Program Operacyjny Kapitał Ludzki

człowiek najlepsza inwestycja Program Operacyjny Kapitał Ludzki komponent regionalny WROCŁAW 2007

2

3

Szanowni Państwo, Rozpoczynamy wdrażanie Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki, który przez wiele lat będzie w naszym kraju istotnym elementem kształtowania polityki zatrudnienia, spójności społecznej i równości szans. Na jego realizację w latach 2007-2013 przeznaczono ponad 11 miliardów euro, z czego Dolny Śląsk otrzyma 485 milionów euro. Jestem przekonany, iż środki te w znacznym stopniu przysłużą się do pełniejszego i bardziej efektywnego wykorzystania potencjału zasobów ludzkich naszego województwa. Dziś już nikt nie kwestionuje stwierdzenia, że to wiedza i dostęp do szeroko rozumianej informacji, połączone z umiejętnością ich wykorzystania, decydują o możliwościach konkurencyjnych wysoko rozwiniętych państw. Polska również aspiruje do tego, aby w oparciu o wiedzę kształtować nowe spojrzenie na gospodarkę, a inwestycje w kapitał ludzki traktować jako źródło przyszłego sukcesu. Promowanie gospodarki opartej na wiedzy, rozwój technologii informatycznych, podnoszenie kwalifikacji przez całe życie czy wspieranie badań naukowych są niezbędnymi działaniami, umożliwiającymi dostosowanie do zmieniających się warunków gospodarczych i społecznych, pozwalającymi stawić czoła rosnącej konkurencji na globalnych rynkach. W ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki ponad 60 procent środków przeznaczono na wsparcie realizowane bezpośrednio przez regiony. Jest to tzw. komponent regionalny, zarządzany w sposób zdecentralizowany na poziomie każdego z województw. Niniejsza publikacja zawiera szczegółowy opis regionalnych priorytetów Programu, wdrażanych na Dolnym Śląsku. Dowiedzą się Państwo z niej, kto może ubiegać się o środki, jakie typy projektów mogą być realizowane i jaka kwota jest dostępna na poszczególne działania. Zachęcam do lektury i życzę sukcesów w realizacji projektów. Andrzej Łoś Marszałek Województwa Dolnośląskiego 4

PROGRAM OPERACYJNY KAPITAŁ LUDZKI Celem Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki (PO KL) jest realizacja działań, które przyczynią się do wzrostu zatrudnienia i spójności społecznej, podniesienia poziomu wykształcenia w społeczeństwie, zwiększenia konkurencyjności przedsiębiorstw oraz poprawy jakości i dostępności usług szkoleniowo-doradczych. Program ten stanowi odpowiedź na wyzwania, jakie przed państwami członkowskimi stawia odnowiona Strategia Lizbońska: uczynienie z Europy bardziej atrakcyjnego miejsca do lokowania inwestycji i podejmowania pracy, rozwijanie wiedzy i innowacji dla wzrostu oraz tworzenie większej liczby trwałych miejsc pracy. W ramach Programu wsparciem objęte będą następujące obszary: zatrudnienie, edukacja, integracja społeczna, rozwój potencjału adaptacyjnego pracowników i przedsiębiorstw, a także zagadnienia związane z rozwojem zasobów ludzkich na terenach wiejskich, budową sprawnej i skutecznej administracji publicznej wszystkich szczebli oraz promocją zdrowia osób pracujących. PO KL będzie realizowany równolegle na poziomie centralnym i regionalnym. W ramach komponentu centralnego środki przeznaczone zostaną przede wszystkim na wsparcie dla struktur i systemów, celem podniesienia efektywności ich funkcjonowania, natomiast w ramach komponentu regionalnego - na wsparcie dla osób i grup społecznych. Program Operacyjny Kapitał Ludzki 2007-2013 jest wdrażany na kilku poziomach instytucjonalnych. Departament Zarządzania EFS w Ministerstwie Rozwoju Regionalnego pełni rolę Instytucji Zarządzającej, która odpowiada za koordynację realizacji PO KL w skali całego kraju. Za realizację poszczególnych Priorytetów PO KL odpowiedzialne są Instytucje Pośredniczące oraz Instytucje Pośredniczące II stopnia (Instytucje Wdrażające). W przypadku komponentu regionalnego PO KL na terenie województwa dolnośląskiego rolę Instytucji Pośredniczącej pełni Wydział Europejskiego Funduszu Społecznego Urzędu Marszałkowskiego Województwa Dolnośląskiego, natomiast Instytucją Wdrażającą jest Dolnośląski Wojewódzki Urząd Pracy w Wałbrzychu. Projekty realizowane w ramach PO KL będą wdrażane poprzez zastosowanie dwóch procedur: wyboru projektów w procedurze konkursowej oraz dofinansowania projektów systemowych. W procedurze konkursowej Instytucja Wdrażająca dokonuje wyboru projektów poprzez ich weryfikację formalną i merytoryczną, przeprowadzaną na podstawie odpowiednich kryteriów. Natomiast projekty systemowe polegają na dofinansowaniu określonych zadań publicznych realizowanych przez organy administracji publicznej i jednostki organizacyjne sektora finansów publicznych. W ramach regionalnego komponentu PO KL projekty systemowe realizowane będą przez Powiatowe Urzędy Pracy, Ośrodki Pomocy Społecznej, Dolnośląski Ośrodek Polityki Społecznej, Powiatowe Centra Pomocy Rodzinie, Wydział Edukacji i Nauki oraz Wydział Rozwoju Gospodarczego Urzędu Marszałkowskiego Województwa Dolnośląskiego. 5

PRIORYTET VI RYNEK PRACY OTWARTY DLA WSZYSTKICH Sytuacja na dolnośląskim rynku pracy w ostatnich latach ulega pozytywnym zmianom. W 2006 r. wzrosła liczba pracujących (o 2%) i zmniejszyła się liczba bezrobotnych (o 20,5%), obserwujemy również wzrost aktywności zawodowej. Wciąż jednak rynek pracy na Dolnym Śląsku charakteryzuje się niekorzystnymi tendencjami, co wymaga podjęcia konkretnych działań. Realizacja Priorytetu VI ma służyć przede wszystkim aktywizacji osób bezrobotnych i biernych zawodowo. Do celów szczegółowych Priorytetu VI należą: - zwiększenie zasięgu oddziaływania Aktywnej Polityki Rynku Pracy, - zwiększenie poziomu zatrudnienia wśród osób młodych, - zmniejszenie bezrobocia wśród osób znajdujących się w szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy, - zwiększenie poziomu zatrudnienia wśród osób starszych. W ramach Priorytetu VI realizowane będą trzy działania: 6.1 Poprawa dostępu do zatrudnienia oraz wspieranie aktywności zawodowej w regionie 6.2 Wsparcie oraz promocja przedsiębiorczości i samozatrudnienia 6.3 Inicjatywy lokalne na rzecz podnoszenia poziomu aktywności zawodowej na obszarach wiejskich. Na działania realizowane w ramach Priorytetu VI w województwie dolnośląskim przeznaczono 154.250.306 euro. W roku 2006 liczba pracujących na Dolnym Śląsku wzrosła o 2%, a liczba bezrobotnych zmniejszyła się o 20,5%. Znaczny udział w poprawie sytuacji miały subsydiowane programy aktywizacji zawodowej. 6

Priorytet VI - podział środków między Działania 18% 1% 81% 6.1 Poprawa dostępu do zatrudnienia oraz wspieranie aktywności zawodowej w regionie (124.803.959 euro) 6.2 Wsparcie oraz promocja przedsiębiorczości i samozatrudnienia (27.395.991 euro) 6.3 Inicjatywy lokalne na rzecz podnoszenia poziomu aktywności zawodowej na obszarach wiejskich (2.050.356 euro) Działanie 6.1 Poprawa dostępu do zatrudnienia oraz wspieranie aktywności zawodowej w regionie Celem Działania 6.1 jest podniesienie poziomu aktywności zawodowej m.in. poprzez stworzenie warunków dla jej rozwoju oraz działanie na rzecz większej zdolności do zatrudnienia osób bezrobotnych i biernych zawodowo. Kwota przeznaczona na Działanie 6.1 w województwie dolnośląskim to 124.803.959 euro. W ramach Działania 6.1 realizowane będą trzy Poddziałania. 7

Poddziałanie 6.1.1 Wsparcie osób pozostających bez zatrudnienia na regionalnym rynku pracy W województwie dolnośląskim stopa bezrobocia wynosi 15% (dane z kwietnia 2007). Przeciętnie na jedną ofertę pracy przypada 15 bezrobotnych. Mimo poprawy sytuacji w ciągu ostatnich lat i dużych szans na osiągniecie równowagi między podażą siły roboczej a popytem, wciąż odnotowuje się niekorzystne tendencje. Należą do nich przede wszystkim: duży odsetek bezrobotnych kobiet, duży zakres bezrobocia trwałego oraz wzrost liczby bezrobotnych osób niepełnosprawnych. Główną przyczyną trudności w znalezieniu pracy przez bezrobotnych są niskie kwalifikacje oraz niedopasowanie do aktualnych potrzeb rynku pracy. W ramach Poddziałania 6.1.1 realizowane będą projekty konkursowe. - identyfikacja potrzeb osób pozostających bez zatrudnienia - organizacja warsztatów i szkoleń - wsparcie psychologicznodoradcze - pośrednictwo pracy i doradztwo zawodowe - wspieranie wolontariatu - staże i praktyki zawodowe - kampanie promocyjne i akcje informacyjne - badania i analizy rynku pracy - rozwój dialogu i partnerstwa publicznospołecznego - inicjatywy na rzecz podnoszenia mobilności osób niezatrudnionych - upowszechnienie elastycznych form zatrudnienia (np. telepracy) - osoby pozostające bez zatrudnienia (w tym zarejestrowane jako bezrobotne), w szczególności: osoby długotrwale bezrobotne, osoby do 25 roku życia osoby niepełnosprawne kobiety (zwłaszcza wchodzące i powracające na rynek pracy) osoby po 45 roku życia osoby pozostające bez zatrudnienia i zamieszkujące obszary wiejskie, - instytucje rynku pracy i ich pracownicy, - podmioty działające na rzecz rozwoju zasobów ludzkich oraz upowszechniania dialogu i partnerstwa publiczno-społecznego na poziomie regionalnym i lokalnym wszystkie podmioty (m.in. instytucje rynku pracy, instytucje szkoleniowe, jednostki administracji rządowej i samorządowej, przedsiębiorcy, instytucje otoczenia biznesu, organizacje pozarządowe, instytucje systemu oświaty) 8

W 2006 r. do dyspozycji 185.417 bezrobotnych było 254 pośredników pracy i 49 doradców zawodowych powiatowych urzędów pracy. Poddziałanie 6.1.2 Wsparcie powiatowych i wojewódzkich urzędów pracy w realizacji zadań na rzecz aktywizacji zawodowej osób bezrobotnych w regionie Bardzo ważną rolę w zakresie pomocy bezrobotnym odgrywają powiatowe i wojewódzkie urzędy pracy. Dolnośląski Wojewódzki Urząd Pracy, oprócz wielu innych realizowanych zadań, określa i koordynuje politykę rynku pracy, analizuje rynek pracy oraz organizuje i prowadzi szkolenia dla pracowników publicznych służb zatrudnienia (czyli pracowników urzędów pracy na szczeblu powiatowym i wojewódzkim). Odrębnie powiatowe urzędy pracy opracowują i finansują szkolenia swoich pracowników. Poprawa funkcjonowania tych instytucji wydaje się bardzo istotna, szczególnie ze względu na zbyt małą liczbę pracowników. W ramach Poddziałania 6.1.2 realizowane będą projekty konkursowe. - działania służące wzmocnieniu i rozwojowi publicznych służb zatrudnienia w regionie (w tym m.in. dofinansowanie zatrudnienia w ramach tych służb, szkolenia i specjalistyczne doradztwo) - działania obejmujące prowadzenie, publikowanie i upowszechnianie badań i analiz dotyczących regionalnego i lokalnego rynku pracy - powiatowe i wojewódzkie urzędy pracy - pracownicy powiatowych i wojewódzkich urzędów pracy - powiatowe urzędy pracy - wojewódzkie urzędy pracy w zakresie zadań realizowanych przez Centrum Informacji i Planowania Kariery Zawodowej 9

Prognozowany wzrost zatrudnienia na Dolnym Śląsku dotyczy m.in. następujących branż: nieruchomości, usługi serwisowe, handel, edukacja, hotelarstwo i gastronomia, administracja publiczna, ubezpieczenia. Poddziałanie 6.1.3 Poprawa zdolności do zatrudnienia oraz podnoszenie poziomu aktywności zawodowej osób bezrobotnych Poziom bezrobocia na Dolnym Śląsku jest zróżnicowany lokalnie, przy czym 6 powiatów charakteryzuje się wysoką stopą bezrobocia - powyżej 23,9%. Niekorzystną cechą jest również wysoki poziom bezrobocia długotrwałego: aż 46,4% ogółu zarejestrowanych bezrobotnych pozostaje bez zatrudnienia dłużej niż 12 miesięcy. Bardzo ważne jest ułatwienie tym osobom powrotu na rynek pracy (także przez eliminację barier uniemożliwiających jej podjęcie), jak również wsparcie osób nie posiadających żadnych doświadczeń zawodowych. W ramach Poddziałania 6.1.3 realizowane będą projekty systemowe. instrumenty i usługi wymienione w Ustawie o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (Dz.U. Nr 99, poz. 1001), związane z realizacją następujących form wsparcia: szkoleń prowadzących do podniesienia, uzupełnienia lub zmiany kwalifikacji zawodowych, staży, przygotowania zawodowego, prac interwencyjnych, przyznania jednorazowych środków na podjęcie działalności gospodarczej, w tym pomocy prawnej, konsultacji i doradztwa, wyposażenia stanowiska pracy dla skierowanego bezrobotnego w ramach prac interwencyjnych. osoby zarejestrowane w powiatowych urzędach pracy jako bezrobotne lub poszukujące pracy, w tym priorytetowo osoby znajdujące się w szczególnej sytuacji na rynku pracy powiatowe urzędy pracy 10

Działanie 6.2 Wsparcie oraz promocja przedsiębiorczości i samozatrudnienia Celem Działania 6.2 jest promocja oraz wspieranie inicjatyw i rozwiązań zmierzających do tworzenia nowych miejsc pracy oraz budowy postaw kreatywnych, służących rozwojowi przedsiębiorczości i samozatrudnienia. Prowadzenie działalności gospodarczej jest nie tylko sposobem na uniknięcie bezrobocia, ale także wpływa na poprawę sytuacji zawodowej osób, które ją prowadzą. Podstawową barierą powstawania nowych przedsiębiorstw są trudności ze sfinansowaniem rozpoczęcia działalności oraz brak potrzebnej wiedzy. Należy zatem przełamywać bariery uniemożliwiające powstawanie nowych przedsiębiorstw oraz wspierać osoby, które chcą tę działalność prowadzić. Kwota przeznaczona na Działanie 6.2 w województwie dolnośląskim to 27.395.991 euro. W ramach Działania 6.2 realizowane będą projekty konkursowe. - wsparcie dla osób zamierzających rozpocząć działalność gospodarczą, obejmujące: doradztwo i szkolenia, przyznanie środków finansowych na rozwój przedsiębiorczości, wsparcie pomostowe (doradcze) od 6 do 12 miesięcy po rozpoczęciu działalności gospodarczej, - promocja przedsiębiorczości i samozatrudnienia poprzez kampanie promocyjnoinformacyjne, - upowszechnianie dobrych praktyk z zakresu rozwoju przedsiębiorczości. osoby fizyczne zamierzające rozpocząć prowadzenie działalności gospodarczej wszystkie podmioty 11

Działanie 6.3 Inicjatywy lokalne na rzecz podnoszenia poziomu aktywności zawodowej na obszarach wiejskich Mieszkańcy wsi stanowią znaczną grupę wśród bezrobotnych w województwie dolnośląskim. Z danych GUS z grudnia 2006 r. wynika, że 34,7% bezrobotnych mieszka na wsi. Nadmiar siły roboczej w rolnictwie wynosi 21%. Warunki rozwoju przedsiębiorczości wiejskiej są szczególnie trudne, np. ze względu na słaby dostęp do informacji o programach wspierających. Celem Działania 6.3 jest podniesienie zdolności do zatrudnienia oraz mobilności przestrzennej i zawodowej osób zamieszkujących na obszarach wiejskich. Ma temu służyć przygotowanie ich do podjęcia pracy w zawodach pozarolniczych oraz wykorzystania szans związanych z powstawaniem nowych miejsc pracy na obszarach wiejskich. Kwota przeznaczona na Działanie 6.3 w województwie dolnośląskim to 2.050.356 euro. W ramach Działania 6.3 realizowane będą projekty konkursowe. - projekty przyczyniające się do aktywizacji zawodowej mieszkańców obszarów wiejskich, poprawy zdolności do zatrudnienia oraz rozwoju usług aktywizacyjnych (z wyłączeniem instrumentów objętych zasadami pomocy publicznej) - wsparcie lokalnych inicjatyw informacyjnych, szkoleniowych i doradczych, promujących aktywizację zawodową na poziomie lokalnym - rozwój dialogu, partnerstwa publicznospołecznego i współpracy na rzecz rozwoju zasobów ludzkich na poziomie lokalnym - mieszkańcy terenów wiejskich w gminach wiejskich, miejsko-wiejskich i miejskich oraz mieszkańcy miast do 25 tys. mieszkańców - podmioty i społeczności lokalne aktywnie działające na obszarach wiejskich na rzecz aktywizacji zawodowej mieszkańców tych obszarów wszystkie podmioty 12

Do grup społecznych najbardziej zagrożonych marginalizacją należą m.in.: długotrwale bezrobotni, niepełnosprawni, bezdomni, uchodźcy, członkowie mniejszości, byli więźniowie, osoby uzależnione, osoby w wieku 15-25 i powyżej 50 lat. PRIORYTET VII PROMOCJA INTEGRACJI SPOŁECZNEJ W ramach Priorytetu VII podejmowane będą przede wszystkim działania służące zmniejszeniu wykluczenia społecznego określanego jako brak lub ograniczone możliwości osób i grup do uczestnictwa, wpływania i korzystania z podstawowych praw, instytucji publicznych, usług, rynków, które powinny być dostępne dla każdego. Cele szczegółowe: - poprawa dostępu do rynku pracy osób zagrożonych wykluczeniem społecznym, - wzmocnienie i poszerzenie zakresu działań sektora ekonomii społecznej. Ważnym elementem walki z wykluczeniem jest eliminowanie barier organizacyjnych, prawnych, psychologicznych oraz tworzenie warunków sprzyjających rozwojowi adaptacyjnych form zatrudnienia. Szczególny nacisk powinien zostać położony na realizację wsparcia na rzecz obszarów wiejskich. W ramach Priorytetu VII realizowane będą trzy działania: 7.1 Rozwój i upowszechnianie aktywnej integracji 7.2 Przeciwdziałanie wykluczeniu i wzmocnienie sektora ekonomii społecznej 7.3 Inicjatywy lokalne na rzecz aktywnej integracji. Na działania realizowane w ramach Priorytetu VII w województwie dolnośląskim przeznaczono 106 133 694 euro. 13

Z wykluczeniem społecznym walczą różnego rodzaju ośrodki wsparcia. Należą do nich m.in.: środowiskowe domy samopomocy, dzienne domy pomocy, noclegownie, schroniska, jadłodajnie. Priorytet VII - podział środków między Działania 7% 28% 65% 7.1 Rozwój i upowszechnianie aktywnej integracji (68.986.902 euro) 7.2 Przeciwdziałanie wykluczeniu i wzmocnienie sektora ekonomii społecznej (29.717.434 euro) 7.3 Inicjatywy lokalne na rzecz aktywnej integracji (7.429.358 euro) Działanie 7.1 Rozwój i upowszechnianie aktywnej integracji Celem projektów realizowanych w ramach Działania 7.1 jest kompleksowe wsparcie i stworzenie niezbędnych warunków do integracji osób zagrożonych wykluczeniem społecznym m.in. poprzez kształcenie umiejętności w zakresie ról społecznych i zdobywania kwalifikacji zawodowych. Konieczny jest rozwój form i narzędzi aktywnej integracji społecznej, zawodowej, edukacyjnej czy zdrowotnej. Istotne jest również wzmocnienie i doskonalenie kadr instytucji odpowiedzialnych za realizację tych zadań. Alokacja finansowa w województwie dolnośląskim wynosi 68.986.902 euro. 14

W ramach Działania 7.1 realizowane będą trzy Poddziałania. Poddziałanie 7.1.1 Rozwój i upowszechnianie aktywnej integracji przez ośrodki pomocy społecznej Ryzyko wykluczenia i sfera ubóstwa dotyczy przede wszystkim rodzin, których członkowie wywodzą się z grup znajdujących się w szczególnej sytuacji na rynku pracy i borykają się z problemem bezrobocia. Istnieje wiele grup wymagających wsparcia, dlatego konieczne jest podjęcie działań zwiększających szanse osób wykluczonych na znalezienie pracy. Ważnym elementem wsparcia jest eliminowanie różnego typu barier organizacyjnych, prawnych i psychologicznych na jakie napotykają osoby zagrożone wykluczeniem społecznym. W ramach Poddziałania 7.1.1 realizowane będą projekty systemowe. - rozwój form aktywnej integracji poprzez kontrakty socjalne (w tym indywidualne programy wychodzenia z bezdomności, programy aktywizacji lokalnej), obejmujące np. wspieranie zdolności do podjęcia zatrudnienia, usługi o charakterze edukacyjnym, zdrowotnym i społecznym, rozwój nowych form wsparcia umożliwiających integrację zawodową i społeczną - upowszechnianie aktywnej integracji i pracy socjalnej w regionie (wzmocnienie kadrowe służb pomocy społecznej) - osoby korzystające z pomocy społecznej, które nie pracują i są w wieku aktywności zawodowej, szczególnie należące do jednej lub kilku z poniższych grup: osoby po zwolnieniu z zakładu karnego lub innej placówki penitencjarnej, osoby bezdomne, osoby niepełnosprawne, osoby uzależnione od alkoholu lub innych środków odurzających, młodzież w wieku 15-25 lat zagrożona wykluczeniem społecznym, - ośrodki pomocy społecznej i ich pracownicy, - inne jednostki organizacyjne pomocy społecznej i ich pracownicy, - otoczenie osób wykluczonych społecznie ośrodki pomocy społecznej 15

Poddziałanie 7.1.2 Rozwój i upowszechnianie integracji przez powiatowe centra pomocy rodzinie Wśród osób zagrożonych marginalizacją w szczególnej sytuacji znajdują się m.in. osoby niepełnosprawne, stanowiące 15,1% ogółu ludności województwa, spośród których 52% to osoby w wieku produkcyjnym. Ze względu na bariery architektoniczne, komunikacyjne czy psychologiczne niepełnosprawni wykazują się niższym poziomem wykształcenia niż osoby sprawne. W trudnej sytuacji są również osoby opuszczające rodziny zastępcze, placówki opiekuńczo-wychowawcze i resocjalizacyjne. Potrzebują one pomocy w procesie usamodzielniania się i integracji ze środowiskiem. Do tych i innych grup kierują swoją pomoc powiatowe centra pomocy rodzinie. W ramach Poddziałania 7.1.2 realizowane będą projekty systemowe. - rozwój form aktywnej integracji poprzez kontrakty socjalne (w tym m.in.: indywidualne programy integracji uchodźców i usamodzielnienia osób opuszczających placówki opiekuńczo-wychowawcze) oraz programy aktywności lokalnej obejmujące wspieranie zdolności do podjęcia zatrudnienia, usługi o charakterze edukacyjnym, zdrowotnym i społecznym oraz rozwój nowych form wsparcia umożliwiających integrację zawodową i społeczną, - wsparcie działań na rzecz integracji społecznej i zawodowej osób niepełnosprawnych, - upowszechnianie aktywnej integracji i pracy socjalnej w regionie (wzmocnienie kadrowe służb pomocy społecznej) - osoby korzystające z pomocy społecznej, które nie pracują i są w wieku aktywności zawodowej, szczególnie należące do poniższych grup: osoby niepełnosprawne uchodźcy, cudzoziemcy osoby opuszczające rodziny zastępcze, placówki opiekuńczowychowawcze i resocjalizacyjne - powiatowe centra pomocy rodzinie - inne jednostki organizacyjne pomocy społecznej i ich pracownicy - otoczenie osób wykluczonych społecznie powiatowe centra pomocy rodzinie 16

Poddziałanie 7.1.3 Podnoszenie kwalifikacji kadr pomocy i integracji społecznej Regionalne ośrodki polityki społecznej przeciwdziałają wykluczeniu społecznemu. Jednak liczba zatrudnionych pracowników socjalnych jest wciąż niewystarczająca. Grupa ta ma też utrudniony dostęp do wiedzy i nabywania nowych umiejętności zawodowych. W roku 2007 na szkolenia zawodowe kadr ośrodków pomocy społecznej przeznaczono 0,5% kosztów ich utrzymania, na uzupełnianie wykształcenia - zaledwie 0,21%. Jeszcze gorsza sytuacja dotyczy powiatowych centrów pomocy rodzinie. Również pracownicy innych instytucji pomocy społecznej borykają się z podobnymi trudnościami. W ramach Poddziałania 7.1.3 realizowane będą projekty systemowe. - szkolenia oraz specjalistyczne doradztwo dla kadr instytucji pomocy społecznej, działających na terenie regionu, powiązane bezpośrednio z potrzebami oraz specyfiką realizowanych zadań - pracownicy regionalnych ośrodków polityki społecznej - pracownicy i wolontariusze ośrodków pomocy społecznej i powiatowych centrów pomocy rodzinie - pracownicy i wolontariusze innych jednostek organizacyjnych pomocy społecznej oraz instytucji pomocy i integracji społecznej regionalne ośrodki polityki społecznej Działanie 7.2 Przeciwdziałanie wykluczeniu i wzmocnienie sektora ekonomii społecznej W ramach Działania 7.2 realizowane będą projekty skierowane bezpośrednio do osób i grup zagrożonych wykluczeniem społecznym, a także wzmacniające podmioty, które wspierają i realizują usługi wobec podmiotów ekonomii społecznej oraz służą budowie otoczenia sprzyjającego ich rozwojowi. Alokacja finansowa w województwie dolnośląskim to 29.717.434 euro. Projekty będą realizowane w ramach dwóch Poddziałań: 17

Poddziałanie 7.2.1 Aktywizacja zawodowa i społeczna osób zagrożonych wykluczeniem społecznym W Poddziałaniu 7.2.1 realizowane będą projekty konkursowe. - wsparcie dla tworzenia i działalności podmiotów integracji społecznej, - kursy i szkolenia, - staże i subsydiowane zatrudnienie osób zagrożonych wykluczeniem społecznym, - poradnictwo psychologiczne, psychospołeczne i zawodowe, - rozwój nowych form i metod wsparcia środowiskowego na rzecz integracji zawodowej i społecznej, - rozwój usług społecznych niwelujących bariery zawodowe i społeczne, - rozwijanie umiejętności i kompetencji społecznych, - wsparcie tworzenia i działalności środowiskowych instytucji aktywizujących osoby niepełnosprawne, - promocja i wsparcie wolontariatu - wsparcie dla pozaszkolnych form integracji społecznej młodzieży, - organizowanie akcji i kampanii promocyjno-informacyjnych, - rozwój dialogu, partnerstwa publiczno-społecznego i współpracy na rzecz rozwoju zasobów ludzkich, - prowadzenie, publikowanie i upowszechnianie badań i analiz tematycznych. - osoby długotrwale bezrobotne, - osoby niezatrudnione, korzystające ze świadczeń pomocy społecznej, - osoby niepełnosprawne, - osoby powracające na rynek pracy po urlopach wychowawczych i macierzyńskich, - osoby po pięćdziesiątym roku życia, - młodzież w wieku 15-25 lat zagrożona wykluczeniem społecznym, - osoby bezdomne, - uchodźcy, osoby z pobytem tolerowanym, - członkowie mniejszości etnicznych i narodowych (z wyjątkiem Romów), - osoby opuszczające rodziny zastępcze i placówki opiekuńczowychowawcze, - osoby po zwolnieniu z zakładu karnego lub innej placówki penitencjarnej, - osoby uzależnione od alkoholu lub innych środków odurzających, - otoczenie osób wykluczonych społecznie, - pracownicy instytucji pomocy i integracji społecznej, - partnerzy społeczni i gospodarczy. wszystkie podmioty 18

Niewielki wskaźnik zatrudnienia w organizacjach pozarządowych połączony z niekorzystną skalą oraz strukturą bezrobocia implikuje potrzebę permanentnego wsparcia oraz promocji zatrudnienia i wolontariatu w tym sektorze. Poddziałanie 7.2.2 Wsparcie ekonomii społecznej Idea ekonomii społecznej, służąca realizacji modelu aktywnej polityki społecznej, nie jest jeszcze dobrze znana i upowszechniona w Polsce. Jej przejawem jest działalność niektórych fundacji, spółdzielni socjalnych, instytucji pomocy czy integracji społecznej. Oferują one różne formy reintegracji zawodowej i społecznej. Ekonomia społeczna nie jest wystarczająco rozwinięta m.in. ze względu na niekorzystne przepisy prawa, ograniczenia prawne i finansowe w działalności, trudny i długotrwały proces rejestracji (dotyczy to spółdzielni socjalnych), brak wsparcia instytucjonalnego oraz niedostateczną ilość inicjatyw samoorganizacji i samopomocy, jak również niewystarczającą liczbę akcji promocyjno-informacyjnych. W ramach Działania 7.2.2 realizowane będą projekty konkursowe. wsparcie funkcjonowania instytucji otoczenia sektora ekonomii społecznej świadczących następujące usługi: doradztwo, szkolenia z zakresu prowadzenia działalności w sektorze ekonomii społecznej, realizację usług na rzecz podmiotów ekonomii społecznej, działania na rzecz partnerstwa lokalnego rozwijającego ekonomię społeczną, promocję ekonomii społecznej i zatrudnienia w tym sektorze - podmioty ekonomii społecznej (w szczególności stowarzyszenia, fundacje, spółdzielnie socjalne, spółdzielnie pracy) - instytucje rynku pracy (w zakresie projektów promocyjnych) wszystkie podmioty 19

Działanie 7.3 Inicjatywy lokalne na rzecz aktywnej integracji Celem Działania jest wsparcie ukierunkowane na zwiększenie uczestnictwa mieszkańców wsi w życiu społecznym, zwiększenie ich mobilności i aktywności społecznej oraz rozwój lokalnych inicjatyw służących rozwiązywaniu problemów społecznych na tych terenach. Przeciwdziałanie marginalizacji, aktywizacja ludności wiejskiej, pokonywanie ograniczeń w rozwoju przedsiębiorczości na obszarach wiejskich wymaga dostarczania, kreowania i wzmacniania czynników zachęcających, ułatwiających i wspierających podejmowanie wszelkich działań w tym zakresie. Potrzebne jest wsparcie dla zmian modelu życia, aktywizacji i edukacji mieszkańców wsi. Kwota przeznaczona na Działanie 7.3 w województwie dolnośląskim to 7.429.358 euro. W ramach Działania 7.3 realizowane będą projekty konkursowe. - projekty przyczyniające się do integracji społecznej mieszkańców obszarów wiejskich oraz rozwoju usług społecznych, - wsparcie inicjatyw lokalnych o charakterze informacyjnym, szkoleniowym i promocyjnym, - rozwój dialogu, partnerstwa publiczno-społecznego i współpracy na rzecz rozwoju zasobów ludzkich na poziomie lokalnym - mieszkańcy terenów wiejskich w gminach wiejskich, miejskowiejskich i miejskich oraz mieszkańcy miast do 25 tys. mieszkańców - społeczności lokalne podejmujące aktywność na rzecz przeciwdziałania wykluczeniu społecznemu - podmioty działające na obszarach wiejskich na rzecz przeciwdziałania wykluczeniu społecznemu wszystkie podmioty 20

95% podmiotów gospodarczych zarejestrowanych na Dolnym Śląsku stanowią mikroprzedsiębiorstwa. Od kilku lat ich liczba maleje, natomiast wzrasta liczba firm małych (zatrudniających do 50 osób). PRIORYTET VIII REGIONALNE KADRY GOSPODARKI W 2006 r. 94,2% podmiotów gospodarczych zarejestrowanych w województwie dolnośląskim należało do sektora prywatnego. Wśród podmiotów gospodarczych dominowały firmy handlowe (30,9%), obsługujące nieruchomości (21,2%) oraz budowlane (9,8%). Ze względu na zróżnicowany potencjał biznesowy dolnośląskie przedsiębiorstwa mają szansę uczynienia naszego regionu centrum innowacji i rozwoju, ale wymaga to podjęcia strategicznych działań. Realizacja Priorytetu VIII ma służyć przede wszystkim poprawie zdolności przystosowania do zmian zachodzących w gospodarce, obejmujących również procesy restrukturyzacyjne. W tym zakresie należy wspomóc zarówno przedsiębiorstwa, samorząd lokalny, instytucje rynku pracy, jak i samych pracowników. Do celów szczegółowych Priorytetu VIII należą: - rozwój wykwalifikowanej i zdolnej do adaptacji siły roboczej, - poprawa funkcjonowania systemu przewidywania i zarządzania zmianą gospodarczą. W ramach Priorytetu VIII realizowane będą dwa Działania: 8.1 Rozwój pracowników i przedsiębiorstw w regionie 8.2 Transfer wiedzy. Alokacja finansowa w województwie dolnośląskim: 108.564.976 euro. 21

Priorytet VIII - podział środków między Działania 20% 80% 8.1 Rozwój pracowników i przedsiębiorstw w regionie (86.851.981 euro) 8.2 Transfer wiedzy (21.712.995 euro) Działanie 8.1 Rozwój pracowników i przedsiębiorstw w regionie Zmiany organizacyjne zachodzące w gospodarce, w tym prowadzenie procesów restrukturyzacyjnych w przedsiębiorstwach, niosą ze sobą ryzyko redukcji zatrudnienia. Celem Działania 8.1 jest podniesienie i dostosowanie umiejętności osób pracujących do potrzeb regionalnej gospodarki. Procesy modernizacyjne i adaptacyjne wymuszają ciągłą aktualizację lub zmianę kwalifikacji pracowników. Największa luka kompetencyjna występuje w obszarach informatyki, techniki i produkcji, sprzedaży i finansów. Przeciwdziałając wzrostowi bezrobocia wywołanego procesami adaptacyjnymi i modernizacyjnymi, należy w zarządzaniu tymi procesami wspomóc zarówno przedsiębiorstwa, samorząd lokalny, instytucje rynku pracy, jak i samorządy gospodarcze. Kwota przeznaczona na Działanie 8.1 w województwie dolnośląskim to 86.851.981 euro. W ramach Działania 8.1 realizowane będą cztery Poddziałania. 22

Poddziałanie 8.1.1 Wspieranie rozwoju kwalifikacji zawodowych i doradztwo dla przedsiębiorstw Inwestowanie w pracowników stanowiących kapitał firmy jest niezbędnym warunkiem długofalowego rozwoju przedsiębiorstw. Tymczasem niewiele z dolnośląskich firm inwestuje w rozwój kwalifikacji i umiejętności. W porównaniu do innych krajów europejskich polskie przedsiębiorstwa znacznie rzadziej organizują i uczestniczą w szkoleniach. Ich celem powinno być nabywanie kwalifikacji określanych jako przenośne, czyli powodujących wzrost zdolności do zatrudnienia i niezależność od aktualnie wykonywanej pracy. Istotna jest również jakość kursów i szkoleń. W ocenie pracodawców i pracowników dotychczasowe propozycje najbardziej przydatnych szkoleń wypadają przeciętnie. Małą popularnością cieszą się szkolenia internetowe, korespondencyjne oraz samokształcenie. W ramach Działania 8.1.1 realizowane będą projekty konkursowe. - ogólne i specjalistyczne szkolenia oraz doradztwo związane ze szkoleniami dla kadr zarządzających i pracowników przedsiębiorstw, - doradztwo dla mikro-, małych i średnich przedsiębiorstw, w tym dla osób samozatrudnionych (z wyłączeniem doradztwa związanego z procesami inwestycyjnymi), - szkolenia skierowane do osób zatrudnionych o niskich kwalifikacjach lub innych dorosłych osób pracujących. - przedsiębiorcy i ich pracownicy, - regionalne grupy przedsiębiorstw (i ich pracownicy), - pracujące osoby dorosłe wykonujące pracę na podstawie umowy o pracę lub na podstawie umów cywilnoprawnych. wszystkie podmioty 23

Poddziałanie 8.1.2 Wsparcie procesów adaptacyjnych i modernizacyjnych w regionie Dolny Śląsk to region dotknięty w dużej mierze procesami zmian strukturalnych zachodzących w gospodarce. Dynamika rynku wymaga od przedsiębiorstw ciągłego dostosowywania się do tych zmian. Wciąż brakuje ofert wspierających pracodawców przechodzących procesy adaptacyjne i modernizacyjne. W ramach Działania 8.1.2 realizowane będą projekty konkursowe. - pomoc w tworzeniu partnerstw lokalnych z udziałem m.in. przedsiębiorstw, organizacji pracodawców, związków zawodowych, jednostek samorządu terytorialnego, urzędów pracy i innych środowisk, mających na celu opracowanie i wdrażanie strategii przewidywania i zarządzania zmianą gospodarczą, - wsparcie dla pracodawców przechodzących procesy adaptacyjne i modernizacyjne w tworzeniu i realizacji programów zwolnień monitorowanych, - podnoszenie świadomości pracowników i kadr zarządzających modernizowanych firm w zakresie możliwości i potrzeby realizacji projektów wspierających procesy zmian, - szkolenia przekwalifikowujące i usługi doradcze w zakresie wyboru nowego zawodu i zdobycia nowych umiejętności, - szkolenia i doradztwo dla przedsiębiorców wspomagające proces zmiany profilu działalności, - badania i analizy dotyczące trendów rozwojowych i prognozowania zmian gospodarczych zachodzących w regionie oraz formułowania właściwych, mechanizmów zaradczych, upowszechnianie wyników tych badań i analiz oraz związana z nimi wymiana informacji. - pracodawcy i pracownicy przedsiębiorstw przechodzących procesy adaptacyjne i modernizacyjne, - partnerzy społeczni, - osoby odchodzące z rolnictwa lub rybactwa, - samorządy gospodarcze i zawodowe, - jednostki samorządu terytorialnego, - instytucje rynku pracy, - społeczność lokalna, - organizacje pozarządowe. wszystkie podmioty 24

Dla rozwoju gospodarki regionu dolnośląskiego najistotniejszymi dziedzinami są: sektor energetyczny, przemysł miedziowy i ceramiczny, elektronika, chemia, inżynieria materiałowa, biotechnologia, zaawansowane technologie medyczne, związane z produkcją żywności, recykling, usługi finansowe, zdrowotne, turystyczne, nieruchomości. Poddziałanie 8.1.3 Wzmacnianie lokalnego partnerstwa na rzecz adaptacyjności Współpraca między różnymi podmiotami życia gospodarczego ułatwia trafne prognozowanie zmian zachodzących na lokalnym rynku pracy oraz opracowanie skutecznych działań zaradczych. Dlatego też wsparciem powinny zostać objęte działania zmierzające do zawiązywania i aktywnego funkcjonowania partnerstw lokalnych. W ramach Poddziałania 8.1.3 finansowane będą projekty konkursowe realizowane przez partnerów społecznych - tworzenie sieci współpracy w zakresie wzmacniania dialogu społecznego i inicjatyw podejmowanych wspólnie na poziomie lokalnym i regionalnym przez organizacje pracodawców i przedstawicielstwa pracownicze, mających na celu zwiększenie zdolności adaptacyjnych pracowników i przedsiębiorstw, - promowanie społecznej odpowiedzialności przedsiębiorstw, w szczególności w odniesieniu do lokalnego rynku pracy i środowiska naturalnego, - upowszechnianie idei flexicurity*. - pracodawcy i pracownicy przedsiębiorstw - organizacje pracodawców - jednostki samorządu terytorialnego - instytucje rynku pracy - społeczność lokalna - organizacje pozarządowe - przedstawicielstwa pracownicze partnerzy społeczni (organizacje pracodawców i przedstawicielstwa pracownicze) * Strategia równoczesnego zwiększania elastyczności i bezpieczeństwa rynku pracy. Chodzi tu o możliwości zmiany pracy, awansu i optymalnego rozwoju indywidualnych zdolności. Oznacza to także elastyczną organizację pracy oraz opanowanie nowych umiejętności, które umożliwiają rozwój zawodowy. 25

Poddziałanie 8.1.4 Przewidywanie zmiany gospodarczej Dla poprawy sytuacji na dolnośląskim rynku pracy konieczne jest przeprowadzenie badań i ekspertyz dotyczących trendów rozwojowych i prognozowania zmian gospodarczych. Ich wyniki pozwolą m.in. na określenie przyszłych potrzeb w zakresie umiejętności i kwalifikacji zawodowych. W ramach Poddziałania 8.1.4 realizowane będą tylko projekty systemowe. Przedmiot projektu badania i analizy dotyczące trendów rozwojowych i prognozowania zmian gospodarczych zachodzących w regionie oraz formułowania właściwych mechanizmów zaradczych, upowszechnianie wyników tych badań i analiz oraz związana z nimi wymiana informacji Projektodawcy samorząd województwa Działanie 8.2 Transfer wiedzy Wysoka aktywność innowacyjna przedsiębiorstw oraz efektywne wykorzystanie przez przemysł badań naukowych są obecnie kluczowymi czynnikami konkurencyjności gospodarki. Budowanie na poziomie regionów partnerstwa na rzecz wspierania innowacji może wpłynąć na zwiększenie poziomu innowacyjności przedsiębiorstw i na nawiązanie bliskich powiązań między nauką a przemysłem. Firmy innowacyjne chętnie wprowadzają nowe produkty lub technologie, ale wymagają relatywnie wysokiego poziomu wiedzy technicznej i profesjonalizmu w zarządzaniu. W województwie dolnośląskim występuje wyraźne zróżnicowanie kontaktów przedsiębiorców i naukowców w zakresie wymiany wiedzy, w tym innowacji. Celem Działania 8.2 jest zwiększenie transferu wiedzy i wzmocnienie powiązań sfery badań i rozwoju (B+R) z przedsiębiorstwami, służące rozwojowi gospodarczemu regionów. Kwota przeznaczona na Działanie 8.2 w województwie dolnośląskim to 21.712.995 euro. W ramach Działania 8.2 realizowane będą dwa Poddziałania. 26

Jedną z możliwości transferu wiedzy jest tworzenie firm typu spin off / spin out. Następuje to w drodze wydzielenia komórek organizacyjnych z istniejącej instytucji naukowej lub badawczej i utworzenia na jej bazie firmy. Zaletą tej formy działania jest tworzenie sieci powiązań. Poddziałanie 8.2.1 Wsparcie dla współpracy sfery nauki i przedsiębiorstw Transfer wiedzy polega na przenoszeniu wiedzy i know-how ze świata nauki do świata biznesu. Służy to zwiększeniu adaptacyjności nowoczesnych technologii, podniesieniu poziomu innowacyjności i konkurencyjności przedsiębiorstw oraz regionalnych struktur gospodarczych. Wskazane jest również podejmowanie działań służących wzmacnianiu regionalnej specjalizacji. W ramach Poddziałania 8.2.1 realizowane będą projekty konkursowe. - staże i szkolenia praktyczne dla pracowników przedsiębiorstw w jednostkach naukowych oraz pracowników naukowych w przedsiębiorstwach, - promocja idei przedsiębiorczości akademickiej w celu komercjalizacji wiedzy i umiejętności zespołu działającego na uczelni lub w przemyśle (firmy typu spin off / spin out), - szkolenia i doradztwo dla pracowników uczelni i jednostek naukowych, doktorantów, studentów i absolwentów uczelni zamierzających rozpocząć własną działalność gospodarczą typu spin off / spin out. - przedsiębiorcy, - pracownicy przedsiębiorstw, - uczelnie wyższe, - jednostki naukowe i naukowobadawcze, - pracownicy uczelni, jednostek naukowych i naukowobadawczych, - doktoranci, absolwenci uczelni wyższych, studenci. wszystkie podmioty 27

Poddziałanie 8.2.2 Regionalne Strategie Innowacji Firmy dolnośląskie nie są dostatecznie powiązane z otoczeniem badawczo-rozwojowym. Wynika to często z trudności w znalezieniu odpowiednich partnerów i postrzegania kosztów takiej współpracy jako wysokich. Uświadomienie potrzeby zwiększenia kontaktów przedsiębiorstw i sfery nauki ułatwiłoby prowadzenie wspólnych badań i zwiększyłoby innowacyjność dolnośląskich przedsiębiorstw. W ramach Poddziałania 8.2.2 realizowane będą tylko projekty systemowe. - tworzenie, rozwój i aktualizacja Regionalnych Strategii Innowacji (RSI) poprzez: studia, analizy, ekspertyzy, wsparcie szkoleniowo-doradcze dla podmiotów odpowiedzialnych za opracowanie i wdrażanie RSI, tworzenie i rozbudowę systemu monitorowania RSI - wsparcie tworzenia i rozwoju sieci współpracy i wymiany informacji między badaczami naukowymi a przedsiębiorcami w zakresie innowacji i transferu technologii pomiędzy przedsiębiorstwami a instytucjami badawczo-rozwojowymi, uczelniami i innymi podmiotami poprzez m.in.: kampanie informacyjne i imprezy służące kojarzeniu partnerów i promocji transferu wiedzy i innowacji, rozwój systemu komunikowania się i wymiany informacji - stypendia naukowe dla doktorantów kształcących się na kierunkach uznanych za szczególnie istotne z punktu widzenia rozwoju województwa (określonych w RSI). - podmioty odpowiedzialne za opracowanie i wdrażanie RSI, - przedsiębiorcy, - pracownicy naukowi, - doktoranci. samorząd województwa 28

PRIORYTET IX ROZWÓJ WYKSZTAŁCENIA I KOMPETENCJI W REGIONACH Dostęp do edukacji i umożliwienie korzystania z wysokiej jakości usług edukacyjnych są podstawowymi czynnikami określającymi przebieg procesu kształcenia, a w rezultacie sytuację jednostek na rynku pracy. Projekty realizowane w ramach Priorytetu IX mają służyć wsparciu kierowanemu do osób i placówek realizujących proces kształcenia. Ich celem jest wyrównywanie szans edukacyjnych poprzez upowszechnianie i rozwój wysokiej jakości usług edukacyjnych. Istotnym elementem Priorytetu będą programy rozwojowe szkół i placówek oświatowych. Do celów szczegółowych Priorytetu IX należą: - zmniejszenie nierówności w upowszechnianiu edukacji, szczególnie pomiędzy obszarami wiejskimi i miejskimi, - zmniejszenie nierówności w jakości usług edukacyjnych, szczególnie pomiędzy obszarami wiejskimi i miejskimi (w zakresie kształcenia ogólnego), - podniesienie atrakcyjności i jakości kształcenia zawodowego, - wzmocnienie rozwoju zawodowego i podnoszenia kwalifikacji nauczycieli, szczególnie na obszarach wiejskich. W ramach Priorytetu IX realizowanych będzie pięć działań: 9.1 Wyrównywanie szans edukacyjnych i zapewnienie wysokiej jakości usług edukacyjnych świadczonych w systemie oświaty 9.2 Podniesienie atrakcyjności i jakości szkolnictwa zawodowego 9.3 Upowszechnianie formalnego kształcenia ustawicznego 9.4 Wysoko wykwalifikowane kadry systemu oświaty 9.5 Oddolne inicjatywy edukacyjne na obszarach wiejskich. Na działania realizowane w ramach Priorytetu IX w województwie dolnośląskim przeznaczono 116.420.975 euro. 29

Priorytet IX - podział środków między Działania 6% 11% 9% 44% 30% 9.1 Wyrównywanie szans edukacyjnych i zapewnienie wysokiej jakości usług edukacyjnych (51.672.250 euro) 9.2 Podniesienie atrakcyjności i jakości szkolnictwa zawodowego (35.244.752 euro) 9.3 Upowszechnienie formalnego kształcenia ustawicznego (12.631.067 euro) 9.4 Wysoko wykwalifikowane kadry systemu oświaty (6.621.124 euro) 9.5 Oddolne inicjatywy edukacyjne na obszarach wiejskich (10.251.782 euro) Działanie 9.1 Wyrównywanie szans edukacyjnych i zapewnienie wysokiej jakości usług edukacyjnych świadczonych w systemie oświaty Celem Działania 9.1 jest tworzenie warunków równych szans edukacyjnych oraz wzmocnienie atrakcyjności i podniesienie jakości oferty edukacyjnej instytucji systemu oświaty. Dotyczy to podmiotów realizujących kształcenie w formach szkolnych, które ukierunkowane jest na rozwój kluczowych kompetencji i wzmocnienie zdolności do przyszłego zatrudnienia. Alokacja finansowa w województwie dolnośląskim: 51.672.250 euro W ramach Działania 9.1 realizowane będą trzy Poddziałania. 30

Poddziałanie 9.1.1 Zmniejszenie nierówności w stopniu upowszechnienia edukacji przedszkolnej Poziom upowszechnienia wychowania przedszkolnego na Dolnym Śląsku jest niewystarczający, szczególnie na obszarach wiejskich. Z edukacji przedszkolnej korzysta 55,7% dzieci mieszkających w miastach, natomiast zaledwie 12,56% dzieci wiejskich. Odnotowuje się niekorzystną tendencję systematycznej likwidacji placówek i niewystarczającej liczby miejsc w istniejących ośrodkach. Wzmacnia to problem nierównego dostępu do tej formy edukacji. Tymczasem wychowanie przedszkolne jest niezwykle ważne w rozwoju dziecka, pozwala nabywać umiejętności istotne w dalszej edukacji i życiu społecznym. Dzieci uczęszczające do przedszkoli wykazują się wyższymi kompetencjami społecznymi, emocjonalnymi i intelektualnymi. Bardzo istotne jest doskonalenie systemu publicznej edukacji oraz rozwijanie alternatywnych form wychowania przedszkolnego. W ramach Poddziałania 9.1.1 realizowane będą projekty konkursowe. - tworzenie ośrodków wychowania przedszkolnego na obszarach i w środowiskach o niskim stopniu upowszechnienia edukacji przedszkolnej, - wsparcie istniejących przedszkoli przyczyniające się do zwiększonego uczestnictwa dzieci w wychowaniu przedszkolnym, - opracowanie i realizacja kampanii informacyjnych promujących edukację przedszkolną. - dzieci w wieku przedszkolnym (3-5 lat), - rodzice dzieci w wieku przedszkolnym, - istniejące przedszkola. wszystkie podmioty 31

Poddziałanie 9.1.2 Wyrównywanie szans edukacyjnych uczniów z grup o utrudnionym dostępie do edukacji oraz zmniejszanie różnic w jakości usług edukacyjnych W związku z nierównymi szansami edukacyjnymi dzieci i młodzieży dolnośląskiej niezbędne jest podjęcie działań w formie programów rozwojowych szkół. Ma to na celu poprawę funkcjonowania szkoły w środowisku i wyrównywanie poziomu kompetencji kluczowych wśród młodych ludzi. W ramach Poddziałania 9.1.2 realizowane będą projekty konkursowe. programy rozwojowe szkół i placówek oświatowych prowadzących kształcenie ogólne ukierunkowane na wyrównywanie szans edukacyjnych uczniów i zmniejszanie dysproporcji w ich osiągnięciach edukacyjnych oraz podnoszenie jakości procesu kształcenia, w szczególności obejmujące: dodatkowe zajęcia dydaktycznowyrównawcze oraz specjalistyczne, doradztwo i opiekę pedagogicznopsychologiczną dla uczniów, programy skierowane do dzieci i młodzieży, które znajdują się poza systemem szkolnictwa podstawowego, gimnazjalnego i ponadgimnazjalnego umożliwiające kontynuację nauki, dodatkowe zajęcia dla uczniów ukierunkowane na rozwój kompetencji kluczowych, rozszerzenie oferty szkół o zagadnienia związane z poradnictwem i doradztwem edukacyjno-zawodowym, wdrożenie nowych, innowacyjnych i bardziej skutecznych form nauczania i oceniania, wdrażanie programów i narzędzi efektywnego zarządzania placówką oświatową. - szkoły i ich organy prowadzące realizujące kształcenie ogólne, - poradnie psychologicznopedagogiczne, - uczniowie szkół podstawowych, gimnazjalnych, ponadgimnazjalnych i policealnych prowadzących kształcenie ogólne, - osoby, które przedwcześnie opuściły system oświaty wszystkie podmioty 32

W regionie dolnośląskim istnieje problem społecznych uwarunkowań osiągnięć szkolnych. Jak pokazują badania, o nierównych szansach edukacyjnych pomiędzy młodymi ludźmi decydują różnice w poziomie kapitału kulturowego i społecznego środowisk, z których pochodzą. Poddziałanie 9.1.3 Pomoc stypendialna dla uczniów szczególnie uzdolnionych Realizowany będzie program stypendiów edukacyjnych dla szczególnie uzdolnionych uczniów znajdujących się w trudnej sytuacji materialnej. Dotyczy to przede wszystkim młodzieży pochodzącej z obszarów wiejskich. Osoby te ze względu na utrudniony dojazd do ośrodków kształcenia oraz często trudną sytuację materialną rodziny mają dużo mniejsze szanse na dalsze kształcenie i rozwój. Na szczególną uwagę zasługują osoby bardzo uzdolnione, wykazujące się doskonałymi wynikami, zwłaszcza z przedmiotów istotnych z punktu widzenia przyszłych stanowisk pracy, kluczowych dla rozwoju regionu dolnośląskiego. W ramach Poddziałania 9.1.3 realizowane będą tylko projekty systemowe. realizacja wojewódzkich programów pomocy stypendialnej dla uczniów szczególnie uzdolnionych (zwłaszcza w zakresie nauk matematycznych, przyrodniczych i technicznych), których niekorzystna sytuacja materialna stanowi barierę w rozwoju edukacyjnym uczniowie szkół gimnazjalnych i ponadgimnazjalnych szczególnie uzdolnieni w zakresie nauk matematycznoprzyrodniczych i technicznych, którym trudna sytuacja materialna utrudnia rozwój edukacyjny samorząd województwa 33

Działanie 9.2 Podniesienie atrakcyjności i jakości szkolnictwa zawodowego Jednym z problemów dolnośląskiej gospodarki jest niedostosowanie kwalifikacji uczniów do wymogów rynku pracy. Celem Działania 9.2 jest wzmocnienie atrakcyjności i podniesienie jakości oferty edukacyjnej szkół i placówek oświatowych prowadzących kształcenie zawodowe. Ma to służyć zwiększeniu szans absolwentów na zatrudnienie. Alokacja finansowa w województwie dolnośląskim: 35.244.752 euro. W ramach Działania 9.2 realizowane będą projekty konkursowe. - diagnozowanie potrzeb edukacyjnych w obszarze szkolnictwa zawodowego zgodnie z potrzebami rynku pracy, - programy rozwojowe szkół i placówek prowadzących kształcenie zawodowe w szczególności obejmujące: dodatkowe zajęcia dydaktycznowyrównawcze oraz specjalistyczne, doradztwo i opiekę psychologicznopedagogiczną dla uczniów, dodatkowe zajęcia dla uczniów ukierunkowane na rozwój kompetencji kluczowych, efektywne programy doradztwa edukacyjnozawodowego, modernizację oferty kształcenia zawodowego i dostosowanie jej do potrzeb rynku pracy, współpracę szkół i placówek prowadzących kształcenie zawodowe z pracodawcami i instytucjami rynku pracy, wyposażenie szkół i placówek w nowoczesne materiały dydaktyczne, wdrożenie nowych, innowacyjnych form nauczania i oceniania, wdrażanie programów i narzędzi efektywnego zarządzania placówką oświatową - uczniowie i słuchacze szkół i placówek oświatowych prowadzących kształcenie zawodowe (z wyłączeniem osób dorosłych) - szkoły i placówki prowadzące kształcenie zawodowe (z wyłączeniem osób dorosłych) - partnerzy społecznogospodarczy - pracodawcy - inni wszystkie podmioty 34

Działanie 9.3 Upowszechnianie formalnego kształcenia ustawicznego Społeczeństwo polskie nie ma dużej świadomości znaczenia kształcenia ustawicznego. Również jego jakość pozostawia wiele do życzenia, szczególnie jeśli chodzi o dostosowanie do aktualnych potrzeb rynku pracy. Celem Działania 9.3 jest zwiększenie uczestnictwa osób dorosłych w formalnym kształceniu ustawicznym poprzez podniesienie jego jakości i dostępności oraz zwiększenie znaczenia kształcenia ustawicznego jako czynnika oddziaływującego na sytuację na rynku pracy. Alokacja finansowa w województwie dolnośląskim: 12.631.067 euro. W ramach Działania 9.3 realizowane będą projekty konkursowe. - kampanie informacyjne na temat korzyści z podnoszenia kwalifikacji i potrzeb rynku pracy w tym zakresie, - programy formalnego kształcenia ustawicznego skierowane do osób dorosłych, - programy formalnego potwierdzania kwalifikacji ogólnych i zawodowych, - usługi doradcze w zakresie wyboru ścieżki kształcenia formalnego, - wsparcie dla placówek kształcenia ustawicznego, praktycznego i doskonalenia zawodowego w zakresie kształcenia formalnego ukierunkowane na monitorowanie potrzeb oraz dostosowywanie oferty edukacyjnej do rynku pracy, podwyższanie jakości oferty edukacyjnej, rozwój innowacyjnych form kształcenia ustawicznego (w tym e-learning). - osoby nieuczące się w wieku 18-24 lata oraz w wieku 25-64 lata zgłaszające z własnej inicjatywy chęć kształcenia formalnego (podnoszenia, uzupełniania kwalifikacji lub ich formalnego potwierdzenia), - placówki kształcenia ustawicznego i doskonalenia zawodowego, - partnerzy społecznogospodarczy, - pracodawcy. wszystkie podmioty 35

Działanie 9.4 Wysoko wykwalifikowane kadry systemu oświaty Zmiany, jakie zachodzą w obszarze edukacji, powodują wzrost znaczenia doskonalenia zawodowego nauczycieli. To właśnie kwalifikacje tej grupy zawodowej stanowią o jakości kształcenia i umiejętnym wprowadzaniu innowacji. Tzw. formy doskonalenia nauczycieli wzbogacają ich warsztat zawodowy. Konieczne wydaje się zwiększenie elastyczności systemu kształcenia nauczycieli oraz w przypadku części z nich przekwalifikowanie. Celem Działania 9.4 jest dostosowanie kwalifikacji nauczycieli, instruktorów praktycznej nauki zawodu oraz kadr administracyjnych instytucji systemu oświaty do wymogów związanych ze strategicznymi kierunkami rozwoju regionów, zmianą kierunków kształcenia, zapotrzebowaniem na nowe kwalifikacje oraz zmieniającą się sytuacją demograficzną w systemie oświaty. Alokacja finansowa w województwie dolnośląskim na to Działanie wynosi 6.621.124 euro. W ramach Działania 9.4 realizowane będą projekty konkursowe. - studia podyplomowe i kursy doskonalące dla nauczycieli w zakresie zgodnym z lokalną i regionalną polityką edukacyjną, - studia podyplomowe, kursy i szkolenia oraz inne formy podwyższania kwalifikacji pracowników, m.in. placówek kształcenia ustawicznego, - studia wyższe dla nauczycieli, - studia podyplomowe i kursy doskonalące dla nauczycieli i pracowników administracji oświatowej, - programy przekwalifikowania nauczycieli szkolnych w kierunku kształcenia osób dorosłych. - nauczyciele i pracownicy dydaktyczni szkół i placówek oświatowych, - kadra administracyjna i zarządzająca oświatą wszystkie podmioty 36

Działanie 9.5 Oddolne inicjatywy edukacyjne na obszarach wiejskich Celem Działania 9.5 jest pobudzenie aktywności mieszkańców obszarów wiejskich na rzecz samoorganizacji i tworzenia lokalnych inicjatyw ukierunkowanych na rozwój edukacji i podnoszenie poziomu wykształcenia mieszkańców obszarów wiejskich. Istotną rolę odgrywa zarówno poradnictwo edukacyjno-zawodowe, programy praktyk i staży, jak również działania pozwalające na dostosowanie kwalifikacji osób zamieszkujących obszary wiejskie do wymogów rynku pracy. Istnieje potrzeba wdrażania projektów rozwojowych, które pozwolą niwelować dysproporcje na poszczególnych obszarach województwa, Alokacja finansowa w województwie dolnośląskim: 10.251.782 euro. W ramach Działania 9.5 realizowane będą projekty konkursowe. - tworzenie i wsparcie działalności inicjatyw ukierunkowanych na pobudzenie świadomości środowisk lokalnych i ich zaangażowanie w działania na rzecz rozwoju edukacji na terenach wiejskich i podnoszenia poziomu wykształcenia mieszkańców obszarów wiejskich, - projekty przyczyniające się do podnoszenia poziomu wykształcenia i kwalifikacji mieszkańców obszarów wiejskich oraz rozwoju usług edukacyjnych na tych obszarach, - działania informacyjnopromocyjne, szkoleniowe, doradcze podnoszące świadomość mieszkańców obszarów wiejskich w zakresie korzyści płynących z kształcenia i szkolenia. - mieszkańcy gmin wiejskich, miejskowiejskich oraz miast do 25 tys. mieszkańców, - społeczności lokalne aktywnie działające na obszarach wiejskich na rzecz podnoszenia poziomu wykształcenia mieszkańców, - podmioty działające na obszarach wiejskich na rzecz przeciwdziałania ich marginalizacji i zapewnienia ich odpowiedniego rozwoju. wszystkie podmioty 37

DANE KONTAKTOWE Urząd Marszałkowski Województwa Dolnośląskiego Wydział Europejskiego Funduszu Społecznego ul. Mazowiecka 17 (II piętro), pok. 200 50-412 Wrocław tel. (071) 776-96-00, tel./faks (071) 776-96-02 www.efs.dolnyslask.pl www.umwd.pl Dolnośląski Wojewódzki Urząd Pracy Punkt Informacyjny ul. Armii Krajowej 54 50-541 Wrocław pokój nr 100 tel. (071) 782 92 00 wew. 202, 204 infolinia: 0 800 700 337 e-mail: promocja@dwup.pl www.efs.dwup.pl, www.pokl.dwup.pl 38