Nowe (pozabankowe) źródła finansowania mikro i małych przedsiębiorstw

Transkrypt

1 Nowe (pozabankowe) źródła finansowania mikro i małych przedsiębiorstw Działalność pożyczkowa w Polsce system pozabankowych funduszy pożyczkowych (instytucje, rozwiązania organizacyjne, działalność) Wykład M. Gajewski (2015)

2 Przedmiot wykładu Przedmiot: Tło problematyki wspierania dostępu do zewnętrznych źródeł kapitału mikro i mali przedsiębiorcy; instrumentarium wsparcia; czynnik kapitałowy. Postać instytucjonalna systemu pozabankowych instrumentów wspierania działalności gospodarczej: działalność pożyczkowa / mikropożyczkowa (2), działalność poręczycielska (3), kapitał zalążkowy (4). Punkty koncentracji: Postać instytucjonalna instrumentu (struktury organizacyjne), modele działalności, regulacje / standardy działalności (rozwijane obecnie w Europie, z uwzględnieniem doświadczeń światowych). Perspektywy rozwoju instrumentów inżynierii finansowej w świetle programów wsparcia publicznego. 2

3 Dzisiejszy wykład Ustalenia wnioski dla kształtowania pozabankowych instrumentów finansowania, płynące z analizy kontekstu (na podstawie poprzedniego wykładu). Pozabankowa działalność pożyczkowa istota operacyjna instrumentu (sfery koncentracji oddziaływania źródła finansowania i fazy rozwoju przedsiębiorstwa beneficjenta finansowania). Podstawy prawne instrumentarium operacyjne (pożyczka a kredyt). Typologia pozabankowych instytucji pożyczkowych. Ogólny obraz sektora pozabankowych instytucji pożyczkowych w Polsce (w zakresie finansowania działalności gospodarczej). Modele prowadzenia pozabankowej działalności pożyczkowej w Polsce, w tym formy prawne (przykłady instytucji i produktów). Pozabankowa działalność pożyczkowa w Polsce wybrane charakterystyki statystyczne. Regulacja pozabankowej działalności pożyczkowej przykładowe rozwiązania. 3

4 Kontekst funkcjonowania pozabankowych instrumentów finansowych - ustalenia Wnioski do kształtowania instrumentów pozabankowych Główne źródła finansowania działalności gospodarczej zewnętrzne: kredyt bankowy, wewnętrzne środki własne (ograniczone). Dostępność zewnętrznych źródeł finansowania: Utrudniona dla pewnych kategorii przedsiębiorstw (sektor MŚP, szczególnie firmy mikro i małe, firmy we wczesnych fazach rozwoju, firmy o technologiczne / innowacyjne koncentracja luki finansowania). Utrudniona dostępność finansowania znajduje odzwierciedlenie w zjawisku luki finansowej, powodowanym: Asymetrią informacji, a w konsekwencji Awersją do finansowania (kredytowania) racjonowanie kredytu, Manipulowanie stopami procentowymi (koszt finansowania) nie zdaje egzaminu ryzykowne portfele klientów. Przeciwdziałanie czynnikom ograniczającym finansowanie działalności (uzasadnione) powoduje eliminację pewnych kategorii podmiotów, jako beneficjentów finansowania. Wymogi zabezpieczeń, brak zabezpieczeń (!) Historia kredytową, brak historii kredytowej (!) Czas funkcjonowania beneficjenta, starterzy (!) Racjonowanie finansowania; wymagania dotyczące udziału własnego, niewystarczające finansowanie / środki własne (!) Biurokratyzacja analizy wniosku o finansowanie, wymogi dokumentacyjne, wzrost kosztów pozyskania finansowania (!) 4

5 Dostęp do źródeł finansowania (na podstawie badań) Skala ograniczeń w dostępie do źródeł finansowania. Co najmniej około 1/3 populacji przedsiębiorstw napotyka trudności w dostępie do źródeł finansowania (spośród tych, którzy ubiegają się o finansowanie znaczna grupa podmiotów w ogóle nie korzysta). 32% 35% 27% 22% Źródło: SMEs Access to Finance, 2011 (Komisja Europejska i Europejski Bank Centralny). 5

6 Sfery oddziaływania pozabankowych instrumentów finansowania Typologia czynników kształtujących lukę finansowania: Grupa pierwsza warunki funkcjonowania instytucji finansujących. Grupa druga specyfika podmiotów zainteresowanych finansowaniem. Czynniki makro (warunki funkcjonowania instytucji finansowych) Czynniki mikro (odnoszące się do specyficznych kategorii potencjalnych biorców finansowania) Oddziaływanie mało realne Oddziaływanie możliwe (budowa odpowiedniego mechanizmu operacyjnego) 6

7 Sfery oddziaływania reakcja na czynniki kształtujące lukę finansowania (poziom mikro) Czynniki, kształtujące lukę finansową w przypadku podmiotów sektora MŚP: niższa stabilność oraz poziom przychodów i zysków, niższe stopy przeżywalności firm (wysoka śmiertelność), niższa jakość informacji finansowych, Sfera akceptowalnego ryzyka ograniczone możliwości oceny perspektyw rynkowych i racjonalności podejmowanych decyzji ekonomicznych, ograniczone zdolności zarządzania (głównie intuicja właściciela), silne związki pomiędzy przedsiębiorstwem i jego właścicielami, powodujące, że w razie rezygnacji z prowadzenia firmy nie są zabezpieczone warunki jej dalszego funkcjonowania, trudności w zakresie wiarygodnej oceny wartości czynników niematerialnych. Odmienne podejście do klienta zagadnienia operacyjne 7

8 Działalność pożyczkowa - istota działalności operacyjnej Przedsiębiorca / osoba podejmująca działalność gospodarczą Poszukiwanie finansowania Bank / instytucja finansująca Historia finansowa (?) Wykonalność przedsięwzięcia (?) Dostępność zabezpieczeń (?) Jakość zabezpieczeń (?) Wynik oceny wiarygodności finansowej przedsiębiorcy i przedsięwzięcia Finansowanie Fundusz pożyczkowy (produkt finansowy, warunki formalne, procedura, zabezpieczenia) Zdolność kapitałowa funduszu NIE TAK 8

9 Działalność pożyczkowa na tle schematu źródeł finansowania Źródła finansowania Zewnętrzne Wewnętrzne Własne Kapitał podstawowy i zapasowy Emisja papierów udziałowych Obce Majątkowe Bieżące wpływy Amortyzacja Sprzedaż majątku Rotacja majątku obrotowego Kapitałowe Zysk zatrzymany Fundusze celowe Rezerwy Długoterminowe Kredyt inwestycyjny Pożyczka Leasing Emisja obligacji Inne Krótkoterminowe Kredyt obrotowy Pożyczka Factoring Kredyt kupiecki Emisja papierów dłużnych Inne Zakres skala instrumentu (wielkość i okres finansowania) Zastosowanie z punktu widzenia fazy rozwojowej Instrument bardzo uniwersalny 9

10 Źródła finansowania a fazy rozwoju przedsiębiorstwa (zastosowanie pożyczek ze źródeł pozabankowych) Z punktu widzenia celów polityki publicznej (eliminacja luki finansowania produkty funduszy pożyczkowych nie powinny być konfigurowane pod potrzeby przedsiębiorstw znajdujących się w zaawansowanych fazach rozwoju. 10

11 Specyfika działalności pożyczkowej / mikropożyczkowej na tle innych instrumentów finansowania Instr. Sektor bankowy Fundusze pożyczkowe Fundusze mikropożyczkowe Działalności poręczeniowa Fundusze zalążkowe Faza rozwoju 11

12 Instrumentarium operacyjne pożyczka (pozabankowa) a kredyt (przepisy prawne) Prawo bankowe - kredyt Kredyt bankowy a pożyczki pozabankowe różnice i podobieństwa: Art Przez umowę kredytu bank zobowiązuje się oddać do dyspozycji kredytobiorcy na czas oznaczony w umowie kwotę środków pieniężnych z przeznaczeniem na ustalony cel, a kredytobiorca zobowiązuje się do korzystania z niej na warunkach określonych w umowie, zwrotu kwoty wykorzystanego kredytu wraz z odsetkami w oznaczonych terminach spłaty oraz zapłaty prowizji od udzielonego kredytu. 2. Umowa kredytu powinna być zawarta na piśmie i określać w szczególności: 1) strony umowy; 2) kwotę i walutę kredytu; 3) cel, na który kredyt został udzielony; 4) zasady i termin spłaty kredytu; 5) wysokość oprocentowania kredytu i warunki jego zmiany; 6) sposób zabezpieczenia spłaty kredytu; 7) zakres uprawnień banku związanych z kontrolą wykorzystania i spłaty kredytu; 8) terminy i sposób postawienia do dyspozycji kredytobiorcy środków pieniężnych; 9) wysokość prowizji, jeżeli umowa ją przewiduje; 10) warunki dokonywania zmian i rozwiązania umowy. Art Bank uzależnia przyznanie kredytu od zdolności kredytowej kredytobiorcy. Przez zdolność kredytową rozumie się zdolność do spłaty zaciągniętego kredytu wraz z odsetkami w terminach określonych w umowie. / / 2. [Podmiotom], które nie mają zdolności kredytowej, bank może udzielić kredytu pod warunkiem: 1) ustanowienia szczególnego sposobu zabezpieczenia spłaty kredytu; 2) przedstawienia niezależnie od zabezpieczenia spłaty kredytu programu naprawy gospodarki podmiotu, którego realizacja zapewni - według oceny banku - uzyskanie zdolności kredytowej w określonym czasie. / / Kodeks cywilny - pożyczka Art Przez umowę pożyczki dający pożyczkę zobowiązuje się przenieść na własność biorącego określoną ilość pieniędzy albo rzeczy oznaczonych tylko co do gatunku, a biorący zobowiązuje się zwrócić tę samą ilość pieniędzy albo tę samą ilość rzeczy tego samego gatunku i tej samej jakości. 2.Umowa pożyczki, której wartość przenosi pięćset złotych, powinna być stwierdzona pismem. Art Dający pożyczkę może odstąpić od umowy i odmówić wydania przedmiotu pożyczki, jeżeli zwrot pożyczki jest wątpliwy z powodu złego stanu majątkowego drugiej strony. Uprawnienie to nie przysługuje dającemu pożyczkę, jeżeli w chwili zawarcia umowy o złym stanie majątkowym drugiej strony wiedział lub z łatwością mógł się dowiedzieć. Art Roszczenie biorącego pożyczkę o wydanie przedmiotu pożyczki przedawnia się z upływem sześciu miesięcy od chwili, gdy przedmiot miał być wydany. Art Jeżeli termin zwrotu pożyczki nie jest oznaczony, dłużnik obowiązany jest zwrócić pożyczkę w ciągu sześciu tygodni po wypowiedzeniu przez dającego pożyczkę. Art Jeżeli rzeczy otrzymane przez biorącego pożyczkę mają wady, dający pożyczkę obowiązany jest do naprawienia szkody, którą wyrządził biorącemu przez to, że wiedząc o wadach nie zawiadomił go o nich. Przepisu powyższego nie stosuje się w wypadku, gdy biorący mógł z łatwością wadę zauważyć. 12

13 Instrumentarium operacyjne pożyczka (pozabankowa) a kredyt Kredyt bankowy a pożyczki pozabankowe różnice i podobieństwa (regulacja prawna): Dawca Kryterium Kredyt Pożyczka Dostosowanie Przeznaczenie Regulacja prawna Rodzaj / postać umowy Odpłatność Wyłącznie bank (także SKOK) Ściśle określone w umowie Prawo bankowe (art. 69 i n., PB) Forma pisemna, regulująca szczegółowo terminy, koszty, sposób spłaty Opłaty w postaci prowizji, oprocentowania kapitału Każdy podmiot dysponujący kapitałem Dowolne Kodeks cywilny (art KC) Dowolna forma, dla celów dowodowych powyżej 500 zł forma pisemna Może być nieodpłatna - TAK - TAK (na wzór uregulowań stosowanych w umowach kredytowych) TAK 13

14 Typologia pozabankowych instytucji pożyczkowych (zarys) Instytucje pożyczkowe rozwijane w oparciu o wsparcie publiczne publiczny instrument interwencji o rozmaitych celach Charakter głównie non profit Metody udostępniania finansowania Bazujące na założeniach filozofii mikrofinansowania Instytucje pożyczkowe o nastawieniu komercyjnym Odwołujące się do tradycyjnych modeli finansowania Charakter for profit; podejście komercyjne Dominujące modele Polska, Europa, świat 14

15 Specyfika pozabankowej działalności pożyczkowej Główne charakterystyki pozabankowej działalności pożyczkowej sfery oddziaływania: Udostępniane jest finansowanie dla potrzeb prowadzenia działalności gospodarczej, także finansowania celów konsumpcyjnych (w obu przypadkach: zwykle w ograniczonym wartościowo rozmiarze), Oferowane są pożyczki o rozmaitych charakterystykach (okres finansowania, koszt, przeznaczenie duża różnorodność), Warunki formalne i procedury projektowane są z dążeniem do osiągnięcia mniejszej komplikacji niż ma to miejsce standardowo w sektorze bankowym, Co do zasady, zabezpieczenia uzyskują mniejsze znaczenie Historia kredytowa potencjalnego pożyczkobiorcy ma również mniejsze znaczenie, Ocena wiarygodności potencjalnego pożyczkobiorcy przybiera charakter jakościowy (priorytet oceny jakościowej nad ilościową). Pozycjonowanie względem źródeł bankowych 15

16 Geneza i rozwój (pozabankowych) instytucji pożyczkowych w Polsce Faza początkowa: Program Banku Światowego tzw. TOR X utworzenie i początkowa kapitalizacja ponad 30 Funduszy Rozwoju Przedsiębiorczości, Uruchomienie Funduszu Mikro typowej instytucji Mikropożyczkowej Programy wsparcia w ramach funduszy przedakcesyjnych. Faza kapitalizacji: Wsparcie ze środków unijnych w ramach perspektywy Funduszy Strukturalnych (Sektorowy Program Operacyjny Wzrost Konkurencyjności Przedsiębiorstw SPO WKP, przyrost kapitalizacji o ok. 0,5 mld zł. Faza przyspieszonego rozwoju: Środki wsparcia w ramach Regionalnych Programów Operacyjnych, Uruchomienie / realizacja programu JEREMIE, Inne, specyficzne działania wspierające (np. działanie 6.2. Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki oraz inne specjalne instrumenty wsparcia). Rozwój oparty o środki wsparcia publicznego pożyczka pozabankowa jako instrument interwencji publicznej (bezrobocie / tworzenie nowych miejsc pracy, rozwój działalności gospodarczej w sferze miro i małych przedsiębiorstw / także starterów) 16

17 Zdolność pożyczkowa 63 FP SPO WKP FP w Polsce Raport PZFP, 2013 Raport PSFP, mln zł ( ) FP w Polsce faza przyśpieszonego rozwoju, kapitały pożyczkowe w mln zł 17

18 Formy prawne i modele prowadzenia działalności pożyczkowej (Polska) Instytucja prowadząca (spotykane są rozmaite formy prawne ze stosunkowo mniej dominującym znaczeniem spółek kapitałowych): Spółka akcyjna, Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością, Fundacja, Stowarzyszenie, Izba gospodarcza, Zrzeszenie Charakterystyczne jest duże zróżnicowanie postaci organizacyjnej pożyczkodawców. Zróżnicowanie form organizacyjnoprawnych oraz modeli funkcjonalnych wynika z braku regulacji sektorowej (pozabankowa działalność pożyczkowa w Polsce nie podlega regulacji publicznoprawnej w znaczeniu nadzorczym inaczej niż w sektorze bankowym) pod tym względem w Europie i na świecie sytuacja jest bardzo zróżnicowana (np. Rumunia instytucje tego typu podlegają nadzorowi banku centralnego). 18

19 Modele działalności pożyczkowej usytuowanie organizacyjne funduszu pożyczkowego Model I instytucja prowadząca fundusz pożyczkowy jako jeden z wielu przedmiotów działalności (model dominujący w początkowej fazie kształtowania się systemu funduszy pożyczkowych w Polsce, ), Model II instytucja prowadząca fundusz pożyczkowy jako wyłączny (jedyny) przedmiot działalności (model aktualnie zdobywający przewagę, 2003 do chwili obecnej). Przyczyny zmian wynikają z: Przyrostu wartości kapitału (i związanej z tym specjalizacji), Regulacji zewnętrznych szczególnie pojawiających się wraz z publicznymi programami kapitalizacji funduszy pożyczkowych, Konsekwencji, wynikających z poszukiwania nowych źródeł kapitalizacji (można przewidywać, że czynnik ten będzie zyskiwał na znaczeniu np. w przypadku pozyskiwania dodatkowych źródeł kapitalizacji bezpośrednio ze szczebla europejskiego np. EIF Europejski Fundusz Inwestycyjny. 19

20 Fundusz pożyczkowy, produkty finansowe i wybrane parametry (przykład) Wymogi Zróżnicowane produkty Przykład 20

21 Skala pozabankowej działalności pożyczkowej w Polsce (pożyczki na działalność gospodarczą) Ustalane na podstawie stopy bazowej KE (+prowizja) Źródła finansowania Zróżnicowane produkty Raport PZFP,

22 Skala pozabankowej działalności pożyczkowej w Polsce (pożyczki na działalność gospodarczą) Liczba udzielanych pożyczek (narastająco), w tys. Rozkład portfela pożyczkowego Przeciętna wartość udzielanych pożyczek (tys. zł) Klienci Raport PZFP,

23 Pozabankowa działalność pożyczkowa w Polsce (na podstawie analizy portfela pożyczkowego) pożyczki na działalność gospodarczą Pożyczkobiorcy ze względu na etap rozwoju Jakie są motywacje korzystania z pożyczek? Raport PZFP,

24 Pozabankowa działalność pożyczkowa w Polsce (na podstawie analizy portfela pożyczkowego) pożyczki na działalność gospodarczą Jakość portfela pożyczkowego Raport PZFP,

25 Regulacja pozabankowej działalności pożyczkowej Regulacja publicznoprawna nadzór; rozmaite rozwiązania na świecie (od nadzoru pełnego na wzór nadzoru bankowego, aż po system nie podlegające jakiejkolwiek regulacji). W Polsce działalność pożyczkowa nie jest regulowana kompleksowo elementy regulacji występują w ramach programów wsparcia / kapitalizacji, w których to określa się określone standardy i obowiązki informacyjne: PARP w ramach systemu KSU, Standardy / obowiązki dla beneficjentów w ramach umów wsparcia (RPO, JEREMIE), w związku z regułami pomocy publicznej (kształtowanie stóp procentowych). Rozwój działań, mających na celu kształtowanie standardów tzw. dobrej praktyki (Kodeksy należytego postepowania) przykład: Europejski kodeks należytego postępowania w zakresie udzielania mikrokredytów, tworzony i promowany przez Komisję Europejską (prawdopodobnie w przyszłości, programy wsparcia kierunkowane na organizacje spełniające / deklarujące dostosowanie do określanych reguł). 25

26 Przykłady działań regulacyjnych Komisja Europejska (w związku z pomocą publiczną) Kształtowanie stóp procentowych (w formie obwieszczeń Komisji) Wymusza przeprowadzanie analizy ryzyka finansowanych przedsięwzięć w celu ustalenia marży uzupełniającej stopę bazową Raport PZFP,

27 Regulacja pozabankowej działalności pożyczkowej kodeksy dobrych praktyk 27 Główny regulator w warunkach europejskich

28 Filozofia kodeksowa w zakresie regulacji pozabankowej działalności pożyczkowej Z punktu widzenia organizacji europejskich kluczowe znaczenie ma Europejski kodeks dobrego postępowania w zakresie udzielania mikrokredytów. (najnowsza wersja 2.0 z czerwca br.). Kodeks jako podstawa do nadawania europejskiego znaku jakości (EU Quality Label): Filozofia certyfikacji: Zachęcać i nagradzać wysiłki na rzecz przejrzystości działania, ochrony interesów klientów i inwestorów, Cel: zbudować dobry i przejrzysty system działania funduszy. mikropożyczkowych w Europie, w oparciu o najlepsze praktyki. Mechanizm: Samoocena, w oparciu o poszczególne klauzule kodeksowe, z uwzględnieniem znaczenia poszczególnych klauzul (klauzule priorytetowe vs. standardowe), Znak jakości będzie przyznawany instytucjom, które zadeklarują spełnienie co najmniej 75% klauzul obecnych w Kodeksie (na obecnym etapie uwaga zwracana będzie głównie na tzw. klauzule wiodące), Przed certyfikacją weryfikacja deklaracji o spełnieniu wymogów. 28

29 Filozofia kodeksowa w zakresie regulacji pozabankowej działalności pożyczkowej przykłady rozwiązań Ochrona interesów klienta 29

30 Filozofia kodeksowa w zakresie regulacji pozabankowej działalności pożyczkowej przykłady rozwiązań Sprawozdawczość w kwestiach społecznych: Misja społeczna. Średnia wielkość pożyczek. Odsetki klientów, będących: kobietami, klientów z terenów wiejskich, klientów żyjących poniżej granicy ubóstwa, przechodzących do tradycyjnego sektora finansowego, reprezentujących mniejszości etniczne, korzystających ze świadczeń socjalnych, zakładających działalność gospodarczą stosownie do ustalonej misji. Sprawozdawczość w kwestiach finansowych: Liczba aktywnych pożyczkobiorców. Liczba i wartość pożyczek udzielonych i spłacanych. Wartość portfela bieżącego, portfela brutto pożyczek i portfela netto pożyczek. Portfel pożyczek zagrożonych (PAR>30 lub 40). Łączna wartość należności / zobowiązań. Bieżący współczynnik trwałości i współczynnik trwałości finansowej. Liczba pracowników. Informacje dotyczące skarg (ilościowo, udziałowo). 30

31 Dziękuję za uwagę!