIS PRZEDMIOTU EWALUACJI Sektorowy Program Operacyjny (SPO) Rybołówstwo i przetwórstwo ryb 2004 2006 jest jednym z programów realizujących strategię rozwoju społeczno ekonomicznego określoną w Narodowym Planie Rozwoju 2004-2006. W ramach realizacji SPO Rybołówstwo i przetwórstwo ryb możliwe jest uzyskanie pomocy finansowej przez podmioty bezpośrednio związane z sektorem rybołówstwa, w tym z rybołówstwem morskim, rybactwem śródlądowym, przetwórstwem i rynkiem rybnym oraz zapleczem naukowo-badawczym. Sektorowy Program Operacyjny Rybołówstwo jest finansowany z Instrumentu Finansowego Wspierania Rybołówstwa (IFWR). Program ten zawiera w swojej strukturze pięć priorytetów. Priorytety te określają działania realizacyjne, jakie można współfinansować z SPO: Priorytet I. Dostosowanie nakładu połowowego do zasobów o Działanie 1.1. Złomowanie statków rybackich o Działanie 1.2. Przeniesienie statków do krajów trzecich lub zmiana ich przeznaczenia Operacja 1.2.1. Przeniesienie własności statku rybackiego do kraju trzeciego Operacja 1.2.2. Zmiana przeznaczenia statku rybackiego o Działanie 1.3. Wspólne przedsięwzięcia Priorytet II. Odnowa i modernizacja floty rybackiej o Działanie 2.1. Budowa nowych statków rybackich o Działanie 2.2. Modernizacja istniejących statków rybackich o Działanie 2.3. Wycofanie (bez pomocy publicznej) związane z odnową Priorytet III. Ochrona i rozwój zasobów wodnych, chów i hodowla ryb, rybacka infrastruktura portowa, przetwórstwo i rynek rybny, rybołówstwo śródlądowe o Działanie 3.1. Ochrona i rozwój zasobów wodnych o Działanie 3.2. Chów i hodowla ryb Operacja 3.2.1. Zwiększenie zdolności produkcyjnych w chowie i hodowli ryb Ewaluacja uzupełniająca Sektorowego Programu Operacyjnego Rybołówstwo i przetwórstwo ryb 2004-2006 10

Operacja 3.2.2. Modernizacja istniejących obiektów chowu i hodowli ryb (bez zwiększenia ich zdolności produkcyjnych) o Działanie 3.3. Rybacka infrastruktura portowa Operacja 3.3.1. Budowa urządzeń portowych lub rozbudowa istniejących urządzeń Operacja 3.3.2. Modernizacja istniejących urządzeń portowych bez zwiększenia zdolności przeładunkowych o Działanie 3.4. Przetwórstwo i rynek rybny Operacja 3.4.1. Zwiększenie zdolności produkcyjnych (budowa zakładów przetwórczych lub inwestycje w istniejących zakładach przetwórczych) Operacja 3.4.2. Modernizacja istniejących zakładów przetwórczych bez zwiększenia zdolności produkcyjnych Operacja 3.4.3. Budowa obiektów hurtowej sprzedaży produktów rybnych Operacja 3.4.4. Modernizacja istniejących obiektów hurtowej sprzedaży produktów rybnych o Działanie 3.5. Rybołówstwo śródlądowe Operacja 3.5.1 Budowa łodzi rybackiej Operacja 3.5.2 Modernizacja łodzi rybackiej Operacja 3.5.3. Inne środki wspomagające rybołówstwo śródlądowe Priorytet IV. Inne działania o Działanie 4.1. Rybołówstwo przybrzeżne o Działanie 4.2. Działania społeczno - ekonomiczne Operacja 4.2.1. Trwałe zaprzestanie wykonywania zawodu przez rybaka Operacja 4.2.2. Utrata miejsca pracy na statku rybackim Operacja 4.2.3. Przekwalifikowanie zawodowe rybaków lub podjęcie przez nich okołorybackiej działalności gospodarczej Operacja 4.2.4. Nabycie własności statku rybackiego o Działanie 4.3. Znajdowanie oraz promowanie nowych rynków zbytu na produkty rybne Operacja 4.3.1. Kampanie promocyjne produktów rybnych Operacja 4.3.2. Udział w targach handlowych Operacja 4.3.3. Badania rynku rybnego Operacja 4.3.4. Doradztwo w zakresie sprzedaży i marketingu produktów rybnych Operacja 4.3.5. Certyfikowanie i znakowanie produktów rybnych o Działanie 4.4. Działania organizacji obrotu rynkowego Operacja 4.4.1. Zakładanie organizacji producentów rybnych Ewaluacja uzupełniająca Sektorowego Programu Operacyjnego Rybołówstwo i przetwórstwo ryb 2004-2006 11

Operacja 4.4.2. Działalność organizacji producentów rybnych w celu poprawy jakości Operacja 4.4.3. Inne operacje wśród uczestników obrotu rynkowego o Działanie 4.5. Czasowe zawieszenie działalności i inne rekompensaty finansowe Operacja 4.5.1 Okresowe zawieszenie działalności w przypadku nadzwyczajnych okoliczności Operacja 4.5.2 Okresowe zaprzestanie działalności w związku z nieodnowieniem albo zawieszeniem porozumienia rybołówczego Operacja 4.5.3 Okresowe zawieszenie działalności w celu umożliwienia odnowy zasobów Operacja 4.5.4 Rekompensaty finansowe w przypadku wprowadzenia ograniczeń technicznych o Działanie 4.6. Działania innowacyjne i inne Operacja 4.6.1 Projekty pilotażowe i prezentacje Priorytet V. Pomoc techniczna Celem Priorytetu 5 Pomoc techniczna jest wsparcie instytucji zaangażowanych we wdrażanie Programu, aby umożliwić im sprawną i skuteczną implementację Programu oraz jego zarządzanie, monitorowanie i kontrolę. Priorytet ten nie jest przedmiotem niniejszej ewaluacji. Sektorowy Program Operacyjny Rybołówstwo i przetwórstwo ryb 2004-2006 realizuje cele Wspólnej Polityki Rybackiej Unii Europejskiej (WPR). Wspólna Polityka Rybacka opiera się na przekonaniu, że zasoby rybołówcze są własnością wspólną i należy ustanowić przepisy, tak by uchronić wspomniane zasoby przed przełowieniem i by gospodarować nimi, uwzględniając interesy rybaków i konsumentów. Przyjęto cztery podstawowe cele WPR: 1. Ochrona - w celu ochrony zasobów rybołówczych określono rozmiar ryb poławianych w morzu, co umożliwia rybom osiągnięcie stadium rozwoju umożliwiającego rozmnażanie; Środki na realizację tego celu zostały przeznaczone w ramach priorytetów 1 i 3 SPO. Priorytet 1. Dostosowanie nakładu połowowego do zasobów w ramach SPO Rybołówstwo i przetwórstwo ryb 2004-2006 stanowi instrument wspomagający realizację tego celu WPR. Poprzez złomowanie statków rybackich, przeniesienie statku rybackiego do kraju trzeciego lub zmiana przeznaczenia statku rybackiego na cel inny niż wykonywanie rybołówstwa morskiego oraz wniesienie statku rybackiego do wspólnego przedsięwzięcia w kraju trzecim zakłada się zmniejszenie potencjału połowowego floty i przez to osiągnięcie równowagi pomiędzy możliwością samoodnowy żywych zasobów morza a poziomem eksploatacji tych zasobów. W ramach Priorytetu 3. Ochrona i rozwój zasobów wodnych, chów i hodowla ryb, rybackie urządzenia portowe, przetwórstwo i rynek rybny, rybołówstwo śródlądowe przeznaczone są środki na realizację projektów Ewaluacja uzupełniająca Sektorowego Programu Operacyjnego Rybołówstwo i przetwórstwo ryb 2004-2006 12

mających na celu umożliwienie i poprawę wędrówki ryb dwuśrodowiskowych oraz ochronę, odnowę i koncentrację zasobów poprzez budowę sztucznych raf. 2. Pomoc strukturalna - wsparcia rybołówstwa i akwakultury ma umożliwić dostosowanie ekwipunku i organizacji połowów do wymagań stawianych przez ograniczone zasoby i rynek; 3. Rynek - celem jest taka organizacja wspólnego rynku, która zapewniałaby równowagę podaży i popytu, przy uwzględnieniu interesów producentów i konsumentów; Pomoc finansowa udzielana w ramach Priorytetu 4. Inne działania, Działania 4.4. Działania organizacji obrotu rynkowego wspomaga organizację rynku rybnego w Polce i jego dostosowanie do wspólnego rynku rybnego UE. W ramach tego działania z Instrumentu Finansowego Wspierania Rybołówstwa współfinansuje się koszty związane bezpośrednio z zakładaniem organizacji producentów rybnych oraz z działaniami tych organizacji mających na celu poprawę jakości produktów rybnych. W zakresie Priorytetu 4 realizowane są również cele WPR w zakresie polityki społecznej dotyczącej rybaków. W ramach Działania 4.2. Działania społecznoekonomiczne udzielana jest pomoc dla rybaków, którzy utracili miejsce pracy w wyniku dostosowania nakładu połowowego do zasobów (emerytura, jednorazowe odszkodowanie za zwolnienie, pomoc na przekwalifikowanie oraz pomoc na zakup jednostki przez młodego rybaka). 4. Stosunki z państwami trzecimi - celem jest zawieranie umów o rybołówstwie i prowadzenie negocjacji w skali międzynarodowej na forum organizacji regionalnych i międzynarodowych właściwych w kwestiach związanych z rybołówstwem, a dotyczących wspólnych przepisów ochronnych stosowanych przy połowach na otwartych wodach. Realizacji zadań wynikających z WPR służy Instrument Finansowy Wspierania Rybołówstwa (IFWR). SPO Rybołówstwo i przetwórstwo ryb 2004-2006 jest spójny z kierunkami rozwoju rybołówstwa zawartymi w Narodowej Strategii Rybołówstwa 2000-2006. Głównymi celami Narodowej Strategii Rybołówstwa 2000-2006 są: 1) pomoc w osiągnięciu trwałej równowagi miedzy stanem zasobów a poziomem ich eksploatacji, 2) wzrost konkurencyjności i rozwój silnych ekonomicznie podmiotów gospodarczych, 3) stabilizacja rynku, 4) poprawa jakości produktów rybnych, 5) postęp techniczny w zakresie połowów oraz chowu i hodowli ryb, 6) wspieranie rozwoju gospodarczego regionów uzależnionych od rybołówstwa, w tym wsparcia dla rybaków. W SPO Rybołówstwo i przetwórstwo ryb 2004-2006 przewidziano środki na realizację wszystkich wymienionych powyżej działań. Ewaluacja uzupełniająca Sektorowego Programu Operacyjnego Rybołówstwo i przetwórstwo ryb 2004-2006 13

Na realizację programu przewidziano udzielenie pomocy finansowej w wysokości ok. 373 mln, z czego 202 mln pochodzić będzie z budżetu Unii Europejskiej, a 80 mln z budżetu państwa. Pozostałe środki finansowe (92 mln ) pochodzą ze środków prywatnych podmiotów ubiegających się o pomoc, zgodnie z zasadą współfinansowania i współodpowiedzialności za realizację projektów w ramach funduszy strukturalnych UE oraz realizacji Wspólnej Polityki Rybackiej. Szacunek wykorzystania środków z SPO Rybołówstwo i przetwórstwo ryb 2004-2006 w latach 2004-2008 (w tys. ) 2004 2005 2006 2007 2008 Łącznie 2004-2008 17 964 60 938 73 079 38 294 11557 201 832 Źródło: Biuro Analiz Sejmowych; Wydatki związane z funduszami strukturalnymi 3. METODOLOGIA BADAŃ Podczas realizacji badań ewaluacyjnych zastosowano podejście badawcze zwane triangulacją, które pozwala na wykorzystanie w ewaluacji danych pochodzących z różnych źródeł, zbieranych różnymi metodami i przez różnych badaczy. Daje to gwarancję otrzymania wiarygodnych danych i wyczerpujących wyników, a co za tym idzie sformułowania wniosków poprawnych pod względem logicznym i metodologicznym. Zakładane cele ewaluacji i szeroki zakres pytań ewaluacyjnych wymagają, by triangulacja odbywała się na kilku poziomach równocześnie: 1. na poziomie metod zbierania danych wykorzystano zarówno metody ilościowe (wywiady telefoniczne) i jakościowe (wywiady indywidualne, analiza dokumentów). Różnorodność technik analizy i gromadzenia informacji pozwoliło lepiej poznać i zrozumieć badany obiekt oraz stworzyło możliwość dokonywania odniesień i porównań. 2. na poziomie konstruowania próby badawczej badania przeprowadzone zostały zarówno z przedstawicielami Instytucji Zarządzającej, Instytucji Wdrażającej, w tym z pracownikami Oddziałów Regionalnych, członkami Komitetu Sterującego, członkami Komitetu Monitorującego, jak i beneficjentami oraz potencjalnymi beneficjentami Programu. Próba objęła więc wszystkich aktorów zaangażowanych w realizację programu od poziomu najwyższego do najniższego, od zarządzających po korzystających z efektów programu. Pozwoliło to na określenie i ocenę programu z różnych perspektyw, a także lepsze dopasowanie sposobu realizacji badania do oczekiwań poszczególnych uczestników procesu ewaluacji. Multiplikacja źródeł informacji umożliwiła uzyskanie informacji na dany temat od osób, które potencjalnie mogą prezentować zróżnicowane punkty widzenia. Ewaluacja uzupełniająca Sektorowego Programu Operacyjnego Rybołówstwo i przetwórstwo ryb 2004-2006 14

3. na poziomie zespołu badawczego badanie realizowane zostało przez zespół badawczy i ekspertów składający się z osób reprezentujących różne dziedziny i podejścia badawcze. Pozwoliło to na zminimalizowanie potencjalnie zaburzającego wpływu badaczy na osiągane wyniki poprzez wzajemną kontrolę realizacji, a także weryfikację i konfrontację dokonywanych analiz i formułowanych wniosków. W trakcie realizacji badania ewaluacyjnego zastosowano następujące metody zbierania i analizy danych: Wywiad telefoniczny wspomagany komputerem (Computer Assisted Telephone Interview) Wywiad telefoniczny wspomagany komputerem, czyli CATI (Computer Assisted Telephone Interview), opiera się na połączeniu rozmowy telefonicznej z bezpośrednim wprowadzaniem uzyskiwanych informacji do elektronicznej bazy danych. Specjalnie przeszkolony w tym celu ankieter dzwoni pod podany, bądź wylosowany numer telefonu, a następnie przeprowadza ze wskazaną osobą wywiad oparty na przygotowanym wcześniej kwestionariuszu. W związku z udostępnieniem danych osób uczestniczących w Programie wraz z numerami telefonów, metoda ta mogła być zastosowana. Indywidualne wywiady pogłębione (Individual In-Depth Interview) Indywidualny wywiad pogłębiony opiera się na pogłębionej rozmowie przeprowadzanej z wybranym rozmówcą. Zebrane w ten sposób dane mają charakter jakościowy i pozwalają na zrekonstruowanie opinii respondentów np. na temat projektu czy programu, w który są zaangażowane. Lista osób, z którymi zostały przeprowadzone wywiady indywidualne stanowi załącznik nr 1 do raportu. Desk research (analiza dokumentów) Przeprowadzono badanie materiałów ze źródeł wtórnych (desk research) wszelkiego rodzaju dokumentów związanych z procesem zarządzania i wdrażania SPO. Dokumenty te stanowiły materiał do analizy. Analiza dokumentów dostarczyła ewaluatorom informacji o kontekście formalnym badanego zdarzenia, pozwoliła poznać założenia ewaluowanego przedsięwzięcia i osiągnięte wyniki. Została zastosowana m.in. na wstępnym etapie badań jako element wspomagający przygotowanie badań terenowych, ponieważ ta metoda dostarcza podstawowych informacji o mających miejsce lub planowanych działaniach i ich rezultatach. Lista dokumentów analizowanych w trakcie ewaluacji stanowi załącznik nr 2 do raportu. Opinie ekspertów (ekspertyzy) Rzetelne określenie jakości funkcjonowania systemu zarządzania i wdrażania Sektorowego Programu Operacyjnego Rybołówstwo i przetwórstwo ryb 2004-2006 oraz ocena postępu i efektywność realizacji działań w ramach SPO wymagało wiedzy specjalistycznej na powyższy temat. Dlatego też cały proces badawczy przebiegał w ścisłej współpracy z Ewaluacja uzupełniająca Sektorowego Programu Operacyjnego Rybołówstwo i przetwórstwo ryb 2004-2006 15

ekspertami zewnętrznymi, dr Jerzym Januszem (rybołówstwo morskie), prof. Ryszardem Bartlem (rybactwo śródlądowe), inż. Mieczysławem Borczochowskim i prof. Piotrem Bykowskim (przetwórstwo). W konsekwencji powstały cztery ekspertyzy zewnętrzne obejmujące swym tematem zagadnienia związane z rybołówstwem morskim, rybactwem śródlądowym i akwakulturą oraz przetwórstwem rybnym. Powyższe ekspertyzy stanowią załącznik do raportu. Ich wyniki zostały także wykorzystane bezpośrednio w raporcie. 4. PRZEBIEG EWALUACJI Ewaluacja została przeprowadzona przez Centrum Doradztwa Europejskiego na zlecenie Departamentu Rybołówstwa w Ministerstwie Rolnictwa i Rozwoju Wsi w okresie od 24 marca do 26 maja 2006r. W jej wyniku zrealizowano: 73 indywidualne wywiady pogłębione przeprowadzone osobiście przez ewaluatorów lub zrealizowanych telefonicznie. Respondentami byli przedstawiciele Instytucji Zarządzającej (10 osób), Instytucji Wdrażającej (19 osób), Komitetu Sterującego (8 osób), Komitetu Monitorującego (8 osób). Badaniem tym objęto również przedstawicieli podmiotów realizujących łącznie 29 projektów w ramach działań, w których liczba podpisanych umów o dofinansowanie realizacji projektu nie przekraczała 20 (działania 1.2, 2.2, 3.1, 3.3, 3.5, 4.1, 4.3, 4.4, 4.6). 445 wywiadów telefonicznych wspomaganych komputerem z beneficjentami Programu. Badaniem objęto beneficjentów działań 1.1, 3.2, 3.4, 4.2.1, 4.2.2. i 4.5. Numer działania Liczba zaplanowanych wywiadów z beneficjentami Liczba zrealizowanych wywiadów z beneficjentami Indywidualne wywiady pogłębione Działanie 1.2 4 4 Działanie 2.2 3 5 Działanie 3.1 3 1 Działanie 3.3 4 4 Działanie 3.5 2 2 Działanie 4.1 2 3 Działanie 4.3 4 3 Działanie 4.4 3 1 Działanie 4.6 3 7 Suma 28 29 Wywiady telefoniczne wspomagane komputerem Działanie 1.1. 100 100 Działanie 3.2 50 47 Działanie 3.4 40 34 Działanie 4.2.1 40 34 Działanie 4.2.2 150 150 Działanie 4.5 80 80 Suma 460 445 Ewaluacja uzupełniająca Sektorowego Programu Operacyjnego Rybołówstwo i przetwórstwo ryb 2004-2006 16

Podczas przygotowania i realizacji badań ewaluacyjnych zidentyfikowano następujące problemy: 1. Braki danych tele-adresowych w grupie beneficjentów działań. Braki danych dotyczyły szczególnie beneficjentów z województwa pomorskiego i dolnośląskiego. Spowodowało to opóźnienie rozpoczęcia badania metodą CATI beneficjentów działań 3.2. i 3.4. Dane zostały uzupełnione. 2. Zidentyfikowano problemy z dostępem do informacji posiadanych przez Agencję Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa (ARiMR) oraz Oddziały Regionalne (OR) Agencji. Problemy te wynikły z faktu, iż Departament Rybactwa ARiMR, w dniu 20.04.2006r. wystąpił do OR z oficjalnym pismem zabraniającym przekazywania ewaluatorom kserokopii wniosków o dofinansowanie oraz innych dokumentów, danych i informacji, uzasadniając swoją decyzję poufnością danych. Opóźniło to realizację części ewaluacji zakładającą przeprowadzenie wywiadów pogłębionych z przedstawicielami OR ARiMR. Z kolei wnioski o dofinansowanie są kluczowym źródłem informacji dla ewaluatorów i ekspertów oraz stanowią niezbędny element analizy na wstępnym etapie badań. Ich brak sprawił, iż ewaluatorzy nie mieli w początkowej fazie badań dostępu do pełnej informacji. Brak dostępu do wniosków opóźniło też w znacznym stopniu rozpoczęcie pracy ekspertów zaangażowanych w ewaluację. Powyższy problem został rozwiązany w drodze wymiany korespondencji między Departamentem Rybołówstwa MRiRW oraz ARiMR. 5. FUNKCJONOWANIE SYSTEMU ZARZĄDZANIA I WDRAŻANIA SEKTOROWEGO PROGRAMU OPERACYJNEGO RYBOŁÓWSTWO I PRZETWÓRSTWO RYB 2004-2006 POD WZGLĘDEM JEGO JAKOŚCI I EFEKTYWNOŚCI Kształt relacji między instytucjami zaangażowanymi w proces wdrażania funduszy strukturalnych, został w dużej mierze zdeterminowany przez przyjęcie określonych rozwiązań na etapie programowania, usankcjonowanych następnie prawnie. Wśród szeregu instytucji zaangażowanych w ten proces kluczowa rola przypada Ministerstwu Gospodarki (obecnie Ministerstwu Rozwoju Regionalnego), w którym umiejscowiona jest instytucja zarządzająca Podstawami Wsparcia Wspólnoty (PWW). Ramy prawne systemu instytucjonalnego zostały określone przez ustawę o Narodowym Planie Rozwoju (NPR) z 20 kwietnia 2004 roku, rozporządzenie Rady Ministrów w sprawie przyjęcia Narodowego Planu Rozwoju z dnia 22 czerwca 2004 r., rozporządzenia właściwych ministrów w sprawie programów operacyjnych i oraz rozporządzenie Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 22 września 2004 r. w sprawie trybu, terminów i zakresu sprawozdawczości dotyczącej realizacji NPR, trybu kontroli realizacji NPR oraz trybu rozliczeń. Dodatkowo rozwiązania w zakresie podziału obowiązków znajdują się w porozumieniach i umowach kompetencyjnych Ewaluacja uzupełniająca Sektorowego Programu Operacyjnego Rybołówstwo i przetwórstwo ryb 2004-2006 17

zawieranych przez poszczególne podmioty. 5.1. Instytucja Zarządzająca Sektorowym Programem Operacyjnym Rybołówstwo i przetwórstwo ryb 2004-2006 Funkcję instytucji zarządzającej SPO Rybołówstwo i przetwórstwo ryb 2004-2006, zgodnie z ustawą o Narodowym Planie Rozwoju z 20 kwietnia 2004 roku pełni Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi, który swe zadania wykonuje za pośrednictwem Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi (MRiRW), Departamentu Rybołówstwa. Ponadto zadania instytucji zarządzającej wykonują także: Departament Finansów w zakresie obsługi rachunku programowego SPO Rybołówstwo i przetwórstwo ryb 2004-2006 oraz Biuro Audytu MRiRW w zakresie audytu wewnętrznego. W realizację SPO włączona jest także jednostka wyspecjalizowana do spraw kontroli i monitoringu, którą jest jednostka monitorującokontrolna (JMK) umiejscowiona w Biurze Inspekcji Wydatków Interwencyjnych MRiRW. Zadania JMK IFWR zostały określone w Ustawie o Narodowym Planie Rozwoju oraz uszczegółowione w SPO Rybołówstwo i przetwórstwo ryb 2004-2006. Instytucja Zarządzająca Sektorowym Programem Operacyjnym Rybołówstwo i przetwórstwo ryb 2004-2006 została upoważniona do wykonywania swoich funkcji na podstawie: 1) Ustawy o Narodowym Planie Rozwoju z 20 kwietnia 2004 roku, uszczegółowionej przez rozporządzenie w sprawie przyjęcia Narodowego Planu Rozwoju z dnia 22 czerwca 2004 r. 2) Sektorowego Programu Operacyjnego Rybołówstwo i przetwórstwo ryb 2004-2006, który stanowi załącznik do Rozporządzenia Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 11 sierpnia 2004 r. w sprawie przyjęcia Sektorowego Programu Operacyjnego Rybołówstwo i przetwórstwo ryb 2004-2006, stanowiącego akt wykonawczy do ustawy o Narodowym Planie Rozwoju. 3) Uzupełnienia Sektorowego Programu Operacyjnego Rybołówstwo i przetwórstwo ryb 2004-2006, stanowiącego załącznik do Rozporządzenia Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 7 września 2004 r. w sprawie Uzupełnienia Sektorowego Programu Operacyjnego Rybołówstwo i przetwórstwo ryb 2004-2006, stanowiącego akt wykonawczy do ustawy o Narodowym Planie Rozwoju i zatwierdzonego przez Komitet Monitorujący SPO Rybołówstwo i przetwórstwo ryb 2004-2006 27 kwietnia 2004 roku. Ewaluacja uzupełniająca Sektorowego Programu Operacyjnego Rybołówstwo i przetwórstwo ryb 2004-2006 18

Zadania instytucji zarządzającej Instytucja zarządzająca Programem, zgodnie z art. 34 rozporządzenia 1260/99/WE oraz z rozporządzeniem 438/01/WE, jest odpowiedzialna w szczególności za: 1) zagwarantowanie, że wszystkie instytucje i jednostki biorące udział w zarządzaniu i wdrażaniu Programu zachowują odrębny system rachunkowości dla środków pochodzących z funduszy strukturalnych albo odpowiedni kod księgowy dla wszystkich transakcji finansowych związanych z tą pomocą; 2) weryfikację wniosków o płatność składanych przez beneficjentów, zatwierdzanie i przekazywanie ich do instytucji płatniczej wraz z dokumentami potwierdzającymi kwalifikowalność wydatków; 3) zagwarantowanie prawidłowości operacji finansowych dokonywanych przez beneficjentów w ramach Programu, w szczególności przez wdrożenie systemu zarządzania i kontroli, zgodnie z wytycznymi instytucji płatniczej (Ministra Finansów); 4) zawieranie umów z beneficjentami, określonymi w Programie lub Uzupełnieniu Programu lub wskazanymi przez Komitet Sterujący; 5) dokonywanie płatności (zwrotu poniesionych wydatków) na rzecz instytucji wdrażającej, na podstawie zweryfikowanych dokumentów; 6) kontrolę wykorzystania środków w ramach Programu, w tym kontrole na miejscu; 7) opracowanie rocznego raportu dotyczącego nieprawidłowości i przedłożenie go instytucji płatniczej; 8) przygotowanie rocznego raportu z dokonanych wydatków z Instrumentu Finansowego Wspierania Rybołówstwa i przedłożenie go instytucji płatniczej; 9) przechowywanie dokumentacji związanej z realizacją projektu przez okres co najmniej 3 lat od dnia ostatniej płatności przekazanej przez Komisję Europejską w ramach Programu. Ponadto, instytucja zarządzająca Programem zapewnia, aby wszyscy beneficjenci oraz instytucja wdrażająca zostali poinformowani o obowiązkach w zakresie zarządzania finansowego wydatkami współfinansowanymi ze środków pochodzących z Instrumentu Finansowego Wspierania Rybołówstwa, jak też zapewnia, aby zadania związane z zarządzaniem finansowym oraz ogólnym zarządzaniem Programem były prowadzone przez odrębne jednostki (wydziały, departament). Źródło: Uzupełnienie Sektorowego Programu Operacyjnego Rybołówstwo i przetwórstwo ryb 2004-2006 Proces tworzenia struktur w Departamencie Rybołówstwa miał znaczący wpływ na skuteczność i efektywność zarządzania SPO w początkowym okresie wdrażania. W ramach Departamentu Rybołówstwa odpowiedzialnego za zarządzanie SPO w 2004 roku powstał Wydział Polityki Strukturalnej (WPS), który przyjął wszystkie zadania związane z zarządzaniem SPO: monitorowania, raportowania, sprawozdawczości, opracowywania aktów legislacyjnych, przygotowywania procedur zarządzania SPO. W początkowym okresie realizacji SPO Wydział Polityki Strukturalnej liczył siedem osób. Ówczesne zasoby kadrowe były zdecydowanie za małe, aby efektywnie przygotować SPO do wdrażania (zdaniem naczelnika WPS: gdyby było więcej osób szybciej by następował proces przygotowania aktów wykonawczych) i skutecznie wypełniać powierzone zadania związane z zarządzaniem i monitorowaniem SPO. Należy także podkreślić, że czas przeznaczony na przygotowywanie Departamentu Rybołówstwa do zarządzania SPO był ograniczony z powodu późnego wejścia w życie ustawy o Narodowym Planie Rozwoju upoważniającej MRiRW do wykonywanie funkcji instytucji zarządzającej (czerwiec 2004) oraz późnego przyjęcia uzupełnienia SPO stanowiącego akt wykonawczy do Ustawy o Narodowym Planie Rozwoju (wrzesień 2004). Także dopiero w styczniu 2005 r., na podstawie nowego przyjętego regulaminu wewnętrznego Departamentu Rybołówstwa, został utworzony Wydział Monitorowania i Raportowania Wykorzystania Funduszy Pomocowych. Utworzenie Wydziału Monitorowania i Raportowania Wykorzystania Funduszy Pomocowych miało na celu rozdzielenie funkcji przygotowywania i zarządzania Programem (Wydział Polityki Strukturalnej) oraz monitorowania i kontroli Programu (Wydział Monitorowania i Raportowania Wykorzystania Ewaluacja uzupełniająca Sektorowego Programu Operacyjnego Rybołówstwo i przetwórstwo ryb 2004-2006 19

Funduszy Pomocowych) zgodnie z przepisami UE. W 2006 roku zmieniona została nazwa Wydziału Monitorowania i Raportowania Wykorzystania Funduszy Pomocowych na Wydział Kontroli, Monitorowania i Raportowania Wykorzystania Funduszy Pomocowych (WKMR). Obecnie podział zadań między oba te wydziały wygląda następująco: Do zadań Wydziału Polityki Strukturalnej Departamentu Rybołówstwa należy w szczególności: 1) programowanie polityki strukturalnej w obszarze rybołówstwo morskie, rybactwo śródlądowe i przetwórstwo ryb na poziomie krajowym wraz z przygotowywaniem i modyfikowaniem dokumentów programowych i zasad ich wdrażania; 2) zarządzanie i koordynowanie wdrażania instrumentów polityki strukturalnej na poziomie krajowym; 3) współpraca z Komisją Europejską w obszarze polityki strukturalnej i wynikających z niej zobowiązań; 4) współpraca międzyresortowa na poziomie Narodowego Planu Rozwoju i Podstaw Wsparcia Wspólnoty i Programów Operacyjnych; 5) informowanie partnerów społecznych i współpraca z nimi w obszarze wdrażania polityki strukturalnej oraz jej promocja; 6) obsługa organizacyjna i techniczno-biurowa Komitetu Sterującego Sektorowym Programem Operacyjnym Rybołówstwo i przetwórstwo ryb 2004-2006 ; 7) współudział w przygotowywaniu i opiniowaniu projektów aktów normatywnych oraz projektów instrukcji dla przedstawicieli Rządu według właściwości Wydziału; 8) merytoryczne rozpatrywanie odwołań od decyzji administracyjnych według właściwości Wydziału; 9) wykonywanie innych zadań zleconych przez dyrektora lub zastępców dyrektora Departamentu. Źródło: Podręcznik Zarządzania i Kontroli Instytucji Zarządzającej Sektorowym Programem Operacyjnym Rybołówstwo i przetwórstwo ryb 2004-2006 Do zadań Wydziału Kontroli Monitorowania i Raportowania Wykorzystania Funduszy Pomocowych należy w szczególności: 1) monitorowanie wykorzystania i przepływu funduszy pomocowych; 2) długo i krótko okresowe raportowanie wykorzystania funduszy pomocowych; 3) kontrola i nadzór proceduralny Instytucji Wdrażającej; 4) współpraca międzyresortowa w zakresie monitorowania i raportowania na poziomie Narodowego Planu Rozwoju i Podstaw Wsparcia Wspólnoty oraz Programów Operacyjnych; 5) obsługa organizacyjna i techniczno-biurowa Komitetu Monitorującego Sektorowy Program Operacyjny Rybołówstwo i przetwórstwo ryb 2004-2006 ; 6) współudział w przygotowywaniu i opiniowaniu projektów aktów normatywnych według właściwości Wydziału; 7) merytoryczne rozpatrywanie odwołań od decyzji administracyjnych według właściwości Wydziału; 8) wykonywanie innych zadań zleconych przez dyrektora lub zastępców dyrektora Departamentu. Źródło: Podręcznik Zarządzania i Kontroli Instytucji Zarządzającej Sektorowym Programem Operacyjnym Rybołówstwo i przetwórstwo ryb 2004-2006 Obecny podział kompetencji wewnątrz Departamentu Rybołówstwa zapewnia sprawne i przejrzyste zarządzanie SPO, zauważyć jednakże można zarówno pewne luki kompetencyjne w systemie zarządzania, jak i nakładanie się odpowiedzialności poszczególnych jednostek. Niejasności dotyczą szczególnie odpowiedzialności Departamentu Finansów i WKMR w zakresie oceny merytorycznej przepływów finansowych. Kwestie te zostały nieprecyzyjnie określone w Podręczniku Zarządzania i Kontroli Instytucji Zarządzającej SPO. Nieścisłości te nie zagrażają w znaczącym stopniu sprawnemu zarządzaniu SPO. IZ rozpoczęła prace nad zmianą Podręcznika. Należy jednak zauważyć, że wprowadzenie tych zmian może okazać się długotrwałe zważywszy na konieczność akceptacji podręcznika przez Instytucję Płatniczą (IP). Rekomendowanym rozwiązaniem wydaje się być rezygnacja z akceptacji i zmian przez IP. Ewaluacja uzupełniająca Sektorowego Programu Operacyjnego Rybołówstwo i przetwórstwo ryb 2004-2006 20

Zdaniem naczelnika WKMR oraz WPS istnieją wątpliwości odnośnie zakresu obowiązków, jakie pełni WKMR: czy dobrym, optymalnym rozwiązaniem jest, kiedy ta sama jednostka zajmuje się z jednej strony kontrolą a z drugiej strony przypływami finansowymi. Także zdaniem dyrektora Departamentu Rybołówstwa jednostka kontrolna powinna być oddzielona od jednostki odpowiedzialnej za sprawozdawczość i przepływy finansowe. Obecnie zbyt niski poziom zatrudnienia w Departamencie Rybołówstwa uniemożliwia stworzenie osobnych jednostek odpowiedzialnych za kontrolę oraz za sprawozdawczość i finanse. Początkowo stan zatrudnienia w WKMR wynosił 4 osoby, co nie zapewniało sprawnego monitorowania i raportowania realizacji SPO, a jego zadania nadal realizował częściowo Wydział Polityki Strukturalnej. Obecnie zatrudnienie w tych dwóch wydziałach wynosi: 5 osób i naczelnik w WPS, a w WKMR 6 osób i naczelnik. Zasoby kadrowe zaangażowane we wdrażanie SPO są nadal niewystarczające, co powoduje, że Departament Rybołówstwa nie ma zapewnionej możliwości pełnej realizacji powierzonych mu zadań. W WKMR zatrudnienie nie gwarantuje pełnej skuteczności w zakresie monitorowania i sprawozdawczości. Także zbyt mało osób jest odpowiedzialnych za promocję i informację o SPO. Planowano stworzenie osobnej komórki odpowiedzialnej za informację i promocję, której zadaniem miało być m.in. dostarczanie i upowszechnianie informacji o IFWR, o realizowanych w jego ramach projektach, a także inicjowanie i realizacja dodatkowych działań promocyjnych. Taka komórka nie powstała do tej pory i obecnie w Departamencie Rybołówstwa odpowiedzialna jest za powyższe zadania jedna osoba. Planuje się zatrudnienie kolejnych dwóch osób w WKMR. Jakkolwiek poziom zatrudnienia w Departamencie Rybołówstwa należy ocenić jako niewystarczający, poziom przygotowania pracowników do realizacji zadań związanych z Zarządzaniem SPO można uznać za zadowalający. Pracownicy Departamentu Rybołówstwa zaangażowani w realizację SPO legitymują się wyższym wykształceniem odpowiednim do wykonywanych zadań. Zarówno pracownicy o dłuższym stażu, jak i nowo zatrudnione osoby, uczestniczyli w szkoleniach z zakresu programowania, zarządzania, monitoringu i kontroli wykorzystania funduszy strukturalnych. Zdaniem naczelnika WKMR brak doświadczenia nowych pracowników był dużym utrudnieniem w przygotowywaniu SPO do realizacji, ponieważ były to osoby, które nie posiadały doświadczenia i wiedzy w tym zakresie. Należy podkreślić, że wyszkolenie nowego pracownika zajmuje co najmniej pół roku (naczelnik WPS). Brakowało spójnego programu szkoleń dla pracowników Departamentu Rybołówstwa w początkowym okresie realizacji SPO. Środki z pomocy technicznej zostały zapewnione dopiero w 2006, co umożliwiło uczestnictwo pracowników w studiach podyplomowych w Szkole Gospodarczo-Handlowej, studiach i szkoleniach w Krajowej Szkole Administracji Publicznej oraz innych szkoleniach, organizowanych m.in. przez Ministerstwo Gospodarki i Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, związanych z zarządzaniem funduszami strukturalnymi lub z rozwojem regionalnym. Część szkoleń została zrealizowana zbyt późno, aby zapewnić odpowiednie przygotowanie teoretyczne pracowników we właściwym czasie. Zdaniem Ewaluacja uzupełniająca Sektorowego Programu Operacyjnego Rybołówstwo i przetwórstwo ryb 2004-2006 21