HANDEL MIĘDZYNARODOWY 1. Polega na wymianie towarów i usług (głównie o charakterze konsultingowym, poza tym chodzi o sprzedaż patentów i licencji oraz o usługi budowlane i serwisowe. 2. Należałoby wyjaśnić kilka pojęć: Import sprowadzanie towarów i usług z zagranicy Eksport wywóz towarów i usług za granicę Reeksport wywóz za granicę dóbr pochodzących z importu Saldo wymiany towarowej różnica między eksportem i importem towarów i usług bilans handlowy, czyli zestawienie wartości towarów wywiezionych za granicę i wartości towarów przywiezionych z zagranicy (różnica między wartością dóbr sprzedanych a zakupionych) bilans płatniczy różnica między wpływami a wydatkami państwa (bilans handlowy powiększony o wpływy z turystyki, odpłatność za przewozy towarów tranzytem, spłaty kredytów zagranicznych) Saldo obrotów bieżących jest to saldo wymiany towarowej skorygowane o saldo przekazów Saldo obrotów kapitałowych różnica pomiędzy wielkością eksportu i importu kapitałów (czyli pieniędzy) Są to główne elementy bilansu płatniczego kraju. Jeżeli kraj ma długotrwałe ujemne saldo obrotów bieżących (lub wymiany towarowej) to znaczy, że inny kraj udziela mu kredytu. Jeżeli saldo jest dodatnie kraj udziela kredytu innym państwom. 3. Wymiana towarów i usług rozwija się głównie, jeżeli gospodarka kraju cechuje się specjalizacją produkcji (nastawienie na produkowanie pewnego rodzaju wyrobów), społeczeństwo jest zintegrowane i ciągle rośnie popyt na coraz to nowe towary. Duże znaczenie ma również dobrze rozwinięta komunikacja, stabilizacja ekonomiczna i polityczna, nierównomierne rozmieszczenie bogactw i zróżnicowanie kosztów wytwarzania poszczególnych wyrobów. 4. W dzisiejszych czasach zmniejsza się znaczenie tradycyjnej wymiany (towar za towar). Rośnie znaczenie transakcji wiązanych a coraz większe znaczenie ma pośrednictwo w wymianie. Jak widać są to kontakty wielostronne. 5. Wymiana handlowa nie polega dzisiaj na umowach między państwami. Obecnie same firmy w poszczególnych krajach nawiązują bezpośrednie kontakty z firmami zagranicznymi. Samo państwo ma jednak wpływ na charakter tej wymiany. W jaki sposób? Poprzez różnego rodzaju instrumenty ekonomiczne, takie jak: Cła na wyroby importowane Opodatkowanie importu Cła eksportowe (subwencje) Manipulowanie kursem danej waluty Udzielanie kredytów eksportowych. Niemałe znaczenie mają również instrumenty administracyjne. Chodzi o kontyngenty importowe i eksportowe (np. jeśli firma motoryzacyjna sprowadza samochody określonej marki to aby je sprzedać określa cenę za auto ale w tej cenie może przywieść tylko daną liczbę samochodów), lub zakazy wywozu i przywozu określonych produktów. Przypomnijcie sobie historię z wściekłymi krowami. To nie był oczywiście przypadek tzw. wojny ekonomicznej tylko konieczność spowodowana troską o zdrowie ludzi. Ale wyobraźcie sobie, że np. francuska firma zamówiła w 1
waszym przedsiębiorstwie 100 wagonów porzeczek. Gdy już wszystko zostało ustalone okazało się, że wasze porzeczki są konkurencyjne w stosunku do owoców rodzimych przedsiębiorców. Francuzi zaczęli strajkować, bo ludzie będą kupować nasze porzeczki (są tańsze) a nie ich. Rząd wydaje zarządzenie, że nasze porzeczki nie mogą przekroczyć francuskiej granicy, gdyż...zostały spryskane środkiem chemicznym, który jest szkodliwy dla zdrowia. Zostaliście na lodzie a Francuzi ochronili swój rodzimy rynek. To był przykład instrumentu administracyjnego. 6. Obroty bieżące w handlu zagranicznym a)są wyznaczane przez eksport i import (towarów i usług), kwoty przekazów (otrzymywanych lub wysyłanych za granicę) b) polegają one głównie na kontaktach z sąsiadami lub krajami leżącymi w pobliżu. Jest to związane z tym, że kontakty handlowe z pobliskimi krajami wiążą się z: Niższymi kosztami wymiany na niedużą odległość Możliwością wyspecjalizowania gospodarki pod kontem potrzeb sąsiadów W przypadku krajów leżących w jednym regionie geograficznym możliwością uzupełniania nawzajem charakteru swojej gospodarki Przykłady: - Chiny importują 39% towarów z Japonii i lokują tu 58% swojego eksportu - Głównymi partnerami Belgii są Niemcy, Francja i Holandia. 57% importu pochodzi z tych krajów i lokowanych jest w nich 57% eksportu - Głównymi partnerami Japonii są USA i kraje Azji SE - Głównymi partnerami USA są Kanada, Meksyk i Japonia Funkcjonuje tu tak zwana zasada bliskości geograficznej. 1. Struktura importu i eksportu Międzynarodowa wymiana handlowa opiera się na wymianie towarów i usług. W przypadku towarów 78% wartości handlu światowego obejmuje handel : wyrobami przemysłu elektromaszynowego (ok. 40%), produktami rolnymi (ok. 12%), paliwami (ok.9%), żywnością (ok. 9%), wyrobami przemysłu chemicznego, rudami metali, metalami, stalą oraz artykułami tekstylnymi i odzieżą. W tej całej masie towarów aż ¾ stanowią wyroby przetworzone. Usługi stanowią 22% wartości całego handlu światowego. Ponad 105 to usługi transportowe i turystyczne. Do największych eksporterów usług należą takie państwa jak: USA, Francja, Włochy, Niemcy, Wielka Brytania i Japonia. Największymi importerami usług są: USA, Niemcy, Japonia, Francja i Włochy. Analizując tę strukturę można zorientować się czy dany kraj należy do KWR czy KSR. Jest to więc jeden z mierników rozwoju gospodarczego państw. Obrazuje również stopień specjalizacji danego państwa. a) w KWR opiera się głównie na towarach wysoko przetworzonych. Kraje te eksportują głównie maszyny, środki transportu, elektronikę, produkty nowoczesnej chemii. Importują natomiast żywność (nie zawsze!) a przede wszystkim surowce mineralne b) w KSR zależy przede wszystkim od warunków naturalnych (takich jak: baza surowcowa czy warunki rolnictwa) i czynników historycznych ( chodzi głównie o dziedzictwo kolonialne. Byłe kraje metropolitalne rozwinęły tylko te dziedziny gospodarki, z których mogły ciągnąć zyski. Mamy więc w KSR rozwinięty przemysł 2
wydobywczy i monokultury rolnicze jak banany, bawełna, kauczuk, kawa itd. Brakuje natomiast przemysłu elektromaszynowego lub jest on rozwinięty na niskim poziomie). W efekcie kraje te eksportują głównie surowce mineralne i płody rolne a importują produkty wysoko przetworzone. Należy w tym miejscu zwrócić uwagę, że średnie ceny wyrobów gotowych (jak maszyny, nawozy sztuczne, urządzenia itp.) rosną szybciej niż ceny surowców mineralnych i surowych płodów rolnych. Rezultatem tego jest ukryty przepływ do krajów bogatych części wartości wytworzonych w KSR. Pamiętajmy także, że ceny na większość wyrobów produkowanych w krajach biednych dyktują kraje bogate. To one są głównymi odbiorcami tych wyrobów. To tu jest największe zapotrzebowanie np. na kawę. Taka wymiana w dłuższym czasie prowadzi do wzrostu zadłużenia KSR. Większość obrotów w światowym handlu zagranicznym stanowi wymiana pomiędzy krajami wysoko rozwiniętymi gospodarczo. Pewną, wcale nie taką małą, rolę odgrywają tzw. tygrysy azjatyckie Ich eksport jest bardzo duży (wielki!), mają zróżnicowany asortyment (każdy znajdzie tu coś dla siebie). Taką ilość wyrobów (niektóre są bardzo specjalistyczne) mogą wchłonąć tylko inne KWR. 2. Główni importerzy w 1998 roku USA 17,1% Niemcy 8,7% Wielka Brytania 5,9% Francja 5,4% Japonia 5,9% (na tym tle nasz kochany kraj ma 0,9%) Główni eksporterzy USA 13,4% Niemcy 10,6% Japonia 7,6% Francja 5,9% (no i Polska 0,6%. Oblicz saldo i powiedz które kraje cechuje również ujemne saldo w handlu zagranicznym...) Warto nadmienić, że takie kolosy ludnościowe, jak Chiny, Indie czy Brazylia mają obroty handlowe mniejsze niż Holandia. 3. Znaczenie handlu zagranicznego dla gospodarki poszczególnych krajów. a) ma on coraz większe znaczenie jeśli kraj rozwija się gospodarczo b) najlepiej obrazuje go wielkość importu i eksportu na jednego mieszkańca w $ - w tabeli przedstawiono wielkość obrotów handlu zagranicznego w danym kraju w $ USA na jednego mieszkańca KRAJ OBROTY (1998) Singapur 54 686 Belgia i Luksemburg 30 427 Irlandia 29 572 3
Holandia 24 327 Szwajcaria 22 410 Niemcy 12 240 Malezja 7 521 USA 5 893 Japonia 5 288 Korea S 4 870 Chiny 258 Polska 1 593 Ukraina 644 4. Handel międzynarodowy w poszczególnych fazach rozwoju gospodarczego państw. 1) faza potrzeby importu i eksportu są bardzo małe. Eksportuje się głównie nadwyżki żywności i płodów rolnych a importuje produkty trudne do zdobycia czas rośnie skala produkcji i kraj zaczyna się specjalizować. Wtedy rośnie zapotrzebowanie na surowce i prefabrykaty import kraj zaczyna importować przetworzone wyroby niezbędne do kooperacji (sam nie produkuje wszystkiego dlatego importuje wyroby kooperacyjne aby otrzymać produkt finalny) produkcja cały czas rośnie a wewnętrzny rynek nie jest w stanie wchłonąć wszystkiego co wyprodukowano kraj zaczyna eksportować nadwyżkę wyprodukowanych wyrobów. Rozwija się handel międzynarodowy, trwa poszukiwanie nowych rynków zbytu rośnie stopa życiowa ludności i zapotrzebowanie na nowe towary (gdy ludzie mają zapewnione podstawowe wyroby to mogą sobie pozwolić na luksusy. W miarę rozwoju gospodarczego ich zapotrzebowanie na różne produkty ciągle rośnie np. odkurzacz, komputer itp. Ta chęć zakupu nowych towarów, pojawianie się nowinek ułatwiających życie ożywia handel międzynarodowy 5. Pewną rolę w wielkości handlu zagranicznego odgrywa również wielkość kraju. a) kraje małe charakteryzują się wysoką specjalizacją produkcji, czyli specjalizują się w produkcji tylko pewnej grupy wyrobów. W ten sposób większość siły roboczej i kapitału jest wykorzystywana w gałęziach wyspecjalizowanych. W efekcie nie mogą rozwijać innych dziedzin produkcji (nie ma kto w nich pracować i nie ma na nie pieniędzy). Kraje takie produkują olbrzymie nadwyżki eksportowe. Niestety muszą importować półfabrykaty, surowce, dobra inwestycyjne np. na potrzeby rozwoju rolnictwa. b) kraje duże dysponują różnorodnymi warunkami rozwoju rolnictwa, surowcami mineralnymi, mogą kooperować wewnątrz kraju (jeden region z drugim) i mają olbrzymi rynek zbytu towarów wewnątrz swojego państwa. Efektem jest ograniczenie potrzeby importu i eksportu. (pamiętajmy, że nie jest tak zawsze np. USA). 6. Znaczenie handlu zagranicznego jest bardzo duże. Jest on ważnym elementem współpracy międzynarodowej, umożliwia kooperację produkcji, rozwój banków, handlu i komunikacji. Jednocześnie jest jedną z przyczyn wzrostu dysproporcji pomiędzy poziomem życia w poszczególnych państwach. Pamiętajmy również, że 4
kraje bogate sprzedają brudne technologie krajom ubogim. 5