Centrum Doskonałości

SPRAWOZDANIE Z DZIAŁALNOŚCI INSTYTUTU PARAZYTOLOGII IM. WITOLDA STEFAŃSKIEGO POLSKIEJ AKADEMII NAUK W 2007 ROKU opracował Aleksander W. Demiaszkiewicz Centrum Doskonałości Centre of Excellence in Parasitology for Central and Eastern Europe 1

SPIS TREŚCI Dane ogólne...3 Wyniki działalności naukowej Instytutu...7 Podstawowe kierunki badawcze i ważniejsze osiągnięcia roku...7 Szczegółowe omówienie realizacji tematyki badawczej...12 A. Działalność statutowa...12 B. Działalność w ramach projektów badawczych finansowanych z innych źródeł...33 C. Działalność pozaplanowa...46 Publikacje...48 Nowe metody i technologie...48 Zastosowanie praktyczne wyników...49 Nadane stopnie naukowe...50 Studium doktoranckie...50 Organizowane konferencje i sympozja...51 Wydawnictwa...51 Współpraca naukowa...52 Współpraca krajowa...52 Współpraca z zagranicą...58 Pobyty badawcze, staże i kursy...64 Krajowe...64 Zagraniczne...65 Udział w międzynarodowych konferencjach naukowych...67 Udział w krajowych konferencjach i zjazdach naukowych...70 Opracowanie ekspertyz, opinii i ocen naukowych...74 Aktywność w uzyskiwaniu i realizacji międzynarodowych projektów badawczych...76 Działalność popularyzacyjna i dydaktyczna...80 Członkostwo w komitetach PAN, radach naukowych, redakcjach czasopism, towarzystwach naukowych...84 Nagrody naukowe i wyróżnienia...88 Podsumowanie...88 Spis publikacji...92 I. Opublikowane...92 II. Złożone do druku...105 2

SPRAWOZDANIE z działalności Instytutu w roku 2007 DANE OGÓLNE W roku sprawozdawczym Instytut Parazytologii im. W. Stefańskiego Polskiej Akademii Nauk posiadał w klasyfikacji instytutów badawczych kategorię 2. Instytut ma uprawnienia do nadawania stopnia doktora nauk biologicznych w zakresie biologii, a także uprawnienia do nadawania stopnia doktora habilitowanego. Skład Dyrekcji Instytutu w 2007 roku: - prof. dr hab. Władysław Cabaj - dyrektor Instytutu; - prof. dr hab. Aleksander W. Demiaszkiewicz - zastępca dyrektora d/s naukowych; - pani Monika Komoń główny księgowy. Rada Naukowa Instytutu kadencji 1.01.2007-31.12.2010 r. liczy 26 członków, w tym 19 profesorów, 4 docentów i 3 doktorów; 11 członków Rady nie jest pracownikami Instytutu. Skład Prezydium Rady Naukowej: - przewodniczący: prof. dr hab. Andrzej Malczewski - wiceprzewodniczący: prof. dr hab. Danuta Prokopowicz, prof. dr hab. Irena Wita - sekretarz: doc. dr hab. Bożena Moskwa - członek: dyrektor Instytutu Parazytologii, prof. dr hab. Władysław Cabaj. 3

Struktura organizacyjna Instytutu (w nawiasach kierownicy jednostek) W roku sprawozdawczym struktura Instytutu nie uległa zmianie i obejmowała: I. Zakład Różnorodności Biologicznej (prof. dr hab. Krzysztof Zdzitowiecki) 1. Pracownia Pasożytniczych Protozoa (prof. dr hab. Irena Wita) 2. Pracownia Biologii, Systematyki i Zoogeografii Helmintów (prof. dr hab. Krzysztof Zdzitowiecki) 3. Pracownia Biologii Rozmnażania i Rozwoju Pasożytów (prof. dr hab. Zdzisław Świderski) II. Zakład Biologii Molekularnej (prof. dr hab. Halina Wędrychowicz) 4. Pracownia Immunobiologii (dr Ewa Dziemian) 5. Pracownia Fizjologii (prof. dr hab. Mieczysława I. Boguś) 6. Pracownia Biochemii (doc. dr hab. Tadeusz Moczoń) 7. Pracownia Parazytologii Molekularnej (prof. dr hab. Halina Wędrychowicz) III. Zakład Epizootiologii i Patologii (doc. dr hab. Bożena Moskwa) 8. Pracownia Parazytoz Zwierząt Domowych (dr hab. Jakub Gawor) 9. Pracownia Parazytoz Zwierząt Dzikich (prof. dr hab. Aleksander W. Demiaszkiewicz) 10. Pracownia Fizjopatologii (doc. dr hab. Bożena Moskwa) 11. Pracownia Produkcji Doświadczalnej Pasz (w Łomnie) (mgr inż. Czesław Bąk) - działalność zawieszona Jednostki organizacyjne podporządkowane bezpośrednio Dyrekcji: 12. Stacja Badawcza w Łomnie-Las (mgr inż. Czesław Bąk) 13. Stacja Badawcza i Ferma Jeleniowatych w Kosewie Górnym (mgr inż. Marek Bogdaszewski) 14. Centralna Biblioteka Parazytologiczna (mgr Małgorzata Woronowicz-Rymaszewska) 4

Stan zatrudnienia na dzień 31 grudnia 2007 roku: 65 osób na 62,04 etatach, w tym: profesorów i docentów - 12 osób 12 etatów adiunktów - 12 11,67 asystentów - 7 6,5 prac. inżynieryjno-technicznych - 11 11 prac. biblioteki i wydawnictw - 4 3,5 obsługi, zwierzętarni, warsztatów - 5 5 pracowników administracji - 14 12,37 razem - 65 62,04 Liczba osób zatrudnionych w 2007 roku zmniejszyła się o 8 osób, a liczba etatów o 7,25 etatu w porównaniu z rokiem 2006. Grupa profesorów i docentów nie uległa zmianie. Grupa adiunktów zwiększyła się o 1 osobę na skutek awansowania z etatu asystenta na etat adiunkta dr J. Bień, dr D. Młocickiego i dr W. Wieloch oraz rozwiązania umowy o pracę przez dr A. Kędrę i przejścia na urlop wychowawczy dr E. Kędry. Liczba asystentów zmniejszyła się o 3 osoby w związku z przeniesieniem 3 osób na etat adiunkta, rozwiązaniem umowy o pracę przez mgr inż. A. Goliszewską i zatrudnieniem lek. wet. Anny Pyziel. Liczba pracowników inżynieryjno-technicznych zmniejszyła się o 3 osoby na skutek rozwiązania umowy o pracę przez mgr T. Dmuchowską i mgr K. Smaga-Kozłowską, przejściem na emeryturę p. H. Komorowskiej i p. Z. Dziarnik oraz zatrudnieniem p. P. Wilkowskiego. Liczba pracowników biblioteki i wydawnictw zmniejszyła się o jedną osobę, co było spowodowane rozwiązaniem umowy o pracę przez mgr E. Bułtowicz, przejściem na emeryturę p. M. Radziejewskiego oraz zatrudnieniem mgr A. Pietruczuk. Liczba pracowników obsługi zmniejszyła się o 1 osobę (została rozwiązana umowa o pracę z p. B. Grabowskim robotnikiem do pracy ciężkiej na Fermie Jeleniowatych w Kosewie). Liczba pracowników administracji zmniejszyła się również o 1 osobę w związku z rozwiązaniem umowy o pracę przez dr B. Dmuchowskiego. Ogółem liczba pracowników działalności podstawowej i biblioteki wynosi 46 osoby, to jest o 6 osób mniej niż w 2006 r., a liczba pracowników administracji i obsługi wynosi 19 osób, to jest o 2 osoby mniej niż w roku ubiegłym. 5

Status Instytutu Instytut Parazytologii posiada osobowość prawną, co daje mu szersze możliwości podejmowania suwerennych decyzji i samodzielnego zarządzania. Instytut posiada również prawo własności do będącego w jego użytkowaniu ruchomego majątku trwałego (decyzja Prezesa Polskiej Akademii Nauk z dnia 29 października 1999 r.). Instytut otrzymał w użyczenie na czas nieoznaczony będące w jego użytkowaniu nieruchomości oraz grunty (decyzja Prezesa Polskiej Akademii Nauk z 22 września 2000 r). Warunki lokalowe nie uległy zmianie. Instytut ma status Centrum Doskonałości w Parazytologii dla Europy Centralnej i Wschodniej (decyzja Ministra Nauki, Przewodniczącego Komitetu Badań Naukowych z dnia 25 listopada 2002 r.). Warsztat badawczy W roku sprawozdawczym nie otrzymano dotacji na zakupy inwestycyjne. Zakupiono jednak ze środków grantowych następującą aparaturę: wytrząsarkę laboratoryjną z chłodzeniem EXCELLA E-24R z wyposażeniem za 31729 zł, czytnik wagi Ezi weight 2 +T za 11895 zł i zamrażarkę skrzyniową z akcesoriami za 41855 zł (z grantu SPUB - DELIVER prof. Wędrychowicz), aparat do elektroforezy i blottingu za 5929 zł (z grantu ADIPAR prof. Cabaj), wirówkę Biofuge Pico 17 z wyposażeniem za 9694 zł i mikrowirówkę z zasilaczem za 5525 zł (z grantu habilitacyjnego dr Karbowiaka) oraz termocykler PTC-0200G DNA modul kontrolny za 31000 zł (z grantu własnego dr Karbowiaka). Zakupiono również laptop DELL D630 za 6200zł (z grantu własnego prof. Cabaja). Zbiory biblioteczne Biblioteka Instytutu ma charakter centralnej biblioteki parazytologicznej i zawiera zbiory ukierunkowane na parazytologię ogólną, weterynaryjną i lekarską, a także nauki pokrewne (zoologia, ekologia, zoogeografia itp.). Biblioteka posiada największy w Polsce i najbardziej kompletny specjalistyczny księgozbiór literatury światowej z zakresu parazytologii i służy jako warsztat pracy pracownikom naukowym i studentom z całego kraju. W ramach możliwości 6

finansowych gromadzi wszelkie nowości wydawnicze z dziedziny parazytologii. Zbiory biblioteczne liczyły na koniec 2007 roku: 12 449 tomów druków zwartych, 421 szt. mikrofilmów, 3 starodruki, 534 tytuły czasopism (w tym 63 krajowe), oraz liczące około 6 600 zbiory odbitek po prof. prof. Witoldzie Stefańskim, Wiesławie Ślusarskim i Bożenie Grabda- Kazubskiej. W roku sprawozdawczym księgozbiór Biblioteki powiększył się o 21 książek (zakupiono 8 pozycji, w tym 2 zagraniczne, 13 otrzymano z darów, w tym 6 zagranicznych) i 58 wolumenów czasopism. Prenumerowano 5 tytułów czasopism polskich. Z powodu trudnej sytuacji finansowej Instytutu w roku 2007 czasopism zagranicznych nie prenumerowano. W związku z przejściem czasopisma Acta Parasitologica na platformę Springera i przejęciem dystrybucji czasopisma przez Springera, Biblioteka zmuszona była do rezygnacji ze współpracy i wymiany czasopism z bibliotekami i ośrodkami naukowymi polskimi i zagranicznymi. WYNIKI DZIAŁALNOŚCI NAUKOWEJ INSTYTUTU PODSTAWOWE KIERUNKI BADAWCZE I WAŻNIEJSZE OSIĄGNIĘCIA ROKU Działalność naukowa pracowników Instytutu była realizowana, podobnie jak w poprzednich latach, trzema drogami: jako działalność statutowa wynikająca z zatwierdzonych przez Radę Naukową planów badawczych, finansowanych z przyznanego przez MNiSW budżetu Instytutu, działalność w ramach programów badawczych finansowanych przez MNiSW i Unię Europejską, oraz działalność pozaplanowa, nie objęta zatwierdzoną tematyką badawczą, a wynikająca z wcześniej prowadzonych badań lub umów o współpracy między instytutami. A. Działalność statutowa Program badawczy na rok 2007 obejmował 24 tematy, z których 23 dotyczyło badań parazytologicznych, a 1 był związany z działalnością Fermy Jeleniowatych w Kosewie. Trzy tematy nie zostały zrealizowane (1 z powodu rozwiązania umowy o pracę, a 2 ze względu na urlop wychowawczy wykonawcy). Podjęto 7 nowych tematów badawczych (poz. A4, A7, A9, A10, A14, A19, A23 sprawozdania szczegółowego). W pozostałych, sformułowanych szeroko i realizowanych 7

od kilku lat, wprowadzono 14 nowych zadań badawczych, znacznie poszerzających spektrum badawcze. B. Projekty badawcze finansowane z innych źródeł W roku sprawozdawczym realizowano 22 projekty badawcze. Instytut Parazytologii koordynował 16 projektów finansowanych przez MNiSW (poz. B1-16 sprawozdania szczegółowego); pracownicy Instytutu uczestniczyli w realizacji 2 programów badawczych finansowanych przez MNiSzW, a koordynowanych przez inne placówki naukowe (poz. B17-18). Realizowano również 3 projekty badawcze finansowane przez Unię Europejską: 2 w 7 Programie Ramowym UE (poz. B19-20) i 1 w ramach INTAS (B21). Ponadto realizowano 1 grant Narodowej Fundacji Nauki USA. Wśród tych projektów 19 stanowiło kontynuację z lat ubiegłych;14 koordynowanych przez Instytut Parazytologii (poz. B1-14), 1 koordynowany przez inne polskie instytucje (poz. B17), 3 finansowane przez Unię Europejską (B19-21) i jeden finansowany przez Narodową Fundację Nauki USA. W roku sprawozdawczym rozpoczęto ponadto realizację 2 nowych projektów badawczych koordynowanych przez Instytut Parazytologii (poz. B15-16), i jednego projektu koordynowanego przez inną placówkę naukową (B18). C. Działalność pozaplanowa W roku 2007 opracowano 4 tematy nie ujęte w planach badawczych Instytutu. Wiążą się one z tematyką badań statutowych (poz. C3-4) i z podjęciem nowych opracowań własnych (poz. C1-2). Tematy zostały zakończone, a wyniki badań opracowywane, lub złożone do druku. Ważniejsze wyniki badań prowadzonych w 2007 r. Realizowana tematyka badawcza reprezentowała 3 główne dziedziny parazytologii : 1/ badania skoncentrowane głównie na pasożycie: morfologia z ultrastrukturą, taksonomia z faunistyką, biologia i ekologia; 2/ badania skoncentrowane na wzajemnym oddziaływaniu pasożyta i żywiciela: procesy biochemiczne i immunologiczne zachodzące w układzie pasożyt-żywiciel, procesy chorobowe wywoływane przez pasożyta, reakcje obronne żywiciela; 3/ badania związane z chorobami pasożytniczymi: epizootiologia, patogeniczność pasożytów, diagnostyka i zwalczanie 8

chorób pasożytniczych, zagrożenie ludzi chorobami odzwierzęcymi. 1. Faunistyka, morfologia, taksonomia, biologia i ekologia pasożytów Do tej grupy można zaliczyć 14 tematów: pozycje A1-4, 6-7, 24, B1-3, 21-22, C1-2 szczegółowego omówienia wyników badań. Ważniejsze wyniki: - wykonano badania morfologiczne, morfometryczne i ultrastrukturalne świdrowca Trypanosoma (Herpetosoma) levisi (Kent, 1880) Laveran i Mesnil 1901 wyizolowanego z krwi obwodowej szczurów Rattus norvegicus (I. Wita, G. Karbowiak, U. Czaplińska); - wykazano, że w środowisku miejskim decydującym czynnikiem warunkującym występowanie kleszczy jest dostępność żywicieli dla stadiów młodocianych oraz korytarzy ekologicznych łączących śródmiejskie tereny zielone z kompleksami leśnymi (G. Karbowiak, I. Wita, U. Czaplińska); - stwierdzono, że u nornika północnego Microtus oeconomus na terenie Biebrzańskiego Parku Narodowego występuje kleszcz moczarowy Ixodes apronophorus i piroplazma Babesia microti (G. Karbowiak, I. Wita, U. Czaplińska); - opracowano kolekcję przywr digenetycznych zebranych z ryb w Subantarktyce w okolicach Ushuaia stwierdzając 3 gatunki przywr Elytrophalloides oatesi, Genolinea bowersi i Derogenes varicus (K. Zdzitowiecki, Z. Laskowski, J. Wiśniewska); - wykazano pleomorfizm świdrowców Trypanosoma wrublewskii wyrażający się występowaniem dwóch odmiennych morfologicznie postaci trypomastigota (I. Wita, G. Karbowiak, U. Czaplińska); - wykonano redeskrypcję 6 gatunków tasiemców z rodziny Tetrabothridae występujących u trzech gatunków ptaków antarktycznych: Larus dominicanus, Stercorarius skua i Macronectes giganteus (A. Rocka); - wyniki badań nad ultrastrukturą procesu spermiogenezy i budowy plemników Mesocestoides lineatus (Cyclophyllidea, Mesocestoididae) potwierdzają wyniki badań molekularnych wskazujące na konieczność wyłączenia Mesocestididae z rzędu Cyclophyllidea (Z. Świderski, D. Młocicki); - zbadano wczesne etapy rozwoju embrionalnego tasiemca Corallobothrium fimbriatum, poznano budowę i ultrastrukturę oocytu tego gatunku, przeanalizowano zmiany zachodzące w oocycie po zapłodnieniu oraz budowę i pochodzenie struktur otaczających embrion (Z. Świderski, D. Młocicki); - w kleszczach łąkowych Deroceras reticulatus zebranych z lisów wykryto Anaplasma phagocytophilum, Hepatozoon canis, Toxoplasma gondiii i Babesia microti. Fragmenty sekwencji H. 9

canis i T. gondii zarejestrowano w GenBanku (G. Karbowiak, I. Wita, U. Czaplińska); - stwierdzono, że dominującymi grupami pasożytów ryb cefalowatych są pasożytnicze skorupiaki z rodzin Caligidae i Ergasilidae oraz myksosporydia z rodzin Myksobolidae i Kudoidae (M. Ovcharenko); - na podstawie danych morfologicznych i molekularnych opisano 2 nowe gatunki przywr z rodzajów Choanocotyle i Aptorchis pochodzących z żółwi australijskich (V. Tkach); - opisano dwa nowe gatunki nicieni z rodziny Rhabdiasidae pasożytujące u żab w Ameryce Środkowej (V. Tkach). 2. Fizjologia i biochemia pasożytów, mechanizmy obronne (immunologia) w zarażeniach pasożytniczych Ten kierunek badawczy był realizowany w 17 tematach: A8-11, 14, 17, B4-7, 16-20,C3-4. Ważniejsze wyniki: - stwierdzono, że zarażenie nawet bardzo niskimi dawkami (10 larw) Trichinella spiralis myszy Balb/c powoduje obecność nawet 5000 larw w mięśniach zarażonych w ten sposób zwierząt. Zmienia się także liczba makrofagów otrzewnowych oraz produkcja przez te komórki anionorodnika ponadtlenkowego, co świadczy o aktywowaniu komórkowych mechanizmów immunologicznych (M. Kołodziej-Sobocińska, E. Dvoroznakova, E. Dziemian, Z. Hurnikova, J. Porubcova); - stwierdzono, że stężenie kationowego białka eozynofilowego (ECP) w surowicy oraz w zmienionych zapalnie tkankach w przebiegu toksokarozy jest podwyższone, a jego oznaczanie może być wykorzystywane do diagnostyki i oceny nasilenia procesu chorobowego (E. Dziemian, M. Kołodziej-Sobocińska, H. Żarnowska); - wykazano, że enzymatycznie czynna wyściółka jamy cysty cysticerkoida Hymenolepis diminuta zapewnia skoleksowi właściwy chemizm środowiska, odmienny od tego, z jakim styka się ciało cysticerkoida (T. Moczoń); - wykazano obecność N-acetyloglukozaminidazy (NAGazy) w homogenacie grzybni Conidiobolus coronatus oraz ustalono optymalne warunki oznaczania jej aktywności enzymatycznej (E. Włóka, M. I. Boguś); - po raz pierwszy uzyskano cdna katepsyny L z metacerkarii Fasciola hepatica. Analiza bioinformatyczna wykazała obecność motywów białkowych charakterystycznych dla proteaz cysteinowych. Analiza bioinformatyczna sekwencji aminokwasowej ujawniła duży potencjał 10

immunogenny sklonowanego enzymu, co wskazuje na możliwość użycia go w charakterze antygenu szczepionkowego (S. Jaros, A. Wesołowska, H. Wędrychowicz); - przeprowadzono optymalizację metody ISSR-PCR (intern-simple sequence repeat polymerase chain reaction) z użyciem startera 816, która jest stosowana do badania różnorodności genetycznej w obrębie rodzaju Trichinella (B. Moskwa, J. Bień, K. Goździk, W. Cabaj); - przeprowadzono optymalizację metody PCR, która pozwoliła na wykrycie DNA Fasciola hepatica już w 5 tygodniu od zarażenia. W tym terminie amplifikację uzyskano u 67,8% osobników. W 6 tygodniu wykrywalność wzrosła do 85,3%, w 7 tygodniu wyniosła 88,2%, w 8 tygodniu doszła do 91,2% by w 9 tygodniu osiągnąć 100% (M. Kozak, H. Wędrychowicz); - w surowicach szczurów immunizowanych proteinazą cysteinową Fasciola hepatica i zarażonych metacerkariami tej przywry wykryto metodą ELISA obecność przeciwciał specyficznych wobec antygenów E-S pasożyta: IgE, IgA, IgM, IgG1, IgG2a, IgG2b (L. Jedlina-Panasiuk, M. Kozak, A. Wesołowska, H. Wędrychowicz) 3. Epizootiologia i zwalczanie pasożytów zwierząt hodowlanych i dzikich Ten kierunek badań był realizowany w 16 tematach: A15-16, 18-23, B8-15. Ważniejsze wyniki: - uznanie 5 gatunków słupkowców (Cylicostephanus longibursatus, Cyathostomum catinatum, Cylicocyclus nassatus, C. ashworti i C. insigne) za potencjalnie benzimidazolooporne (J. Gawor); - opracowanie nowej metody różnicowania gatunków słupkowców (Strongylidae) u koni (RLB reverse line blot assay) (D. Traversa, R. Iorio, T. R. Klei., V. A. Kharchenko, J. Gawor, D. Otranto, O. A. Sparagano); - opracowanie modyfikacji metody PCR, która umożliwia badanie bioptatów ludzkich w kierunku inwazji nicieni z rodzaju Toxocara (A. Borecka); - stwierdzenie w ciągu ostatnich trzech lat wzrostu ekstensywności zarażenia żubrów w Puszczy Białowieskiej nicieniami Setaria labiatopapillosa o ponad 30% (A. W. Demiaszkiewicz, J. Lachowicz); - wykrycie nicieni płucnych Dictyocaulus eckerti u 70% badanych jeleni pochodzących z 10 nadleśnictw z południowej Polski (A. W. Demiaszkiewicz, J. Lachowicz); - ustalenie zmian histopatologicznych w przebiegu doświadczalnej elafostrongylozy u świnek wietnamskich (A. W. Demiaszkiewicz, B. Osińska, I. Kuligowska); 11

- zbadanie obrazu histopatologicznego w aswortiozie naturalnie zarażonych żubrów w Puszczy Białowieskiej (J. Lachowicz, B. Osińska); - po raz pierwszy w Europie wykryto przeciwciała przeciw Neospora caninum u 11 jeleni szlachetnych oraz 1 jelenia sika Dybowskiego pochodzących z fermy hodowlanej w Kosewie Górnym oraz u 6 jeleni wolno żyjących (W. Cabaj, B. Moskwa, K. Goździk); - wykrycie larw Trichinella britovi u wilków z Nadleśnictwa Brzegi Dolne (B. Moskwa, J. Bień, K. Goździk, W. Cabaj); - szczepienie szczurów rekombinowaną kinazą fosfoglicerynianową Fasciola hepatica wykazało duży potencjał ochronny tego antygenu zależny w dużej mierze od sposobu podania szczepionki (S. Jaros, H. Wędrychowicz). SZCZEGÓŁOWE OMÓWIENIE REALIZACJI TEMATYKI BADAWCZEJ A. DZIAŁALNOŚĆ STATUTOWA 1. Pasożytnicze pierwotniaki wybranych grup kręgowców i bezkręgowców (kontynuacja) Kierownik: prof. dr hab. Irena Wita Zgodnie z planem realizowano 2 zadania badawcze. a) Mikropasożyty rodzimych i obcych gatuników kiełży (Gammaroidea, Amphipoda) zamieszkujących Martwą Wisłę i Zatokę Pucką (zadanie nowe) W wyniku przeprowadzonych badań faunistycznych 567 osobników kiełży zebranych w okresie od lipca do października 2007 z wytypowanych stanowisk na Martwej Wiśle (w Przegalinie, Górkach Wschodnich), w Zatoce Puckiej i na Półwyspie Helskim stwierdzono, że w badanych zbiornikach wodnych występują pasożyty fauny atlantyckoborealnej (gregaryny z rodzaju Cephaloidophora) i pontokaspijskiej (mikrosporydia Nosema pontogammari, N. dikerogammari i gregaryny Uradiophora ramosa). Po raz pierwszy zaobserwowano występowanie gregaryn z rodzaju Uradiophora u kiełży fauny rodzimej (Gammarus locusta) i gregaryn z rodzaju Cephaloidophora u kiełży fauny północnoamerykańskiej (Gammarus tigrinus). Wszystkie zbadane gatunki obcych kiełży, oprócz Chaetogammarus ischnus, wzbogaciły faunę pasożytów akwenów rodzimych o nowe gatunki, pochodzące z fauny pontokaspijskiej (N. dikerogammari, N. 12

pontogammari, Thelohania sp., Uradiophora ramosa) (wykonawcy: M. Ovcharenko, I. Wita, U. Czaplińska). b) Świdrowce pasożytujące we krwi szczura wędrownego (Rattus norvegicus) w Polsce (zadanie nowe) Wykonano badania morfologiczne, morfometryczne i ultrastrukturalne świdrowca Trypanosoma (Herpetosoma) levisi (Kent, 1880) Laveran i Mesnil, 1901, wyizolowanego z krwi obwodowej naturalnie zarażonych szczurów Rattus norvegicus z Polski. U zarażonych szczurów nie zaobserwowano zmian patologicznych, które mogłyby być spowodowane obecnością w ich krwi świdrowców. Wszystkie trypanosomy znalezione we krwi obwodowej szczurów były w stadium trypomastigota. Stosując przyjętą w tego typu badaniach nomenklaturę i metodykę wykonano pomiary 100 znalezionych na rozmazach świdrowców. Długość ciała świdrowców wahała się od 15,45 do 23,64 µm (średnia 19,76), a szerokość od 1,30 do 2, 32 µm (średnia 1,77 µm). Długość wolnej części wici wynosiła średnio 6,06 µm (6,00 6,25 µm). Badania ultrastrukturalne wykazały, że pasożytujące u szczura Rattus norvegicus świdrowce mają typ budowy ultrastrukturalnej charakterystyczny dla świdrowców z rodzaju Trypanosoma (Herpetosoma) z grupy Stercoraria. Jest to pierwsze doniesienie o występowaniu T. levisi u szczura Rattus norvegicus w środowisku naturalnym w Polsce (wykonawcy: I. Wita, G. Karbowiak, U. Czaplińska). 2. Rozprzestrzenienie kleszczy właściwych na terenie Polski (kontynuacja) Kierownik: dr Grzegorz Karbowiak Realizowano zgodnie z planem 5 zadań badawczych. a) Interakcje kleszczy właściwych ze środowiskiem, żywicielem i przenoszonymi patogenami (kontynuacja) Kontynuowano zbiór kleszczy na terenach rekreacyjnych Warszawy. Odkryto nowe stanowiska kleszcza łąkowego Dermacentor reticulatus (Wał Miedzeszyński, Lasek Bemowo, Las Bielański). Potwierdzono występowanie kleszcza łąkowego na terenie Kampinoskiego Parku Narodowego. Stwierdzono, że w środowisku miejskim decydującym czynnikiem warunkującym występowanie kleszczy jest dostępność żywicieli dla stadiów młodocianych oraz istnienie korytarzy ekologicznych łączących śródmiejskie tereny zielone z kompleksami leśnymi. Wykazano odrębne 13

preferencje siedliskowe kleszczy pospolitych, występujących na terenach zalesionych i kleszczy łąkowych występujących na terenach otwartych. Przeprowadzono odłowy małych ssaków w Puszczy Białowieskiej i w Biebrzańskim Parku Narodowym. Po raz pierwszy stwierdzono występowanie kleszcza moczarowego Ixodes apronophorus i piroplazmy Babesia microti u nornika północnego Microtus oeconomus na terenie Biebrzańskiego Parku Narodowego oraz nie notowaną dotychczas w Puszczy Białowieskiej pchłę Doratopsylla dasycnema. W wyniku badań prowadzonych w ramach sieci żubrowej wykazano pleomorfizm świdrowców Trypanosoma wrublewskii, wyrażający się występowaniem dwóch odmiennych morfologicznie postaci trypomastigota. We współpracy z Instytutem Parazytologii oraz Instytutem Zoologii Słowackiej Akademii Nauk w Koszycach kontynuowano badania nad parazytofauną krwi myszy z rodzaju Apodemus oraz myszy Mus spicilegus. Wykryto bakterie z rodzaju Bartonella, świdrowce Trypanosoma sp. i piroplazmy Babesia sp. Są to pierwsze stwierdzenia tych pasożytów u myszy M. spicilegus (wykonawcy: G. Karbowiak, I. Wita, U. Czaplińska). b) Związki kleszczy właściwych z psami (Canidae) oraz z piroplazmą Babesia canis (kontynuacja) Opracowano mapę aglomeracji warszawskiej obrazującą szacunkową ilość kleszczy w danych biotopach leśnych i parkowych oraz stopień zagrożenia atakami kleszczy ludzi i zwierząt domowych. Przy okazji zbioru kleszczy wykazano, że przy brzegach ścieżek dorosłe kleszcze występują liczniej niż na powierzchniach w głębi lasu, a w przypadku nimf nie zaobserwowano różnic. Liczniejsze występowanie koreluje z dostępnością żywicieli. Gryzonie będące żywicielami stadiów młodocianych unikają przestrzeni otwartych, a psy mogące być żywicielami dla stadiów dorosłych w parkach miejskich poruszają się wzdłuż ścieżek. Atakowanie psów przez kleszcze w parkach potwierdzone zostało obserwacjami własnymi oraz pośrednio przez lekarzy weterynarii. W dalszych etapach planuje się uzupełnienie mapy o stopień zakażenia kleszczy patogenami (wykonawcy: G. Karbowiak, Z. Bogdaszewska). c) Próba oceny wpływu zmian wielkości populacji jelenia europejskiego i łosia na rozmieszczenie Dermacentor reticulatus w Polsce Północno-Wschodniej (kontynuacja) Jeleń europejski jest gatunkiem stale występującym na terenie Pojezierza Mazurskiego, natomiast ekspansja łosi obejmuje okres ostatnich 40 lat. Biorąc pod uwagę fakt stosunkowo niedawnego (1977) stwierdzenia obecności Dermacentor reticulatus na terenie Pojezierza 14

Mazurskiego podjęto próbę ustalenia związku pomiędzy zmianami faktycznego zasięgu poszczególnych gatunków dzikich kopytnych a obecnym, masowym występowaniem kleszczy łąkowych. Potwierdzono, że najważniejszymi żywicielami dorosłych form kleszcza łąkowego są łoś oraz jeleń europejski. W trakcie kontynuowanych w roku 2007 badań terenowych dokonano negatywnej weryfikacji występowania kleszczy łąkowych w obwodach łowieckich w których nie notuje się obecności ani jeleni ani łosi. W wyniku poszukiwań nie potwierdzono hipotezy zakładającej istnienie trwałych, lokalnych populacji pasożytów w oparciu o inne gatunki żywicielskie (sarna, dzik). Nie potwierdzono również występowania kleszczy łąkowych na terenach zajmowanych wyłącznie przez łosie. Uzyskane wyniki wskazują na dominującą rolę jelenia europejskiego jako gatunku żywicielskiego. W warunkach Pojezierza Mazurskiego pozostałe gatunki dzikich kopytnych, mimo iż występują licznie oraz są atakowane przez kleszcze łąkowe, bez obecności jeleni nie stwarzają wystarczająco dogodnych warunków dla podtrzymywania ich lokalnych populacji (wykonawca Z. Bogdaszewska). d) Wstępne badania nad specyficznością żywicielską Dermacentor reticulatus w odniesieniu do sarny Capreolus capreolus i jelenia europejskiego Cervus elaphus (kontynuacja) Celem badań jest bliższe poznanie reakcji immunologicznych towarzyszących infekcji dziko żyjących przeżuwaczy ( jeleń europejski i sarna) przez kleszcze łąkowe. Dotychczasowe prace nad specyficznością żywicielską Dermacentor reticulatus wykazały, że stopień zarażenia obu wymienionych gatunków jeleniowatych jest bardzo różny. Biorąc pod uwagę fakt, że ich biologia i fizjologia jest w dużym stopniu zbliżona warta podjęcia jest próba poznania czynników odpornościowych wpływających na różną podatność na ataki kleszczy łąkowych. W tym celu pobierane były próbki krwi od dzikich kopytnych upolowanych w łowiskach położonych w pobliżu, bądź ubijanych na terenie Stacji Badawczej w Kosewie Górnym. Po odwirowaniu elementów morfotycznych odseparowana surowica była mrożona do dalszych badań. Do chwili obecnej zebrano łącznie 133 próbki: w tym 88 od jelenia europejskiego, 9 od sarny oraz od 35 dzików. Ponadto zebrano 1 próbkę od jelenia sika i 12 próbek od danieli (oba gatunki z hodowli fermowej). Planowane jest zgromadzenie co najmniej 100 próbek surowicy od jeleni oraz po 50 od saren i dzików. Próbki pochodzące od zwierząt utrzymywanych na fermie w Kosewie będą traktowane jako materiał uzupełniający (porównawczy) ze względu na nikły kontakt hodowanych tam zwierząt z kleszczami łąkowymi, co ma związek z systematycznym odrobaczaniem środkami działającymi 15

także na pasożyty zewnętrzne W tej sytuacji u zwierząt przetrzymywanych a szczególnie urodzonych na fermie możliwe jest słabsze występowanie nabytych mechanizmów odpornościowych (wykonawca: Z. Bogdaszewska). e) Wstępne badania nad zróżnicowaniem morfologicznym dorosłych postaci Dermacentor reticulatus pochodzących z różnych rejonów Polski (nowe zadanie) Celem badań jest podjęcie próby oceny zróżnicowania morfologicznego dorosłych postaci kleszcza pochodzących z różnych, odległych od siebie części kraju. Obecność kleszczy łąkowych poza rejonem północno-wschodnim, jest rejestrowana w kilku mniejszych, izolowanych ogniskach. W trakcie badań przeprowadzonych w okresie sprawozdawczym zebrano 656 osobników pochodzących z różnych części Pojezierza Mazurskiego i Suwalszczyzny. Nie prowadzono natomiast zbiorów kleszczy z innych ognisk ich występowania (prace te są zaplanowane na rok 2008). Zebrane kleszcze są obecnie poddawane szczegółowym pomiarom w celu ustalenia najważniejszych parametrów morfometrycznych (wykonawca: Z. Bogdaszewska). 3. Helmintofauna antarktycznych i subantarktycznych kręgowców (kontynuacja) Kierownik: prof. dr hab. Krzysztof Zdzitowiecki Realizowano 4 zadania badawcze.. a) Zarażenie przez cystakanty skorupiaków Amphipoda, żywicieli pośrednich kolcogłowów zebranych w okolicach Ukraińskiej Stacji Antarktycznej im. Vernadsky`ego i w Zatoce Admiralicji (rozszerzona kontynuacja) Zgodnie z sugestiami recenzentów przeredagowano dwie publikacje dotyczące morfologii kolcogłowa Hypoechinorhynchus magellanicus oraz morfologii cystakantów czterech gatunków kolcogłowów z rodzajów Andracantha i Corynosoma: A. baylisi, C. evae, C. beaglense sp. nov. i Corynosoma sp., zebranych z ryb subantarktycznych Prace wzbogacono o liczne fotografie i rysunki. Zidentyfikowano 2 gatunki kolcogłowów, Corynosoma pseudohamanni i Metacanthocephalus johnstoni, ten ostatni po raz pierwszy w żywicielach pośrednich. Przygotowano tekst publikacji, który wymaga jeszcze uzupełnienia przez ilustracje. Rozpoczęto opracowywanie kolekcji przywr digenetycznych ryb subantarktycznych. Do chwili obecnej zidentyfikowano 3 gatunki pasożytów żołądkowych Elytrophalloides oatesi, Genolinea bowersi i Derogenes varicus. Profesor K. Zdzitowiecki i dr Z. Laskowski są obecnie uczestnikami wyprawy antarktycznej i zbierają nowe materiały helmintologiczne na Stacji im. H. Arctowskiego (wykonawcy: K. 16

Zdzitowiecki, Z. Laskowski). b) Analiza filogenetyczna kolcogłowów (rozszerzona kontynuacja) W związku z przedłużeniem do marca 2008 roku grantu MNiSW Nr 2 P04C 01626 Filogeneza i systematyka kolcogłowów antarktycznych zadanie badawcze zostało wyłączone z badań statutowych i realizowane z funduszy grantowych. c) Nicienie ryb subantarktycznych (kontynuacja) Celem badań było oznaczenie gatunków nicieni zebranych z ryb kostnoszkieletowych i chrzęstnoszkieletowych odłowionych w Subantarktyce. Zbadano łącznie 103 ryby kostne z 5 gatunków oraz 3 płaszczki Raja griseocauda. U ryb kostnoszkieletowych stwierdzono larwy nicieni z rodzaju Contracaecum (w stadium dorosłym pasożyty płetwonogich) i Pseudoterranova decipiens (pasożyt fok), a także dorosłe nicienie z dwóch gatunków: Ascarophis nototheniae i Dichelyne fraseri. Larwy Contracaecum są najliczniej reprezentowaną grupą nicieni u badanych ryb i mogą należeć do 3 gatunków: Contracaecum osculatum, C. radiatum i C. mirounga. Nie jest możliwe dokładne oznaczenie larw do gatunków, gdyż nie ma opisu larw C. mirounga. Posługując się danymi literaturowymi, można jedynie stwierdzić, że większość larw to C. osculatum. Formy dorosłe reprezentowane były przez pojedyncze okazy. Raja griseocauda jest masowo zarażona nicieniami żołądkowymi prawdopodobnie z gatunku Parascarophis sphyrnae Compana-Rouget, 1955. Jest to pasożyt rekinów, stwierdzany wcześniej w tym rejonie. Opis gatunku oparty jest na kilku okazach samic. Dlatego, posiadając dużą kolekcję tych nicieni, warto wykonać redeskrypcję tego gatunku. Badania będą kontynuowane w 2008 r. (wykonawca: A. Rocka). e) Tasiemce z rodziny Tetrabothriidae występujące u ptaków antarktycznych (kontynuacja) Celem badań było oznaczenie gatunków tasiemców Tetrabothriidae zebranych na wyspie Króla Jerzego, Szetlandy Południowe z jelit trzech gatunków ptaków: Larus dominicanus, Stercorarius skua loennbergi i Macronectes giganteus. Stwierdzono występowanie 6 gatunków tasiemców. Zarażenie było następujące: L. dominicanus (17 zbadanych, 1 zarażony) Tetrabothrius filiformis Nybelin, 1916 (4 tasiemce); S. skua loennbergi (12 zbadanych, 1 zarażony) T. cylindraceus Rudolphi, 1819 (1 młodociany okaz); Macronectes giganteus (7 zbadanych) T. campanulatus Furhmann, 1899 (3 zarażone, 17 tasiemców); T. heteroclitus Diesing, 1850 (4 17

zarażone, 5 tasiemców); T. gracilis Nybelin, 1916 (2 zarażone, 5 tasiemców); T. minutus Szpotańska, 1917 (2 zarażone, 13 tasiemców). Wszystkie wymienione gatunki tasiemców były wcześniej odnotowane w Antarktyce. Larus dominicanus jest nowym żywicielem dla T. filiformis, podobnie jak Macronectes giganteus jest nowym żywicielem dla T. gracilis i T. minutus. Wykonano redeskrybcję 6 gatunków tasiemców z ptaków antarktycznych (wykonawca: A. Rocka). 4. Helmintofauna ryb jeziora Kuc (temat nowy) Kierownik: prof. dr hab. Krzysztof Zdzitowiecki Poprzedni temat Helmintofauna leszcza (Abramis brama) i okonia (Perca fluviatilis) rzeki Wieprz i Wisły w rejonie ujścia Wieprza został zmieniony w porozumieniu z Dyrekcją Instytutu. W ramach opracowania helmintofauny ryb jeziora Kuc badaniom poddano ryby z 9 gatunków: węgorz Anguilla anguillae; szczupak Esox lucius, okoń Perca fluviatilis, sielawa Coregonus albula, płoć Rutilus rutilus, wzdręga Scardinius erythrophthalmus, ukleja Alburnus alburnus, lin Tinca tinca i leszcz Abramis brama.. Stwierdzono występowanie pasożytów należących do Monogenea: Tetraonchus monenteron; Digenea: Tylodelphys clavata, Azygia lucii, Bunodera luciopercae, Posthodiplostomum cuticola; Cestoda: Triaenophorus nodulosus; Nematoda: Anguillicola crassus, Camallanus lacustris; Acanthocephala: Neoechinorhynchus rutili, Acanthocephalus lucii, Crustacea: Ergasilus sieboldi oraz jedną grupę zbiorczą obejmującą przedstawicieli Digenea z rodzaju Diplostomum. Obecnie opracowywane są Monogenea ze skrzeli ryb zakonserwowane w 70% alkoholu etylowym. U węgorza europejskiego Anguilla anguillae stwierdzono występowanie patogenicznych nicieni Anguillicola crassus. Do jeziora Kuc nicienie zostały prawdopodobnie zawleczone z narybkiem w 1998 roku (wykonawca: W. Jeżewski). 5. Ekologia populacji pasożytów ryb słodkowodnych (nowy temat) Kierownik: dr Aleksander Kędra W związku z rozwiązaniem umowy o pracę przez dr Kędrę temat nie był realizowany. 6. Ultrastruktura porównawcza embriogenezy wybranych stadiów rozwojowych płazińców (kontynuacja) Kierownik: prof. dr hab. Zdzisław Świderski W roku sprawozdawczym realizowano 5 zadań badawczych: 18

a) Badania nad ultrastrukturą procesu spermiogenezy i budowy plemników Dolfusiella spinulifera (Trypanorhyncha, Eutetrarhynchidea) (zadanie nowe) Badania te dostarczyły nowych i cennych kryteriów dla analizy wzajemnych powiązań filogenetycznych w obrębie Platyhelminthes. Tasiemce z rzędu Trypanorhyncha, pasożyty ryb chrzęstnoszkieletowych, pozostają nadal mało poznaną i kontrowersyjną grupą płazińców. Typ spermiogenezy oraz ultrastruktura ich plemników wykazują pewne podobieństwo do tych, opisanych przez nas wcześniej u innych przedstawicieli niższych ewolucyjnie grup tasiemców z rzędu Caryophyllidea i Pseudophyllidea. Ultrastruktura ich plemników charakteryzuje się brakiem tzw. crested body, tj. struktury powierzchniowej o dużej gęstości elektronowej, otaczającej w formie luźnej spirali przednią część plemnika i porównywanej czasem do akrosomu. Inne zaobserwowane różnice w budowie plemnika są charakterystyczne dla opisanych wcześniej u dwu innych gatunków Trypanorhyncha. Wyniki tych badań opublikowano w Journal of Parasitology (wykonawcy: Z. Świderski, D. Młocicki). b) Badania nad ultrastrukturą procesu spermiogenezy i budowy plemników Mesocestoides lineatus (Cyclophyllidea, Mesocestoididae) (zadanie nowe) Spermiogeneza i budowa plemnika Mesocestoides lineatus (Mesocestoididae) wykazują duże różnice w porównaniu z tymi jakie opisano dotychczs u innych Cyclophyllidea. Wyniki tych badań potwierdzają też wyniki prowadzonych równolegle badań molekularnych; wskazują one na konieczność wyłączenia Mesocestoididae z rzędu Cyclophyllidea. Wyniki tych badań zostały opublikowane w Journal of Parasitology (wykonawcy: Z. Świderski, D. Młocicki). c) Badania nad rozwojem embrionalnym tasiemca Corallobothrium sp. (Protocephalidea, Corallobothriinae) (zadanie nowe) Przeanalizowano wczesne etapy rozwoju embrionalnego tasiemca Corallobothrium fimbriatum. Poznano budowę i ultrastrukturę oocytu tego gatunku. Przeanalizowano zmiany zachodzące w oocycie po zapłodnieniu oraz budowę i pochodzenie struktur otaczających embrion. Zbadano pochodzenie kapsułki i funkcje komórek żółtkowych w procesie embriogenezy i dalszym rozwoju larwy oraz formowanie otoczek onkosferalnych. Wyniki badań są obecnie przygotowywane do druku (wykonawcy: Z. Świderski, D. Młocicki). d) Badania nad ultrastrukturą funkcjonalną ścianki macicy u Corallobothrium sp. 19

(Protocephalidea, Corallobothriinae) i jej rolą w rozwoju onkosfer (zadanie nowe) Zbadano ultrastrukturę ścianki macicy u wyżej wymienionego gatunku. Stwierdzono że ściana macicy jest bardzo mocno pofałdowana i bogata w liczne wypustki. Tworzy ją cienka syncytialna warstwa z jądrami komórkowymi zlokalizowanymi w pobliżu światła macicy. Poznano charakterystykę jąder komórkowych ściany macicy oraz detale cytoplazmatyczne warstwy syncytialnej. Na tej podstawie stwierdzono że macica pełni pewną rolę sekrecyją. Przeanalizowano udział macicy w rozwoju embrionalnym Corallobothrium fimbriatum. Wyniki badań są obecnie przygotowywane do druku (wykonawcy: Z. Świderski, D. Młocicki). e) Badania nad ultrastrukturą i cytochemią procesu witellogenezy tasiemca Dolfusiella spinulifera (Trypanorhyncha, Eutetrarhynchidea) (zadanie nowe) Komórki żółtkowe lub witellocyty tasiemców pełnią dwie podstawowe funkcje w masowej produkcji jaj zawierających inwazyjne onkosfery. Funkcje te to: (1) dostarczanie materiału do tworzenia ochronnej skorupy jajowej; oraz (2) zawieranie znacznych rezerw substancji odżywczych, zmagazynowanych w formie alfa- i beta-glikogenu, które muszą wystarczyć rozwijającym się wewnątrz skorupy zarodkom aż do ich przekształcenia w stadia larwalne. W przypadku Trypanorhyncha obie te funkcje są bardzo nasilone, ponieważ cały rozwój embrionalny odbywa się poza macicą tasiemca w zewnętrznym środowisku wodnym a więc zarówno funkcja ochronna skorupy jajowej jak i wielkie rezerwy substancji odżywczych zmagazynowane w licznych (30-40) komórkach żółtkowych. Dane ultrastrukturalne na temat witellogenezy i cytochemii witellocytów stanowią cenne kryterium podczas analizy filogenezy, ewolucji i systematyki tasiemców. Witellogeneza Trypanorhyncha nie była dotychczas badana u przedstawicieli tego rzędu tasiemców. Wyniki badań zostały opublikowane w Journal of Parasitology (wykonawcy: Z. Świderski, D. Młocicki). 7. Ultrastruktura form rozwojowych tasiemców związanych ze środowiskiem wodnym, ze szczególnym uwzględnieniem tasiemców z rzędu Caryophyllidea (temat nowy) Kierownik: prof. dr hab. Zdzisław Świderski W roku sprawozdawczym przeprowadzono wstępne analizy mikroskopowe zebranego materialu z czterech gatunków tasiemców: Corallobothrium fimbriatum, Wenyonia sp., Eubothrium salvelini i Flamingolepis sp. Dojrzałe tasiemce z rodzaju Wenyonia przygotowano do obserwacji 20

mikroskopowych, w tym celu sporządzono barwione skrawki półcienkie, a następnie przygotowano materiał do dalszej analizy za pomocą technik TEM. Wykonano liczne elektronogramy oraz na ich podstawie przeprowadzono analizę ultrastrukturalną organizacji komórkowej dojrzałych onkosfer tasiemca Eubothrium salvelini. Wyniki pozwoliły na wstępne poznanie budowy wewnętrznej onkosfery w których wyróżniono pięć głównych typów komórek; są to liczne komórki somatyczne i około 10-12 komórek germinatywnych, gruczoł penetracyjny, syncytialny perikarion tegumentu onkosferalnego, oraz dwie komórki nerwowe. Przeprowadzono analizy ultrastrukturalne inwazyjnych onkosfer tasiemca Eubothrium. Dokonane obserwacje pozwoliły na wstępne poznanie budowy wewnętrznej onkosfery z pięcioma głównymi typami komórek t.j.: komórkami somatycznymi i germinatywnymi, gruczołem penetracyjnym, perikarionem tegumentu onkosferalnego, komórkami nerwowymi. Zaoobserwowano również kilka typów sekrecji i udział tegumentu w wydzielaniu materiału produkowanego przez komórki onkosfery. Ponadto zaobserowano występowanie prawdopodobnie nowego typu komorek onkosferalnych, jak dotąd nie opisanego u innych gatunków. Przeprowadzono obserwacje TEM cysticerkoidów Flamingolepis sp. Poznano budowę powierzchniwych części larwy takich jak tegument i muskulatura subtegumentarna oraz komórki parenchymatyczne. Na niektórych ze skrawków można było zaobserwować budowę przyssawek i haków rostellarnych oraz ich mięśni (wykonawcy: Z. Świderski, D. Młocicki). 8. Różnicowanie wczesnego i późnego etapu zarażenia ludzi Toxocara canis na podstawie awidności swoistych przeciwciał IgG oraz obecności ECP w surowicy krwi pacjentów (kontynuacja) Kierownik: dr Ewa Dziemian Celem obecnych badań jest oznaczania obecności kationowego białka eozynofilowego (ECP) w surowicy krwi pacjentów, jako markera różnicowania wczesnych i późnych okresów toksokarozy ludzi. Wędrujące przez tkanki narządów wewnętrznych larwy Toxocara spp. powodują mobilizację i aktywację eozynofilów. Aktywowane eozynofile wydzielają ECP wykazujące silne działanie cytotoksyczne oraz immunomodulacyjne. Stężenie ECP w surowicy oraz w zmienionych zapalnie tkankach jest podwyższone w chorobach pasożytniczych i jego oznaczanie może być wykorzystywane do diagnostyki i oceny nasilenia procesu chorobowego. Badania wykonano na 176 surowicach pobranych od pacjentów z rozpoznaną toksokarozą oczna i trzewną, w różnym okresie po zarażeniu. Awidność immunoglobulin klasy G oznaczano techniką immunoenzymatyczną 21

wiązania przeciwciał IgG ze swoistym antygenem metabolicznym T. canis i oceną siły wiązania po dysocjacji 6M roztworem mocznika. Oznaczanie poziomu ECP w surowicy krwi pacjentów wykonano za pomocą komercyjnego testu MESACUP ECP TEST. Uzyskane wyniki badań poziomu ECP w surowicy krwi i awidności swoistych przeciwciał IgG są analizowane w zależności od postaci toksokarozy, nasilenia objawów klinicznych, poziomu eozynofilii i czasu trwania zarażenia (wykonawcy: E. Dziemian i M. Kołodziej-Sobocińska we współpracy z dr H. Żarnowską- Prymek z Kliniki Chorób Odzwierzęcych i Tropikalnych AM w Warszawie). 9. Odpowiedź immunologiczna u myszy szczepów nie spokrewnionych zarażonych małymi dawkami różnych gatunków Trichinella (nowy temat) Kierownik: dr Ewa Dziemian Celem pracy jest zbadanie humoralnej odpowiedzi immunologicznej stymulowanej niskimi dawkami infekcyjnymi (5 larw) T. spiralis, T. britovi i T. pseudospiralis. Doświadczenie symulujące naturalne warunki infekcji wykonane jest na myszach niespokrewnionych szczepu ICR. Realizacja tematu zaplanowana jest na 3 lata. W 2007 roku wykonano pierwszą część doświadczenia: zarażenie myszy larwami T. spiralis, pobrano materiał od zarażonych myszy w różnym okresie po zarażeniu (od 5 dnia do 120 dnia po zarażeniu): krew, jelita, mięśnie, określono liczbę postaci dorosłych T. spiralis w jelitach zarażonych zwierząt i liczbę larw mięśniowych, obliczono indeks rozrodczości T. spiralis w badanym szczepie myszy przy danej dawce infekcyjnej, przygotowano odczynniki do badań immunologicznych oraz wykonano badanie obecności krążących antygenów T. spiralis i swoistych przeciwciał IgG. Uzyskane wyniki badań będą poddane analizie po wykonaniu wszystkich zaplanowanych badań immunologicznych (wykonawcy: Ewa Dziemian, Katarina Reiterova, Marta Kołodziej-Sobocińska, Daniela Antolova). 10. Różnice w odpowiedzi immunologicznej myszy szczepów wsobnych na zarażenie małymi dawkami różnych gatunków Trichinella (nowy temat) Kierownik: dr Ewa Dziemian W naturalnych warunkach małe gryzonie są ważnym rezerwuarem pasożytów z rodzaju Trichinella. Zwierzęta te są zarażone najczęściej małymi dawkami. Badania wykonane w 2007 roku dotyczyły różnic w odpowiedzi immunologicznej myszy szczepów wsobnych na zarażenie małymi 22

dawkami Trichinella spiralis. Zbadano komórkową odpowiedź immunologiczną stymulowaną niskimi dawkami infekcyjnymi T. spiralis, szczególnie w początkowej fazie zarażenia. Okazało się, że zarażenie nawet bardzo niskimi dawkami T. spiralis myszy Balb/c powoduje obecność nawet 5000 larw w mięśniach zarażonych w ten sposób zwierząt. Zmienia się także liczba makrofagów otrzewnowych oraz produkcja przez te komórki anionorodnika ponadtlenkowego, co świadczy o aktywowaniu komórkowych mechanizmów immunologicznych. Te wstępne wyniki uzyskane w pierwszym roku realizacji tematu wskazują na potrzebę dokładnego prześledzenia odpowiedzi immunologicznej także w przypadku zarażenia myszy Balb/c innymi gatunkami z rodzaju Trichinella (wykonawcy: M. Kołodziej-Sobocińska, E. Dvoroznakova, E. Dziemian, Z. Hurnikova, J. Porubcova). 11. Uzyskiwanie czystych frakcji białkowych z pasożytniczego grzyba Conidiobolus coronatus (kontynuacja) Kierownik: prof. dr hab. Mieczysława I. Boguś W celu oczyszczenia grzybowej chitynazy (N-acetyloglukozaminidazy), w trakcie badań wstępnie opracowano pierwszy etap rozdziału metodą HPLC homogenatu grzyba C. coronatus na kolumnie jonowymiennej DEAE (Protein-Pak DEAE). Separacja białek prowadzona przy ph 7,0 w gradiencie skokowym (0,2-0,3 M NaCl do 30 minuty) oraz elucji izokratycznej (0,5 M NaCl od 30 minuty), pozwoliła na uzyskanie 4 frakcji. Rozsądny czas procesu (ostatnia, czwarta frakcja została zebrana do 40 minuty) oraz brak konieczności stosowania wyższego niż 0,5 M stężenie NaCl, wskazują na zadowalające opracowanie parametrów rozdziału chromatograficznego. Ze względu na różne wiązanie się białek frakcji 1 oraz 2, 3 i 4 na anionicie wskazane jest odmienne postępowanie z nimi, a więc opracowanie dalszych metod separacji na innych kolumnach (wykonawcy: M. I. Boguś, E. Włóka). 12. Wpływ metabolitów grzyba pasożytniczego Conidiobolus coronatus na hemocyty owadzie (kontynuacja) Kierownik: prof. dr hab. Mieczysława I. Boguś Zadania zaplanowane do wykonania w 2007 r. nie zostały wykonane. W okresie od 2.01. do 18.06.2007 r. dr Elżbieta Kędra nie przeprowadziła na terenie Instytutu Parazytologii PAN żadnych 23

eksperymentów. Od 18.06.2007 r. do 2.11.2008 r. dr E. Kędra przebywa na urlopie wychowawczym. 13. Opracowanie metod umożliwiających wykorzystanie cytometru przepływowego do badań hemocytów owadzich (kontynuacja) Kierownik: prof. dr hab. Mieczysława I. Boguś Zadania zaplanowane do wykonania w 2007 r. nie zostały wykonane. W okresie od 2.01. do 18.06.2007 r. dr Elżbieta Kędra nie przeprowadziła na terenie Instytutu Parazytologii PAN żadnych eksperymentów. Od 18.06.2007 r. do 2.11.2008 r. dr E. Kędra przebywa na urlopie wychowawczym. 14. Dynamika reakcji enzymatycznych zachodzących w wyściółce cysty cysticerkoidów Hymenolepis diminuta (temat nowy) Kierownik: doc. dr hab. Tadeusz Moczoń Wyściółka cysty cysticerkoida Hymenolepis diminuta złożona jest z 40 45 warstw silnie spłaszczonych komórek, które izolują nagie komórki parenchymy przenicowanej szyjki skoleksa od jamy cysty, w której znajduje się skoleks. Skoleks w pełni rozwiniętego cysticerkoida jest okryty tegumentem o strukturze tegumentu dorosłego tasiemca, natomiast tegument cysty nie zawiera mikrotrichów lecz mikrokosmki. Substancje chłonięte przez tegument cysty odżywiają ciało larwalne cysticerkoida. Dalszy transport substancji odżywczych przez wielowarstwową wyściółkę cysty do jamy cysty, jest regulowany przez zespół enzymów związanych z błonami komórek wyściółki: m. in. dehydrogenazę nukleotydów pirydynowych, zasadową i kwaśną fosfatazę, ATPazę, 5 -nukleotydazę, α-d-glukozydazę, β-d-glukozydazę, α-d-galaktozydazę oraz esterazy (łącznie z acetylocholinesterazą i esterazą lipolityczną). Tegument skoleksa pełni rolę bariery kontrolującej transport metabolitów z jamy cysty do tkanek skoleksa. Cechuje go wybitnie wysoka aktywność ATP-azy, 5 -nukleotydazy i β-d-glukozydazy. Wyniki badań wskazują na to, że enzymatycznie czynna wyściółka jamy cysty zapewnia skoleksowi właściwy chemizm środowiska, odmienny od tego, z jakim styka się larwalne ciało cysticerkoida (wykonawca: T. Moczoń). 15. Badania nad wykorzystaniem metod molekularnych do wykrywania inwazji pasożytów (kontynuacja) Kierownik: prof. dr hab. Halina Wędrychowicz Realizowano zgodnie z planem 1 zadanie badawcze. 24

Optymalizacja testu PCR do wykrywania inwazji Fasciola hepatica u żywicieli ostatecznych (zadanie nowe) Celem badań było dobranie optymalnych stężeń poszczególnych reagentów reakcji PCR oraz warunków i ilości cykli aby uzyskać maksymalną wydajność i czułość metody. Testowano kolejno stężenia starterów, jonów magnezu, deoksynukleotydów, polimerazy Taq i matrycowego DNA oraz czasy poszczególnych etapów cykli, jak i różne temperatury przyłączania. Optymalizację prowadzono zarówno na kontroli pozytywnej (DNA wyizolowane od dorosłych motylic), jak i DNA wyizolowanym z kału szczurów, który zmieszano z jajami bądź fragmentami przywr. W wyniku prowadzonych badań ustalono, że najbardziej optymalne warunki amplifikacji to: stężenie jonów magnezu 2,5 µm, starterów 0,5 µm, deoksynukleotydów 200 µm, polimeraza Taq 1 IU, DNA matrycowe 1pg do 10 ng; przy 30 cyklach składających się z denaturacji 95 o C, 30 sek., przyłączania 65 o C, 45 sek. i elongacji 72 o C, 30 sek. wraz z wstępną denaturacją w 95 o C przez 5 minut oraz końcową elongacją w 72 o C przez 10 minut. Tak zoptymalizowana metoda pozwoliła na wykrycie DNA motylicy już w 5 tygodniu od zarażenia. W tym terminie amplifikację uzyskano u 67,8% osobników. W 6 tygodniu wykrywalność wzrosła do 85,3%, w 7 tygodniu wyniosła 88,2%, w 8 tygodniu doszła do 91,2% by w 9 tygodniu osiągnąć 100% (wykonawcy: M. Kozak, H. Wędrychowicz). 16. Immunoprewencja inwazji helmintów (kontynuacja) Kierownik: prof. dr hab. Halina Wędrychowicz Zadanie badawcze: Porównanie odpowiedzi immunologicznej żywicieli immunizowanych rekombinowanymi enzymami przywry i zarażonych Fasciola hepatica (zadanie nowe) Celem badań było określenie odpowiedzi immunologicznej szczurów immunizowanych proteinazą cysteinową Fasciola hepatica na inwazję metacerkarii tej przywry. Do eksperymentu wykorzystano szczury szczepu Spraque-Dawley, zarówno samce jak i samice w wieku 6 miesięcy. Zwierzęta podzielono na trzy grupy. W pierwszej fazie doświadczenia szczury były dwukrotnie immunizowane w miesięcznym odstępie czasu, wg następującego schematu: grupie pierwszej dwukrotnie podano 50 µg rekombinowanego białka proteinazy cysteinowej połączonej z białkowym kapsydem, per os, natomiast grupie drugiej dwukrotnie podano 50 µg rekombinowanego białka 25