ISSN 1230-3801 Zeszyt 131 nr 3/2014, 33-40 DOKUMENTY NORMALIZACYJNE W PRZEMYŚLE OBRONNYM. STAN AKTUALNY I OCZEKIWANIA Jan FIGURSKI Wojskowy Instytut Techniczny Uzbrojenia Bogusław ROGOWSKI Wojskowa Akademia Techniczna Streszczenie: W niniejszym artykule zawarto krótką charakterystykę dokumentów normalizacyjnych z obszaru obronności państwa, stosowanych w przemyśle obronnym. Odniesiono się także do europejskiego podejścia oraz hierarchii stosowania dokumentów normalizacyjnych w procesie zaopatrywania obronnego. Słowa kluczowe: bezpieczeństwo, norma, normalizacja, przemysł, obronność, specyfikacja techniczna STANDARDIZATION DOCUMENTS IN DEFENCE INDUSTRY. CURRENT STATUS AND EXPECTATIONS Jan FIGURSKI Military Institute of Armament Technology Bogusław ROGOWSKI Military University of Technology Abstract: Contained in the following article is a short description of standardization documents from the field of State defence within the defence industry. References have been made to the European approach to the hierarchy of the application of standardization documents in defence procurement. Keywords: security, standards, standardization, industry, defence, technical specification 1. Wstęp Wieloletnie doświadczenie w realizacji zadań normalizacyjnych wskazuje, iż ważną kwestią z punktu widzenia zapewnienia właściwej jakości uzbrojenia i sprzętu wojskowego (UiSW) nabywanego na potrzeby obronne jest normalizacja tego obszaru, tak pod względem organizacyjnym, jak i dokumentacyjnym. W tym względzie, na poziomie krajowym ciągle jest aktualny problem ostatecznego uporządkowania spraw związanych z istniejącymi jeszcze zbiorami Branżowych Norm, Wojskowych Branżowych Norm, Wojskowych Polskich Norm, załączników specjalnych tworzonych na czas zagrożenia i wojny oraz wielu innych rodzajów dokumentów normalizacyjnych z minionego okresu. Stanowi to duże wyzwanie nie tylko dla resortu obrony narodowej. Powodzenie tego przedsięwzięcia zależeć będzie od autentycznego zaangażowania się także innych resortów, zwłaszcza gospodarki i spraw wewnętrznych.
34 J. Figurski, B. Rogowski W wymiarze międzynarodowym natomiast, zwłaszcza sojuszniczym, ciągle aktualną kwestią jest aktywne uczestnictwo przedstawicieli wojskowego zaplecza badawczo - rozwojowego i naukowego oraz przemysłu obronnego w strukturach Europejskiego Komitetu Normalizacyjnego 1 - CEN, Europejskiej Agencji Obrony - EDA, Konferencji NATO Krajowych Dyrektorów ds. Uzbrojenia - CNAD i Organizacji NATO ds. Dowodzenia, Kierowania i Łączności - NC3O i inne. Występuje także pilna potrzeba włączenia przemysłu obronnego w działalność normalizacyjną, zwłaszcza ze sfery projektowania i produkcji uzbrojenia i sprzętu wojskowego, w tym także na rzecz przyspieszenia ratyfikacji porozumień i rekomendacji standaryzacyjnych NATO z tego obszaru. Można by wymieniać wiele innych bardzo ważnych kwestii wkomponowujących się w całość systemu obronności państwa, różnie kwalifikowanych w hierarchii ważności priorytetów w zależności od punktu oceny i oceniającego. Jest natomiast pewne, że bez sprawnie funkcjonującego zaplecza i potencjału naukowego, badawczo-rozwojowego, merytorycznych kadr naukowych i technicznych trudno będzie sprostać wyzwaniom które jako specjaliści podskórnie czujemy dlatego w myśl teorii i zasad Deminga 2, proces doskonalenia należy przyjąć jako zasadę i stosować go niezmiennie i stale, niezależnie od procesu wprowadzania zmian organizacyjnych, etatowych i oszczędności budżetowych. Należy mieć także na uwadze fakt, że państwa członkowskie NATO oraz UE mają obowiązek określenia wymagań normalizacyjnych na rzecz konkurencyjności i skuteczności działań operacyjnych sojuszu i sojuszniczych sił zbrojnych. Niniejszy artykuł powinien zwrócić uwagę czytelników na kwestie dotyczące normalizacji realizowanej na rzecz obronności w kontekście poprawy systemu bezpieczeństwa państwa. Jednocześnie autorzy opracowania żywią nadzieję, ze niniejszy artykuł chociaż trochę przybliży jego czytelnikom problematykę związaną z normalizacją obronną i jej rolą, jaką może odgrywać w zagadnieniach związanych z zamówieniami na technikę wojskową, w obecnych i przyszłych uwarunkowaniach organizacyjnych, tak na poziomie krajowym, jak i resortowym. 2. Stosowanie norm w zamówieniach obronnych Zamówienia na potrzeby obronności i bezpieczeństwa państwa zwyczajowo zwane zamówieniami obronnymi lub zamówieniami na wyroby obronne na równi z pozostałymi zamówieniami podlegają przepisom ustawy Prawo zamówień publicznych. Zapoczątkowany w 1994 r. proces regulacji prawnych zamówień publicznych na prace oraz usługi, ciągle doskonalony w pośpiechu i przy braku należytej staranności na etapie analizy systemowej, posiada szereg ułomności, niedomówień i luk prawnych, co pozwala na różnoraką interpretację przepisów. Zawarty, co prawda przepis wydawać by się mogło w sposób szczególny traktujący zamówienia na potrzeby obronne ale tylko z pozoru, w żaden sposób nie jest sprzyjający rozsądnej realizacji zamówień w dobie aktualnych potrzeb Sił Zbrojnych np. zakupów na potrzeby misji stabilizacyjnych (działań wojennych) oraz sytuacji kryzysowych. Nakaz opisywania przedmiotu zamówienia za pomocą cech technicznych i jakościowych przy przestrzeganiu Polskich Norm, zawierających postanowienia europejskie normy zharmonizowane i rozszerzenie tego obowiązku na wszystkie wyroby objęte normalizacją, wyraźnie wytycza kierunek obowiązkowości stosowania norm dobrowolnych. Trudno przekonać zamawiającego, że to on ma obowiązek uwzględniania w opisie przedmiotu zamówienia parametrów, metod badawczych lub innych wymagań opisanych w danej normie i nie powinien interpretować przepisu w ten sposób, że istnieje obowiązek powoływania się na konkretną normę w opisie przedmiotu zamówienia. Problem jest mniejszy, gdy taka norma istnieje. W przypadku zamówień wyrobów obronnych najlepiej 1 Dotyczy zwłaszcza tematyki lub zagadnień i projektów realizowanych z obszaru obronności. 2 Więcej na stronie http://pl.wikipedia.org/wiki/william_edwards_deming
35 Dokumenty normalizacyjne w przemyśle obronnym jest, gdy występuje Norma Obronna lub Polska Norma. Gorzej sytuacja wygląda w przypadku braku tego rodzaju dokumentów. Brak stosownych wytycznych metodycznych, krajowych (lub resortowych), jak opisywać przedmiot zamówienia poprzez tzw. specyfikacje techniczne z zachowaniem norm, często wprowadza zupełny brak możliwości zobiektywizowanego opisu przedmiotu zamówienia i potęguje swoistą bezradność osób odpowiedzialnych za opracowanie takich dokumentów. Praktycznie przy każdym postępowaniu o realizację zamówienia sytuacja taka powoduje uruchomienie instytucji odwoławczych, protestów lub arbitrażu. Konsekwencje takich działań i ich skutki nie są trudne do przewidzenia. Zamówienia przeciągane są w czasie, środki budżetowe nie mogą być w należyty sposób i w określonym potrzebami terminie zagospodarowane. Może to powodować znaczne opóźnienia w osiąganiu wymaganego (lub założonego) poziomu technicznego Sił Zbrojnych. Podejmowane działania zastępcze, zmierzające często do ratowania realizacji zagrożonych zamówień, m.in. w postaci tzw. pilnej potrzeby operacyjnej są skuteczne ale w krótkim horyzoncie czasowym, często bez pozytywnej stymulacji rozwoju rodzimego potencjału przemysłu obronnego. Podejmowane przez służbę normalizacyjną resortu obrony narodowej próby znormalizowania tego obszaru napotykają pewne utrudnienia i prawdopodobnie, jak wiele nowych wyzwań w Polsce, muszą dojrzeć, a wtedy pojawią się odkrywcze decyzje, iż już dawno problem powinien być rozwiązany lub, co gorsza w dużym pośpiechu trzeba będzie go rozwiązać, ewentualnie wskazać winnych takiego stanu rzeczy. Wzorce w tej materii są dostępne i nie trzeba wielkiego wysiłku intelektualnego, aby dojść do przekonania, że z powodzeniem można je inkorporować, z modyfikacjami, do naszych potrzeb, np. niemiecki system wzorców specyfikacji technicznych. Ważne jest także to, że bez pilnego wdrożenia do stosowania nowoczesnych narzędzi oraz metod w systemie zamówień, trudno będzie polskiemu przemysłowi obronnemu być konkurencyjnym na rynku europejskim. 2.1. Opis przedmiotu zamówienia - niełatwa sprawa, zwłaszcza gdy dotyczy techniki uzbrojenia Art. 30 ustawy 3 Prawo zamówień publicznych nie wprowadza rozgraniczeń, co do sposobu opisu przedmiotu zamówienia w zależności od jego skomplikowania. Rozumieć należy przez to, że art.30 należy stosować w całości w stosunku do wszelkich zamówień, tych najmniej skomplikowanych np. na materiały biurowe i wyspecjalizowanych, skomplikowanych usług, jak np. zakup samolotu. Naczelną zasadą, poza przestrzeganiem wszelkich procedur określonych prawem zamówień publicznych, jest dążenie do opisu zamówienia w sposób maksymalnie obiektywny. Zamawiający nie może także opisywać przedmiotu zamówienia w sposób sprzeczny z odpowiednimi normami. Ponadto konieczność opisu przedmiotu zamówienia przy przestrzeganiu postanowień norm nie stoi w sprzeczności z prawem zamawiającego do ustalania takich wymagań w odniesieniu do przedmiotu zamówienia, które nie są przewidziane przez normę, lub które nie zawierają doprecyzowania wszystkich składowych przedmiotu zamówienia uregulowanych odpowiednią normą, o ile takie działanie nie narusza zasady uczciwej konkurencji. Obowiązek określania przedmiotu zamówienia za pomocą cech technicznych i jakościowych wskazanych w Polskich Normach zawierających postanowienia norm europejskich, lub Normach Obronnych zawierających postanowienia np. dokumentów normalizacyjnych NATO, jeśli takie zostały wydane oznacza, że przedmiot zamówienia powinien być opisany (określony) według obowiązujących norm ustalających wymagania, metody badań, 3 Ujednolicony tekst ustawy z dnia 29 stycznia 2004 r. Prawo zamówień publicznych (Dz. U. z 2013 r. poz. 907, 984, 1047 i 1473 oraz z 2014 r. poz. 423) stan prawny na dzień 16 kwietnia 2014 r.
36 J. Figurski, B. Rogowski parametry, także w zakresie dokumentacji technicznej, projektowania oraz warunków odbioru przedmiotu umowy. Wydaje się oczywistym, że jeśli w procesie opisu przedmiotu zamówienia będziemy postępować ściśle wg poniższego porządku: - po pierwsze sprawdzenie i zidentyfikowanie, czy na opisywany przedmiot zamówienia istnieje Polska Norma, lub inny dokument normalizacyjny, np. Norma Obronna, - po drugie należy zapoznać się z zawartością (postanowieniami) normy lub norm zidentyfikowanych do danego przedmiotu zamówienia, - po trzecie należy starać się w taki sposób wykonać opis przedmiotu zamówienia, żeby nie był sprzeczny z postanowieniami norm zidentyfikowanych w kroku pierwszym, unikniemy zarzutu, iż opisaliśmy przedmiot zamówienia w sposób niezgodny z istniejącymi normami i bez zachowania norm, a tym samym, że nie przestrzegamy postanowień ustawy. W praktyce taki sposób pragmatycznego działania w aktualnym systemie dostępu do Polskich Norm i pozostałych dokumentów normalizacyjnych jest niezbyt wygodny i łatwo przyswajalny. Opis przedmiotu zamówienia z użyciem norm jest przede wszystkim czasochłonny. Wymaga dość dobrego rozeznania w krajowym systemie dostępu do norm, często także łączy się z wydatkowaniem środków na ich zakup. Wyłączenie przez ustawodawcę z katalogu dokumentów stosowanych do opisu przedmiotu zamówienia norm branżowych, w sytuacji użytkowania przez sektor obronny uzbrojenia i sprzętu wojskowego oraz części zamiennych do starszego resursem sprzętu, z pewnością nie ułatwia prawidłowego sporządzania opisu przedmiotu zamówienia. Często trudno zidentyfikować adekwatną do przedmiotu zamówienia Polską Normę, która zastąpiła normę nieaktualną, lub wycofaną z obiegu, jak to może wystąpić np. w przypadku Norm Branżowych. Sprawne poruszanie się w tej materii wymaga wszechstronnego przygotowania specjalisty dokonującego opisu przedmiotu zamówienia poprzez specyfikacje istotnych warunków zamówienia, także pod kątem znajomości branży normalizacyjnej. Państwa członkowskie Unii Europejskiej są zgodne co do konieczności wspierania, rozwijania i utrzymywania ukierunkowanej na rozwinięcie wysokiego potencjału, wyspecjalizowanej i konkurencyjnej europejskiej bazy przemysłowej i technologicznej sektora obronnego. Zostało to opisane we wstępie do Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/81/WE z dnia 13 lipca 2009 r. w sprawie koordynacji procedur udzielania niektórych zamówień na roboty budowlane, dostawy i usługi przez instytucje lub podmioty zamawiające w dziedzinach obronności i bezpieczeństwa i zmieniająca dyrektywy 2004/17/WE i 2004/18/WE. Dyrektywa została opublikowana 20 sierpnia 2009 r. w Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej pod pozycją L 216/76. Oznaczało to, że w terminie do 21 sierpnia 2011 r. państwa członkowskie przyjmą, przygotują i opublikują przepisy ustawowe, wykonawcze oraz administracyjne niezbędne do implementacji niniejszej dyrektywy. Jednocześnie państwa członkowskie były zobowiązane do niezwłocznego przekazania Komisji Europejskiej tekstów wydanych przepisów. Sposób urzędowego opublikowania przepisów wdrażających postanowienia dyrektywy są określane przez państwo członkowskie 4. Dyrektywa w dość jednoznaczny sposób wprowadza definicje bardzo istotne dla zamówień obronnych, a także na potrzeby prac legislacyjnych tworzonego w tym obszarze prawa. Wydaje się, że głęboka analiza podanych w dyrektywie definicji, jak i całego 4 W Polsce, zdaniem Urzędu Zamówień Publicznych, przepisy Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/81/WE z dnia 13 lipca 2009 r. zostały zaimplementowane obecnym kształtem ustawy Prawo zamówień publicznych (Dz. U. z 2013 r. poz. 907, 984, 1047 i 1473 oraz z 2014 r. poz. 423)
37 Dokumenty normalizacyjne w przemyśle obronnym dokumentu powinna w znaczny sposób przyczynić się do uporządkowania krajowych dokumentów prawnych z tego zakresu. 2.2. Specyfikacja techniczna według prawodawstwa Unii Europejskiej Bardzo istotnymi dla zamówień sektora obronnego oraz działalności normalizacyjnej i wykorzystywania norm w obszarze techniki uzbrojenia są postanowienia określone w art. 18 dyrektywy traktujące o specyfikacji technicznej. Dyrektywa wyraźnie wskazuje, że specyfikacje techniczne, o których mowa w pkt 1 załącznika III dyrektywy, powinny umożliwiać oferentom jednakowy dostęp do zamówienia i nie mogą powodować tworzenia nieuzasadnionych przeszkód w otwarciu zamówień na konkurencję. Rozgraniczenie definicji specyfikacji technicznej, mówiącej o robotach budowlanych od specyfikacji technicznej w zakresie dostaw i usług, wydaje się być godne naśladowania w doprecyzowania definicji przy nowelizacji ustawy Prawo zamówień publicznych, co jak widać staje się niezbędne. W celu zagwarantowania interoperacyjności wynikającej z zawartych przez państwo międzynarodowych porozumień normalizacyjnych i postanowień w nich zawartych, a także bez naruszenia obowiązujących, krajowych norm technicznych, wymogów technicznych, oraz pod warunkiem, że jest to zgodne z prawem wspólnotowym, specyfikacje techniczne są określane albo przez odniesienie do specyfikacji technicznych określonych w załączniku III albo, w kolejności preferencji, do: - krajowych norm cywilnych transponujących normy europejskie, - europejskich aprobat technicznych, - wspólnych cywilnych specyfikacji technicznych, - krajowych norm cywilnych transponujących normy międzynarodowe, - innych międzynarodowych norm cywilnych, - innych systemów referencji technicznych ustanowionych przez europejskie organy normalizacyjne, lub, w przypadku ich braku, do innych cywilnych norm krajowych, krajowych aprobat technicznych lub krajowych specyfikacji technicznych odnoszących się do projektowania, obliczania i realizacji robót, a także wykorzystania produktów, - cywilnych specyfikacji technicznych wywodzących się z przemysłu i szeroko przez niego uznanych, - krajowych norm obronnych określonych w pkt 3 załącznika III oraz specyfikacji w dziedzinie sprzętu obronnego podobnych do tych norm. W rozumieniu postanowień dyrektywy specyfikacja techniczna jest to, w przypadku zamówień na dostawy lub usługi: specyfikacja w dokumencie określającym wymagane cechy produktu lub usługi, takie jak poziomy jakości, poziomy oddziaływania na środowiska, dostosowanie do potrzeb wszystkich użytkowników (w tym dostępność dla osób niepełnosprawnych) oraz ocena zgodności, funkcjonalność, użytkowanie produktu, jego bezpieczeństwo lub wymiary, w tym wymagania odnoszące się do produktu w zakresie nazwy, pod jaką produkt jest sprzedawany, terminologii, symboli, testów i metod testowania, opakowania, znakowania i etykietowania, instrukcji obsługi, procesów i metod produkcji oraz procedur oceny zgodności. Jak już wspomniano wcześniej, w dyrektywie po raz pierwszy w tego rodzaju dokumencie, pośród definicji niektórych specyfikacji technicznych, o których mowa w art. 18, znalazła się definicja normy obronnej. Stanowi ona, że norma obronna to specyfikacja techniczna, której przestrzeganie nie jest obowiązkowe i która została zatwierdzona przez instytucję normalizacyjną, wyspecjalizowaną w opracowywaniu specyfikacji technicznych w celu powtarzalnego i stałego stosowania w dziedzinie obronności. Dyrektywa definiuje także przypadek, kiedy siły zbrojne lub siły bezpieczeństwa państw członkowskich prowadzą działania poza granicami Unii oraz gdy takie działanie jest
38 J. Figurski, B. Rogowski podyktowane wymogami operacyjnymi. W takich przypadkach należy zezwolić instytucjom/podmiotom zamawiającym, które znajdują się na terenie operacji, na niestosowanie przepisów niniejszej dyrektywy, w przypadku gdy udzielają one zamówień wykonawcom mającym siedzibę w miejscu prowadzenia działań, łącznie z zakupami cywilnymi bezpośrednio powiązanymi z prowadzeniem tych operacji. Przy okazji na uwagę zasługuje definicja uznanych instytucji, co w rozumieniu art. 18 niniejszej dyrektywy oznacza laboratorium testowe i kalibracyjne oraz instytucję ds. certyfikacji i inspekcji, która spełnia wymagania odpowiednich norm. Ponadto należy zwrócić uwagę na zapisy art. 43 dyrektywy traktującego o normach dotyczących systemów zarządzania jakością i art. 44 dotyczącego norm zarządzania środowiskiem. Każdemu odniesieniu towarzyszy wyrażenie równoważny. 2.3. Nowe regulacje prawne Unii Europejskiej w systemie zamówień publicznych Należy zwrócić uwagę, że w dniu 28 marca 2014 r. zostały opublikowane nowe dyrektywy w zakresie zamówień publicznych, tj: - Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2014/24/UE z dnia 26 lutego 2014 r. w sprawie zamówień publicznych, uchylająca dyrektywę 2004/18/WE, - Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2014/25/UE z dnia 26 lutego 2014 r. w sprawie udzielania zamówień przez podmioty działające w sektorach gospodarki wodnej, energetyki, transportu i usług pocztowych, uchylająca dyrektywę 2004/17/WE, - Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2014/23/UE z dnia 26 lutego 2014 r. w sprawie udzielania koncesji; Dyrektywy weszły w życie dwudziestego dnia po ich publikacji w Dzienniku Urzędowym UE. Termin implementacji dyrektyw do porządków prawnych państw członkowskich UE upływa z dniem 18 kwietnia 2016 r. Jeśli chodzi o problematykę zamówień w dziedzinie obronności, należałoby zwrócić uwagę na wszystkie wymienione wyżej dokumenty z uwagi na istotne ich znaczenie w sprawach obronności i bezpieczeństwa i uwzględnić w przepisach krajowych zalecenia dotyczące zasad opracowywania i wykorzystywania specyfikacji technicznych 5, także w systemach jakości. Można też zauważyć, iż na poziomie wspólnotowym zarysowuje się nowe podejście w sprawie stosowania kryterium ekonomicznego oraz norm, tak często w warunkach polskich zbyt przecenianego jeśli chodzi o kryterium ceny lub też niedocenianego, jeśli chodzi o stosowanie norm. W tym m. in. względzie zainicjowany został projekt STEPPIN (STandards in European Public Procurement lead to INnovation) - Normy w europejskich zamówieniach publicznych na rzecz innowacyjności, który został przygotowany w ramach 6. Programu Ramowego. Jest on częścią serii projektów odnoszących się do wzajemnych powiązań między normalizacją i innowacjami. Jednak, podczas gdy inne projekty koncentrują się na specyficznych sektorach lub technologiach, STEPPIN traktuje o roli, jaką normy mogą odegrać w zakresie promowania innowacji poprzez zamówienia publiczne. Stanowiąc ponad 15% europejskiego Produktu Krajowego Brutto (PKB), zamówienia publiczne są podstawowym źródłem popytu dla firm z takich sektorów jak budownictwo, opieka zdrowotna, środowisko, bezpieczeństwo i transport, a jednocześnie głównym obszarem, w którym rządy usiłują poprawić efektywność. Ponadto, Komisja Europejska 5 Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2014/24/UE art. 42, 62, zał. VII; Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2014/25/UE art. 60, 81; Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2014/23/UE art. pkt. 66, 67.
39 Dokumenty normalizacyjne w przemyśle obronnym uznała, że zamówienia publiczne mogą zostać wykorzystane jako element dostępu nowych podmiotów do produktów o wysokim stopniu innowacyjności oraz do produktów będących wynikiem prac badawczych. Normy zostały również uznane za skuteczny instrument upowszechniania innowacyjnych technologii i produktów. Podstawowym celem projektu jest stymulowanie innowacji poprzez odniesienia do norm w zamówieniach publicznych. Zadaniem STEPPIN jest zapewnienie, aby wiedza, która jest obecnie gromadzona i tworzona w ramach tego projektu, była zapisana w sposób przystępny dla zamawiających, tak aby mogła być dla nich użyteczna. Z tego względu w projekcie posłużono się metodą polegającą na dokonaniu w pierwszej kolejności przeglądu obecnej sytuacji, a następnie na przeprowadzeniu analizy i szerokiej dyskusji, w którą włączane są zainteresowane strony, a w efekcie na opracowaniu praktycznego przewodnika i swoistej bazy wiedzy, zgromadzonej przez STEPPIN, przeznaczonej dla zamawiających. Zakłada się, że zastosowanie norm w zamówieniach publicznych może stymulować innowacje. Zostało to udowodnione zarówno teoretycznie jak i empirycznie. Ale czy zamawiający i ich klienci są rzeczywiście zainteresowani innowacjami? Z wywiadów przeprowadzonych z zamawiającymi wynika, że wielu z nich reaguje mniej lub bardziej niechętnie na słowo innowacje. Wiąże się ono na ogół z ryzykiem, którego zamawiający raczej starają się uniknąć. Z drugiej zaś strony, zaobserwowano, że innowacja dość często pojawia się w zamówieniach publicznych, choć nie bezpośrednio - jest na swój sposób ukryta w zamówieniach, na przykład w wymaganiach odnoszących się do użytkowników lub być odzwierciedlona w decyzjach dotyczących na przykład wyboru odpowiedniej procedury. Nie trudno zauważyć, że problematyka objęta projektem, w połączeniu z nowymi projektami regulacji obszaru zamówień publicznych na poziomie wspólnotowym, z całą pewnością dotyczy także zamówień obronnych, nawet jeśli korzystają z włączeń na podstawie art. 296 6 Traktatu Europejskiego w zakresie zamówień publicznych w dziedzinie obronności oraz komunikat Komisji z dnia 5 grudnia 2007 r. w sprawie strategii na rzecz silniejszego i bardziej konkurencyjnego europejskiego przemysłu obronnego. 3. Podsumowanie Od 1994 r. w Polsce obowiązuje system normalizacji, właściwy dla gospodarki rynkowej. Odstąpienie od obligatoryjności stosowania norm pozwala na skuteczne dostosowanie prawodawstwa polskiego do prawa europejskiego w obszarze swobodnego przepływu towarów i usług. System normalizacji dobrowolnej nie hamuje postępu technicznego, a ponadto stwarza korzystne warunki do swobodnej konkurencji. W systemie dobrowolnym podstawą do określenia cech wyrobu jest umowa zawarta pomiędzy zamawiającym a wykonawcą, nie zaś jak jest to często interpretowane w rozumowaniu potocznym, iż taką podstawą jest norma. Nie oznacza to jednak, że w szczególnych przypadkach nie ma możliwości nałożenia obowiązku stosowania Polskiej Normy. Jest to możliwe wyłącznie na podstawie postanowień innej ustawy lub aktów prawnych niższego rzędu, ale wynikających wyłącznie z delegacji ustawowej i dotyczyć to może konkretnych przypadków. W celu zapewnienia w obszarze normalizacji ochrony interesów państwa w zakresie obronności i bezpieczeństwa ustawodawca przewidział możliwość opracowywania, zatwierdzania i wycofywania, przez inne niż Polski Komitet Normalizacyjny jednostki, dokumentów normalizacyjnych co do których nie jest wymagane spełnienie zasad normalizacji w art. 4 oraz art. 5 ust. 3 i 5-7 ustawy z 12 września 2002 r. o normalizacji. Taki zapis pozwolił na doskonalenie służby normalizacyjnej Ministra Obrony Narodowej oraz opracowywanie 6 Aktualnie artykuł 346 TFUE (dawny artykuł 296 Traktatu WE).
40 J. Figurski, B. Rogowski i wprowadzanie do stosowania resortowych dokumentów normalizacyjnych, z których podstawowym jest Norma Obronna. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 23 grudnia 2002 r. w sprawie działalności normalizacyjnej związanej z obronnością i bezpieczeństwem państwa pozwala także na inkorporowanie do Norm Obronnych i podręczników normalizacji obronnej postanowień zagranicznych dokumentów normalizacyjnych, w tym także dokumentów NATO, zgodnie z zasadami określonymi przez Ministra Obrony Narodowej. Zamieszczenie i zdefiniowanie krajowych norm obronnych oraz specyfikacji technicznej w Dyrektywie Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/81/WE z dnia 13 lipca 2009 r. stanowi dobry prognostyk dla zwiększenia skuteczności oddziaływania w obszarze obronności i bezpieczeństwa na podmioty gospodarcze pretendujące do miana aktywnych producentów wyrobów obronnych. W kręgu szczególnego zainteresowania resortu obrony narodowej pozostaje uczestnictwo przedstawicieli przemysłu w Komitecie Technicznym Nr 176 ds. Techniki Wojskowej i Zaopatrzenia oraz z uwagi na omawianą problematykę, w Komitecie Technicznym nr 177 ds. Projektowania i Produkcji Uzbrojenia i Sprzętu Wojskowego, będącym w gestii resortu gospodarki. Ponadto, mając na uwadze potrzebę zwiększenia konkurencyjności polskich podmiotów gospodarczych współpracujących w sferze obronności na rzecz Sił Zbrojnych RP oraz na rzecz NATO, istnieje możliwość ubiegania się o wystawienie przez Wojskowe Centrum Normalizacji, Jakości i Kodyfikacji rekomendacji do uczestnictwa (wspólnie z przed-stawicielami resortu obrony narodowej) w wybranych grupach standaryzacyjnych NATO ze sfery materiałowo-technicznej, w ramach Konferencji Narodowych Dyrektorów ds. Uzbrojenia CNAD lub też w grupach o problematyce obronnej Europejskiego Komitetu Normalizacyjnego CEN i Europejskiej Agencji Obrony EDA. Zainicjowana przez resortową służbę normalizacyjną współpraca Ministerstwa Obrony Narodowej z Polskim Komitetem Normalizacyjnym, Ministerstwem Gospodarki oraz Ministerstwem Skarbu Państwa jest dobrym prognostykiem rozwoju działalności normalizacyjnej na rzecz obronności i bezpieczeństwa państwa, również na rzecz zamówień obronnych. Literatura [1] Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/81/WE z dnia 13 lipca 2009r. w sprawie koordynacji procedur udzielania niektórych zamówień na roboty budowlane, dostawy i usługi przez instytucje lub podmioty zamawiające w dziedzinach obronności i bezpieczeństwa i zmieniająca dyrektywy 2004/17/WE i 2004/18/WE [2] Rogowski B. Problematyka normalizacji związanej z obronnością i bezpieczeństwem państwa w aspekcie nowych uregulowań prawnych. Wyd. WITU-2002 [3] Ujednolicony tekst ustawy z dnia 29 stycznia 2004 r. Prawo zamówień publicznych (Dz. U. z 2013 r. poz. 907, 984, 1047 i 1473 oraz z 2014 r. poz. 423) stan prawny na dzień 16 kwietnia 2014 r.
41 Dokumenty normalizacyjne w przemyśle obronnym