1. Wprowadzenie Dyrektywa niskonapięciowa 2006/95/WE Parlamentu Europejskiego i Rady Unii Europejskiej z dnia 12 grudnia 2006 r. w sprawie harmonizacji ustawodawstw państw członkowskich, odnoszących się do sprzętu elektrycznego przewidzianego do stosowania w określonych granicach napięcia jest podstawową dyrektywą nowego podejścia do harmonizacji technicznej i normalizacji, zawierającą wymagania zasadnicze, które musi spełnić każdy wyrób będący sprzętem elektrycznym, o określonym w dyrektywie zakresie napięcia, aby można go było umieścić na rynku unijnym bądź oddać do użytku [1]. Obejmuje ona wszystkie zagrożenia dla zdrowia i bezpieczeństwa związane ze sprzętem elektrycznym przeznaczonym do użytku przy napięciu z zakresów między 50 V a 1000 V prądu przemiennego oraz między 75 V a 1500 V prądu stałego. Dotyczy nie tylko zagrożeń elektrycznych, ale także mechanicznych, chemicznych i innych. Obejmuje także wpływ na zdrowie hałasu, wibracji, emisji pól elektromagnetycznych wytwarzanych przez ten sprzęt oraz nakłada obowiązek spełnienia wymagań ergonomicznych w celu ochrony zdrowia przed zagrożeniami ujętymi w dyrektywie. Postanowienia dyrektywy 2006/95/WE określają również procedurę oceny zgodności sprzętu elektrycznego przed wprowadzeniem do obrotu. W dyrektywie niskonapięciowej zatem sformułowano zasadnicze wymagania dotyczące zdrowia i bezpieczeństwa jaki musi spełniać sprzęt elektryczny, a szczegóły techniczne związane z tymi wymaganiami zostały zdefiniowane przez organizacje normalizacyjne. 2. Implementacja dyrektywy niskonapięciowej do polskiego prawa Państwa Członkowskie dysponują swobodą w zakresie wyboru formy i środków (w szczególności wyboru organu, formy aktu, procedury prawodawczej), co do wprowadzenia dyrektywy do krajowego systemu prawnego. Dyrektywy wiążą Państwa Członkowskie w odniesieniu do rezultatu, który ma być osiągnięty. Cel taki może być obrazowo porównany do programu harmonizacyjnego zawartego w danej dyrektywie, który Państwo Członkowskie musi wykonać w swoim porządku prawnym. W Polsce za harmonizację i wdrożenie dyrektywy niskonapięciowej odpowiada Ministerstwo Gospodarki. Dyrektywa Rady 2006/95/WE dotycząca sprzętu elektrycznego została zaimplementowana do ustawodawstwa krajowego poprzez rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 21 sierpnia 2007 r. w sprawie zasadniczych wymagań dla sprzętu elektrycznego [2]. Rozporządzenie to należy stosować łącznie z ustawą z dnia 30 sierpnia 2002 r. o systemie oceny zgodności [3]. Państwa członkowskie są zobowiązane do wyznaczenia i powołania organów odpowiedzialnych za nadzór nad wprowadzeniem do obrotu wyrobów spełniających dyrektywę niskonapięciową. W Polsce nadzór tego rodzaju sprawuje Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów poprzez: Inspekcję Handlową, Państwową Inspekcję Pracy, Wyższy Urząd Górniczy. Każde państwo członkowskie może również wyznaczyć jednostki notyfikacyjne realizujące zadania związane z procedurą oceny zgodności określoną w dyrektywie [1]. W Polsce również są jednostki notyfikowane w zakresie dyrektywy niskonapięciowej. 38
3. Definicja sprzętu elektrycznego i identyfikacja sprzętu elektrycznego objętego dyrektywą niskonapięciową Pojęcie sprzęt elektryczny nie zostało zdefiniowane w dyrektywie niskonapięciowej. Jednakże zgodnie z jego znaczeniem międzynarodowym należy przyjąć, że są to urządzenia używane do wytwarzania, konwersji, przesyłu, dystrybucji lub wykorzystania energii elektrycznej, np. maszyny, transformatory, aparatura rozdzielcza i sterownicza, przyrządy pomiarowe, urządzenia zabezpieczające, przewody instalacji elektrycznej, sprzęt zasilany prądem. Dyrektywa niskonapięciowa 2006/95/WE ma zastosowanie do sprzętu elektrycznego o określonym zakresie napięcia znamionowego wejściowego i wyjściowego, czyli dotyczy dóbr konsumpcyjnych i inwestycyjnych, obejmujących między innymi: urządzenia gospodarstwa domowego i podobne urządzenia elektryczne, sprzęt informatyczny, sprzęt audiowizualny, sprzęt oświetleniowy wraz z niektórymi podzespołami, aparaturę rozdzielczą i sterującą, silniki elektryczne i prądnice prądu zmiennego, osprzęt instalacji elektrycznej, pewne podzespoły itp. Należy zauważyć, że z dyrektywy niskonapięciowej został wyłączony sprzęt elektryczny przeznaczony do użytkowania w określonych granicach napięcia znamionowego, ale objęty zakresem innych dyrektyw. Dotyczy to sprzętu elektrycznego przeznaczonego do użytku w atmosferach wybuchowych, o przeznaczeniu radiologicznym i medycznym, części dźwigów osobowych i towarowych oraz liczników energii elektrycznej [1]. Ponadto wyłączono z dyrektywy wyroby, które nie zostały dotychczas objęte żadną dyrektywą, tzn.: wtyczki i gniazda do użytku domowego, urządzenia sterujące do ogrodzeń pod napięciem, specjalistyczny sprzęt elektryczny przeznaczony do użytku na statkach, w samolotach i na kolei oraz wyłączono takie zjawiska jak zakłócenia radioelektryczne [1]. Dyrektywa niskonapięciowa obejmuje zarówno sprzęt elektryczny przeznaczony do wbudowania do innego sprzętu, jak i sprzęt używany bezpośrednio, nieprzeznaczony do wbudowania. Podstawowe podzespoły przeznaczone do wbudowania do innego sprzętu elektrycznego, których zgodność z zasadniczymi wymaganiami dyrektywy nie może być oceniana przed ich wbudowaniem, a których bezpieczeństwo zależy od sposobu wbudowania w wyrób końcowy nie wchodzą w zakres dyrektywy. Dotyczy to między innymi podzespołów elektronicznych (podzespołów aktywnych, np.: obwodów scalonych, tranzystorów, diod itp., oraz podzespołów pasywnych, między innymi: kondensatorów, rezystorów, elementów indukcyjnych itp.) oraz elektromechanicznych (np. złącza, urządzenia ochrony mechanicznej będące częścią sprzętu elektrycznego). Na tych podzespołach nie nanosi się oznakowania zgodności CE [1]. Podzespoły elektryczne przeznaczone do wbudowania, w przypadku których można dokonać oceny ryzyka wymienionego w dyrektywie niskonapięciowej, np.: transformatory i silniki elektryczne, wchodzą w zakres dyrektywy i muszą mieć oznakowanie zgodności CE. Natomiast urządzenia takiego rodzaju jak wyłączniki, automatyczne regulatory elektryczne do użytku domowego, oprawki lampowe, startery, stateczniki, podzespoły instalacji elektrycznej itp., które często są użytkowane łącznie z innym sprzętem elektrycznym i wymagają prawidłowej instalacji w celu pełnienia funkcji użytkowej, powinny zgodnie z dyrektywą być samodzielnie traktowane jako sprzęt elektryczny. Nr 124 39
Sprzęt zasilany bateriami, przeznaczony do użytku przy napięciu spoza zakresu napięcia objętego dyrektywą niskonapięciową, niższym niż 75 V napięcia stałego nie wchodzi w zakres dyrektywy. Natomiast ładowarki, stanowiące wyposażenie takiego sprzętu oraz wbudowane zasilacze o napięciu z podanego zakresu w dyrektywie są objęte dyrektywą niskonapięciową. Narzędzia do pracy pod napięciem, np. wkrętaki lub kombinerki, objęte normą europejską EN 60900 nie podlegają dyrektywie niskonapięciowej także taśmy izolacyjne objęte normą europejską EN 60454, nie są uważane za sprzęt elektryczny i nie podlegają dyrektywie. Natomiast łączniki do stałych domowych instalacji elektrycznych są objęte zakresem dyrektywy. 4. Emisja pól elektromagnetycznych wytwarzanych przez sprzęt elektryczny jako zagrożenie bezpieczeństwa Przede wszystkim pola elektromagnetyczne są wytwarzane przez sprzęt elektryczny. W dyrektywie niskonapięciowej [1] zostały ujęte aspekty emisji pól elektromagnetycznych, pochodzącej od sprzętu elektrycznego. Przez wiele lat prowadzono badania oddziaływania pól elektromagnetycznych na organizmy żywe. W wyniku tych badań w 1999 r. Komisja Europejska wydała rekomendację dotyczącą ograniczenia ekspozycji osób na promieniowanie pól elektromagnetycznych [4]. W normie zharmonizowanej EN 50366 określono limity emisji pól elektromagnetycznych, wytwarzanych przez sprzęt do użytku domowego i podobne urządzenia w zakresie częstotliwości od 10 HZ do 400 khz. Norma ta dotyczy każdego sprzętu zasilanego z sieci elektrycznej objętego zakresem norm serii EN 60335. W normie zharmonizowanej EN 50371 określono limity ekspozycji ludzi na promieniowanie elektromagnetyczne od częstotliwości radiowych emitowanych poprzez elektryczne i elektroniczne urządzenia małej mocy z wbudowanym nadajnikiem częstotliwości o średniej mocy nieprzekraczającej 20 mw w zakresie częstotliwości 10 MHz do 300 GHz. W normie zharmonizowanej EN 50364 określono limity ekspozycji ludzi na promieniowanie elektromagnetyczne od częstotliwości radiowych emitowanych przez urządzenia stosowane do identyfikacji drogą radiową w elektronicznej ochronie artykułów, pracujące w zakresie częstotliwości od 0 Hz do 10 GHz. Wymienione normy są wymienione w wykazie norm zharmonizowanych z dyrektywą niskonapięciową i mają zastosowanie do wszystkich wyrobów objętych jej zakresem. 5. Sprzęt elektryczny podlegający oprócz dyrektywy niskonapięciowej innym dyrektywom Każdy wyrób musi spełniać wymagania wszystkich dyrektyw, które go dotyczą. Sprzęt elektryczny podlega często więcej niż jednej dyrektywie. 5.1. Sprzęt elektryczny podlegający dyrektywie niskonapięciowej i dyrektywie kompatybilności elektromagnetycznej (EMC) 2004/108/WE Najczęściej wspólnie stosowaną dyrektywą z dyrektywą niskonapięciową do sprzętu elektrycznego jest dyrektywa dotycząca kompatybilności elektromagne- 40
tycznej (EMC) 2004/108/WE. Dyrektywa ta reguluje z jednej strony emisję promieniowania elektromagnetycznego przez sprzęt elektryczny dla zapewnienia, że podczas jego użytkowania zgodnie z przeznaczeniem, nie będzie on zakłócał działania urządzeń radiowych, telekomunikacyjnych i innych. Z drugiej strony dyrektywa EMC reguluje odporność sprzętu elektrycznego na zakłócenia i ma na celu zapewnienie, że działanie tego sprzętu, podczas użytkowania zgodnie z przeznaczeniem, nie będzie zakłócane przez normalnie występujące emisje elektromagnetyczne. Przykładem sprzętu elektrycznego podlegającego dyrektywie niskonapięciowej i kompatybilności elektromagnetycznej są automatyczne regulatory elektryczne, podlegające normom zharmonizowanym serii EN 60730, które znajdują się w wykazie norm zharmonizowanych zarówno z dyrektywą niskonapięciową i dyrektywą dotyczącą kompatybilności elektromagnetycznej. 5.2. Sprzęt elektryczny podlegający dyrektywie niskonapięciowej i dyrektywie maszynowej (MD) 98/37/WE W przypadku pewnych rodzajów sprzętu elektrycznego szeroki zakres zagrożeń obejmuje dyrektywa niskonapięciowa i dyrektywa maszynowa (MD) 98/37/WE. W dyrektywie maszynowej jednoznacznie stwierdzono, że w przypadku maszyny stwarzającej głównie ryzyko o charakterze elektrycznym, należy wyłącznie stosować dyrektywę niskonapięciową. Norma europejska EN ISO 14121-1 (Bezpieczeństwo maszyn Zasady oceny ryzyka) określa zasady wykorzystywane do oceny ryzyka, którą musi przeprowadzić producent konkretnego wyrobu, aby stwierdzić czy wrób jest maszyną czy sprzętem elektrycznym. Jeżeli wyniki oceny ryzyka wskazują, że wyrób stwarza głównie ryzyko o charakterze elektrycznym, to wyrób taki będzie podlegał wyłącznie dyrektywie niskonapięciowej, która uwzględnia wszystkie aspekty bezpieczeństwa, w tym bezpieczeństwo mechaniczne, i zapewnia taki sam poziom bezpieczeństwa jak dyrektywa maszynowa. Przy określeniu czy zagrożenia dotyczące konkretnego wyrobu są głównie pochodzenia elektrycznego, producenci mogą korzystać ze wsparcia normalizacji. Jednostki normalizacyjne publikują normy z zakresu oceny ryzyka, jako normy zharmonizowane wyłącznie z dyrektywą niskonapięciową bądź dyrektywą maszynową. Ponadto wszystkie maszyny zasilane energią elektryczną i użytkowane przy napięciach z określonych zakresów w dyrektywie niskonapięciowej, są objęte przepisami zarówno dyrektywy maszynowej i niskonapięciowej, jako wzajemnie uzupełniające się. Z zakresu nowej dyrektywy maszynowej 2006/42/WE, która wchodzi w życie od dnia 29 grudnia 2009 r., wyłączono pewne kategorie maszyn elektrycznych, tzn.: urządzenia gospodarstwa domowego przeznaczone do użytku domowego, sprzęt audiowizualny, maszyny biurowe powszechnego użytku, sprzęt informatyczny, aparatura rozdzielcza i sterownicza niskiego napięcia, silniki elektryczne. Wszystkie maszyny elektryczne nienależące do żadnej z wymienionych kategorii, wyłączonych z dyrektywy maszynowej, będą podlegały tylko dyrektywie maszynowej lub obu dyrektywom. W ich przypadku obowiązki dotyczące oceny zgodności i wprowadzenia do obrotu lub oddawania do użytku maszyn odnoszące się do zagrożeń o charakterze elektrycznym będą uregulowane wyłącznie dyrektywą maszynową. Nr 124 41
Na przykład narzędzia ręczne i przenośne o napędzie elektrycznym, między innymi: wiertarki, piły taśmowe, szlifierki, maszyny ogrodnicze, podlegają tylko dyrektywie maszynowej, co wynika z oceny ryzyka przeprowadzonej przez odpowiednie jednostki normalizacyjne. Natomiast maszyny kuchenne, zmywarki do naczyń i odkurzacze domowe podlegają tylko dyrektywie niskonapięciowej. 5.3. Sprzęt elektryczny podlegający dyrektywie niskonapięciowej i dyrektywie dotyczącej urządzeń radiowych i końcowych urządzeń telekomunikacyjnych (R&TTE) 1999/5/WE Wyroby wykorzystujące widmo częstotliwości radiowych, takie jak np. piloty do otwierania drzwi samochodowych, telefony komórkowe, radia CB, urządzenia nadawcze i nadajniki oraz wszelkie urządzenia przyłączone do publicznych sieci telekomunikacyjnych takie jak modemy ADSI, aparaty telefoniczne, centrale telefoniczne, podlegają dyrektywie dotyczącej urządzeń radiowych i końcowych urządzeń telekomunikacyjnych (R&TTE) 1999/5/WE. Są one przede wszystkim sprzętem elektrycznym. Dyrektywa R&TTE określa zasadnicze wymagania dotyczące zdrowia i bezpieczeństwa związane ze sprzętem elektrycznym i jego odpowiednimi podzespołami, zaliczanymi do urządzeń radiowych i końcowych urządzeń telekomunikacyjnych. Z tym że dyrektywa R&TTE sama nie zawiera własnych wymagań szczegółowych i odwołuje się do celów związanych z bezpieczeństwem zawartych w dyrektywie niskonapięciowej, przy czym nie mają znaczenia wtym przypadku zakresy napięciowe. Producenci mogą wybrać procedury oceny zgodności określone w dyrektywie niskonapięciowej dla sprzętu o napięciu znamionowym wyjściowym i wejściowym w zakresie objętym tą dyrektywą. Na przykład zasilany z sieci odkurzacz do użytku domowego wyposażony w zdalne sterowanie mocy, ze względu na to sterowanie podlega dyrektywie R&TTE. W odniesieniu do bezpieczeństwa odkurzacza ma zastosowanie norma EN 60335-2-2 zharmonizowana tylko z dyrektywą niskonapięciową, stąd wynika, że odkurzacz podlega również dyrektywie niskonapięciowej. 5.4. Sprzęt elektryczny podlegający dyrektywie niskonapięciowej i dyrektywie dotyczącej urządzeń spalających paliwa gazowe (GAD) 90/396/EWG Urządzenia objęte dyrektywą dotyczącą urządzeń spalających paliwa gazowe (GAD) 90/396/EWG zawierają najczęściej podzespoły elektryczne, podlegające dyrektywie niskonapięciowej. W związku z tym ocenę zgodności w ramach dyrektywy GAD prowadzi się zgodnie z procedurą zawartą w tej dyrektywie, z uwzględnieniem wyników oceny zgodności przeprowadzonej dla podzespołu elektrycznego przy zastosowaniu procedury określonej w dyrektywie niskonapięciowej. 5.5. Sprzęt elektryczny podlegający dyrektywie niskonapięciowej i dyrektywie dotyczącej ogólnego bezpieczeństwa wyrobów (GPSD) 2001/95/WE Jeżeli wyroby nie podlegają żadnej z wymienionych dyrektyw nowego podejścia, podlegają wówczas dyrektywie, dotyczącej ogólnego bezpieczeństwa wyrobów (GPSD) 2001/95/WE. Zgodnie z postanowieniami tej dyrektywy istnieje ogólny obowiązek wprowadzania do obrotu jedynie bezpiecznych wyrobów konsumenckich. Ponadto w ramach tej dyrektywy ustalono procedurę przyjmowania norm dotyczących ryzyka i kategorii ryzyka. Jednakże ogólny obowiązek bezpieczeństwa przyjęty w dyrek- 42
tywie GPSD nie ma zastosowania w odniesieniu do wyrobów podlegających dyrektywie niskonapięciowej, ponieważ dyrektywa niskonapięciowa obejmuje wszystkie rodzaje zagrożeń. W Polsce nie obowiązują żadne krajowe przepisy dotyczące bezpieczeństwa oraz kształtów wtyczek i gniazd do użytku domowego, które są wyrobami wyłączonymi z zakresu dyrektywy niskonapięciowej. Dlatego w Polsce wtyczki i gniazda do użytku domowego podlegają dyrektywie GPSD. 6. Zasadnicze wymagania związane z bezpieczeństwem w ujęciu dyrektywy niskonapięciowej Podstawową zasadą nowego podejścia jest ograniczenie harmonizacji przepisów prawnych do zasadniczych wymagań związanych w szczególności z ochroną zdrowia i bezpieczeństwem użytkowników. W dyrektywie niskonapięciowej w art. 2 ustanowiono, że państwa członkowskie podejmują wszelkie właściwe środki w celu zapewnienia, że sprzęt elektryczny może być wprowadzony na rynek tylko wówczas, gdy po skonstruowaniu go zgodnie z zasadami dobrej praktyki inżynierskiej w zakresie zagadnień bezpieczeństwa obowiązujących na terenie Wspólnoty nie zagraża bezpieczeństwu osób, zwierząt domowych i mienia, po tym jak został właściwie zainstalowany, jest utrzymywany i użytkowany zgodnie z przeznaczeniem. W załączniku nr 1 do dyrektywy [1] wyszczególniono jedenaście celów, które należy spełnić, jako obowiązujące przepisy bezpieczeństwa, aby sprzęt elektryczny został wprowadzony na rynek Wspólnoty i miał zapewniony swobodny przepływ między rynkami poszczególnych krajów UE. 7. Normy zharmonizowane z dyrektywą niskonapięciową Zasadnicze wymagania dotyczące zdrowia i bezpieczeństwa, jakie musi spełniać sprzęt elektryczny są zamieszczone w załączniku nr 1 dyrektywy niskonapięciowej [1]. Spełnienie tych wymagań jest obowiązkowe. Zasadnicze wymagania nie zawierają żadnych szczegółowych specyfikacji technicznych, a sposób ich formułowania służy precyzyjnemu stworzeniu norm zharmonizowanych, które odgrywają kluczową rolę w stosowaniu dyrektywy niskonapięciowej. Normy zharmonizowane z dyrektywą niskonapięciową są istotne nie tylko dla wytwórców sprzętu elektrycznego, ale dla jednostek notyfikowanych, które w dużej mierze są zależne od specyfikacji technicznych oraz procedur badawczych ustanowionych w tej dyrektywie. Normy zharmonizowane są specyfikacją technicznych wymagań zgodnych z zasadniczymi wymaganiami dyrektyw. Są one publikowane w Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej, po czym są przyjmowane jako normy europejskie. Z tytułami i numerami norm zharmonizowanych można się zapoznać przeglądając wykazy takich norm. Normy zharmonizowanej można użyć jako dającej domniemanie zgodności wyrobu z dyrektywą z chwilą jej pierwszego opublikowania przez przynajmniej jedno państwo członkowskie na poziomie krajowym. W Dzienniku Urzędowym UE podawane są również daty ustania domniemania zgodności dla norm zastąpionych, czyli daty, po upływie których normy zharmonizowane nie są już uznawane za aktualne w świetle postępu technicznego i rozwoju dobrej praktyki inżynierskiej w zakresie zagadnień bezpieczeństwa. Nr 124 43
W chwili obecnej istnieje prawie 700 norm zharmonizowanych z dyrektywą niskonapięciową, opublikowanych w Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej [6]. Liczne normy posiadają więcej niż jedno wydanie, dlatego istotna jest obserwacja ich aktualnych wydań oraz dat, po upływie których dane normy nie są uznawane za obowiązujące. Zazwyczaj okresy przejściowe, w których obowiązuje więcej niż jedno wydanie normy, trwają od 3 do 5 lat. 8. Procedury oceny zgodności sprzętu elektrycznego Procedura oceny zgodności jest procedurą, w myśl której producent wyrobu lub jego upoważniony przedstawiciel zapewnia i deklaruje zgodność sprzętu elektrycznego z przepisami dyrektywy niskonapięciowej. Zgodność z wymaganiami dyrektywy producent wykazuje według procedury obejmującej następujące trzy podstawowe instrumenty: dokumentację techniczną, deklarację zgodności WE, oznakowanie CE. Jeśli organy nadzoru rynku zgłoszą zastrzeżenia co do zgodności wyrobu, wówczas w dyrektywie przewidziano możliwość przedłożenia raportu sporządzonego przez jednostkę notyfikacyjną. Raport taki powinien dowieść, że sprzęt elektryczny jest zgodny z celami związanymi z bezpieczeństwem. Ocena zgodności może być przeprowadzona zgodnie z różnymi, tzw. modułami, opisanymi szczegółowo w każdej dyrektywie [5]. Moduły dotyczą fazy projektowania i fazy produkcji. W dyrektywie niskonapięciowej producenci korzystają z modułu określonego jako wewnętrzna kontrola produkcji. 9. Dokumentacja techniczna Dyrektywa niskonapięciowa zobowiązuje producenta do sporządzania dokumentacji technicznej, zawierającej informacje umożliwiające ocenę zgodności wyrobu z mającymi do niego zastosowanie wymaganiami. Dokumentacja ta może stanowić część dokumentacji systemu jakości. Powinna ona zawierać szczegółowe informacje o projekcie, produkcji i działaniu wyrobu. Konkretne informacje zawarte w dokumentacji zależą od charakteru wyrobu i od tego, co jest konieczne do oceny jego zgodności z zasadniczymi wymaganiami normy. Jeśli obowiązują normy zharmonizowane z dyrektywą niskonapięciową, co często występuje w praktyce, to są to informacje konieczne do wykazania zgodności z tymi normami. Korzystanie z norm w procedurze oceny zgodności jest dobrowolne. Dokumentacja zawiera: ogólny opis sprzętu elektrycznego i rodzaju wyrobu, informacje identyfikujące wyrób, zazwyczaj zawarte w instrukcjach montażu, eksploatacji wyrobu, stanowiące istotną część dokumentacji technicznej, rysunki projektowe wyrobu, szczegółowe wykazy części składowych i podzespołów z ich możliwymi zamiennikami, informacje na temat użytych materiałów termoplastycznych i metalowych, schematy obwodów elektrycznych, dokumentację techniczną podzespołów i certyfikaty wydane przez niezależne strony trzecie, 44
opisy i wyjaśnienia konieczne do zrozumienia załączonych rysunków, schematów oraz funkcjonowania sprzętu elektrycznego, wykaz zastosowanych norm zharmonizowanych i opis przyjętych rozwiązań w celu spełnienia wymagań bezpieczeństwa, określonych w dyrektywie, jeśli normy zharmonizowane nie zostały zastosowane, wyniki obliczeń projektowych wykonane dla podzespołów i materiałów oraz wyniki z przeprowadzonych kontroli, raporty z badań, będące jedną z najważniejszych części dokumentacji technicznej, zawierające wyniki badań i weryfikacji końcowej po zakończonej fazie projektowej i potwierdzające zgodności ze wszystkimi mającymi zastosowanie normami zharmonizowanymi, jeżeli zostały w nich ujęte wszystkie aspekty bezpieczeństwa zawarte w dyrektywie, sporządzenie przez producenta schematów działań produkcyjno-montażowych, jak również działań w ramach kontroli odbiorczej, kontroli w toku produkcji i kontroli końcowej, podejmowanych w celu kontroli procesu produkcji oraz wyrobów gotowych dla zapewnienia zgodności wyrobów z dokumentacją techniczną w procesie produkcji. System jakości wdrożony w oparciu o normę EN ISO 9001 jest dobrym przykładem jak producent może w fazie projektowania i produkcji wykazać, że jego wyroby spełniają zasadnicze wymagania dyrektywy. 10. Deklaracja zgodności WE Producent lub jego przedstawiciel są jedynymi podmiotami upoważnionymi i zobowiązanymi do sporządzenia na piśmie deklaracji zgodności WE przed wprowadzeniem wyrobu do obrotu. Deklaracja zgodności WE dla wyrobu elektrycznego podlegającego dyrektywie niskonapięciowej musi zawierać następujące informacje: nazwę i adres producenta lub jego upoważnionego przedstawiciela, rodzaj wyrobu, informacje pozwalające na zidentyfikowanie wyrobu, takie jak określenie typu i modelu, odniesienie do dyrektywy niskonapięciowej, odniesienie do norm zharmonizowanych, w przypadku, gdy jest to właściwe, odniesienie do specyfikacji, zgodnie z którą deklarowana jest zgodność, dwie ostatnie cyfry roku, w którym oznakowanie CE zostało umieszczone po raz pierwszy, identyfikację oraz podpis osoby podpisującej, uprawnionej do zaciągania zobowiązań w imieniu producenta lub jego upoważnionego przedstawiciela, datę i miejsce wystawienia. Norma EN ISO/IEC 17050-1:2005 Ocena zgodności Deklaracja zgodności składana przez dostawcę Część I; Wymagania ogólne zawiera przykładową deklarację zgodności. Nr 124 45
11. Oznakowanie CE Oznakowanie CE symbolizuje zgodność wyrobu z postanowieniami wszystkich mających zastosowanie w odniesieniu do niego dyrektyw nowego podejścia, wymagających takiego oznakowania. Umieszczenie oznakowania CE na wyrobie stanowi deklarację osoby, która je umieściła lub była odpowiedzialna za jego umieszczenie, że wyrób jest zgodny ze wszystkimi dotyczącymi go przepisami i został poddany procedurom oceny zgodności. Producenci często mają problem z ustaleniem, którą normę powinni wybrać w procedurze oceny zgodności swoich wyrobów lub jak interpretować normy. Ponadto nie posiadają odpowiedniego wyposażenia do przeprowadzenia badań zgodnych z wymaganiami norm zharmonizowanych. W tym przypadku decydują się na dobrowolne badania i certyfikację przez stronę trzecią. Od chwili powołania, CENELEC promuje umowy o wzajemnym uznawaniu badań i certyfikacji wyrobów elektrycznych, jako uzupełnienie działań związanych z harmonizacją norm europejskich w sektorze elektrotechnicznym. Swobodny przepływ towarów w Europie zakłada uznawanie w danym państwie krajowych znaków zgodności umieszczonych na wyrobie w innym państwie, bez obowiązku ponownego badania wyrobu. 12. Wnioski W celu zapewnienia bezpieczeństwa sprzętu elektrycznego, umożliwiającego wprowadzenie go po raz pierwszy na rynek Wspólnoty oraz zapewnienia mu swobodnego przepływu między rynkami poszczególnych krajów UE, należy spełnić określone wymagania zawarte w dyrektywie niskonapięciowej i w normach z nią zharmonizowanych. Dyrektywa niskonapięciowa stawia wymagania w zakresie ochrony zdrowia i bezpieczeństwa dla wszystkich możliwych rodzajów występujących zagrożeń związanych ze sprzętem elektrycznym objętym tą dyrektywą, w tym również obejmuje bezpieczeństwo elektryczne związane z występowaniem zagrożeń elektrycznych. Istotnym problemem, który musi rozwiązać producent sprzętu elektrycznego, to przede wszystkim ustalenie jakim dyrektywom podlega konkretny sprzęt elektryczny. Może on podlegać jednej lub kilku dyrektywom i wówczas należy zastosować odpowiednie procedury oceny zgodności z zasadniczymi wymaganiami określonymi w dyrektywach, którym podlega. Istotna jest również znajomość instrumentów pozwalających stosować procedury oceny zgodności z zasadniczymi wymaganiami sprzętu elektrycznego, a także umiejętność wykorzystania w tym celu systemu zarządzania jakością wprowadzonego u wytwórcy sprzętu elektrycznego. Należy pamiętać o tym, że wprowadzenie systemu zarządzania jakością w oparciu o normy serii ISO 9000 u producentów sprzętu elektrycznego może być wykorzystywane w procedurach oceny zgodności sprzętu z zasadniczymi wymaganiami dyrektyw, którym ten sprzęt podlega. Jednakże aby można go było wykorzystać w tej ocenie musi posiadać akceptację jednostki notyfikującej. 13. Literatura [1] Dyrektywa 2006/95/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 12 grudnia 2006 r. w sprawie harmonizacji ustawodawstw państw członkowskich odnoszących się do sprzętu elektrycznego przewidzianego do stosowania w określonych granicach napięcia, Dz. Urz. UE z dnia 27.12.2006, L 374, s. 10-19. 46
[2] Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 21 sierpnia 2007 r. w sprawie zasadniczych wymagań dla sprzętu elektrycznego, Dz. U. Nr 155, poz. 1089. [3] Ustawa z dnia 30 sierpnia 2002 r. o systemie zgodności, Dz. U. z 2002 r. Nr 166, poz. 1360 ze zmianami, tekst jednolity: Dz. U. z 2004 r. Nr 2004, poz. 2087, istotna zmiana od 7 stycznia 2007 r.: Dz. U. z 2006 r. Nr 249, poz. 1834. [4] Zalecenia Rady 1999/519/We z 12 lipca 1999 r. dotyczące ograniczenia ekspozycji osób na promieniowanie pól elektromagnetycznych (od 0 Hz do 300 GHz ), Dz. Urz. UE z dnia 30.07.1999, L.199, s. 59. [5] Decyzja Rady z dnia 22 lipca 1993 r., dotycząca modułów stosowanych w różnych fazach procedur zgodności oraz zasad umieszczania i używania oznakowania zgodności CE, które mają być stosowane w dyrektywach harmonizacji technicznej, Dz. Urz. z 30.08.1993, s. 23. [6] http://ec.europa.eu/enterprise/electr_equipment/lv/stand.htm, Wykaz norm zharmonizowanych opartych na dyrektywie niskonapięciowej. dr inż. Ryszard Zacirka Instytut Energoelektryki Politechniki Wrocławskiej BEZPIECZEŃSTWO EKSPLOATACJI SPRZĘTU AGD W WARUNKACH DOMOWYCH W artykule przedstawiono specyfikę środowiska pracy urządzeń AGD w warunkach domowych. Przedstawiono informacje zawarte w normach dotyczących sprzętu AGD. Podano zagrożenia na jakie bywają narażeni użytkownicy takich urządzeń oraz sposoby ich ograniczania. 1. Wprowadzenie W dzisiejszych czasach w gospodarstwie domowym jesteśmy w bardzo wielkim stopniu uzależnieni od korzystania z urządzeń zasilanych energią elektryczną. Ta forma energii jest najbardziej wygodna zarówno do dystrybucji, jak i przetwarzania na inne formy energii użytecznych dla człowieka. Nie posiadamy niestety zmysłów pozwalających wykryć obecność energii elektrycznej, więc nie jesteśmy również w stanie uniknąć zagrożeń wynikających z jej istnienia w miejscach, w których jej się nie spodziewamy. Pozytywnym aspektem tego jest to, że dla większości osób energia elektryczna jest nadal czymś egzotycznym, starają się zatem unikać zagrożenia, nawet z nadmierną ostrożnością. Mimo to, podczas użytkowania odbiorników energii elektrycznej, w tym sprzętu AGD, zdarzają się wypadki. Niestety w Polsce nie prowadzi się dokładnej analizy przyczyn wypadków, trudno więc ocenić przyczyny ich powstawania, a analiza taka byłaby bardzo cenna, gdyż pozwalałaby zarówno oceniać przydatność stosowanych obecnie środków ochrony przeciwporażeniowej, jak i opracowywać nowe sposoby podwyższania bezpieczeństwa użytkowania urządzeń elektrycznych, w tym również domowego sprzętu AGD. Zwłaszcza cenne byłoby porównanie danych z okresów przed i po 1990 roku. W czasie tym, znaczna część społeczeństwa wymieniła przestarzałe wyposażenie na nowoczesne, można by więc ocenić, jaki wpływ na bezpieczeństwo w gospodarstwach domowych ma jakość odbiorników. Nr 124 47