Nowe (pozabankowe) źródła finansowania mikro i małych przedsiębiorstw Inwestycje kapitału zalążkowego w Polsce fundusze seed capital Wykład M. Gajewski (2015)
Przedmiot wykładu Przedmiot: Tło problematyki wspierania dostępu do zewnętrznych źródeł kapitału mikro i mali przedsiębiorcy; instrumentarium wsparcia; czynnik kapitałowy. Postać instytucjonalna systemu pozabankowych instrumentów wspierania działalności gospodarczej: działalność pożyczkowa / mikropożyczkowa (2), działalność poręczycielska (3), kapitał zalążkowy (4). Punkty koncentracji: Postać instytucjonalna instrumentu (struktury organizacyjne), modele działalności, regulacje / standardy działalności (rozwijane obecnie w Europie, z uwzględnieniem doświadczeń światowych). Perspektywy rozwoju instrumentów inżynierii finansowej w świetle programów wsparcia publicznego. 2
Dzisiejszy wykład Inwestycje kapitału zalążkowego w Polsce fundusze seed capital (rozwój systemu w oparciu o wsparcie publiczne) Schemat wsparcia publicznego logika wsparcia funduszy seed capital. Schemat inwestycyjny finansowania zalążkowego (przykładowe rozwiązanie operacyjne). Dylematy wspierania efektywność wykorzystania środków publicznych a specyfika finansowania zalążkowego. Podsumowanie, rola i perspektywy rozwój instrumentów pozabankowego finansowania działalności gospodarczej. 3
Kontekst funkcjonowania pozabankowych instrumentów finansowych - ustalenia Wnioski do kształtowania instrumentów pozabankowych Główne źródła finansowania działalności gospodarczej zewnętrzne: kredyt bankowy, wewnętrzne środki własne (ograniczone). Dostępność zewnętrznych źródeł finansowania: Utrudniona dla pewnych kategorii przedsiębiorstw (sektor MŚP, szczególnie firmy mikro i małe, firmy we wczesnych fazach rozwoju, firmy o technologiczne / innowacyjne koncentracja luki finansowania). Utrudniona dostępność finansowania znajduje odzwierciedlenie w zjawisku luki finansowej, powodowanym: Asymetrią informacji, a w konsekwencji Awersją do finansowania (kredytowania) racjonowanie kredytu, Manipulowanie stopami procentowymi (koszt finansowania) nie zdaje egzaminu ryzykowne portfele klientów. Przeciwdziałanie czynnikom ograniczającym finansowanie działalności (uzasadnione) powoduje eliminację pewnych kategorii podmiotów, jako beneficjentów finansowania. Wymogi zabezpieczeń, brak zabezpieczeń (!) Historia kredytową, brak historii kredytowej (!) Czas funkcjonowania beneficjenta, starterzy (!) Racjonowanie finansowania; wymagania dotyczące udziału własnego,niewystarczające finansowanie / środki własne (!) Biurokratyzacja analizy wniosku o finansowanie, wymogi dokumentacyjne, wzrost kosztów pozyskania finansowania (!) 4
Założenia do kształtowania nowych instrumentów / źródeł finansowania Źródła dłużne 5
Działalność inwestycyjna w fazach zalążkowych Przedsiębiorca / osoba podejmująca działalność gospodarczą Poszukiwanie finansowania Instytucja finansująca Historia finansowa (?) Pomysł (?) Wykonalność przedsięwzięcia (?) Dostępność zabezpieczeń (?) Jakość zabezpieczeń (?) Wynik oceny wykonalności przedsięwzięcia Kapitalizacja Finansowanie zalążkowe / startowe Fundusz Kapitału zalążkowego (produkt finansowy wejście kapitałowe, warunki formalne, procedury, zabezpieczenia) Zdolność kapitałowa funduszu NIE TAK 6
Sektor instytucji kapitału zalążkowego w Polsce Rozwój sektora inwestycji kapitału zalążkowego w Polsce młody sektor instytucji finansowania pozabankowego, rozwijany w oparciu o programy wsparcia publicznego: (pierwsze próby) w istotnej skali po raz pierwszy w ramach Sektorowego Programu Operacyjnego Wzrost konkurencyjności przedsiębiorstw 2006-2008, Poddziałanie 1.2.3 (fundusze kapitału zalążkowego) (później) w okresie programowania funduszy strukturalnych 20107-2013: o Krajowy Fundusz Kapitałowy (wspieranie wczesnych faz rozwojowych) instrument umocowany ustawowo (ustawa z 4 marca 2005 r. o Krajowym Funduszu Kapitałowym), o Wspieranie inkubacji (faz zalążkowych) działalności gospodarczej. Uznanie zasadności wspierania przedsięwzięć w fazach zalążkowych (ogólnie wczesnych) odzwierciedlenie w ramach programów wsparcia Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka, 2007-2013: Działanie 3.1 Inicjowanie działalności innowacyjnej (6 konkursów o wsparcie w 2008 i 2009 r., dwa konkursy w 2010 r i dwa w 2013 r.). W rezultacie wspartych zostało 78 projektów (69 pośredników), formujących system instytucji kapitału zalążkowego w Polsce. Kwota alokowanego wsparcia w wysokości ok. 855 mln zł. KFK blisko 500 mln zł wsparcia na wspomaganie funduszy inwestycyjnych. 7
Finansowanie zalążkowe na tle schematu źródeł finansowania Źródła finansowania Instrument zaopatrywania w kapitał własny Własne Kapitał podstawowy i zapasowy Emisja papierów udziałowych Zewnętrzne Obce Majątkowe Bieżące wpływy Amortyzacja Sprzedaż majątku Rotacja majątku obrotowego Wewnętrzne Kapitałowe Zysk zatrzymany Fundusze celowe Rezerwy Długoterminowe Kredyt inwestycyjny (mikro) Pożyczka Leasing Emisja obligacji Inne Krótkoterminowe Kredyt obrotowy (mikro) Pożyczka Factoring Kredyt kupiecki Emisja papierów dłużnych Inne Zakres skala instrumentu (wielkość i okres finansowania) Zastosowanie z punktu widzenia fazy rozwojowej przedsięwzięcia 8
Źródła finansowania a fazy rozwoju przedsiębiorstwa (zastosowanie kapitału zalążkowego) 9
Źródła finansowania a fazy rozwoju przedsiębiorstwa (zastosowanie kapitału zalążkowego) Ryzyko Kapitał zalążkowy (startowy) instrument wyposażenia w kapitał własny nowo powstającego przedsiębiorstwa, poprzez 1) zawiązanie podmiotu (spółki) lub 2) podwyższenie kapitału podmiotu już istniejącego. (SEED CAPTAL) Kapitał rozwojowy bieżący umożliwiający rozwój przedsiębiorstwa w fazie przyśpieszonego wzrostu kolejne rundy finansowania udziałowego lub dłużnego. (VENTURE CAPITAL) 10
Źródła finansowania a fazy rozwoju przedsiębiorstwa (zastosowanie kapitału zalążkowego) 11
Uzasadnienie interwencji luka kapitałowa; przyczyny zjawiska Inwestycje w małe firmy są bardziej ryzykowne niż w przedsiębiorstwa dojrzałe (zwykle większych rozmiarów i o większym potencjale) w rezultacie rosną koszty przygotowawcze (due diligence finansowe, ekonomiczne, prawne, technologiczne ), Inwestycje kapitałowe, szczególnie gdy dotyczą wczesnych faz rozwojowych, realizowane są z założeniem dłuższej perspektywy czasowej (kilka, nawet 10 lat). Powoduje to, że trafność dokonywanych analiz jest często niewielka (w rezultacie rośnie ryzyko inwestycji), Większe koszty wstępne podwyższają ryzyko portfela inwestora; kapitał spożytkowany na sfinansowanie kosztów przygotowawczych nie może być poświęcony na inwestycje. W rezultacie portfel jest uboższy i mniej zróżnicowany (problem dywersyfikacji), Ponadprzeciętne ryzyko może być nie akceptowane przez inwestorów, bowiem maleje szansa na ponadstandardowe zyski. Popyt ze strony inwestorów instytucjonalnych (towarzystwa emerytalne i ubezpieczeniowe, otwarte fundusze inwestycyjne) zwiększa zasób kapitałów w funduszach VC, co wymusza wzrost wielkości inwestycji; duże porcje kapitału przewyższają potrzeby inwestycyjne małych firm, co w rezultacie prowadzi do zainteresowania dużymi przedsięwzięciami. Konstrukcja zasad wynagradzania: procent od wartości zgromadzonych kapitałów i od wypracowanych zysków powoduje tworzenie funduszy o większych rozmiarach (a więc kierunkujących się na większe niż inwestycje. 12
Rozwiązania (przykłady) Przykłady rozwiązań: Krajowy Fundusz Kapitałowy S.A. Inkubatory inwestycyjne działania 3.1 PO IG 13
Schemat operacyjny - KFK Krajowy Fundusz Kapitałowy S.A. (od 2005 r. ustawa ustawy o krajowym funduszu kapitałowym); właścicielem jest Bank Gospodarstwa Krajowego. Fundusz wspierający inne fundusze kapitałowe klasy VC/PE, inwestujący w spółki z siedzibą w Polsce ukierunkowanie na finansowanie innowacyjności oraz przedsięwzięć opartych na komponencie B+R, posiadających znaczny potencjał rozwojowy. Specjalistyczny wehikuł inwestycyjny. Wsparcie transferowane poprzez zasilenia kapitałów funduszy VC/PE lub poprzez zaopatrywanie w długoterminowe finansowanie dłużne. Głównym źródłem kapitalizacji KFK (przeznaczonej na wspieranie funduszy) są środki Działania 3.2 PO IG. Obecnie (koniec 2014 r.) KFK wspiera 17 funduszy (maksymalny udział KFK w kapitalizacji funduszy, w które inwestuje KFK wynosi 50% wartości funduszu) fundusze portfelowe KFK funkcjonują w oparciu o kapitał publiczny i prywatny. 14
KFK rezultaty działalności 17 funduszy inwestycyjnych (cele inwestycyjne KFK) 100 spółek portfelowych Przeciętna inwestycja w spółkę portfelową ok. 2 mln zł. 15
Schemat operacyjny (logika wsparcia) - Działanie 3.1 Cel ogólny zwiększenie liczby przedsiębiorstw funkcjonujących w oparciu o innowacyjne rozwiązania, poprzez udzielanie wsparcia akcelerującego powstawanie nowych firm na bazie innowacyjnych pomysłów (usługi doradcze i zasilanie kapitałowe). Dystrybutor wsparcia instytucje otoczenia biznesu (IOB), realizujące zgłoszone projekty, dofinansowane ze środków Działania 3.1. Pozyskane dofinansowane stanowi źródło działalności wpierającej tych instytucji, podejmowanej na rzecz pomysłodawców i prowadzącej do powstawania nowych przedsiębiorstw. 16
Schemat operacyjny (inwestycyjny - na poziomie funduszu kapitału zalążkowego) Selekcja i preinkubacja Inkubacja i inwestycja I. Nabór akwizycja pomysłów (wniosek pomysłodawcy). II. Selekcja pomysłów; Komitet Inwestycyjny; polityka inwestycyjna - kryteria, np. zakres merytoryczny i cechy projektu; zakładane utworzenie nowego podmiotu (spółka prawa handlowego); okres preinkubacji nie przekraczający 12 miesięcy; lider projektu. III. Weryfikacja wybór pomysłów posiadających perspektywy powodzenia (Komitet Inwestycyjny). Uruchamiany zespół preinkubacyjny - pomoc w dopracowaniu pomysłu (weryfikacja założeń biznesowych, opinie prawne, opinia technologiczno-ekonomiczna o wykonalności). IV. Właściwa preinkubacja wybór najlepszych projektów i skierowanie do pełnego przygotowania biznes planu. Harmonogram, szczegółowy biznes plan oraz (zależnie od potrzeb) wersje testowe produktów. Rewizja założeń. V. Negocjacje i przygotowanie wejścia kapitałowego ustalenie wartości aportu pomysłodawcy oraz negocjacje warunków wejścia kapitałowego (Term Sheet) do nowoutworzonej spółki prawa handlowego. VI. Wejście kapitałowe. Decyzja w oparciu o wyniki negocjacji w sprawie wejścia kapitałowego podejmowana jest przez Zarząd Inkubatora. VII. Etap inwestycji zawiązanie spółki. Okres inwestycji. FINALIZACJA etap dezinwestycji (wykup menadżerski, inwestor branżowy / finansowy, giełda). 17
Kilka kwestii kluczowych dylematy polityki wspierania instrumentów kapitału zalążkowego Koszty preinkubacji bardzo wysokie, nie gwarantujące powodzenia. Trwałość operacji rzeczywiste perspektywy kontynuacji działalności inwestora (problem inwestorów profesjonalnych / przypadkowych) Wycena wartości przedsięwzięcia brak mechanizmów gwarantujących pewność wyceny (co warte jest przedsięwzięcie?). Kapitalizacja mechanizm agio nabycie udziałów po cenie wyższej niż nominalna (nadwyżka agio tworzy kapitał zapasowy) problem pojawia się w sytuacji, gdy transakcja finansowana jest ze środków publicznych i występuje jednocześnie wymóg zachowania proporcji inwestycyjnej (np. max udział 50%). Konkurencja o pomysły w sytuacji nadmiernej podaży kapitału; w efekcie inwestycje przypadkowe, gdyż realizowane w oparciu o środki publiczne (problem potęguje zastosowanie mechanizmu agio ). 18
Dylematy polityki wspierania instrumentów kapitału zalążkowego 19
Inne instrumenty Inne instrumenty: Rodzina programów BRIdge (w tym Alfa i VC) (Narodowe Centrum Badań i Rozwoju), Fundusz Pożyczkowy Wspierania Innowacji (PARP), Polski Fundusz Funduszy Wzrostu (BGK + EFI), W programie JEREMIE (województwo pomorskie). 20
Przykłady funduszy kapitału zalążkowego (działanie 3.1 PO IG 6. konkurs o wsparcie, 2013 r.) nazwa beneficjenta siedziba (miasto, województwo) tytuł projektu kwota dofinansowania ALIGO Sp. z o.o. Bydgoszcz (kujawsko pomorskie) Wsparcie dla innowacyjnych przedsięwzięć biznesowych 10 000 000,00 EBC Incubator Sp. z o.o. Łomża (podlaskie) Wsparcie B+R poprzez dokapitalizowanie innowacyjnych pomysłów 9 990 250,00 Euro-Centrum S.A. Katowice (śląskie) Akcelerator Technologiczny Euro-Centrum 10 000 000,00 Agencja Rozwoju Społecznego ARS Legnica (dolnośląskie) Dolnośląski Inkubator Innowacji ARS 7 641 243,79 Data Techno Park sp. z o.o. Wrocław (dolnośląskie) Akademicki Inkubator Innowacyjności - Giełda Projektów 9 996 000,00 Catmood sp. z o.o. Warszawa (mazowieckie) Tworzenie nowych innowacyjnych przedsiębiorstw 9 979 788,00 Fundacja Rozwoju Regionalnego Prometheus Staropolska Izba Przemysłowo- Handlowa European Venture Investment Group S.A. Toruń (kujawsko-pomorskie) PROM Inkubator - komercjalizacja 5. innowacyjnych pomysłów biznesowych 3 780 309,78 Kielce (świętokrzyskie) Staropolski Fundusz Kapitałowy 8 990 000,00 Zielona Góra (lubuskie) EVIG S.A. - akcelerator innowacyjności 2 699 000,00 Xevin Lab sp. z o.o. Białystok (podlaskie) Xevin Lab - inkubator projektów technologicznych 9 899 000,00 Mediclab Incubator sp. z o.o. Katowice (śląskie Incubator MedicLab 9 963 377,42 Platinum Seed Incubator sp. z o.o. R&D Project sp. z o.o. SpeedUp Investments LI Group sp. z o.o. sp. k-a Lubelski Park Naukowo- Technologiczny S.A. Bydgoszcz (kujawskopomorskie) Łódź (łódzkie) Poznań (wielkopolskie) Wsparcie kapitałowe innowacyjnych przedsiębiorców 9 802 799,85 Inicjowanie działalności innowacyjnej w perspektywicznych obszarach polskiej gospodarki SpeedUp Investments wsparcie kapitałowe dla innowacyjnych przedsięwzięć 8 988 202,00 9 994 649,36 Lublin (lubelskie) INNOVA-INVEST: inwestycje w innowacyjne przedsięwzięcia 8 891 110,00 Centrum Biotechnologii sp. z o.o. Złotniki (wielkopolskie) BioMed - inkubator innowacyjnych pomysłów biznesowych 6 735 450,04 Eureka Technology Park sp. z o.o. Dąbrowa (wielkopolskie) Akcelerator Innowacji Eureka Technology Park 8 999 000,00 21
Dziękuję za uwagę!