Prowadzenie analiz wskaźnikowych 341[02].Z5.06

MINISTERSTWO EDUKACJI i NAUKI Anna Rudzińska Prowadzenie analiz wskaźnikowych 341[02].Z5.06 Poradnik dla ucznia Wydawca Instytut Technologii Eksploatacji Państwowy Instytut Badawczy Radom 2005

Recenzenci: mgr Andrzej Kobylec mgr Barbara Wierzbowska Opracowanie redakcyjne: mgr inż. Katarzyna Maćkowska Konsultacja: mgr Andrzej Zych Korekta: mgr Joanna Fundowicz Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 341[02].Z5.06. Prowadzenie analiz wskaźnikowych zawartego w modułowym programie nauczania dla zawodu technik ekonomista. Wydawca Instytut Technologii Eksploatacji Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2005 1

SPIS TREŚCI 1. Wprowadzenie 3 2. Wymagania wstępne 4 3. Cele kształcenia 5 4. Materiał nauczania 6 4.1. Wiadomości wstępne z zakresu analizy finansowej 4.1.1. Materiał nauczania 4.1.2. Pytania sprawdzające 4.1.3. Ćwiczenia 4.1.4. Sprawdzian postępów 4.2. Wstępna analiza układu i treści bilansu 4.2.1. Materiał nauczania 4.2.2. Pytania sprawdzające 4.2.3. Ćwiczenia 4.2.4. Sprawdzian postępów 4.3. Analiza rachunku wyników 4.3.1. Materiał nauczania 4.3.2. Pytania sprawdzające 4.3.3. Ćwiczenia 4.3.4. Sprawdzian postępów 4.4. Badanie płynności finansowej 4.4.1. Materiał nauczania 4.4.2. Pytania sprawdzające 4.4.3. Ćwiczenia 4.4.4. Sprawdzian postępów 4.5. Analiza sprawności działania 4.5.1. Materiał nauczania 4.5.2. Pytania sprawdzające 4.5.3. Ćwiczenia 4.5.4. Sprawdzian postępów 4.6. Analiza rentowności 4.6.1. Materiał nauczania 4.6.2. Pytania sprawdzające 4.6.3. Ćwiczenia 4.6.4. Sprawdzian postępów 5. Sprawdzian osiągnięć 35 6. Literatura 39 6 6 7 7 8 9 9 13 13 15 16 16 18 18 19 20 20 21 21 23 24 24 27 27 28 29 29 32 32 34 2

1. WPROWADZENIE Poradnik ten będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy dotyczącej prowadzenia analizy sprawozdań finansowych. W poradniku zamieszczono: wymagania wstępne, wykaz umiejętności, jakie powinieneś mieć już ukształtowane, abyś bez problemów mógł korzystać z poradnika, cele kształcenia, wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz podczas pracy z poradnikiem, materiał nauczania, pigułkę wiadomości teoretycznych niezbędnych do opanowania treści jednostki modułowej, zestaw pytań przydatnych do sprawdzenia, czy już opanowałeś podane treści, ćwiczenia, które pomogą Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować umiejętności praktyczne, sprawdzian osiągnięć, przykładowy zestaw zadań i pytań. Pozytywny wynik sprawdzianu potwierdzi, że dobrze pracowałeś podczas lekcji i że nabrałeś wiedzy i umiejętności z zakresu tej jednostki modułowej, literaturę uzupełniającą. Podręcznik ten poświęcony jest prowadzeniu analizy sprawozdań finansowych, która jest wykorzystywana w praktyce gospodarki rynkowej przy zarządzaniu przedsiębiorstwem, a przede wszystkim przy ocenie jego sytuacji finansowej. Podstawowym źródłem informacji o rezultatach działalności jednostki gospodarczej są sprawozdania finansowe, zawierają one bowiem informacje o stanie i zmianach, jakie zaszły w sytuacji majątkowej i finansowej oraz w wynikach działalności jednostki gospodarczej. Nauczysz się odczytywać dane, których dostarcza bilans i rachunek zysków i strat, przeprowadzając wstępną analizę układu i treści bilansu oraz rachunku wyników. Dowiesz się także w jaki sposób dokonuje się analizy struktury majątkowej, kapitałowej i kapitałowomajątkowej w ujęciu statycznym i dynamicznym. Poradnik przedstawia również analizę wskaźnikową. Nauczysz się obliczać wskaźniki płynności finansowej, sprawności działania, zadłużenia i rentowności, a przede wszystkim dowiesz się jak te wskaźniki interpretować i jakie decyzje należy podjąć w związku z dalszą działalnością jednostki. Poznasz także metody sporządzania analizy wskaźnikowej według modelu Du Ponta, który służy do analizy wskaźnika rentowności kapitału własnego. Przykładowe ćwiczenia pozwolą Ci zrozumieć i przyswoić wiedzę w praktyce. Gwiazdką oznaczono pytania i ćwiczenia, których rozwiązanie może sprawić Ci trudności. W razie wątpliwości zwróć się o pomoc do nauczyciela. Na końcu każdego tematu znajdują się pytania sprawdzające. Pozwolą Ci one zweryfikować Twoją wiedzę. Jeżeli okaże się, że czegoś jeszcze nie pamiętasz lub nie rozumiesz, zawsze możesz wrócić do rozdziału Materiał nauczania i tam znajdziesz odpowiedź na pytania, które sprawiły Ci problemy. Przykładowy sprawdzian osiągnięć pozwoli Ci sprawdzić Twoje umiejętności z zakresu prowadzenia analizy wskaźnikowej, a ponadto może okazać się świetnym treningiem przed zaplanowanym przez nauczyciela sprawdzianem. 3

2. WYMAGANIA WSTĘPNE Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć: posługiwać się podstawowymi pojęciami ekonomicznymi oraz pojęciami z zakresu prawa, posługiwać się podstawową terminologią z zakresu rachunkowości, korzystać z różnych źródeł prawa, w tym z Ustawy o rachunkowości, obliczać i analizować podstawowe wielkości ekonomiczne, stosować technologię komputerową i informacyjną, określać źródła przychodów, klasyfikować koszty działalności podstawowej i operacyjnej, klasyfikować pozostałe przychody i koszty finansowe, rozróżniać zyski i straty nadzwyczajne, rozróżniać aktywa trwałe i obrotowe, klasyfikować aktywa trwałe, klasyfikować aktywa obrotowe, określać wzajemne relacje między kapitałami własnymi i obcymi, ustalać wynik finansowy, posługiwać się terminologią dotyczącą aktywów, identyfikować źródła finansowania, posługiwać się dokumentacją majątku, sporządzać uproszczony bilans, obliczać i interpretować wskaźniki rotacji zapasów, prowadzić księgi rachunkowe, dokonywać kontroli dokumentów księgowych, klasyfikować sprawozdania finansowe, nazywać użytkowników sprawozdań, sporządzać bilans, rachunek zysków i strat, sporządzać sprawozdanie z przepływu środków pieniężnych, sporządzać sprawozdanie ze zmian w kapitale, nazywać źródła informacji, korzystać z różnych źródeł informacji, wykorzystywać technologię informacyjną. 4

3. CELE KSZTAŁCENIA W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć: określić przedmiot analizy ekonomicznej i finansowej, podać klasyfikację analizy ekonomicznej z przedmiotowego punktu widzenia, określić podstawowy cel analizy finansowej, wyjaśnić, jakich informacji dostarcza analiza struktury, określić cel analizy dynamiki, scharakteryzować najskuteczniejszą metodę analizy finansowej, liczyć wskaźniki finansowe, określić cel analizy statycznej bilansu, określić cel analizy dynamicznej bilansu, nazwać i zinterpretować wskaźniki struktury aktywów, nazwać i zinterpretować wskaźniki struktury pasywów, obliczyć i zinterpretować wskaźniki wspomagania finansowego (zadłużenia i samofinansowania, nazwać i zinterpretować wskaźniki struktury kapitałowo-majątkowej, przeprowadzić analizę wstępną bilansu, obliczyć i zinterpretować wskaźniki struktury rachunku wyników, obliczyć i zinterpretować wskaźniki dynamiki rachunku wyników, przeprowadzić wstępną analizę rachunku zysków i strat, wyjaśnić cel obliczania wskaźników płynności, obliczyć i zinterpretować wskaźnik płynności bieżącej, obliczyć i zinterpretować wskaźnik szybkiej płynności, obliczyć i zinterpretować wskaźnik płynności gotówkowej, przeprowadzić analizę płynności jednostki gospodarczej, obliczyć i zinterpretować wskaźnik rotacji aktywów, obliczyć i zinterpretować wskaźnik rotacji zapasów, obliczyć i zinterpretować wskaźnik rotacji należności, obliczyć i zinterpretować wskaźnik rotacji kapitałów, obliczyć i zinterpretować wskaźnik rotacji zobowiązań krótkoterminowych, przeprowadzić analizę sprawności działania jednostki gospodarczej, obliczyć i zinterpretować wskaźnik rentowności sprzedaży brutto, obliczyć i zinterpretować wskaźnik rentowności sprzedaży netto, obliczyć i zinterpretować wskaźnik rentowności aktywów, obliczyć i zinterpretować wskaźnik rentowności kapitałów własnych, obliczyć i zinterpretować wskaźnik rentowności kapitału całkowitego, obliczyć i zinterpretować wskaźnik rentowności kapitału stałego, przedstawić na schemacie i wyjaśnić analizę rentowności Du Ponta. 5

4. MATERIAŁ NAUCZANIA 4.1. Wiadomości wstępne z zakresu analizy finansowej 4.1.1. Materiał nauczania Działalność gospodarcza jednostek jest poddawana okresowej analizie. Służy ona ustaleniu, czy dotychczasowa działalność dała zamierzone efekty oraz określeniu kierunków i sposobów dalszej działalności. Analiza odnosząca się do działalności gospodarczej nosi nazwę analizy ekonomicznej. Przedmiotem analizy ekonomicznej są zjawiska oraz procesy gospodarcze przebiegające we wszystkich obszarach działalności przedsiębiorstwa, obejmuje ona zjawiska i procesy występujące zarówno wewnątrz przedsiębiorstwa, jak i w jego otoczeniu. Z punktu widzenia przedmiotowego analizę ekonomiczną można podzielić na: analizę makroekonomiczną, która obejmuje badanie i ocenę wielkości ekonomicznych dla całej gospodarki narodowej, analizę mikroekonomiczną, która dotyczy badania i oceny działalności przedsiębiorstw, gospodarstw domowych czy indywidualnych podmiotów gospodarczych, analizę techniczno-ekonomiczną, która jest oparta przede wszystkim na wielkościach ekonomicznych w wyrażeniu rzeczowym lub osobowym, analizę finansową, której treścią są wielkości ekonomiczne w wyrażeniu pieniężnym, w tym stan majątkowo-kapitałowy, wyniki finansowe oraz ogólna sytuacja finansowa jednostki gospodarczej. Analiza finansowa jest najważniejszym narzędziem badawczym oceny działalności jednostki gospodarczej. Jej przedmiotem są przede wszystkim zasoby majątkowe, stan finansowy oraz wyniki działalności jednostki gospodarczej. Istotą analizy finansowej jest badanie określonych zjawisk i procesów finansowych, które odzwierciedlają efektywność działalności jednostki. Podstawowym celem analizy finansowej jest dostarczenie określonym użytkownikom informacji, wykorzystywanych przy ocenie sytuacji finansowej jednostki gospodarczej. Ważne miejsce w analizie finansowej zajmuje analiza struktury zjawisk i procesów ekonomicznych prezentowanych w sprawozdaniach finansowych. Jest ona elementem analizy wstępnej, dostarcza informacji o prawidłowościach strukturalnych występujących między różnymi zjawiskami i procesami zachodzącymi w działalności przedsiębiorstwa. Obok analizy struktury jednym z ważniejszych zadań analizy wstępnej jest ocena dynamiki różnych zjawisk finansowych. Ma ona na celu ustalenie kierunku, tempa i intensywności zmian w czasie, poszczególnych zjawisk finansowych. Najskuteczniejszą metodą analizy finansowej jest analiza wskaźnikowa. Wskaźniki mogą być stosowane zarówno do oceny bieżącej, jak i do prognozowania sytuacji finansowej jednostki gospodarczej. Głównym podziałem wskaźników finansowych jest podział na: wskaźniki rentowności, które przedstawiają efektywność finansową działalności gospodarczej przez relatywne powiązanie wyniku finansowego z przychodami ze sprzedaży i kosztami ich uzyskania oraz zasobami majątkowymi, kapitału własnego i przeciętnego stanu zatrudnienia, 6

wskaźniki płynności finansowej, które charakteryzują zasoby majątku obrotowego (kapitału pracującego), stanowiącego podstawę bieżącej działalności przedsiębiorstwa oraz stopień jego wypłacalności, wskaźniki rotacji (sprawności działania), które dają obraz szybkości krążenia zasobów majątkowych, a zwłaszcza produktywności ich całości i poszczególnych składników, wskaźniki wspomagania finansowego (zadłużenia i samofinansowania), które wyjaśniają źródła finansowania majątku, a w szczególności stopień udziału pomocy zewnętrznej przez zobowiązania długo- i krótkoterminowe oraz związaną z tym efektywność nakładów. 4.1.2. Pytania sprawdzające Odpowiadając na pytania sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. 1. Co jest przedmiotem analizy ekonomicznej? 2. Jak klasyfikuje się analizę ekonomiczną z punktu widzenia przedmiotowego? 3. Co jest przedmiotem analizy finansowej? 4. Jaka jest istota analizy finansowej? 5. Co jest podstawowym celem analizy finansowej? 6. Jakich informacji dostarcza analiza struktury? 7. W jakim celu prowadzi się analizę dynamiki? 8. Jaka jest najskuteczniejsza metoda analizy finansowej? 9. Jakie znasz wskaźniki finansowe stosowane do przeprowadzenia analizy finansowej? 4.1.3. Ćwiczenia Ćwiczenie 1 Podkreśl prawidłową odpowiedź: 1. Analiza, która obejmuje badanie i ocenę wielkości ekonomicznych dla całej gospodarki narodowej, to analiza makroekonomiczna/mikroekonomiczna. 2. Przedmiotem analizy finansowej są zjawiska oraz procesy gospodarcze przebiegające we wszystkich obszarach działalności przedsiębiorstwa/ zasoby majątkowe i stan finansowy. 3. Najskuteczniejszą metodą analizy finansowej jest analiza dynamiki/analiza wskaźnikowa. 4. Analiza dynamiki umożliwia kontrolę stanu i pozycji finansowej jednostki gospodarczej/ ustala kierunek, tempo i intensywność zmian w czasie poszczególnych zjawisk finansowych. 5. Analiza ekonomiczna/analiza finansowa obejmuje zjawiska i procesy występujące zarówno wewnątrz przedsiębiorstwa, jak i w jego otoczeniu. Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie powinieneś: 1) przeczytać uważnie zdania, 2) podkreślić prawidłową odpowiedź. Wyposażenie stanowiska pracy: Ustawa o rachunkowości, literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia. 7

Ćwiczenie 2 Rozwiąż krzyżówkę. 1. Treścią tej analizy są wielkości ekonomiczne wyrażone w pieniądzu. 2. Analiza ta dotyczy badania i oceny przedsiębiorstw. 3. Wskaźniki obrotowe. 4. Analiza ta jest najskuteczniejszą metodą analizy finansowej. 5. Przedmiotem tej analizy są zjawiska oraz procesy gospodarcze przebiegające we wszystkich obszarach działalności przedsiębiorstwa. 6. Analiza ta ma na celu ustalenie kierunku, tempa i intensywności zmian w czasie poszczególnych zjawisk finansowych. 1. A 2. N 3. A A N A L I Z A 4. I 5. Z 6. A Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie powinieneś: 1) przeczytać uważnie pytania, 2) wpisać hasła do krzyżówki. Wyposażenie stanowiska pracy: Ustawa o rachunkowości, literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia. 4.1.4. Sprawdzian postępów Czy potrafisz: 1) określić, co jest przedmiotem analizy ekonomicznej? 2) nazwać przedmiot analizy ekonomicznej? 3) określić, co jest przedmiotem analizy finansowej? 4) określić istotę analizy finansowej? 5) określić podstawowy cel analizy finansowej? 6) omówić, jakich informacji dostarcza analiza struktury? 7) określić cel analizy dynamiki? 8) wyjaśnić najskuteczniejszą metodę analizy finansowej? 9) wymienić wskaźniki finansowe? Tak Nie 8

4.2. Wstępna analiza układu i treści bilansu 4.2.1. Materiał nauczania Bilans przedsiębiorstwa odzwierciedla skutki decyzji i zdarzeń gospodarczych zaistniałych do dnia jego sporządzenia. Dokonanie jego oceny polega na ustaleniu relacji pomiędzy poszczególnymi elementami majątku przedsiębiorstwa i źródeł jego finansowania. Wstępna analiza bilansu przedsiębiorstwa obejmuje: 1) badanie struktury bilansu (ujęcie statyczne), na które składa się badanie: struktury majątkowej na podstawie wskaźników struktury aktywów, struktury kapitałowej, poprzez ustalenie wskaźników struktury pasywów, struktury kapitałowo-majątkowej; 2) badanie wskaźników tempa wzrostu poszczególnych składników bilansu (ujęcie dynamiczne). Analiza statyczna dotyczy badania struktury majątku przedsiębiorstwa i źródeł jego finansowania w wybranym momencie (np. na koniec roku). Ujęcie dynamiczne pozwala natomiast ocenić również kierunki zmian tej struktury oraz dynamikę poszczególnych elementów aktywów i pasywów poprzez porównanie danych z kilku kolejnych lat. Analiza struktury majątkowej Wskaźniki struktury aktywów wyrażają stosunek procentowy poszczególnych grup składników majątkowych do aktywów ogółem. Podstawowe wskaźniki struktury majątku przedstawia tabela 1. Tabela 1. Wskaźniki struktury majątku 1. udział trwałych składników majątku w aktywach ogółem = 2. udział aktywów obrotowych w aktywach ogółem = aktywa trwałe aktywa ogółem aktywa obrotowe aktywa ogółem Ocena tych relacji ma istotne znaczenie dla wierzycieli przedsiębiorstwa oraz banków udzielających mu kredytów. Udział trwałych składników w majątku przedsiębiorstwa w sposób istotny zależy od rodzaju branży, technologii wytwarzania i asortymentu wyrobów. Jest on szczególnie duży w przemysłach wydobywczych, budownictwie, rolnictwie, hotelarstwie. Udział ten pozostaje w bezpośrednim związku z kwotą osiąganych przez przedsiębiorstwo przychodów. Im większy jest udział trwałych składników majątku w jego strukturze, tym mniejsza jest zdolność przedsiębiorstwa do wypracowania przychodu. W badaniach sytuacji majątkowej wykorzystuje się również wskaźnik, który jest relacją aktywów trwałych do aktywów obrotowych (tabela 2). 9

Tabela 2. Podstawowy wskaźnik struktury aktywów podstawowy wskaźnik struktury aktywów = aktywa trwałe aktywa obrotowe Relacja aktywów trwałych do aktywów obrotowych mówi o stopniu unieruchomienia środków w przedsiębiorstwie. Poziom tego wskaźnika jest zróżnicowany w poszczególnych działach gospodarki. Jest on szczególnie wysoki w przedsiębiorstwach przemysłowych, w których proces produkcji wiąże się ze stałym rozwojem techniki, co wymaga dużej ilości kosztownych środków produkcji. Analiza struktury kapitału Wskaźniki struktury pasywów wyrażają stosunek procentowy poszczególnych grup składników pasywów do pasywów ogółem. W badaniu struktury kapitałów (pasywów) podstawowe znaczenie mają wskaźniki zamieszczone w tabeli 3. Tabela 3. Wskaźniki struktury kapitału 1. wyposażenie przedsiębiorstwa w kapitał własny = kapitał własny pasywa ogółem 2. obciążenie przedsiębiorstwa zobowiązaniami = zobowiązania pasywa ogółem 3. wyposażenie przedsiębiorstwa w kapitał stały* = kapitał stały pasywa ogółem 4. obciążenie przedsiębiorstwa zobowiązaniami krótkoterminowymi = zobowiązania krótkoterminowe pasywa ogółem * kapitał stały = kapitał własny + zobowiązania długoterminowe Przy rozpatrywaniu struktury pasywów na szczególną uwagę zasługuje mierzenie wzajemnej relacji kapitałów własnych i obcych oraz ich wewnętrzne proporcje. Wzrost udziału kapitału własnego świadczy o umacnianiu się finansowym przedsiębiorstwa, o możliwościach jego wypłacalności. Pozytywnym zjawiskiem jest spadek udziału ogólnej kwoty kapitałów obcych. Rosnący udział kapitału stałego jest dla przedsiębiorstwa korzystny, gdyż jest on długotrwale związany z przedsiębiorstwem i służy finansowaniu aktywów trwałych, a także częściowo aktywów obrotowych. Kapitały krótkoterminowe wynikają natomiast z bieżącej działalności gospodarczej i są związane z aktywami obrotowymi, których wielkość powinna zapewnić zdolność do bieżącej spłaty zobowiązań krótkookresowych. Strukturę kapitałów ilustruje również relacja kapitału obcego (zobowiązań) do kapitału własnego (tabela 4). Przy pomocy tej relacji mierzy się poziom zadłużenia jednostki gospodarczej. 10

Tabela 4. Wskaźnik zadłużenia wskaźnik zadłużenia = kapitał obcy kapitał własny Wskaźnik ten określa relację długu do kapitału własnego, a jednocześnie zdolność jednostki gospodarczej do zaciągania kredytów. Wysoki stan kapitału własnego świadczy o niezależności finansowej badanej jednostki gospodarczej. Im niższy jest poziom tego wskaźnika, tym korzystniej należy ocenić sytuację finansową i możliwości rozwojowe przedsiębiorstwa. Odwrotnością zadłużenia jest samofinansowanie, które wyraża relacja kapitału własnego do kapitału obcego (tabela 5). Tabela 5. Wskaźnik samofinansowania wskaźnik samofinansowania = kapitał własny kapitał obcy Im większe wartości przyjmuje ten wskaźnik, w tym większym stopniu przedsiębiorstwo finansuje swoją działalność ze źródeł własnych. Analiza struktury kapitałowo-majątkowej Przedmiotem badań w ramach wstępnej analizy bilansu są również powiązania między poszczególnymi pozycjami aktywów i pasywów, pozwalające na ocenę struktury kapitałowomajątkowej. Za punkt wyjścia w tej analizie można przyjąć ustalenie udziału kapitału własnego w finansowaniu majątku trwałego przedsiębiorstwa. Udział ten ustala się według relacji, zamieszczonej w tabeli 6. Tabela 6. Wskaźnik pokrycia aktywów trwałych kapitałem własnym wskaźnik pokrycia aktywów trwałych kapitałem własnym = kapitał własny aktywa trwałe Wskaźnik ten określa, w jakim stopniu kapitał własny wykorzystywany jest na finansowanie aktywów trwałych przedsiębiorstwa. Jeżeli aktywa trwałe są w pełni pokryte kapitałem własnym, to wówczas zachowana jest tzw. złota reguła bilansowa, zgodnie z którą trwałe składniki majątku przedsiębiorstwa powinny być finansowane z kapitału własnego, ponieważ ta właśnie część majątku, jak również kapitału własnego, oddawana jest do dyspozycji przedsiębiorstwa na długi okres. Stopień krótkookresowego kredytowania aktywów obrotowych przedstawia tabela 7. 11

Tabela 7. Wskaźnik pokrycia aktywów obrotowych zobowiązaniami krótkoterminowymi wskaźnik. pokrycia aktywów obrotowych zobowiązaniami krótkoterminowymi = zobowiązania krótkoterminowe aktywa obrotowe Wskaźnik ten mówi o stopniu finansowania aktywów obrotowych ze zobowiązań krótkoterminowych. Jeżeli zobowiązania krótkoterminowe w pełni pokrywają aktywa obrotowe, wówczas zachowana jest złota reguła bilansowa w stosunku do obrotowych składników majątku. W tym przypadku stwierdza się, że z uwagi na krótki czas związania mogą one być finansowane z krótkoterminowego kapitału obcego (zobowiązań bieżących, kredytu krótkoterminowego). Analiza dynamiki aktywów Dla analizy zmian, jakie miały miejsce w ciągu okresu sprawozdawczego, większą wartość poznawczą mają wskaźniki dynamiki. Wyrażają one w procentach poziom zmian: aktywów ogółem, aktywów trwałych, aktywów obrotowych oraz ich elementów. Odzwierciedlają one stosunek odchylenia bezwzględnego do stanu aktywów na początek okresu. Wskaźniki dynamiki aktywów przedstawia tabela 8. Tabela 8. Wskaźniki dynamiki aktywów 1. wskaźnik dynamiki aktywów ogółem = aktywa 1 aktywa 0 aktywa 0 2. wskaźnik dynamiki aktywów trwałych = aktywa trwałe 1 aktywa trwałe 0 aktywa 0 3. wskaźnik dynamiki aktywów obrotowych = aktywa obrotowe 1 aktywa obrotowe 0 aktywa 0 Wielkość dodatnia wskaźników dynamiki aktywów oznacza rozwój przedsiębiorstwa, powiększenie zdolności produkcyjnych, natomiast wielkość ujemna wskazuje na zawężenie działalności oraz ograniczenie posiadanych zdolności produkcyjnych. Analiza dynamiki pasywów W analizie dynamiki pasywów zmierza się do zbadania ich tendencji rozwoju oraz oceny zaistniałych zmian. Wskaźniki dynamiki pasywów przedstawia tabela 9. 12

Tabela 9. Wskaźniki dynamiki pasywów 1. wskaźnik dynamiki kapitału własnego = kapitał własny 1 kapitał własny 0 kapitał własny 0 2. wskaźnik dynamiki zobowiązań = zobowiązania 1 zobowiązania 0 zobowiązania 0 Wielkość dodatnia wskaźnika dynamiki kapitału własnego oznacza wzrost kapitałów własnych, która może być wynikiem np. emisji akcji. Malejący udział kapitałów własnych (wielkość ujemna wskaźnika) obniża zabezpieczenie kapitału obcego. Wartość dodatnia wskaźnika dynamiki zobowiązań wskazuje na ich wzrost, co oznacza występowanie i wzrost kredytów oraz innych zobowiązań, które mogą świadczyć o trudnościach finansowych jednostki gospodarczej. 4.2.2. Pytania sprawdzające Odpowiadając na pytania sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. 1. Jakie elementy obejmuje wstępna analiza bilansu? 2. Czego dotyczy analiza statyczna bilansu? 3. Co przedstawia analiza dynamiczna bilansu? 4. Jakie znasz wskaźniki struktury aktywów? 5. W jaki sposób interpretuje się wskaźniki struktury aktywów? 6. Jakie znasz wskaźniki struktury pasywów? 7. W jaki sposób interpretuje się wskaźniki struktury pasywów? 8. Jaką relację przedstawia wskaźnik zadłużenia oraz wskaźnik samofinansowania? 9. Co przedstawiają wskaźniki tempa wzrostu aktywów i pasywów? 10. Jakie znasz wskaźniki struktury kapitałowo-majątkowej? 11. W jaki sposób interpretuje się wskaźnik struktury kapitałowo-majątkowej? 4.2.3. Ćwiczenia Ćwiczenie 1 Bilans przedsiębiorstwa produkcyjnego X przedstawia tabela. Przeprowadź analizę struktury i dynamiki aktywów bilansu. AKTYWA A. Aktywa trwałe 1. Wartości niematerialne i prawne 2. Rzeczowe aktywa trwałe Środki trwałe Środki trwałe w budowie 3. Inwestycje długoterminowe B. Aktywa obrotowe 1. Zapasy Materiały Produkty gotowe BO Kwota (w zł) 96 000 2 000 74 000 64 000 10 000 20 000 69 000 18 000 8 000 10 000 BZ Kwota (w zł) 95 380 2 680 70 200 61 200 9 000 22 500 164 980 9 200 3 000 6 200 13

2. Należności 3. Inwestycje krótkoterminowe Akcje Środki pieniężne Razem aktywa PASYWA A. Kapitał własny 1. Kapitał zakładowy 2. Kapitał zapasowy 3. Zysk netto B. Zobowiązania 1. Zobowiązania długoterminowe Kredyty bankowe 2. Zobowiązania krótkoterminowe Pożyczki Zobowiązania z tytułu dostaw Zobowiązania z tytułu wynagrodzeń Razem pasywa Sposób wykonania ćwiczenia 10 000 41 000 22 000 19 000 165 000 130 000 90 000 25 000 15 000 35 000 20 000 20 000 15 000 10 000 4 000 1 000 165 000 42 400 113 380 0 113 380 260 360 192 336 140 000 26 800 25 536 68 024 20 700 20 700 47 324 33 724 4 100 9 500 260 360 Aby wykonać ćwiczenie powinieneś: 1) obliczyć udział trwałych składników majątku w aktywach ogółem i zinterpretować wynik, 2) obliczyć udział aktywów obrotowych w aktywach ogółem i zinterpretować wynik, 3) obliczyć i zinterpretować podstawowy wskaźnik struktury aktywów, 4) obliczyć i zinterpretować wskaźnik dynamiki aktywów ogółem, 5) obliczyć i zinterpretować wskaźnik dynamiki aktywów trwałych, 6) obliczyć i zinterpretować wskaźnik dynamiki aktywów obrotowych. Wyposażenie stanowiska pracy: kalkulator, literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia. Ćwiczenie 2 Przeprowadź analizę struktury i dynamiki pasywów bilansu przedsiębiorstwa produkcyjnego X na podstawie danych z ćwiczenia 1. Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie powinieneś: 1) obliczyć i zinterpretować wskaźnik wyposażenia przedsiębiorstwa w kapitał własny, 2) obliczyć i zinterpretować wskaźnik obciążenia przedsiębiorstwa zobowiązaniami, 3) obliczyć i zinterpretować wskaźnik wyposażenia przedsiębiorstwa w kapitał stały, 4) obliczyć i zinterpretować wskaźnik obciążenia przedsiębiorstwa zobowiązaniami krótkoterminowymi, 5) obliczyć i zinterpretować wskaźnik zadłużenia, 6) obliczyć i zinterpretować wskaźnik samofinansowania, 7) obliczyć i zinterpretować wskaźnik dynamiki kapitału własnego, 8) obliczyć i zinterpretować wskaźnik dynamiki zobowiązań. 14

Wyposażenie stanowiska pracy: kalkulator, literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia. Ćwiczenie 3 Na podstawie danych z ćwiczenia 1, przeprowadź analizę struktury kapitałowo- -majątkowej przedsiębiorstwa X, Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie powinieneś: 1) obliczyć i zinterpretować wskaźnik pokrycia aktywów trwałych kapitałem własnym, 2) obliczyć i zinterpretować wskaźnik pokrycia aktywów obrotowych zobowiązaniami krótkoterminowymi. Wyposażenie stanowiska pracy: kalkulator, literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia. 4.2.4. Sprawdzian postępów Czy potrafisz: 1) określić elementy wstępnej analizy bilansu? 2) określić cel analizy statycznej bilansu? 3) określić cel analizy dynamicznej bilansu? 4) określić wskaźniki struktury aktywów? 5) zinterpretować wskaźniki struktury aktywów? 6) wyjaśnić wskaźniki struktury pasywów? 7) zinterpretować wskaźniki struktury pasywów? 8) wyjaśnić sposób obliczenia wskaźnika zadłużenia i samofinansowania? 9) zinterpretować wskaźniki zadłużenia i samofinansowania? 10) określić wskaźniki struktury kapitałowo-majątkowej? 11) zinterpretować wskaźniki struktury kapitałowo-majątkowej? 12) przeprowadzić analizę wstępną bilansu? Tak Nie 15

4.3. Analiza rachunku wyników 4.3.1. Materiał nauczania Rachunek zysków i strat jest, obok bilansu, jednym z najważniejszych sprawozdań finansowych sporządzanych przez wszystkie przedsiębiorstwa. Rejestruje on tworzenie się wyniku finansowego przedsiębiorstwa. Informacje zawarte w rachunku wyników pozwalają nie tylko określić poziom zysku osiągniętego przez przedsiębiorstwo w okresie sprawozdawczym, ale również kierunki jego przeznaczenia. Ocena wyniku finansowego wymaga poznania źródeł jego pochodzenia ze szczególnym uwzględnieniem elementów tworzących zysk na działalności operacyjnej. Wstępna analiza rachunku zysków i strat polega na ocenie jego struktury i dynamiki w różnych przekrojach. Analiza struktury rachunku wyników Analiza struktury rachunku wyników polega na ustaleniu udziału poszczególnych elementów tego rachunku w: wyniku brutto, przychodach ze sprzedaży, kosztach całkowitych. Analizując strukturę tych wielkości, określa się udział kwot osiągniętych z poszczególnych rodzajów działalności w ich ogólnej wartości. Podstawowe wskaźniki struktury rachunku wyników przedstawia tabela 10. Tabela 10. Wskaźniki struktury rachunku wyników 1. udział wyniku ze sprzedaży w wyniku brutto = wynik ze sprzedaży wynik brutto 2. udział wyniku z działalności operacyjnej w wyniku brutto = wynik z działalności operacyjnej wynik brutto 3. udział wyniku z działalności gospodarczej w wyniku brutto = wynik z działalności gospodarczej wynik brutto 4. udział wyniku netto w wyniku brutto = wynik netto wynik brutto W podobny sposób przeprowadza się analizę struktury przychodów ze sprzedaży (tabela 11) oraz kosztów całkowitych (tabela 12). 16

Tabela 11. Wskaźniki struktury przychodów ze sprzedaży 1. 2. udział przychodów netto ze sprzedaży produktów w wyniku brutto ze sprzedaży udział przychodów netto ze sprzedaży towarów w wyniku brutto = = przychody ze sprzedaży produktów wynik brutto przychody ze sprzedaży towarów wynik brutto 3. udział przychodów finansowych w wyniku brutto = przychody finansowe wynik brutto Tabela 12. Wskaźniki struktury kosztów całkowitych 1. udział kosztów wytworzenia sprzedanych produktów w wyniku brutto ze sprzedaży = koszty wytworzenia sprzedanych produktów wynik brutto 2. udział wartości sprzedanych towarów w wyniku brutto = wartość sprzedanych towarów wynik brutto 3. udział kosztów finansowych w wyniku brutto = koszty finansowe wynik brutto Analiza dynamiki rachunku wyników Analiza dynamiki rachunku zysków i strat pozwala ustalić ogólne źródła osiągniętego wyniku finansowego przedsiębiorstwa. Wzrost lub spadek zysku netto wiąże się bowiem ze zmianami poszczególnych rodzajów wyniku finansowego oraz czynników na nie oddziałujących. Podstawowe wskaźniki dynamiki rachunku wyników przedstawia tabela 13. Tabela 13 Wskaźniki dynamiki rachunku wyników 1. wskaźnik dynamiki wyniku ze sprzedaży = zysk ze sprzedaży 1 zysk ze sprzedaży 0 zysk ze sprzedaży 0 2. wskaźnik dynamiki wyniku z działalności operacyjnej = zysk z działalności operacyjnej 1 zysk z działalności operacyjnej 0 zysk z działalności operacyjnej 0 3. wskaźnik dynamiki z działalności gospodarczej = zysk z działalności gospodarczej 1 zysk z działalności gospodarczej 0 zysk z działalności gospodarczej 0 Wzrost zysku na działalności operacyjnej wynika głównie z wyższej dynamiki przychodów ze sprzedaży niż kosztów ich uzyskania. Wzrost zysku brutto może wynikać z korzystnego salda wyników nadzwyczajnych, natomiast przyczyną wzrostu zysku netto może być niska wartość obowiązkowych obciążeń zysku (głównie podatku dochodowego). Wartość ujemna tych wskaźników może świadczyć o zmniejszeniu zysku lub powstaniu straty netto. 17

4.3.2. Pytania sprawdzające Odpowiadając na pytania sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. 1. Jakie znasz wskaźniki struktury rachunku wyników? 2. W jaki sposób interpretuje się wskaźniki struktury rachunku wyników? 3. Jakie znasz wskaźniki dynamiki rachunku wyników? 4. W jaki sposób interpretuje się wskaźniki dynamiki rachunku wyników? 4.3.3. Ćwiczenia Ćwiczenie 1 Rachunek zysków i strat w wariancie porównawczym przedsiębiorstwa X przedstawia tabela. Na podstawie danych zamieszczonych w tabeli, przeprowadź analizę struktury rachunku wyników. A. Przychody netto ze sprzedaży i zrównane z nimi I. Przychody netto ze sprzedaży produktów II. Zmiana stanu produktów B. Koszty działalności operacyjnej I. Amortyzacja II. Zużycie materiałów i energii III. Usługi obce IV. Podatki i opłaty V. Wynagrodzenia VI. Ubezpieczenia społeczne i inne świadczenia VII. Pozostałe koszty rodzajowe C. Zysk ze sprzedaży D. Pozostałe przychody operacyjne I. Zysk ze zbycia niefinansowych aktywów trwałych E. Pozostałe koszty operacyjne I. Inne koszty operacyjne F. Zysk z działalności operacyjnej G. Przychody finansowe I. Dywidendy i udziały w zyskach II. Zysk ze zbycia inwestycji H. Koszty finansowe I. Odsetki od posiadanych kredytów I. Zysk z działalności gospodarczej J. Wynik zdarzeń nadzwyczajnych I. Zyski nadzwyczajne II. Straty nadzwyczajne K. Zysk brutto L. Podatek dochodowy M. Zysk netto Sposób wykonania ćwiczenia Kwota (w zł) na początek okresu 25 096 24 500 596 16 360 1 200 8 000 2 960 160 1 280 2 400 360 8 736 700 700 0 0 9 436 1800 500 1 300 1 050 1 050 12 286-800 500 1 300 11 486 3 514 15 000 Kwota (w zł) na koniec okresu 50 300 50 000 300 36 301 1 501 10 300 4 200 900 16 400 2 700 300 13 999 1 100 1 100 1 000 1 000 16 099 3 200 200 3 000 1 000 1 000 18 299 1 000 2 000 1 000 19 299 6 237 25 536 Aby wykonać ćwiczenie powinieneś: 1) obliczyć i zinterpretować udział wyniku ze sprzedaży w wyniku brutto, 2) obliczyć i zinterpretować udział wyniku z działalności operacyjnej w wyniku brutto, 3) obliczyć i zinterpretować udział wyniku z działalności gospodarczej w wyniku brutto, 4) obliczyć i zinterpretować udział wyniku netto w wyniku brutto. 18

Wyposażenie stanowiska pracy: kalkulator, literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia. Ćwiczenie 2 Na podstawie danych z ćwiczenia 1, przeprowadź analizę dynamiki rachunku wyników przedsiębiorstwa X. Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie powinieneś: 1) obliczyć i zinterpretować wskaźnik dynamiki wyniku ze sprzedaży, 2) obliczyć i zinterpretować wskaźnik dynamiki wyniku z działalności operacyjnej, 3) obliczyć i zinterpretować wskaźnik dynamiki wyniku z działalności gospodarczej. Wyposażenie stanowiska pracy: kalkulator, literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia. 4.3.4. Sprawdzian postępów Czy potrafisz: 1) obliczyć wskaźniki struktury rachunku wyników? 2) zinterpretować wskaźniki struktury rachunku wyników? 3) obliczyć wskaźniki dynamiki rachunku wyników? 4) zinterpretować wskaźniki dynamiki rachunku wyników? 5) przeprowadzić wstępną analizę rachunku zysków i strat? Tak Nie 19

4.4. Badanie płynności finansowej 4.4.1. Materiał nauczania Jednym z podstawowych zagadnień oceny sytuacji finansowej przedsiębiorstwa jest analiza powiązań składników majątku obrotowego ze zobowiązaniami bieżącymi. Obliczane w tym celu wskaźniki płynności wskazują stopień wypłacalności przedsiębiorstwa oraz jego zdolności do terminowego regulowania zobowiązań bieżących. Wśród wskaźników płynności wyróżnia się: wskaźnik bieżącej płynności, wskaźnik szybkiej płynności, wskaźnik płynności gotówkowej. Wskaźnik bieżącej płynności jest podstawowym miernikiem zdolności przedsiębiorstwa do spłacenia zobowiązań krótkoterminowych przez upłynnienie posiadanych zasobów majątku obrotowego. Wskaźnik ten przedstawiony jest w tabeli 14. Tabela 14. Wskaźnik bieżącej płynności finansowej wskaźnik bieżącej płynności finansowej = aktywa obrotowe zobowiązania krótkoterminowe Wskaźnik płynności bieżącej informuje ile razy aktywa obrotowe pokrywają zobowiązania krótkoterminowe. Zadowalający poziom tego wskaźnika mieści się w granicach 1,2 2,0, co oznacza, że zachowanie równowagi finansowej badanej jednostki wymaga, aby wielkość aktywów bieżących była około dwa razy większa niż kwota bieżących pasywów. Nadmiernie wysoka lub nadmiernie niska wartość wskaźnika powinna skłaniać kierownictwo przedsiębiorstwa do zbadania przyczyn takiego kształtowania się omawianej relacji. Niski wskaźnik oznacza bowiem trudności płatnicze przedsiębiorstwa, a nawet niekiedy jego niewypłacalność. Natomiast zbyt wysoki jego poziom może wskazywać na niedostatecznie efektywne wykorzystywanie wolnych zasobów majątkowych. Wskaźnik szybkiej płynności (tabela 15) wyraża możliwości spłaty zobowiązań przedsiębiorstwa na podstawie łatwiej dostępnych środków finansowych, będących składnikami majątku obrotowego. W związku z tym, z całości uprzednio uwzględnionego majątku obrotowego wyłącza się zapasy i rozliczenia międzyokresowe czynne. Pozostają w ten sposób środki pieniężne, należności oraz przeznaczone do obrotu papiery wartościowe. Tabela 15. Wskaźnik szybkiej płynności finansowej wskaźnik szybkiej płynności finansowej = aktywa obrotowe zapasy rozliczenia międzyokresowe czynne zobowiązania krótkoterminowe Wskaźnik ten pokazuje stopień pokrycia zobowiązań krótkoterminowych aktywami o dużym stopniu płynności. 20

Wskaźnik szybkiej płynności wynoszący 1,0 uważany jest za satysfakcjonujący i pokazuje, że przedsiębiorstwo może szybko sprostać bieżącym zobowiązaniom. Jednak w sytuacji wysokiej inflacji czasami może być uzasadniony niższy poziom tego wskaźnika. Na pozytywną ocenę sytuacji finansowej zasługuje przedsiębiorstwo, w którym różnica między wskaźnikiem bieżącym i wskaźnikiem szybkim nie jest zbyt duża. Jeśli szybki wskaźnik jest niski, a wskaźnik bieżący wysoki, to oznacza, że badana jednostka utrzymuje zbyt wysoki poziom zapasów, w których zamrożony jest fundusz obrotowy. Wysoki wskaźnik szybki oznacza natomiast nieproduktywne gromadzenie środków pieniężnych na rachunkach bankowych oraz występowanie wysokiego stanu należności. Wskaźnik płynności gotówkowej (tabela 16) jest relacją środków pieniężnych do zobowiązań krótkoterminowych. Wyjaśnia on jaką kwotę zobowiązań może pokryć przedsiębiorstwo z bezpośrednio dostępnych środków płatniczych. Nie przesądza on jednak o stopniu wypłacalności przedsiębiorstwa, a jedynie sygnalizuje jego sprawność płatniczą. Tabela 16. Wskaźnik płynności gotówkowej wskaźnik płynności gotówkowej = środki pieniężne zobowiązania krótkoterminowe Oceniając sytuację finansową jednostki należy sprawdzić, jakie są tendencje zmian omawianych wskaźników w czasie. Niskie wskaźniki płynności są sygnałem o zagrożeniu zdolności płatniczej przedsiębiorstwa, zaś płynność większa niż potrzeby jednostki może mieć niekorzystny wpływ na jej rentowność. 4.4.2. Pytania sprawdzające Odpowiadając na pytania sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. 1. W jakim celu oblicza się wskaźniki płynności finansowej? 2. Jak oblicza się wskaźnik bieżącej płynności? 3. W jakich granicach mieści się optymalna wielkość wskaźnika płynności bieżącej? 4. Co oznacza niski, a co wysoki wskaźnik płynności bieżącej? 5. Jak oblicza się wskaźnik szybkiej płynności? 6. Jaka jest optymalna wielkość wskaźnika szybkiej płynności? 7. Co oznacza niski i wysoki poziom wskaźnika szybkiej płynności? 8. Jaką relację mierzy wskaźnik płynności gotówkowej? 9. W jakim celu oblicza się wskaźnik płynności gotówkowej? 4.4.3. Ćwiczenia Ćwiczenie 1 Na podstawie bilansu przedsiębiorstwa X z ćwiczenia 1 w podrozdziale 4.2.3, oblicz i zinterpretuj wskaźnik płynności bieżącej przedsiębiorstwa. Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie powinieneś: 1) obliczyć relację aktywów obrotowych do zobowiązań krótkoterminowych, 2) zinterpretować wynik. 21

Wyposażenie stanowiska pracy: kalkulator, literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia. Ćwiczenie 2 Na podstawie bilansu przedsiębiorstwa X z ćwiczenia 1 w podrozdziale 4.2.3, oblicz i zinterpretuj wskaźnik szybkiej płynności. Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie powinieneś: 1) obliczyć wskaźnik szybkiej płynności, 2) omówić, co może oznaczać dla przedsiębiorstwa taka wielkość wskaźnika. Wyposażenie stanowiska pracy: kalkulator, literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia. Ćwiczenie 3 Na podstawie bilansu przedsiębiorstwa X (tabela 10), oblicz i zinterpretuj wskaźnik płynności gotówkowej. Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie powinieneś: 1) obliczyć wskaźnik płynności gotówkowej, 2) omówić, co może oznaczać dla przedsiębiorstwa taka wielkość wskaźnika. Wyposażenie stanowiska pracy: kalkulator, literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia. Ćwiczenie 4 Na podstawie ćwiczeń: 1, 2, 3 przeprowadź analizę płynności przedsiębiorstwa X. Zinterpretuj otrzymane wcześniej wyniki porównując je ze sobą. Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie powinieneś: 1) spisać otrzymane wcześniej wyniki, 2) omówić, co może oznaczać dla przedsiębiorstwa taka korelacja wielkości wskaźników płynności bieżącej, szybkiej oraz gotówkowej. Wyposażenie stanowiska pracy: literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia. 22

4.4.4. Sprawdzian postępów Czy potrafisz: 1) wyjaśnić cel obliczania wskaźników płynności? 2) obliczyć wskaźnik płynności bieżącej? 3) zinterpretować wielkość wskaźnika płynności bieżącej? 4) obliczyć wskaźnik szybkiej płynności? 5) zinterpretować wielkość wskaźnika szybkiej płynności? 6) obliczyć wskaźnik płynności gotówkowej? 7) zinterpretować wielkość wskaźnika płynności gotówkowej? 8) przeprowadzić analizę płynności jednostki gospodarczej? Tak Nie 23

4.5. Analiza sprawności działania 4.5.1. Materiał nauczania Wskaźniki sprawności działania, nazywane też wskaźnikami rotacji, umożliwiają ocenę efektywności wykorzystania zasobów majątkowych przedsiębiorstwa. Ich istotą jest rozpatrywanie relacji między strumieniem, wyrażającym przychód ze sprzedaży w cenach brutto, netto lub kosztach własnych, a zasobem, wyrażającym przeciętny stan zaangażowanych w działalności składników majątkowych. Wśród wskaźników rotacji wyróżnić można: a) wskaźniki rotacji aktywów, w tym: wskaźnik rotacji aktywów trwałych, wskaźnik rotacji aktywów obrotowych, b) wskaźniki rotacji kapitału, w tym: wskaźnik rotacji kapitału własnego, wskaźnik rotacji zobowiązań. Wskaźnik rotacji aktywów wyraża stopień efektywności wykorzystania zaangażowanych w działalności zasobów majątkowych lub też całości kapitałów ulokowanych w aktywach trwałych i obrotowych przedsiębiorstwa (tabela 17). Tabela 17. Wskaźnik rotacji aktywów wskaźnik rotacji aktywów = przychody ogółem przeciętny stan aktywów Na ocenę pozytywną zasługuje wysoka wartość lub tendencja rosnąca wskaźnika rotacji aktywów. Za zadowalającą uznaje się wartość wskaźnika rotacji aktywów przekraczającą 1.7. Świadczy to o wyższej efektywności wykorzystania zasobów majątkowych w relacji do osiągniętej sprzedaży. Jego wielkość zależy jednak od specyfiki branży. Niski poziom charakteryzuje przedsiębiorstwa przemysłowe o wysokiej kapitałochłonności. Wysoki spotyka się zaś w branżach o niskim zaangażowaniu kapitałów, oraz tych, które w procesach produkcyjnych wykorzystują w dużej mierze pracę ludzką. Wskaźnik ten jest szczególnie pomocny przy porównaniach aktywności gospodarczej firm z tej samej branży. W analogiczny sposób oblicza się wskaźnik rotacji aktywów trwałych oraz wskaźnik rotacji aktywów obrotowych. O lepszej sytuacji przedsiębiorstwa świadczy wzrost wartości tych wskaźników. Analiza rotacji aktywów podlega zazwyczaj dalszemu uszczegółowieniu. Na szczególną uwagę zasługują dwa wskaźniki: rotacji zapasów, rotacji należności. Wskaźnik rotacji zapasów (tabela 18) określa, ile razy w ciągu badanego okresu nastąpi odnowienie stanu zapasów. 24

Tabela 18. Wskaźnik rotacji zapasów w razach wskaźnik rotacji zapasów w razach = przychody ze sprzedaży przeciętny stan zapasów Jeśli wskaźnik rotacji zapasów w razach zwiększa się, to oznacza, że zapasy wystarczają na coraz mniejszą liczbę dni sprzedaży. Taka sytuacja jest na ogół korzystna dla przedsiębiorstwa, ponieważ zmniejszają się koszty ich magazynowania oraz następuje uwolnienie kapitału obrotowego zaangażowanego w zapasach. Jednocześnie jednak zwiększa się ryzyko, że w przypadku powstania jakiejkolwiek nieprzewidzianej sytuacji, przedsiębiorstwo nie będzie w stanie zaspokoić potrzeb odbiorców. Wskaźnik rotacji zapasów w dniach (tabela 19) wyraża co ile dni przedsiębiorstwo odnawia swoje zapasy dla zrealizowania sprzedaży. Wysoki poziom wskaźnika informuje o wolnym obrocie zapasami, niski o szybkim, dlatego należy dążyć do minimalizacji tego wskaźnika. Tabela 19. Wskaźnik rotacji zapasów w dniach wskaźnik rotacji zapasów w dniach = przeciętny stan zapasów przychody ze sprzedaży netto x 360 W przypadku tego wskaźnika ważna jest branża, do której należy przedsiębiorstwo. Inny jest optymalny poziom wskaźnika w zakładach produkcyjnych (krótszy), a inny np. w jednostkach pracujących sezonowo (dłuższy). Do badania obrotu należnościami służy wskaźnik ich rotacji (tabela 20). Tabela 20. Wskaźnik rotacji należności w razach wskaźnik rotacji należności w razach = przychody ze sprzedaży przeciętny stan należności Wskaźnik ten określa, ile razy w ciągu roku badana jednostka odtwarza stan swoich należności. Niska wartość tego wskaźnika może oznaczać, że przedsiębiorstwo zbyt długo kredytuje swoich klientów, co świadczy o tym, że środki pieniężne są zbyt długo zamrożone w należnościach. Wskaźnik rotacji należności w dniach (tabela 21) określa średni okres czasu w dniach, po jakim następuje spływ należności, a zatem korzystną dla jednostki gospodarczej jest niska wartość tego wskaźnika. 25

Tabela 21. Wskaźnik rotacji należności w dniach wskaźnik rotacji należności w dniach = przeciętny stan należności przychody ze sprzedaży netto x 360 W wielu przedsiębiorstwach niezrealizowane należności wynoszą około 2 miesięcy. Kiedy płatności przekraczają ten okres powstaje zagrożenie zatorów płatniczych. Nie można określić jednej optymalnej wartości tego wskaźnika, zależy ona bowiem od rodzaju działalności przedsiębiorstwa. Wskaźnik rotacji kapitałów (tabela 22) informuje, jaką kwotę przychodów ze sprzedaży generuje jedna złotówka kapitałów zaangażowanych w działalność przedsiębiorstwa. Wzrost wartości tego wskaźnika oznacza poprawę efektywności wykorzystania kapitałów przedsiębiorstwa. Tabela 22. Wskaźnik rotacji kapitałów wskaźnik rotacji kapitałów = przychody ze sprzedaży przeciętny stan kapitałów Wskaźniki rotacji kapitałów mogą być rozpatrywane oddzielnie, jako wskaźnik rotacji kapitałów własnych oraz wskaźnik rotacji zobowiązań. Im większe wartości przyjmuje wskaźnik rotacji kapitałów własnych, tym większa jest efektywność kapitałów własnych przedsiębiorstwa. Szczególne znaczenie w ocenie sprawności finansowej przedsiębiorstwa ma rotacja zobowiązań krótkoterminowych (tabela 23). Tabela 23. Wskaźnik rotacji zobowiązań krótkoterminowych w razach wskaźnik rotacji zobowiązań krótkoterminowych w razach = przychody ze sprzedaży przeciętny stan zobowiązań krótkoterminowych Wskaźnik rotacji zobowiązań krótkoterminowych jest wykorzystywany jako miara zdolności przedsiębiorstwa do uzyskiwania kapitału krótkoterminowego. Za pomocą tego wskaźnika bada się także stopień sfinansowania wzrostu sprzedaży przy wykorzystaniu długu krótkoterminowego. Na pozytywną ocenę zasługuje spadek wartości tego wskaźnika, gdyż oznacza to poprawę sprawności przedsiębiorstwa w pozyskiwaniu kapitału krótkoterminowego. Natomiast wzrost wartości tego wskaźnika może oznaczać pojawienie się trudności przedsiębiorstwa w pozyskiwaniu kapitału krótkoterminowego, co może spowodować brak zaufania wierzycieli (np. banków, które są kredytodawcami) przedsiębiorstwa. Wskaźnik rotacji zobowiązań krótkoterminowych w dniach (tabela 24) określa średni okres czasu w dniach, po jakim następuje spłata zobowiązań jednostki gospodarczej. Zalecana jest maksymalizacja tego wskaźnika. 26

Tabela 24. Wskaźnik rotacji zobowiązań krótkoterminowych w dniach wskaźnik rotacji zobowiązań krótkoterminowych w dniach = przeciętny stan zobowiązań krótkoterminowych przychody ze sprzedaży netto x 360 4.5.2. Pytania sprawdzające Odpowiadając na pytania sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. 1. Jaką relację przedstawia wskaźnik rotacji aktywów? 2. W jaki sposób należy zinterpretować wskaźnik rotacji aktywów? 3. Jak należy obliczyć wskaźnik rotacji zapasów? 4. Co oznacza wielkość wskaźnika rotacji zapasów? 5. Jak oblicza się wskaźnik rotacji należności? 6. Co oznacza niska wartość wskaźnika rotacji należności? 7. Jaką relację mierzy wskaźnik rotacji kapitałów? 8. Jak należy zinterpretować wskaźnik rotacji kapitałów? 9. W jaki sposób oblicza się wskaźnik rotacji zobowiązań krótkoterminowych? 10. Jak należy zinterpretować wskaźnik rotacji zobowiązań krótkoterminowych? 4.5.3. Ćwiczenia Ćwiczenie 1 Na podstawie bilansu z ćwiczenia 1 z podrozdziału 4.2.3 oraz rachunku wyników z ćwiczenia 1 z podrozdziału 4.3.3 oblicz i zinterpretuj wskaźniki rotacji aktywów przedsiębiorstwa X. Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie powinieneś: 1) obliczyć i zinterpretować wskaźnik rotacji aktywów, 2) obliczyć i zinterpretować wskaźnik rotacji zapasów, 3) obliczyć i zinterpretować wskaźnik rotacji należności. Wyposażenie stanowiska pracy: kalkulator, literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia. Ćwiczenie 2 Na podstawie bilansu z ćwiczenia 1 z podrozdziału 4.2.3 oraz rachunku wyników z ćwiczenia 1 z podrozdziału 4.3.3 oblicz i zinterpretuj wskaźniki rotacji kapitałów przedsiębiorstwa X. Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie powinieneś: 1) obliczyć i zinterpretować wskaźnik rotacji kapitałów, 2) obliczyć i zinterpretować wskaźnik rotacji zobowiązań krótkoterminowych. 27

Wyposażenie stanowiska pracy: kalkulator, literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia. Ćwiczenie 3 Na podstawie otrzymanych wyników w ćwiczeniu 1 i 2 dokonaj kompleksowej analizy sprawności działania przedsiębiorstwa. Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie powinieneś: 1) spisać otrzymane wyniki z ćwiczenia 1 i 2, 2) zinterpretować wzajemną korelację między otrzymanymi wartościami wskaźników rotacji. Wyposażenie stanowiska pracy: literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia. 4.5.4. Sprawdzian postępów Tak Czy potrafisz: 1) obliczyć i zinterpretować wskaźnik rotacji aktywów? 2) obliczyć i zinterpretować wskaźnik rotacji zapasów? 3) obliczyć i zinterpretować wskaźnik rotacji należności? 4) obliczyć i zinterpretować wskaźnik rotacji kapitałów? 5) obliczyć i zinterpretować wskaźnik rotacji zobowiązań krótkoterminowych? 6) przeprowadzić analizę sprawności działania jednostki gospodarczej? Nie 28

4.6. Analiza rentowności 4.6.1. Materiał nauczania Wskaźniki rentowności odzwierciedlają w najbardziej syntetycznej formie pomiar efektywności gospodarowania. Na ich poziom wpływa bowiem całokształt zjawisk i procesów gospodarczych zachodzących w jednostce gospodarczej. Wyróżnia się trzy aspekty rentowności: rentowność sprzedaży, rentowność aktywów, rentowność zaangażowanych kapitałów. Wskaźnik rentowności sprzedaży informuje o udziale zysku w wartości sprzedaży, czyli jaką marżę zysku przynosi dana wartość sprzedaży. Im niższy jest ten wskaźnik, tym większa wartość sprzedaży musi być zrealizowana dla osiągnięcia określonej kwoty zysku. Większa wartość wskaźnika oznacza zatem korzystniejszą sytuację finansową jednostki. Wskaźniki rentowności sprzedaży mogą być liczone jako rentowność brutto i rentowność netto. Rentowność sprzedaży brutto mierzy relację zysku przed opodatkowaniem do sprzedaży netto (tabela 25). Tabela 25. Wskaźnik rentowności sprzedaży brutto wskaźnik rentowności sprzedaży brutto = wynik brutto sprzedaż netto Wskaźnik ten odzwierciedla politykę cen przedsiębiorstwa oraz zysk, jaki generuje ono poprzez określoną wielkość sprzedaży. Rentowność sprzedaży netto ustala się według wzoru, zamieszczonego w tabeli 26. Tabela 26. Wskaźnik rentowności sprzedaży netto wskaźnik rentowności sprzedaży netto = wynik netto sprzedaż netto Wskaźnik ten informuje o udziale zysku po opodatkowaniu w wartości sprzedaży, czyli jaką marżę zysku przynosi dana wartość sprzedaży. Im niższy jest ten wskaźnik, tym większa wartość sprzedaży musi być zrealizowana dla osiągnięcia określonej kwoty zysku. Większa wartość wskaźnika oznacza zatem korzystniejszą kondycję finansową jednostki. Podniesienie rentowności netto oznacza bowiem wzrost efektywności sprzedaży, gdyż każda złotówka sprzedaży generuje dodatkowy zysk. 29