DĘBOWSKA-MRÓZ Marzenna 1 Wielkość, struktura i dynamika zmian bezpieczeństwa ruchu drogowego w Polsce i na świecie WSTĘP Problem bezpieczeństwa ruchu drogowego w Polsce i na drogach całego świata należy do bardzo ważnych zagadnień, którego analizą zajmują się liczne zespoły naukowców reprezentujących rożne kierunki i dyscypliny naukowe. Oceny bezpieczeństwa ruchu drogowego (brd) wykonywane są wielokierunkowo i na różnych poziomach szczegółowości. Wielokierunkowość wynika z różnorodności czynników wpływających na brd i kierunków podejmowanych działań. Prowadzone obserwacje i rejestracja zdarzeń, do których dochodzi codziennie na drogach całego świata mają na celu wskazanie prawidłowości i ich zmienności, dzięki czemu możliwe będzie podjęcie odpowiednich działań, które zapewnić będą mogły jego poprawę. Bezpieczeństwo ruchu drogowego ma zróżnicowany wymiar: lokalny, regionalny, krajowy i ponadnarodowy. Jednym z warunków umożliwiających planowanie i koordynowanie działań zmierzających do poprawy bezpieczeństwa ruchu drogowego jest gromadzenie (monitoring) i ciągła analiza danych o wypadkach drogowych i ich skutkach. Istotnym zadaniem jest zatem pozyskanie danych w ustalonych okresach (miesiąc, kwartał, rok) na podstawie których możliwa jest ocena poziomu bezpieczeństwa ruchu drogowego wykonywana najczęściej w rocznych cyklach. Następnym etapem jest przygotowanie ocen o różnych zakresie czasowym i terytorialnym od ocen szczegółowych i tygodniowych poczynając a na ocenach rocznych i globalnych kończąc. Najczęściej realizowanymi w tym zakresie opracowaniami są różnego rodzaju analizy statystyczne danych o liczbie wypadków, liczbie ofiar śmiertelnych i rannych w ujęciu miar bezwzględnych lub względnych, ogólnych i szczegółowych, bezpośrednich i pośrednich [2,4]. 1. STRUKTURA WYPADKÓW DROGOWYCH W UNII EUROPEJSKIEJ Według statystyk Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) od 1896 roku (kiedy to odnotowano pierwszy wypadek śmiertelny) na świecie zginęło ok. 35 mln osób 2. Obecnie według danych Organizacji Narodów Zjednoczonych na drogach wszystkich kontynentów rocznie ginie ok. 1,2 mln osób (co 30 sekund jeden człowiek), a 30 50 mln osób odnosi różnego rodzaju obrażenia wymagające często długotrwałego i kosztownego leczenia. Codziennie na drogach Unii Europejskiej w wyniku wypadków drogowych życie traci około 70 osób. Kolejne ofiary to osoby, liczone dziennie w setkach, które w wyniku tych zdarzeń doznają często bardzo poważnych i licznych obrażeń ciała. W 2014 roku w wypadkach drogowych we wszystkich 28 państwach członkowskich UE zginęło łącznie 25 700 osób (o 5700 mniej niż w roku 2010) (rys. 1). Struktura i rozkład liczby wypadków oraz ich skutki w poszczególnych państwach członkowskich Unii Europejskiej są bardzo zróżnicowane. Zróżnicowana jest także tendencja tych zmian na przestrzeni poszczególnych lat (tab. 1). 1 Uniwersytet Technologiczno-Humanistyczny w Radomiu, Wydział Transportu i Elektrotechniki, Radom 26-600; ul. Malczewskiego 29, tel. 48 361-77- 85, fax. 48 361-77-39; e-mail: m.mroz@uthrad.pl, transcomp@uthrad.pl) 2 Status report on road safety 2013, Supporting a decade of action, World Health Organization, 2013. 7370
Rys. 1. wypadków, zabitych i rannych w Unii Europejskiej w latach 1991 2014. [2]. Tab. 1. Zestawienie liczby ofiar śmiertelnych w wybranych krajach UE. Źródło: opracowanie własne na podstawie [5, 7]. Państwo Rok Zmiana % 2001 2010 2011 2012 2013 2010-2013 2012-2013 Austria 958 552 523 531 455-18% -14% Belgia 1 486 841 861 767 720-14% -6% Chorwacja 647 426 418 393 368-14% -6% Cypr 98 60 71 51 44-27% -14% Czechy 1 334 802 773 742 650-19% -12% Dania 431 255 220 167 192-25% -15% Francja 8 162 3 992 3 963 3 653 3 250-19% -11% Grecja 1 88 1 258 1 141 984 870-31% -12% Hiszpania 5 517 2 478 2 060 1 903 1 680-32% -12% Irlandia 411 212 186 162 190-10% 17% Luksemburg 70 32 33 34 45 41% 32% Łotwa 558 218 179 177 179-18% 1% Malta 16 15 17 9 18 20% 100% Niderlandy 1 083 640 661 650 570-11% -12% Niemcy 6 977 3 651 4 009 3 601 3 340-9% -7% Norwegia 275 210 168 145 190-10% 31% Polska 5 534 3 907 4 189 3 571 3 357-14% -6% Portugalia 1 67 937 891 743 650-31% -13% Rumunia 2 45 2 377 2 018 2 042 1 861-22% -9% Serbia 1 275 660 731 688 650-2% -6% Słowacja 625 353 324 295 223-37% -24% Słowenia 278 138 141 130 125-9% -4% Szwajcaria 544 327 320 339 269-18% -21% Szwecja 534 266 319 285 260-2% -9% Węgry 1 239 740 638 605 591-20% -2% Włochy 7 096 4 114 3 860 3 653 3 400-17% -7% Zjednoczone Królestwo 3 598 1 905 1 960 1 802 1 790-6% -1% UE 55 001 31 595 30 803 28 198 26 025-18% -8% 7371
Analizując przestawione dane można zauważyć, iż w niektórych państwach liczba ofiar śmiertelnych wzrosła między 2013 i 2014, np. w Słowacji, Bułgarii i na Łotwie. W 2014 roku obserwujemy również znaczący spadek liczby ofiar śmiertelnych, np. w: Finlandii, Słowenii i Chorwacji około 15% mniej ofiar niż w roku poprzednim. Rys. 3. Zestawienie liczby ofiar śmiertelnych w odniesieniu do miliona mieszkańców w państwach UE w latach 2011 2014. Źródło: opracowanie własne na podstawie [5, 7, 10]. Podstawą oceny i porównania bezpieczeństwa w poszczególnych krajach członkowskich Unii Europejskiej może być współczynnik obrazujący liczbę ofiar śmiertelnych w odniesieniu do miliona mieszkańców danego kraju. Zestawienie liczby ofiar śmiertelnych w przeliczeniu na milion mieszkańców zaprezentowano na poniższym rysunku. Rys. 2. Zestawienie liczby ofiar śmiertelnych w odniesieniu do miliona mieszkańców w państwach UE w latach 2011 2014. Źródło: opracowanie własne na podstawie [5, 7, 10]. W tabeli 2 przedstawiono wyniki zaobserwowanych zmian wartości liczby ofiar śmiertelnych w odniesieniu do miliona mieszkańców dla poszczególnych państw członkowskich Unii Europejskiej z uwzględnieniem różnych horyzontów czasowych. Wybór zaproponowanych do analizy horyzontów czasowych nie był przypadkowy. Od wielu lat kraje UE, również Polska, realizują różne programy, których celem jest obniżenie liczby ofiar śmiertelnych oraz skutków wypadków drogowych. W 2010 roku 7372
zakończono programy obejmujące lata 2001 2010. Obecnie realizowane są programy poprawy bezpieczeństwa ruchu drogowego obejmujące perspektywę 2011-2020. Tab. 2. Tendencje zmian liczby ofiar śmiertelnych wypadków drogowych w państwach UE. Źródło: opracowanie własne na podstawie [5, 7, 10, 11]. Państwo ofiar śmiertelnych na milion mieszkańców 3 1965 2001 2010 2011 2012 2013 2014 2001-2010 Zmiana liczby ofiar śmiertelnych na milion mieszkańców Procentowa zmiana w latach: Austria 252 119 66 62 64 54 51-44,5% -48% 3,2% -12,9% -17,7% -15,6% -5,6% Belgia 147 145 77 78 73 65 64-46,9% -46% -6,4% -16,7% -17,9% -11,0% -1,5% Bułgaria 91 124 103 89 82 83 90-16,9% -28% -7,9% -6,7% 1,1% 1,2% 8,4% Cypr 162 140 73 85 59 51 52-47,9% -39% -30,6% -40,0% -38,8% -13,6% 2,0% Czechy 150 130 76 74 71 62 61-41,5% -43% -4,1% -16,2% -17,6% -12,7% -1,6% Dania 212 81 46 40 32 34 33-43,2% -51% -20,0% -15,0% -17,5% 6,3% -2,9% Estonia 178 146 58 75 65 61 59-60,3% -49% -13,3% -18,7% -21,3% -6,2% -3,3% Finlandia 230 84 51 54 48 48 41-39,3% -36% -11,1% -11,1% -24,1% 0,0% -14,6% Francja 249 134 64 61 56 51 53-52,2% -54% -8,2% -16,4% -13,1% -8,9% 3,9% Grecja 89 172 111 101 92 79 72-35,5% -41% -8,9% -21,8% -28,7% -14,1% -8,9% Hiszpania 114 136 54 45 41 36 36-60,3% -67% -8,9% -20,0% -20,0% -12,2% 0,0% Holandia 202 62 32 33 32 28 bd -48,4% -47% -3,0% -15,2% -12,5% Irlandia 124 107 47 41 36 41 43-56,1% -62% -12,2% 0,0% 4,9% 13,9% 4,9% Litwa 250 202 90 97 100 86 90-55,4% -52% 3,1% -11,3% -7,2% -14,0% 4,7% Luksemburg 250 159 64 64 65 84 65-59,7% -60% 1,6% 31,3% 1,6% 29,2% -22,6% Łotwa 290 236 97 86 86 88 106-58,9% -64% 0,0% 2,3% 23,3% 2,3% 20,5% Malta 36 41 36 51 26 43 26-12,2% 24% -49,0% -15,7% -49,0% 65,4% -39,5% Niemcy 234 85 45 49 44 41 42-47,1% -42% -10,2% -16,3% -14,3% -6,8% 2,4% Polska 79 145 112 109 93 87 84-29,7% -25% -14,7% -20,2% -22,9% -6,5% -3,4% Portugalia 117 163 80 68 71 59 62-50,9% -48% 4,4% -13,2% -8,8% 742,9% 5,1% Rumunia 98 109 111 94 96 93 91 1,8% -14% 2,1% -1,1% -3,2% -3,1% -2,2% Słowacja 128 114 65 60 55 46 54-43,0% -47% -8,3% -23,3% -10,0% -16,4% 17,4% Słowenia 327 140 67 69 59 61 52-52,1% -51% -14,5% -11,6% -24,6% 3,4% -14,8% Szwecja 170 66 28 34 31 27 29-57,6% -48% -8,8% -20,6% -14,7% -12,9% 7,4% Węgry 86 121 74 64 60 60 63-38,8% -47% -6,3% -6,3% -1,6% 0,0% 5,0% Włochy 186 125 68 64 62 57 52-45,6% -49% -3,1% -10,9% -18,8% -8,1% -8,8% Zjednocz. Królestwo 146 61 31 31 28 28 29-49,2% -49% -9,7% -9,7% -6,5% 0,0% 3,6% UE 171 113 62 60 55 50 51-45,1% -47% -8,3% -15,0% -15,8% -7,3% -1,0% Analizując zaprezentowane dane można zauważyć, że między poszczególnymi państwami członkowskimi UE występują znaczne różnice w liczbie ofiar śmiertelnych odniesionych do miliona mieszkańców. Wartość liczbowa tego wskaźnika w Polsce w 2001 roku była na podobnym poziomie, jak w Belgii i Estonii oraz niższa niż wskaźnik dla Grecji, Łotwy, Litwy Luksemburga i Portugalii. W ciągu kolejnych lat sytuacja w poszczególnych krajach uległa istotnej poprawie. Niestety w naszym kraju wartość tego wskaźnika do roku 2011 wynosiła ok 110. W latach 2001-2011, w krajach Unii Europejskiej wartość tego wskaźnika spadła średnio o 47%. W Polsce jedynie o 25%. Znaczny postęp w Polsce odnotowano dopiero w 2012 roku, kiedy to liczba ofiar śmiertelnych spadła o 15% do 3571 zabitych (tab. 1), a wskaźnik liczby ofiar śmiertelnych w odniesieniu do miliona mieszkańców 2001-2011 2011-2012 2011-2013 2011-2014 2012-2013 2013-2014 3 Dane liczbowe za 2014 r. oparte są na danych tymczasowych, zatem możliwe są niewielkie zmiany w ostatecznych danych dotyczących poszczególnych krajów. Dane liczbowe z 1965 r. opierają się na danych przekazanych przez Europejską Komisję Gospodarczą Organizacji Narodów Zjednoczonych (EKG ONZ). Dla poniższych krajów pierwsze dostępne dane pochodzą z następujących lat: Słowacja, Czechy i Słowenia 1970; Estonia Łotwa i Litwa 1980. 7373
zmniejszył się ze 110 do 93. Niestety nadal jest to rezultat gorszy od unijnej średniej, która w 2014 roku wyniosła 51 (rys. 2), co plasuje Polskę na jednym z pierwszych miejsc w tej niechlubnej statystyce. Niepokój może budzić fakt, iż w odniesieniu do średnich wartości tego wskaźnika dla Unii Europejskiej spada intensywność zmian. Porównując wartości z lat 2014 i 2013 wartość tego wskaźnika uległa zmniejszeniu tylko o około 1 %. W poprzednich latach średnia wielkość tych zmian dla całej Unii była większa i wynosiła ponad 7% mniej dla lat: 2013 2012. W analizowanym okresie czasu czyli 2011 2014 jego największą zmianę zaobserwowano w odniesieniu do lat 2011-2012 (-8%). Rys. 2. Graficzna prezentacja bezpieczeństwa ruchu drogowego drogowe w UE w 2014 roku. Źródło:[9, s. 9] Najniższe wskaźniki w 2014 roku, nieprzekraczające 30 ofiar śmiertelnych na milion mieszkańców odnotowano na Malcie (26), w Szwecji (29), w W. Brytanii (29). Szwecja i W. Brytania od wielu lat należą do państw o najniższej wartości liczby ofiar śmiertelnych wypadków w odniesieniu do miliona mieszkańców. Analizując zaprezentowane dane liczbowe można zauważyć, że w wielu państwach o podobnych danych do Polski z 2001 roku odnotowano istotny postęp, czego niestety nie udało się osiągnąć w naszym kraju co wskazuje na konieczność podjęcia kompleksowych działań, których efektem będzie istotna poprawa stanu bezpieczeństwa ruchu drogowego. Szczególne oczekiwania w tym zakresie dotyczą zmniejszenia liczby ofiar śmiertelnych w wypadkach drogowych, najlepiej do zera (Program Wizja Zero ) i liczby ofiar ciężko rannych. 2. CHARAKTERYSTYKA BEZPIECZEŃSTWA RUCHU DROGOWEGO W POLSCE Podstawowe dane dotyczące bezpieczeństwa ruchu drogowego powinny uwzględniać specyfikę związaną są strukturą demograficzną, wskaźnikami motoryzacji oraz długością infrastruktury transportu drogowego. Dane te zostały przedstawione w tabeli 3. W latach 2000 2014 w Polsce liczba wypadków drogowych spadła z 57 331 do 40 065, a więc o 30,12% (tab. 2, rys. 3). W ocenie specjalistów zajmujących się problemami bezpieczeństwa ruchu drogowego, stan bezpieczeństwa na polskich drogach w ostatnich 10 latach ulegał poprawie, bo w tym czasie liczba śmiertelnych ofiar wypadków spadła o 41%, a rannych - o 31%, choć efektu tych zmian nie do końca można uznać za zadawalające. 7374
Tab. 3. Zestawienie podstawowych danych demograficznych, liczby zarejestrowanych pojazdów i informacji o infrastrukturze transportowej. Źródło: opracowanie własne na podstawie [12, 13, 14, 17]. Polska 4 mieszkańców 38 484,0 tys. Powierzchnia 312 679 km 2 Zarejestrowane pojazdy 25 683,6 tys. Długość dróg wg kategorii Struktura sieci drogowej Krajowe 19296 4,64% Wojewódzkie 28480 6,85% Powiatowe 125274 30,12% Gminne 242923 58,40% Ogółem 415973 Długość [km] Autostrady 1552,2 Drogi ekspresowe 3156,8 Wskaźniki zagrożenia Lata Lata Rodzaj wypadków 2013 2014 2013 2014 wypadków /100 tys. Mieszkańców 93 91 Z udziałem pieszych 26% 26% zabitych Spowodowane 9 8 /100 tys. Mieszkańców nadmierną prędkością 24% 22% Ciężkość wypadków 9 9 Spowodowanych przez 17% 17% zabitych/100 wypadków Gęstość wypadków wypadków/100km 12 8 młodych kierujących Z udziałem nietrzeźwych 11% 10% W 2014 roku w Polsce doszło do 34 970 wypadków, w których zginęły 3202 osoby, a 42 545 osób zostało rannych. wypadków, zabitych i rannych uległa zmniejszeniu odpowiednio o: 2,4%, 4,6%, 3,4%. 90 000 80 000 83 162 70 000 60 000 50 000 59 611 50 432 66 586 42 545 40 000 30 000 20 000 10 000 0 7 333 7 311 34 970 3 202 Wypadki Zabici Ranni Rys. 2. Zestawienie liczby wypadków drogowych oraz liczby zabitych i rannych w wypadkach drogowych w Polsce w latach 1990 2014. Źródło: opracowanie własne na podstawie danych statystycznych Komendy Głównej Policji [15]. Szczegółowe zestawienie liczby wypadków, zabitych i rannych przedstawiono w tabeli 4. 4 Stan na 31.12.2014 roku. 7375
Tab. 4. Wypadki drogowe i ich skutki w poszczególnych województwach w Polsce w latach. Źródło: opracowanie własne na podstawie [12, 13, 14, 17]. Wypadki Zabici Ranni Województwo 2012 2013 2014 Zmiana 2014/2013 [%] 2012 2013 2014 Zmiana 2014/2013 [%] 2012 2013 2014 zmiana 2014/2013 [%] Dolnośląskie 3211 2586 2466-4,64 238 238 242 1,68 4263 3385 3154-6,82 1319 1182 1044-11,68 222 222 179-19,37 1486 1365 1112-18,53 Lubelskie 1623 1497 1408-5,95 241 241 195-19,09 1877 1795 1667-7,13 Lubuskie 803 747 717-4,02 99 99 81-18,18 1086 1019 957-6,08 Łódzkie 3903 3830 3 986 4,07 295 295 256-13,22 4844 4733 4807 1,56 Małopolskie 3902 3764 3936 4,57 253 253 234-7,51 4775 4659 4805 3,13 Mazowieckie 4509 4579 4385-4,24 584 562 518-7,83 5384 5511 5211-5,44 Opolskie 798 791 738-6,70 82 97 104 7,22 977 923 857-7,15 Podkarpackie 1801 1807 1 751-3,10 184 151 144-4,64 2247 2251 2184-2,98 Podlaskie 767 738 692-6,23 131 135 126-6,67 970 874 793-9,27 Pomorskie 2763 2641 2724 3,14 179 174 181 4,02 3568 3405 3476 2,09 Śląskie 4675 4529 4360-3,73 336 267 249-6,74 5707 5506 5324-3,31 Świętokrzyskie 1393 1399 1308-6,50 136 143 130-9,09 1713 1727 1621-6,14 Kujawskopomorskie Marmińskomazurskie 1607 1621 1645 1,48 145 154 148-3,90 2066 1968 2052 4,27 Wielkopolskie 2565 2633 2392-9,15 315 289 268-7,27 3085 3126 2808-10,17 Zachodniopomorskie 1407 1503 1418-5,66 315 131 147 12,21 1744 1812 1717-5,24 Ogółem 37 046 35 847 34 970-2,45 3571 3357 3202-4,62 45 792 44 059 42 545-3,44 Analizując przedstawione dane można zauważyć, iż na terenie 12 województw nastąpił spadek, największy na terenie: województwa woj. kujawsko-pomorskiego (-11,7%). Spadek liczby osób zabitych miał miejsce w 11 województwach, największy w woj. lubelskim (-22%). Spadek liczby osób rannych zanotowano w 12 województwach, największy w woj. kujawsko-pomorskim (-18,5%). W 2014 roku najczęściej do wypadków dochodziło w piątki, kiedy to 5792 wypadkach zginęły 504 osoby, a ranne zostały 6854 osoby. Najwięcej osób zginęło w soboty - 515 (16,1% ogółu). W ciągu dnia najczęściej dochodziło do wypadków w godzinach 14.00 19.00. W godzinach tych miało miejsce 13247 wypadków (tj. 37,9% ogólnej liczby), zginęło w nich 1 025 osób, a 15 929 osób zostało rannych. Najmniej wypadków w 2014 roku odnotowano w godzinach nocnych pomiędzy północą, a godziną szóstą rano. Rok 2014 był kolejnym rokiem, w którym na polskich drogach odnotowano poprawę bezpieczeństwa. Analizując przedstawione odnoszące się do całego kraju można zauważyć spadek liczby wypadków, ofiar śmiertelnych oraz rannych. 3. GŁÓWNE PROBLEMY BEZPIECZEŃSTWA RUCHU DROGOWEGO W POLSCE Podstawowymi problemami bezpieczeństwa ruchu drogowego w Polsce są: niebezpieczne zachowania uczestników ruchu drogowego, niska jakość infrastruktury transportu drogowego, brak efektywnego systemu zarządzania bezpieczeństwem ruchu drogowego. W 2014 r. roku na polskich drogach najczęściej dochodziło do zderzeń pojazdów w ruchu - 17 960 zdarzeń tego typu, tj. 51,4% ogólnej ich liczby. W ich wyniku zginęło 1278 osób (39,9% ogółu zabitych) oraz 24 161 osób odniosło obrażania ciała (56,8% wszystkich rannych). Istotnym problemem bezpieczeństwa ruchu drogowego są zdarzenia z udziałem pieszych. W 2014 roku doszło 7376
do 8940 potrąceń pieszych (25,6% ogółu), w których zginęły 1104 osoby (34,5% ogółu zabitych), a 8339 osób zostało rannych (19,6% ogółu rannych). Struktura wiekowa i płeć osób biorących udział w wypadkach drogowych w Polsce są zróżnicowane. Tab. 5. Płeć i wiek osób biorących udział w wypadkach oraz ich struktura zmian w latach 2013 i 2014. Źródło: opracowanie własne na podstawie [12, 13, 14]. Wiek liczba ofiar śmiertelnych 2013 2014 Kobieta Mężczyzna Kobieta Mężczyzna ofiar ofiar ofiar ofiar ofiar ofiar rannych śmiertelnych rannych śmiertelnych rannych śmiertelnych ofiar rannych 0-4 13 517 16 690 9 303 9 349 5-9 11 757 30 928 13 507 12 752 10-14 27 925 44 1082 22 720 14 842 15-17 32 978 102 1307 23 917 45 1100 18-19 59 2209 345 3639 27 925 106 1307 20-24 43 1840 277 3092 67 2059 299 3586 25-29 40 1628 229 2563 50 1692 243 2905 30-34 36 1407 178 2132 33 1554 226 2501 35-39 32 1181 166 1600 31 1368 155 1988 40-44 34 1039 165 1376 30 1148 158 1559 45-49 38 1178 210 1402 30 941 158 1341 50-54 57 1291 227 149 56 1069 190 1287 55-59 73 1100 192 1176 53 1197 220 141 60-64 44 775 111 782 38 1090 181 1165 65-69 244 1871 261 1431 57 835 117 751 70-74 5 2 9 1 26 55 625 96 506 75-79 - - - - 74 634 85 479 80 i powyżej - - - - 103 629 109 458 Największe zagrożenie bezpieczeństwa ruchu drogowego dotyczy mężczyzn w wieku powyżej 18 roku życia. Kobiety w wieku powyżej 65 lat są najbardziej narażoną grupą tej płci na doznanie obrażeń w wypadkach drogowych w Polsce (tab. 5). Tab. 6. Zestawienie płci i rodzaju uczestników wypadków drogowych w Polsce w latach 2013 i 2014. Źródło: opracowanie własne na podstawie [12, 13, 14]. Płeć i rodzaj uczestników ofiar śmiertelnych ofiar rannych 2013 2014 Zmiana 2013 2014 Zmiana Kobiety 792 771-2,65% 18 988 18 227-4,01% Mężczyźni 2562 2431-5,11% 25 054 24 318-2,94% Kierujący 1566 1548-1,15% 21 365 21 146-1,03% Piesi 1139 1116-2,02% 8802 8398-4,59% Pasażerowie 652 538-17,48% 13892 13001-6,41% Uczestnikami niebezpiecznych zdarzeń na polskich dogach są najczęściej mężczyźni oraz osoby kierujące pojazdami i piesi. W 2014 i 2013 roku najczęściej dochodziło do zderzeń bocznych ok 30% zdarzeń oraz najechania na pieszego ok 25% zdarzeń. Jednocześnie zaniepokojenie powinien budzić fakt. Iż piesi jako niechronieni uczestnicy ruchu drogowego doznają większych obrażeń ciała czego wynikiem są 5 Dla roku 2013 ostatnią grupą wiekową uwzględnianą w zestawieniach statystycznych był wiek 70 lat i powyżej. 7377
Przyczyny Udział w ogólnej liczbie Udział w ogólnej liczbie Zmiana Udział w ogólnej liczbie Udział w ogólnej liczbie Zmiana 2013 2014 Zmiana wskaźnika liczniejsze statystyki dotyczące liczby ofiar śmiertelnych ok 34% ogółu wszystkich ofiar wypadków drogowych (tab. 7). Tab. 7. Zestawienie liczby wypadków, ofiar śmiertelnych w poszczególnych rodzajach zdarzeń niebezpiecznych. Źródło: opracowanie własne na podstawie [12, 13, 14]. wypadków 2013 2014 ofiar śmiertelnych 2013 2014 Wskaźnik ciężkości wypadku Zderzenia czołowe 3587 9,39% 3231 9,24% -9,92% 537 16,00% 537 16,77% 0,00% 15 17 13,33% Zderzenia boczne 10 509 27,52% 10 511 30,06% 0,02% 598 17,81% 535 16,71% -10,54% 6 5-16,67% Zderzenia tylne 4088 10,71% 4218 12,06% 3,18% 186 5,54% 206 6,43% 10,75% 5 5 0,00% Najechanie na pieszego 9266 24,27% 8940 25,56% -3,52% 1130 33,66% 1104 34,48% -2,30% 12 12 0,00% Najechanie na drzewo 2055 5,38% 1818 5,20% -11,53% 473 14,09% 421 13,15% -10,99% 23 23 0,00% Wywrócenie się pojazdu 2728 7,14% 2660 7,61% -2,49% 199 5,93% 176 5,50% -11,56% 7 7 0,00% Inne 5948 15,58% 3592 10,27% -39,61% 234 6,97% 223 6,96% -4,70% 7 6-14,29% W 2014 roku najczęściej uczestniczącymi pojazdami w zdarzeniach drogowych były pojazdy osobowe (tab. 8). Tab. 8. Zestawianie liczby pojazdów uczestniczących w wypadkach w 2014 roku w Polsce oraz skutków tych zdarzeń. Źródło: opracowanie własne na podstawie [14]. Rodzaj pojazdu wypadków ofiar śmiertelnych Autobus 369 15 Ciągnik rolniczy 123 18 Motocykl 1 049 156 Motorower 880 49 Nieustalony 533 21 Rower 1 848 141 Samochód ciężarowy 1 890 218 Samochód osobowy 22 541 1 619 Inny 176 18 Istotnym etapem wszystkich analiz związanych z ocenami bezpieczeństwa ruchu drogowego jest ustalenie przyczyny lub lepiej grupy przyczyn, które są powodem wystąpienia określonych zdarzeń niebezpiecznych w ruchu drogowym. W analizach tego typu zwraca się najczęściej uwagę na charakterystyki uczestników ruchu drogowego, infrastruktury oraz na błędy popełniane przez pieszych i kierujących pojazdami. Zestawienie tych niebezpiecznych zachowań dla pieszych i kierujących pojazdami wraz ze strukturą skutków przedstawiono w tabelach 9 i 10. 7378
Tab. 9. Struktura przyczyn wypadków drogowych z udziałem pieszych w latach 2013, 2014. Źródło: opracowanie własne na podstawie [12, 13, 14]. Rodzaj niebezpiecznego zachowania Wypadki ogółem Ofiary śmiertelne 2013 2014 2013 2014 wypadków Struktura ofiar Struktura wypadków śmiertelnych Struktura ofiar śmiertelnych Struktura Przekraczanie jezdni w miejscu niedozwolonym Zatrzymanie, cofnięcie się Nieostrożne wejście na jezdnię: zza pojazdu, przeszkody Nieostrożne wejście na jezdnię: przed jadącym pojazdem 379 11,50% 349 11,12% 76 12,40% 60 10,47% 25 0,76% 27 0,86% 5 0,82% 1 0,17% 363 11,01% 358 11,41% 20 3,26% 20 3,49% 1806 54,79% 1 724 54,94% 290 47,31% 287 50,09% Wejście na jezdnię przy czerwonym świetle Chodzenie nieprawidłową stroną drogi 294 8,92% 278 8,86% 32 5,22% 31 5,41% 176 5,34% 187 5,96% 52 8,48% 56 9,77% Stanie na jezdni, leżenie 253 7,68% 215 6,85% 138 22,51% 118 20,59% Tab. 10. Struktura przyczyn wypadków drogowych z udziałem pojazdów w latach 2013, 2014. Źródło: opracowanie własne na podstawie [12, 13, 14]. Rodzaj niebezpiecznego zachowania Nieudzielenie pierwszeństwa pieszemu Niezachowanie bezp. odl. między pojazdami Nieprawidłowe: przejeżdżanie przejścia dla pieszych wypadków 2013 2014 2013 2014 Zmiana Struktura wypadków Struktura ofiar śmiertelnych Struktura ofiar śmiertelnych Struktura Liczby wypadków Liczby ofiar śmiertelnych 2251 7,55% 2249 7,65% 143 6,14% 138 6,12% -0,09% -3,50% 2248 7,54% 2367 8,05% 50 2,15% 45 2,00% 5,29% -10,00% 1835 6,16% 1980 6,73% 86 3,69% 123 5,45% 7,90% 43,02% Nieprawidłowe: wyprzedzanie Nieudzielenie pierwszeństwa przejazdu 1735 5,82% 1614 5,49% 193 8,28% 232 10,29% -6,97% 20,21% 7714 25,88% 7805 26,54% 353 15,15% 328 14,55% 1,18% -7,08% Niedostosowanie prędkości do warunków ruchu 8396 28,17% 7634 25,96% 992 42,58% 887 39,33% -9,08% -10,58% Pozostałe 5625 18,87% 5760 19,59% 513 22,02% 502 22,26% 2,40% -2,14% Niemniej istotnym etapem analiz od ustalenia przyczyn zdarzeń niebezpiecznych w ruchu drogowym jest ustalenie miejsca ich występowania. Do zdecydowanej większości wypadków drogowych dochodzi w obszarze zabudowanym. Z tego też powodu warto zwracać uwagę na strukturę i specyfikę tych zdarzeń i ich skutków w odniesieniu do zróżnicowania zachowań uczestników ruchu drogowego w obszarze zabudowanym i niezabudowanym (tab. 11 i 12) oraz rodzaju drogi (tab. 13 i 14). 7379
Tab. 11. Struktura niebezpiecznych zachowań uczestników ruchu drogowego w obszarze zabudowanym w latach 2013, 2014. Źródło: opracowanie własne na podstawie [12, 13, 14]. Rodzaj niebezpiecznego zachowania zderzenie czołowe Wypadki ogółem Ofiary śmiertelne 2013 2014 2013 2014 Ciężkość wypadków liczba struktura liczba struktura zmiana liczba struktura liczba struktura zmiana 2013 2014 zmiana 2106 8,08% 1891 7,45% -10,21% 146 9,23% 157 10,71% 7,53% 8 7-12,50% zderzenie boczne 8291 31,79% 8337 32,86% 0,55% 316 19,99% 246 16,78% -22,15% 3 4 33,33% zderzenie tylne 2878 11,04% 2871 11,32% -0,24% 69 4,36% 64 4,37% -7,25% 2 2 0,00% najechanie na 8257 31,66% 8019 31,61% -2,88% 723 45,73% 728 49,66% 0,69% 9 9 pieszego 0,00% najechanie na 679 2,60% 529 2,09% -22,09% 119 7,53% 92 6,28% -22,69% 17 18 drzewo 5,88% wywrócenie się 1367 5,24% 1283 5,06% -6,14% 81 5,12% 60 4,09% -25,93% 5 6 pojazdu 20,00% pozostałe 2500 9,59% 2438 9,61% -2,48% 127 8,03% 119 8,12% -6,30% 5 5 0,00% Tab. 12. Struktura niebezpiecznych zachowań uczestników ruchu drogowego w obszarze niezabudowanym w latach 2013, 2014. Źródło: opracowanie własne na podstawie [12, 13, 14]. Rodzaj niebezpiecznego zachowania zderzenie czołowe Wypadki ogółem Ofiary śmiertelne 2013 2014 2013 2014 ciężkość wypadków liczba struktura liczba struktura zmiana liczba struktura liczba struktura zmiana 2013 2014 zmiana 1481 5,68% 1340 5,28% -9,52% 391 24,73% 380 25,92% -2,81% 26 28 zderzenie boczne 2218 8,51% 2174 8,57% -1,98% 282 17,84% 289 19,71% 2,48% 13 13 0,00% zderzenie tylne 1210 4,64% 1347 5,31% 11,32% 117 7,40% 142 9,69% 21,37% 10 11 10,00% najechanie na 1009 3,87% 921 3,63% -8,72% 407 25,74% 376 25,65% -7,62% 40 41 pieszego 2,50% najechanie na 1376 5,28% 1289 5,08% -6,32% 354 22,39% 329 22,44% -7,06% 26 26 drzewo 0,00% wywrócenie się 1361 5,22% 1377 5,43% 1,18% 118 7,46% 116 7,91% -1,69% 9 8 pojazdu -11,11% pozostałe 1114 4,27% 1154 4,55% 3,59% 107 6,77% 104 7,09% -2,80% 10 9-10,00% Tab. 13. Struktura liczby wypadków i ich skutków w zależności od miejsca występowania zdarzeń niebezpiecznych w latach 2013, 2014. Źródło: opracowanie własne na podstawie [12, 13, 14]. Rodzaj odcinka Wypadki ogółem Ofiary śmiertelne 2013 2014 2013 2014 liczba struktura liczba struktura zmiana liczba struktura liczba struktura zmiana odcinek prosty 18 930 53,76% 18 271 53,08% -3,48% 2139 64,80% 1989 62,98% -7,01% zakręt, łuk 4196 11,92% 4107 11,93% -2,12% 509 15,42% 535 16,94% 5,11% spadek 501 1,42% 512 1,49% 2,20% 67 2,03% 58 1,84% -13,43% wzniesienie 381 1,08% 385 1,12% 1,05% 59 1,79% 49 1,55% -16,95% wierzchołek wzniesienia 15 0,04% 13 0,04% -13,33% 2 0,06% 5 0,16% 150,00% skrzyż. z drogą z pierwsz. 10550 29,96% 10 451 30,36% -0,94% 513 15,54% 502 15,90% -2,14% skrzyż. o ruchu okrężnym 477 1,35% 491 1,43% 2,94% 6 0,18% 15 0,47% 150,00% skrzyż. równorzędne 160 0,45% 192 0,56% 20,00% 6 0,18% 5 0,16% -16,67% 7,69% 7380
Tab. 14. Struktura wypadków i ich skutków w zależności od miejsca występowania zdarzeń niebezpiecznych w latach 2013, 2014. Źródło: opracowanie własne na podstawie [12, 13, 14]. Kategoria drogi wypadków Ofiary śmiertelne ofiar śmiertelnych /na 1000 km Krajowa 8667 1226 64 Wojewódzka 5987 650 23 Powiatowa 9041 749 6 Gminna 4083 268 1 Niezidentyfikowana 7196 309 - Analizując zaprezentowane powyżej dane można zauważyć, iż sytuacja obserwowana na polskich drogach, wraz z charakterystycznymi od lat problemami: niezwykle wysokim zagrożeniem pieszych, nagminnym i powszechnym przekraczaniem dopuszczalnych limitów prędkości czy wciąż aktualnym problemem nietrzeźwych kierujących, jest nadal bardzo poważna i stanowi niejako potwierdzenie słuszności różnorodnych działań, które były i są podejmowane w ramach realizowanej polityki prewencyjnej, której celem z jednej strony są działania ukierunkowane na ograniczenie ryzyka popełniania błędów, ale z drugiej skoncentrowane na ograniczeniu negatywnych konsekwencji w przypadku ich popełnienia. WNIOSKI Analizując bezwzględne liczby ofiar śmiertelnych można zauważyć, że w wypadkach drogowych w Polsce już od wielu lat ginie najwięcej ludzi spośród wszystkich państw Unii Europejskiej. Jednocześnie analizując zestawienia przedstawiające statystyki wypadków drogowych w naszym kraju można zauważyć, że podobnie jak w całej Europie, stan bezpieczeństwa ruchu drogowego systematycznie się poprawia. Jednocześnie zwrócić należy uwagę na fakt, iż, pomimo pozytywnych zmian obserwowanych w zaprezentowanych zestawieniach tabelarycznych, Polska nadal boryka się z problemem relatywnie niskiego poziomu bezpieczeństwa w ruchu drogowym, na który dodatkowo wpływa szybko rozwijająca się motoryzacja. W rezultacie niestety Polska zajmuje jedno z ostatnich miejsc w całej Unii Europejskiej pod względem bezpieczeństwa ruchu drogowego. Bezpieczeństwo ruchu drogowego wymaga stałej uwagi i podejmowania kolejnych działań, których efektem będzie jego poprawa. Streszczenie W artykule przedstawiono ogólną charakterystykę problemu bezpieczeństwa ruchu drogowego w odniesieniu do Unii Europejskiej oraz głównych aspektów ilościowych bezpieczeństwa transportu drogowego w Polsce. w polskim transporcie drogowym. Zaprezentowano strukturę wypadków i ich skutki oraz przedstawiono tendencje zaobserwowanych zmian ilościowych w oparciu o wykonane analizy statystyczne. Słowa kluczowe: bezpieczeństwo ruchu drogowego, Unia Europejska, wskaźniki, struktura zmian The size, structure and dynamics of changes in road traffic safety in Poland and in the world Abstract The article presents the general characteristics of the problem of road safety in relation to the European Union and the major quantitative aspects of road safety in Poland. in Polish road transport. They presented the structure of accidents and their consequences, and shows the trends observed quantitative changes based on statistical analyzes performed. Keywords: road safety, the European Union, the indicators, the structure of changes BIBLIOGRAFIA 1. Bezpieczeństwo ruchu drogowego. Informacja o wynikach kontroli. Najwyższa Izba Kontroli, Departament Komunikacji i Systemów Transportowych, KPB-4101-03-00/2013, nr ewid.: 148/2014//KPB, Warszawa, lipiec 2014 r., http://www.nik.gov.pl 7381
2. ec.europa.eu/transport/road_safety/pdf/observatory/historical_evol.pdf. 3. GAMBIT 2012, Wnioski podjęte przez uczestników IX Międzynarodowego Seminarium Bezpieczeństwa Ruchu Drogowego 2012 pt. Rola Polski w realizacji programu ONZ Dekada Działań na rzecz Brd 2011-2020, http://www.gambit.fril.org.pl. 4. Informacja o wynikach kontroli bezpieczeństwa ruchu drogowego w Polsce (synteza ustaleń i wnioski), Najwyższa Izba Kontroli, Departament Komunikacji i Systemów Transportowych, nr ewid.: 5/2011/P/ 10/061/KKT, Warszawa, marzec 2011 r., http://www.nik.gov.pl. 5. IRTAD, International Road Traffic and Accident Database (IRTAD). Accident Statistics. OECD/BAST. Paris/Bergisch-Gladbach. 6. Jamroz K., Gaca S., Dąbrowska-Loranc M. i inni, Krajowy Program Bezpieczeństwa Ruchu Drogowego na lata 2005-2007-2013 GAMBIT 2005. BRD 4/2005. 7. Jost G., Allsop R., Ranking EU progress on road safety, 8 th Road Safety Performance Index Report, ECTS, June 2014. 8. Krajowy Program Bezpieczeństwa Ruchu Drogowego 2005-2007-2013 GAMBIT 2005, (www.krb.gov.pl). 9. Road Safety Annual Report 2012, International Traffic Safety Data and Analysis Group, IRTAD 2011 ANNUAL REPORT OECD/ITF 2013, 2014. 10. Road safety in the European Union, Trends, statistics and main challenges, Published by: European Commission, Mobility and Transport DG, BE-1049 Brussels, March 2015. 11. Status report on road safety 2013, Supporting a decade of action, World Health Organization, 2013. 12. Stan bezpieczeństwa ruchu drogowego. Działania realizowane w zakresie bezpieczeństwa ruchu drogowego w 2010 r. oraz rekomendacje na rok 2011, Raport Krajowej Rady Bezpieczeństwa Ruchu Drogowego. Materiał przyjęty przez Radę Ministrów w dniu 6 maja 2011 r., http://www. krbrd.gov.pl. 13. Stan bezpieczeństwa ruchu drogowego oraz działania realizowane w tym zakresie w 2013 roku, Krajowa Rada Bezpieczeństwa Ruchu Drogowego, Sekretariat KRBRD, Ministerstwo Infrastruktury, 2014. 14. Stan bezpieczeństwa ruchu drogowego oraz działania realizowane w tym zakresie w 2014 roku, Krajowa Rada Bezpieczeństwa Ruchu Drogowego, Sekretariat KRBRD, Ministerstwo Infrastruktury, czerwiec 2015. 15. Strategia rozwoju transportu do 2020 roku (z perspektywą do 2030 roku) - projekt, Ministerstwo Infrastruktury, Warszawa, marzec 2011. 16. Transport - wyniki działalności w 2011 r., www. stat.gov.pl. 17. Wypadki drogowe w Polsce w 1990 2014 r., Komenda Główna Policji, Biuro Ruchu Drogowego, Warszawa 1999 2015 r., Materiały ze strony internetowej, www.policja.pl. 7382