Spis treści Wykaz skrótów... 11 Wprowadzenie... 15 Rozdział pierwszy Wprowadzenie do problematyki handlu elektronicznego... 21 1. Wpływ Internetu na tworzenie prawa handlu elektronicznego... 21 1.1. Światowa sieć WWW... 22 1.2. Inne usługi internetowe... 24 2. Handel elektroniczny jako element pojęcia usługi społeczeństwa informacyjnego w prawie wspólnotowym... 25 3. Umowy elektroniczne próba definicji... 30 3.1. Umowy internetowe a umowy on-line... 34 3.2. Podsumowanie... 37 4. Ochrona konsumenta w obrocie elektronicznym... 39 4.1. Charakterystyka umowy konsumenckiej... 39 4.2. Zakres ochrony konsumenta w dyrektywie 97/7/WE w sprawie ochrony konsumentów w przypadku umów zawieranych na odległość...42 4.3. Znaczenie obowiązku potwierdzenia złożenia zamówienia dla obrotu konsumenckiego w dyrektywie 2000/31/WE o handlu elektronicznym... 45 4.4. Najnowsze tendencje ochrony konsumenta zawierającego umowy w transgranicznym obrocie elektronicznym... 47 5
Rozdział drugi Wybór prawa dla zobowiązań umownych... 56 1. Pojęcie autonomii woli w prawie prywatnym międzynarodowym... 56 1.1. Materialnoprawne wskazanie jako przejaw autonomii woli... 60 1.2. Przedmiot wyboru... 62 1.3. Charakter prawny wyboru prawa... 63 1.4. Dopuszczalność wyboru prawa... 64 1.5. Ważność wyboru... 65 1.6. Zdolność do zawarcia umowy oraz wady oświadczenia woli... 66 1.7. Złożony i częściowy wybór prawa. Wybór następczy oraz uchylenie wyboru... 68 1.8. Klauzule usztywniające właściwość prawa... 70 2. Ograniczenia autonomii woli w wyborze prawa koncepcja przepisów wymuszających swoje zastosowanie oraz klauzula porządku publicznego... 71 2.1. Definicje przepisów wymuszających swoje zastosowanie w doktrynie zagranicznej... 71 2.2. Definicje przepisów wymuszających swoje zastosowanie w doktrynie polskiej... 79 2.3. Klauzula porządku publicznego a przepisy wymuszające swoje zastosowanie... 82 Rozdział trzeci Wspólnotowe i polskie rozwiązania kolizyjne w zakresie wskazania prawa właściwego dla zobowiązań umownych zawieranych z udziałem konsumentów przez Internet... 87 1. Prawo prywatne międzynarodowe a handel elektroniczny... 87 2. Koncepcja autonomicznego prawa Internetu w ujęciu zwolenników oraz przeciwników... 89 3. Wpływ technologii informatyczno-telekomunikacyjnych na nowe rozwiązania prawa merytorycznego oraz proceduralnego... 92 4. Autonomia woli a międzynarodowy charakter umowy... 97 5. Wybór prawa dla umów konsumenckich na tle uregulowań konwencyjnych i wspólnotowych... 99 6. Swoboda wyboru art. 3 konwencji rzymskiej oraz art. 3 rozporządzenia Rzym... 101 6
7. Rozwiązania kolizyjne w przypadku braku wyboru prawa na tle koncepcji poszukiwania prawa właściwego w braku wyboru prawa... 108 7.1. Teoria charakterystycznego świadczenia... 108 7.2. Doktryna proper law of the contract... 109 7.3. Zasada najściślejszego związku z umową... 110 7.4. Prawo właściwe w braku wyboru prawa w rozporządzeniu Rzym I... 111 8. Znaczenie tradycyjnych łączników w procesie wskazania prawa właściwego dla umów elektronicznych... 113 8.1. Pojęcie zwykłego pobytu oraz zwyczajnego pobytu... 113 8.2. Miejsce zawarcia umowy witryna WWW oraz serwer jako miejsce siedziby... 118 8.3. Miejsce spełnienia świadczenia... 119 9. Ograniczenie swobody wyboru prawa w stosunkach umownych zawieranych przez konsumenta art. 5 konwencji rzymskiej... 121 9.1. Wybór prawa w umowach z udziałem konsumentów art. 5 ust. 2 konwencji rzymskiej... 127 9.2. Prawo właściwe w przypadku braku wyboru prawa dla umów konsumenckich art. 5 ust. 3 i 4 konwencji rzymskiej.. 130 9.3. Krytyczna ocena konwencyjnych rozwiązań kolizyjnych dla umów konsumenckich zastosowanie art. 5 ust. 2 konwencji rzymskiej do umów zawieranych przez Internet... 130 9.4. Wybór prawa dla umów konsumenckich w świetle propozycji Komisji Europejskiej zawartych w Zielonej księdze dotyczącej przekształcenia konwencji rzymskiej o prawie właściwym dla zobowiązań umownych w instrument wspólnotowy oraz jej unowocześnienia... 134 9.4.1. Opcja i utrzymanie dotychczasowych rozwiązań kolizyjnych w połączeniu z zapewnieniem minimalnego standardu ochrony konsumenta na mocy prawa wspólnotowego... 135 9.4.2. Opcja ii rozszerzenie zakresu stosowania norm konwencyjnych w stosunku do konsumenta aktywnego... 137 9.4.3. Opcja iii stosowanie art. 3 i 4 w powiązaniu z art. 5 ust. 2 konwencji rzymskiej dla umów konsumenckich... 137 7
9.4.4. Opcja iv harmonizacja prawa przesłanką zastosowania przepisów konsumenckich obowiązujących w państwie siedziby przedsiębiorcy... 137 9.4.5. Opcja v systematyczne zastosowanie prawa pobytu konsumenta... 138 9.4.6. Opcja vi zastosowanie rozwiązań art. 15 rozporządzenia nr 44/2001/WE w przyszłym instrumencie wspólnotowym o prawie właściwym dla zobowiązań umownych (Rzym I)... 139 9.5. Pojęcie konsumenta oraz umowy konsumenckiej dla celów rozporządzenia Bruksela I... 140 9.6. Kierowanie działalności do państwa członkowskiego z wykorzystaniem interaktywnej witryny internetowej Witryny interaktywne i pasywne... 143 9.7. Skutki przyjęcia rozwiązania art. 15 ust. 1 lit. c rozporządzenia Bruksela I w nowym rozporządzeniu Rzym I nowy łącznik kierowania działalności... 148 9.7.1. Opcja vii wariant opcji vi uzupełniony o dodatkowe elementy... 151 9.7.2. Opcja viii jedna zasada dla wszystkich konsumentów, możliwość wyboru prawa siedziby przedsiębiorcy... 152 9.8. Podsumowanie propozycji zmian art. 5 konwencji rzymskiej... 153 10. Prawo właściwe dla umów konsumenckich w rozporządzeniu Rzym I art. 6... 157 11. Wymogi formalne zawarcia umowy za pomocą środków komunikacji elektronicznej art. 9 konwencji rzymskiej oraz proponowane zmiany zawarte w Zielonej księdze i w wybranych komentarzach doktryny... 164 11.1. Ważność formalna umów zawieranych z konsumentami na tle konwencji rzymskiej... 168 11.2. Ważność formalna umowy w rozporządzeniu Rzym I... 168 12. Źródła ograniczenia autonomii woli w wyborze prawa na tle rozwiązań kolizyjnych zawartych w konwencji rzymskiej i rozporządzeniu Rzym I... 170 12.1. Wprowadzenie... 170 12.2. Zastosowanie obcych przepisów wymuszających swoje zastosowanie art. 7 ust. 1 konwencji rzymskiej... 172 8
12.3. Krajowe przepisy wymuszające swoje zastosowanie art. 7 ust. 2 konwencji rzymskiej... 175 12.4. Znaczenie przepisów bezwzględnie obowiązujących zawartych w dyrektywach sektorowych dla interpretacji art. 5 i 7 konwencji rzymskiej... 179 12.5. Propozycje zmiany art. 7 konwencji rzymskiej w świetle modernizacji i przekształcenia konwencji w przyszły instrument wspólnotowy. Analiza rozwiązań zawartych w Zielonej Księdze oraz w wybranych komentarzach doktryny... 184 12.6. Przepisy wymuszające swoje zastosowanie w rozporządzeniu Rzym I art. 9... 188 12.7. Przepisy wymuszające swoje zastosowanie a klauzula porządku publicznego... 190 13. Znaczenie zasady państwa pochodzenia dla umów konsumenckich zawieranych przez Internet oraz stosunek dyrektywy 2000/31/WE do konwencji rzymskiej i rozporządzenia Rzym I... 191 14. Ochrona kolizyjnoprawna konsumenta zawierającego umowy na odległość za pomocą Internetu w prawie polskim... 202 14.1. Wpływ wspólnotowych regulacji kolizyjnych na nowe rozwiązania w polskim prawie prywatnym międzynarodowym... 202 14.2. Propozycje regulacji konsumenckiej w nowej ustawie Prawo prywatne międzynarodowe... 206 14.3. Przepisy wymuszające swoje zastosowanie w projekcie nowej ustawy... 210 14.4. Forma czynności prawnych w przypadku umów zawieranych pomiędzy nieobecnymi w obrocie elektronicznym... 211 14.5. 14. 5 Wybór prawa dla zobowiązań umownych w świetle przepisów ustawy Prawo prywatne międzynarodowe z 1965 r... 215 14.6. Prawo właściwe w braku wyboru prawa... 217 14.7. Przepisy kolizyjnoprawne określające zakres ochrony konsumenta zawierającego umowę na odległość... 222 15. Podsumowanie... 225 9
Wykaz najważniejszych aktów prawnych... 235 Orzeczenia sądowe... 239 Bibliografia... 241 10