Metody znormalizowane vs. metody własne: w aspekcie zasad metrologii i wymagań akredytacyjnych Ewa Bulska Uniwersytet Warszawski Wydział Chemii ebulska@chem.uw.edu.pl Slide 1 Ślesin, 2006
Slide 2 Różnice terminologiczne PN-EN ISO/IEC 17025. Ogólne wymagania dotyczące kompetencji laboratoriów badawczych i wzorcujących: metody badań VIM, Międzynarodowy słownik podstawowych i ogólnych terminów metrologii: procedury pomiarowe / metody pomiarowe GLP, Dobra Praktyka Laboratoryjna: standardowe procedury robocze walidacja procedur analitycznych
Slide 3 Procedura pomiarowa Szczegółowy opis sposobu postępowania prowadzącego do przeprowadzenia pomiarów za pomocą zastosowanej metody pomiarowej [VIM, wyd.3, 2004]
Slide 4 PN EN ISO/IEC 17025:2005 5.4.1 Postanowienia ogólne Laboratorium powinno stosować właściwe metody i procedury dla wszystkich badań i/lub wzorcowań objętych zakresem jego działalności. UWAGA: Normy międzynarodowe, regionalne lub krajowe, lub inne uznane specyfikacje, które zawierają dostateczne i pełne informacje umożliwiające przeprowadzenie badania, nie wymagają przepisywania jako wewnętrzne procedury. Dodatkowa dokumentacja dotycząca opcjonalnych kroków w metodzie lub dodatkowych szczegółów.
Slide 5 PN EN ISO/IEC 17025:2005 5.4.2 Wybór metod Laboratorium powinno stosować metody badań, które spełniają wymagania klienta i są właściwe do badań, których się podejmuje. UWAGA: Powinno się preferować stosowanie metod opublikowanych w normach międzynarodowych, regionalnych lub krajowych. Laboratorium powinno zapewnić, że stosuje ostatnie ważne wydanie normy, chyba, że jest to niewłaściwe lub niemożliwe. Laboratorium powinno potwierdzić, że jest w stanie prawidłowo realizować metody znormalizowane, zanim wprowadzi je do badań.
Slide 6 Metody znormalizowane i mające statusu normy normy międzynarodowe, regionalne i krajowe (ISO, EN, PN, DIN, BS, ASTM...), procedury publikowane przez uznane organizacje (AOAC dla artykułów spożywczych i rolnych; ICH dla analizy klinicznej,...), procedury publikowane w literaturze naukowej i technicznej (opracowania producenta).
Slide 7 PN EN ISO/IEC 17025:2005 5.4.2 Wybór metod Można wykorzystywać metody opracowane w laboratorium, lub zaadoptowane przez laboratorium, jeżeli są one odpowiednie do przewidywanego zastosowania i zostały zwalidowane. 5.4.4 Metody nieznormalizowane Stosowanie metod znormalizowanych powinno być przedmiotem uzgodnień z klientem. Opracowana metoda powinna być, przed zastosowaniem, właściwie zwalidowana.
Slide 8 Definicje Walidacja (validation) Potwierdzenie, przez zbadanie i przedstawienie obiektywnych dowodów, że zostały spełnione szczególne wymagania dotyczące konkretnie zamierzonego zastosowania. Potwierdzenie (veryfication) Potwierdzenie, poprzez zbadanie i przedstawienie obiektywnych dowodów, że w przypadku stosowania danej metody w laboratorium spełnia określone wcześniej parametry analityczne
Slide 9 Proces walidacji wymagania analityczne określenie charakterystyki procedury analitycznej sprawdzenie, że wymagania mogą być w pełni zrealizowane za pomocą tej procedury analitycznej świadectwo (deklaracja) walidacji
Slide 10 Parametry walidacji Parametry procedury analitycznej (jakościowe): selektywność, specyficzność (ilościowe): zakres roboczy (liniowy) granice wykrywalności i oznaczalności czułość Właściwości wyniku: spójność pomiarowa niepewność odzysk odporność powtarzalność odtwarzalność
Slide 11 Zakres walidacji Procedura analityczna Walidacja całej procedury, Walidacja pełnego zakresu stężeń (oczekiwane potrzeby!) Walidacja wszystkich matryc, stosownie do spodziewanych próbek Uczyń wysiłek tam gdzie to konieczne Pobieranie i przygotowanie próbek (w lab.) Przyrząd kalibracja / pomiary Przetwarzanie danych Wynik
Slide 12 Techniki walidacji Zalecenia ISO/IEC 17025 Wyznaczanie niepewności : systematyczna ocena czynników wpływających na wynik Stosowanie certyfikowanych materiałów odniesienia (CRM) Udział w porównaniach międzylaboratoryjnych Porównywanie wyników uzyskiwanych za pomocą innych procedur
Slide 13 Kiedy wymagana jest walidacja? Procedura analityczna Tak Już zwalidowana? Nie Potwierdzenie Walidacja
Slide 14 Kiedy zawalidowana procedura może być zastosowana? Automatycznie: NIE, wymagane jest potwierdzenie. Po potwierdzeniu: TAK, w ramach podanych warunków.
Slide 15 Które procedury analityczne powinny być walidowane? nie mające statusu normy, opracowania własne, znormalizowane, gdy zastosowanie wykracza poza przewidziany zakres zastosowania, znormalizowane, po wprowadzeniu modyfikacji.
Slide 16 Często spotykane terminy Walidacja pełna: gdy badane są wszystkie istotne parametry (pomiarowe, działania) procedury analitycznej. Walidacja częściowa: gdy badane są jedynie niektóre parametry procedury analitycznej. Potwierdzenie: procedura dotycząca zwalidowanych procedur mających status normy. Nie ma potrzeby ich dodatkowego walidowania, należy jedynie potwierdzić możliwość ich prawidłowego stosowania laboratorium.
Slide 17 Porównania międzylaboratoryjne w zależności od poziomu metrologicznego Możliwość porównania zdolności pomiarowych
Slide 18 Międzynarodowa infrastruktura metrologiczna Konwencja metryczna 1875 Porozumienie dyplomatyczne CGPM Rządy Komitety CIPM CIPM MRA Organizacje międzynarodowe Narodowe Instytuty Metrologiczne BIPM
Slide 19 c Tkanki tuńczyka Zawartość Hg CCQM-P39 NMIs IMEP-20 Laboratoria eksperckie c mg kg -1 mg kg -1 6.2 5.8 5.4 5.0 4.6 4.2 3.8 3.4 3.0 2.6 2.2 6.2 5.8 5.4 5.0 4.6 4.2 3.8 3.4 3.0 2.6 2.2 TRENT UNIV. CCQM-P39 : Trace elements in Tuna Fish with IMEP-20 certified value : 4.32 ± 0.16 mg kg -1 [U=k u c (k=2) ] Hg SP Hg NRC BAM IMEP-20 reference value CENA BKAE-ET IMEP- 20: Trace elements in Tuna Fish Certified value : 4.32 ± 0.16 mg kg -1 [U=k u c (k=2) ] 2 values below -50% KRISS Results from all participants NMIJ Results from all NRL participants ENEA JSI FRONTIER GEOSCIENCES IRMM BNM-LNE NARL IAEA (AAS) 50 40 30 20 10 0-10 -20-30 -40 Deviation from the certified value in % -50 50 40 30 20 10 0-10 -20-30 -40-50 Deviation from the certified value in % IMEP- 20: Trace elements in Tuna Fish Certified value : 4.32 ± 0.16 mg kg -1 [U=k u c (k=2) ] 50 IMEP-20 EA : wybrane laboratoria specjalizacja w zakresie badań żywności c mg kg -1 6.2 5.8 5.4 5.0 4.6 4.2 3.8 3.4 3.0 Hg 4 values above 50% 40 30 20 10 0-10 -20-30 Deviation from the certified value in % 2.6 18 values below -50% 2 'less than' values -40 2.2-50 Results from all participants
Slide 20 Ryż Cd w ryżu CCQM-K24 CCQM-P29 NMIs EUROMET 565 RMOs c 10-9 mol g -1 c 10-9 mol g -1 21.2 19.2 17.2 15.2 13.2 11.2 9.2 7.2 21.2 19.2 17.2 15.2 13.2 11.2 9.2 Cd amount content CCQM-K24 : Cd in rice including IMEP-19 reference value KRISS LGC NMIJ EMPA NIST NARL NMi BAM IRMM NRCCRM NRC Cd amount content DVFA BNM-LNE Bálint Analitika IMEP-19 reference value Results from all CCQM-K24 participants EUROMET 565 : Cd in rice including IMEP-19 reference value LGC EMPA PTB NMi BAM IRMM VSCHT IMEP-19 reference value NFA 50 40 30 20 10 CSIR 0-10 -20-30 -40-50 AFB Deviation from the IMEP -19 reference value in % 50 40 30 20 10 0-10 -20-30 -40 Deviation from the IMEP -19 reference value in % 7.2-50 Results from all EUROMET 565 participants IMEP-19 EA : wybrane laboratoria Kraje członkowskie UE c mg kg -1 2.4 2.2 2.0 1.8 1.6 1.4 1.2 1.0 Cd IMEP- 19: Trace elements in Rice Certified value :1.618 ± 0.028 mg kg -1 [U=k u c (k=2)] 10 values below -50% 8 values above 50% 1 'less than' value 50 40 30 20 10 0-10 -20-30 -40 Deviation from the certified value in % 0.8 Results from all participants -50
Slide 21 Próbki wody 60.39 EUROMET project 528 (Cd) 55.39 50.39 Cd w wodzie EUROMET 528 RMOs IMEP-15 WMO/GAW laboratoria nominowane c 10-9 mol L -1 amount content (10-12 mol/g) 45.39 40.39 35.39 30.39 25.39 20.39 60 55 50 45 40 35 30 25 Cd VUV IMEP- 15 : Trace elements in Water Certified value : 40.78 10-9 ± 0.82 10-9 mol L -1 [U =k u c (k =2)] 2 values ITM LGC IRMM BAM NMi IMEP-12 reference value 4 values above 50% WRI Vituki 50 40 30 20 10 0-10 -20-30 -40 Deviation from the certified value in % below -50% 1 'less than' value 20-50 Results from all participants including "Trueness % of parametric value" from water directive 98/83/EC IMEP- 12: Trace elements in Water Certified value :40.78 10-9 ± 0.82 10-9 mol L -1 [U =k u c (k =2)] IMEP-12 60 Cd 36 values above 50% 50 40 EA : wybrane laboratoria Badania środowiskowe c 10-9 mol L -1 55 50 45 40 35 30 25 17 values below -50% 15 'less than' values 30 20 10 0-10 -20-30 -40 Deviation from the certified value in % 20-50 Results from all participants including "Trueness % of parametric value" from water directive 98/83/EC
Slide 22 TrainMiC Training in Metrology in Chemistry Centrum Metrologii Chemicznej Powołane, VI 2003 Założyciele: Wydział Chemii, UW Polskie Centrum Akredytacji Główny Urząd Miar IRMM JRC EC BIPM
Slide 23 TrainMiC Training in Metrology in Chemistry + PCA; + GUM jedyne w Polsce Studium podyplomowe w zakresie metrologii chemicznej 2 semestry / system zaoczny 160 godzin wykładów; seminariów; zajęć praktycznych Zagadnienia: walidacja; spójność pomiarowa; stosowanie materiałów odniesienia; niepewność; elementy statystyki metrologia prawna; normy; akredytacja