System Prawa Administracyjnego

System Prawa Administracyjnego R. Hauser / Z. Niewiadomski / A. Wróbel Tom 7 Prawo administracyjne materialne Zofia Duniewska, Marek Górski, Jacek Jagielski, Joanna Kierzkowska, Dariusz Kijowski, Henryk Nowicki, Jerzy Stelmasiak, Małgorzata Szalewska, Marian Zdyb INSTYTUT NAUK PRAWNYCH PAN

SYSTEM PRAWA ADMINISTRACYJNEGO Prawo administracyjne materialne Tom 7

SYSTEM PRAWA ADMINISTRACYJNEGO Prawo administracyjne materialne Tom 7 REDAKTORZY NACZELNI SYSTEMU PRAWA ADMINISTRACYJNEGO ROMAN HAUSER ZYGMUNT NIEWIADOMSKI ANDRZEJ WRÓBEL

Prawo administracyjne materialne Tom 7 Redaktorzy Prof. dr hab. Roman Hauser Prof. dr hab. Zygmunt Niewiadomski Prof. dr hab. Andrzej Wróbel Autorzy dr hab. Zofia Duniewska prof. Uniwersytetu Łódzkiego; prof. dr hab. Marek Górski Uniwersytet Łódzki; prof. dr hab. Jacek Jagielski Uniwersytet Warszawski; dr Joanna Kierzkowska Bydgoska Szkoła Wyższa; dr hab. Dariusz Kijowski prof. Uniwersytetu w Białymstoku; dr Henryk Nowicki Uniwersytet Mikołaja Kopernika; dr hab. Jerzy Stelmasiak prof. Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej; dr Małgorzata Szalewska Uniwersytet Mikołaja Kopernika; prof. dr hab. Marian Zdyb Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej WYDAWNICTWO C. H. BECK INSTYTUT NAUK PRAWNYCH PAN WARSZAWA 2012

Wydano we współpracy: z Instytutem Nauk Prawnych PAN w Warszawie Poszczególne części opracowali: Zofia Duniewska Marek Górski Jacek Jagielski Jacek Jagielski, przy udziale Pawła Dąbrowskiego Joanna Kierzkowska Dariusz Kijowski Henryk Nowicki Jerzy Stelmasiak Małgorzata Szalewska rozdz. II rozdz. III, IV rozdz. I, VII rozdz. VIII rozdz. III rozdz. V, VI rozdz. XI rozdz. X 52 pkt IV, 53 pkt III, rozdz. XII rozdz. IX Marian Zdyb rozdz. X 49, 50, 51, 52 pkt I III, V VI, 53 pkt I II, 54 55 Redakcja: Aleksandra Dróżdż Wydawca: Joanna Ziemiecka Wydawnictwo C. H. Beck 2012 Wydawnictwo C. H. Beck Sp. z o.o. ul. Bonifraterska 17, 00-203 Warszawa Skład i łamanie: Wydawnictwo C. H. Beck Druk i oprawa: Białostockie Zakłady Graficzne ISBN 978-83-255-3369-4 ISBN e-book 978-83-255-3370-0

Przedmowa Oddawany do rąk Czytelników Tom 7 Systemu Prawa Administracyjnego, wspólnego projektu Wydawnictwa C.H. Beck i Instytutu Nauk Prawnych PAN, poświęcony jest zagadnieniom dotyczącym prawa administracyjnego materialnego. Książkę rozpoczynają rozważania wprowadzające, obejmujące pojęcie i istotę materialnego prawa administracyjnego oraz zakres regulacji prawa administracyjnego materialnego wyznaczający pojęcie instytucji tej gałęzi prawa. Ustalenia poczynione w uwagach wprowadzających pozwoliły Autorom omówić szczegółowo instytucje prawa administracyjnego materialnego, takie jak: strategie, plany i programy, nakazy i zakazy, uprawnienia administracyjne, rzeczy i urządzenia publiczne, wpisy do rejestrów, ewidencji i innych urzędowych wykazów. Opracowanie kończą uwagi obejmujące zagadnienia dotyczące: statusów specjalnych w obowiązującym porządku normatywnym, ciężarów i świadczeń publicznych, administracyjnoprawnych ograniczeń praw rzeczowych, sankcji administracyjnych i instytucji obszaru specjalnego w materialnym prawie administracyjnym na przykładzie obszarów specjalnych o charakterze ekologicznym. Praca jest dziełem kilku autorów wskazanych w zestawieniu zbiorczym oraz na poszczególnych stronach niniejszego tomu. Za merytoryczną treść, prezentowane stanowisko prawne i formę wypowiedzi odpowiadają autorzy poszczególnych części tego dzieła. Wydanie niniejszego tomu uwzględnia stan prawny na 1 grudnia 2011 r. Warszawa, grudzień 2011 r. Redaktorzy

Spis treści Str. Przedmowa..................................................... V Wykaz skrótów.................................................. XIII Rozdział I. Rozważania nad pojęciem i istotą prawa administracyjnego materialnego................................................... 1 1. Uwagi wprowadzające...................................... 3 2. Pojmowanie i istota prawa materialnego w poglądach doktryny... 12 3. Określenie prawa administracyjnego materialnego i jego podstawowa charakterystyka................................ 27 4. Dodatkowe właściwości prawa materialnego.................... 34 5. Parę uwag uzupełniających w sprawie pojmowania prawa materialnego (pewne kwestie dyskusyjne)...................... 36 6. Prawo administracyjne materialne a prawo ustrojowe oraz prawo proceduralne.............................................. 40 7. Prawo materialne a tzw. część szczegółowa prawa administracyjnego (problem prezentacji prawa materialnego)..... 43 8. Refleksja końcowa......................................... 48 Rozdział II. Zakres regulacji prawa administracyjnego materialnego wyznaczenie pojęcia instytucji tego prawa......................... 49 9. Zagadnienia wstępne....................................... 51 10. Ukazanie zakresu regulacji prawa administracyjnego materialnego granice regulacji.......................................... 54 I. Wprowadzenie............................................. 54 II. Zarys ewolucji regulacji prawa administracyjnego materialnego...... 56 III. Przegląd prezentacji regulacji prawa administracyjnego materialnego w nauce prawa administracyjnego.............................. 67 IV. Sposoby ukazania zakresu regulacji prawa administracyjnego materialnego............................................... 78 V. Granice regulacji prawa administracyjnego materialnego............ 92 11. Wyznaczanie zakresu regulacji prawa administracyjnego materialnego.............................................. 96 I. Wprowadzenie............................................. 96 II. Źródła, określenie i systematyka czynników wyznaczających zakres regulacji prawa administracyjnego materialnego................... 102 III. Prawo jako czynnik wyznaczający zakres regulacji prawa administracyjnego materialnego................................ 109 IV. Czynniki paraprawne, pozaprawne i mieszane ogólna charakterystyka............................................. 119 12. Wartości dobra, potrzeby i zagrożenia jako czynniki wyznaczające zakres regulacji prawa administracyjnego materialnego.............................................. 125 I. Wartości dobra jako czynniki wyznaczające zakres regulacji prawa administracyjnego materialnego.......................... 125 VII

Spis treści II. Potrzeby i zagrożenia jako czynniki wyznaczające zakres regulacji prawa administracyjnego materialnego.......................... 148 13. Wyznaczenie pojęcia instytucji prawa administracyjnego materialnego.............................................. 168 Rozdział III. Strategie, plany i programy............................ 179 14. Systemy planowania w działaniach podejmowanych przez aparat administracji publicznej założenia teoretyczne................ 181 I. Motywacja wprowadzenia systemów planowania do działań administracji............................................... 181 II. Strategie, programy i plany jako forma działania administracji publicznej................................................. 183 III. Charakter prawny aktów planowania............................ 186 15. Klasyfikacja planów........................................ 187 16. Ustalenia terminologiczne strategia, plan i program w ujęciu teoretycznym.............................................. 188 17. Procedury przygotowywania aktów planowania................. 191 18. Warunki efektywności i skuteczności norm planowych........... 195 19. Wykonywanie norm planowych i egzekucja ich postanowień...... 198 20. Obowiązki planistyczne organów administracji w realizacji wybranych zadań publicznych............................... 203 I. Planowanie w kształtowaniu rozwoju społeczno-gospodarczego...... 204 II. Akty planowania w gospodarowaniu przestrzenią.................. 210 III. Akty planowania w ochronie środowiska......................... 212 IV. Akty planowania związane z sytuacjami nadzwyczajnymi........... 217 21. Podsumowanie............................................. 220 Rozdział IV. Nakaz i zakaz........................................ 221 22. Nakaz i zakaz jako obowiązki administracyjnoprawne........... 221 23. Kategorie nakazów i zakazów................................ 224 24. Nakazy i zakazy a działania podejmowane przez organy administracji.............................................. 230 25. Podsumowanie............................................. 233 Rozdział V. Uprawnienia administracyjne........................... 235 26. Pojęcie, rodzaje i typy uprawnień administracyjnych............ 240 I. Pojęcie uprawnień administracyjnych........................... 240 II. Próby klasyfikacji uprawnień administracyjnych................... 242 III. Typy uprawnień administracyjnych. Próba typologii................ 246 27. Uprawnienia ściśle związane z osobistym statusem jednostki (uprawnienia osobowe)...................................... 248 I. Pojęcie i główne typy uprawnień osobowych...................... 248 II. Podmioty uprawnień osobowych............................... 250 III. Nabywanie i korzystanie z uprawnień osobowych.................. 253 IV. Utrata uprawnień osobowych.................................. 269 28. Uprawnienia zawodowe..................................... 276 I. Pojęcie, podstawowe typy i charakter uprawnień zawodowych........ 276 II. Typy uprawnień zawodowych................................. 278 III. Nabywanie i wykonywanie uprawnień zawodowych............... 284 IV. Utrata uprawnień zawodowych................................ 297 29. Uprawnienia do prowadzenia działalności gospodarczej.......... 299 I. Pojęcie uprawnień do prowadzenia działalności gospodarczej........ 299 II. Rodzaje i typy uprawnień do prowadzenia działalności gospodarczej... 301 III. Przyczyny uzależniania podejmowania działalności gospodarczej od woli organów administracji publicznej........................ 304 VIII

Spis treści 30. Uprawnienia do wykonywania zadań lub funkcji zleconych z zakresu administracji publicznej............................ 315 I. Uprawnienia do wykonywania zadań z zakresu administracji publicznej jako uprawnienia administracyjne...................... 315 II. Typy uprawnień do wykonywania funkcji z zakresu administracji publicznej i sposoby ich udzielania............................. 317 31. Uprawnienia do wsparcia ze środków publicznych............... 323 I. Prawo wspierania ze środków publicznych prawo pomocy publicznej................................................. 323 II. Zasady uzyskiwania i utraty uprawnień o charakterze socjalnym...... 333 III. Zasady uzyskiwania uprawnień do wsparcia przez przedsiębiorców i ich utraty................................................. 339 32. Uprawnienia o charakterze majątkowym (rzeczowym)........... 348 I. Pojęcie i główne typy uprawnień majątkowych.................... 348 II. Przedmiot i podmioty uprawnień majątkowych.................... 349 III. Nabywanie i korzystanie z uprawnień majątkowych................ 355 IV. Utrata uprawnień majątkowych................................ 378 33. Zezwolenia i koncesje....................................... 383 I. Pojęcie zezwoleń administracyjnych i koncesji.................... 383 II. Istota i rodzaje zezwoleń administracyjnych...................... 392 III. Funkcje zezwoleń administracyjnych............................ 395 IV. Konstytucyjność obowiązków uzyskania zezwolenia administracyjnego........................................... 400 Rozdział VI. Rzeczy i urządzenia publiczne.......................... 403 34. Rzeczy i urządzenia publiczne jako przedmiot prawa administracyjnego materialnego.............................. 404 I. Rzeczy publiczne w poglądach polskiej doktryny.................. 404 II. Pojęcie rzeczy publicznych w świetle obowiązującego prawa......... 406 III. Rodzaje rzeczy publicznych................................... 414 IV. Pojęcie urządzeń publicznych.................................. 418 V. Prawo rzeczy i urządzeń publicznych............................ 421 35. Powszechne korzystanie z rzeczy publicznych................... 424 I. Pojęcie, powstanie i ustanie praw do powszechnego korzystania z rzeczy publicznych......................................... 424 II. Treść i zakres powszechnego korzystania z rzeczy publicznych....... 429 III. Korzystanie z rzeczy publicznych przekraczające powszechne użycie.................................................... 434 IV. Podmiotowy czy przedmiotowy charakter prawa do powszechnego korzystania z rzeczy publicznych............................... 435 36. Szczególne korzystanie z rzeczy publicznych.................... 436 I. Pojęcie i zakres szczególnego korzystania z rzeczy publicznych....... 436 II. Charakter prawny uprawnień do szczególnego korzystania z rzeczy publicznych................................................ 445 37. Zasady korzystania z urządzeń publicznych.................... 447 I. Podstawy prawne zasad korzystania z urządzeń publicznych i ich rodzaje.................................................... 447 II. Zakładowe korzystanie z urządzeń publicznych................. 450 III. Korzystanie z urządzeń w formach właściwych dla przedsiębiorców.. 452 IV. Przyłączenie do sieci......................................... 453 Rozdział VII. Wpisy do rejestrów, ewidencji i innych urzędowych wykazów....................................................... 455 38. Uwagi wprowadzające...................................... 455 IX

Spis treści 39. Wpisy do rejestrów publicznych w funkcjonowaniu norm prawa administracyjnego.......................................... 460 I. Wpisy o charakterze rozstrzygającym........................... 460 II. Wpisy dopełniające akty administracyjne........................ 463 III. Wpisy pośrednio oddziaływające w zakresie kształtowania sytuacji prawnej adresata norm prawnomaterialnych...................... 468 40. Charakter prawny wpisów skutkujących w sferze prawa administracyjnego materialnego.............................. 471 41. Refleksja końcowa......................................... 476 Rozdział VIII. Specjalny status prawny............................. 479 42. Uwaga wstępna............................................ 479 43. Status specjalny (statusy specjalne) w obowiązującym porządku normatywnym............................................. 480 I. Założenia wyjściowe dotyczące identyfikowania statusu specjalnego (statusów specjalnych) w przepisach prawnych.................... 480 II. Status specjalny (statusy specjalne) w obowiązujących regulacjach prawnych. Ilustracja przykładami............................... 482 44. Konstrukcja prawna statusu specjalnego....................... 490 I. Ogólne zdefiniowanie statusu specjalnego........................ 490 II. Rozwinięcie charakterystyki konstrukcji prawnej statusu specjalnego.. 492 45. Status specjalny na tle regulacji prawnych dotyczących sytuacji rzeczy.................................................... 497 46. Refleksja podsumowująca................................... 501 Rozdział IX. Ciężary i świadczenia publiczne........................ 503 47. Konstytucyjne pojęcie ciężarów i świadczeń publicznych......... 504 I. Ciężary i świadczenia publiczne jako przedmiot obowiązku konstytucyjnego............................................ 504 II. Zakres znaczeniowy konstytucyjnych pojęć ciężarów, świadczeń i danin publicznych.......................................... 505 III. Charakter prawny oraz granice obowiązku ponoszenia ciężarów i świadczeń publicznych...................................... 508 48. Ciężary i świadczenia publiczne jako kategoria materialnego prawa administracyjnego.................................... 510 I. Instytucja ciężarów i świadczeń publicznych w doktrynie polskiego prawa administracyjnego..................................... 510 II. Określenie zakresu znaczeniowego pojęć ciężar publiczny i świadczenie publiczne..................................... 513 III. Tryb nakładania obowiązku ponoszenia ciężarów publicznych....... 517 IV. Rodzaje ciężarów publicznych................................. 520 Rozdział X. Administracyjnoprawne ograniczenia praw rzeczowych..... 531 49. Zagadnienia wstępne....................................... 535 50. Istota prawa własności...................................... 540 51. Konstytucyjne podstawy administracyjnoprawnych ograniczeń prawa własności jako podstawowego prawa rzeczowego (i ograniczonych praw rzeczowych)........................... 549 I. Wprowadzenie............................................. 549 II. Ustawa jako jedyne konstytucyjnie uprawnione źródło administracyjnoprawnych ograniczeń w zakresie dotyczącym prawa własności (innych praw rzeczowych)............................ 550 III. Ważny interes publiczny wskazany w Konstytucji RP (art. 31 ust. 3) jako podstawa ograniczeń prawa własności (praw rzeczowych)........... 553 X

Spis treści IV. Niedopuszczalność w drodze prawotwórczej aktywności (ustaw) oraz administracyjnoprawnych oddziaływań związanych ze stosowaniem prawa, naruszenia istoty praw rzeczowych (zwłaszcza prawa własności).. 560 V. Problem administracyjnoprawnych ograniczeń praw rzeczowych ze względu na inne prawa i wolności............................ 563 VI. Zasada proporcjonalności w kontekście ograniczania praw konstytucyjnych (prawa własności i innych praw rzeczowych)........ 570 52. Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego jako instrument ograniczania praw rzeczowych (prawa własności)..... 573 I. Wprowadzenie............................................. 573 II. Istota miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego i ograniczeń praw rzeczowych z nich wynikających................ 576 III. Dylematy związane z istotą miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego w kontekście ograniczeń prawa własności i konstytucyjnych źródeł prawa powszechnie obowiązujących........ 581 IV. Decyzje o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu......... 589 53. Wywłaszczenia............................................. 591 I. Wprowadzenie............................................. 591 II. Podstawowe standardy w zakresie dotyczącym istoty wywłaszczenia.. 593 III. Odszkodowanie za wywłaszczoną nieruchomość oraz zwrot wywłaszczonych nieruchomości................................ 599 54. Reprywatyzacja............................................ 602 I. Wprowadzenie............................................. 602 II. Publicznoprawne dylematy zwrotu mienia przejętego z naruszeniem prawa..................................................... 605 III. Dochodzenie roszczeń reprywatyzacyjnych w świetle obowiązującego prawa..................................................... 612 55. Uwagi końcowe............................................ 617 Rozdział XI. Sankcje administracyjne.............................. 619 56. Zagadnienie wprowadzające................................. 621 57. Sankcja w teorii prawa...................................... 623 58. Sankcje w prawie administracyjnym.......................... 628 I. Poglądy doktryny prawa administracyjnego na temat sankcji administracyjnych........................................... 628 II. Pojęcie sankcji administracyjnej próba zdefiniowania............. 633 III. Rodzaje sankcji administracyjnych............................. 636 IV. Sankcje administracyjne materialnoprawne....................... 640 V. Cele i funkcje sankcji administracyjnych......................... 642 VI. Stosowanie sankcji administracyjnych........................... 644 VII. Europeizacja sankcji administracyjnych.......................... 647 Rozdział XII. Instytucja obszaru specjalnego w materialnym prawie administracyjnym na przykładzie obszarów specjalnych o charakterze ekologicznym................................................... 651 59. Wprowadzenie............................................. 652 60. Koncepcja prawna obszaru specjalnego........................ 655 61. Obszar specjalny jako prawny środek gospodarowania przestrzenią............................................... 661 62. Wnioski końcowe.......................................... 680 Indeks rzeczowy................................................ 683 XI

Wykaz skrótów 1. Źródła prawa BiegRewidU........ ustawa z 7.5.2009 r. o biegłych rewidentach i ich samorządzie, podmiotach uprawnionych do badania sprawozdań finansowych oraz o nadzorze publicznym (Dz.U. Nr 77, poz. 649 ze zm.) CudzU............ ustawa z 13.6.2003 r. o cudzoziemcach (tekst jedn. Dz.U. z 2006 r. Nr 234, poz. 1694 ze zm.) DodMieszkU....... ustawa z 21.6.2001 r. o dodatkach mieszkaniowych (Dz.U. Nr 71, poz. 734 ze zm.) DokPaszpU........ ustawa z 13.7.2006 r. o dokumentach paszportowych (Dz.U. Nr 143, poz. 1027 ze zm.) DostInfPublU....... ustawa z 6.9.2001 r. o dostępie do informacji publicznej (Dz.U. Nr 112, poz. 1198 ze zm.) DrPublU........... ustawa z 21.3.1985 r. o drogach publicznych (tekst jedn. Dz.U. z 2007 r. Nr 19, poz. 115 ze zm.) DziałInnowU....... ustawa z 30.5.2008 r. o niektórych formach wspierania działalności innowacyjnej (Dz.U. Nr 116, poz. 730 ze zm.) DziałLeczU........ ustawa z 15.4.2011 r. o działalności leczniczej (Dz.U. Nr 112, poz. 654) EKPC............. Europejska Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności sporządzona w Rzymie 4.11.1950 r. (Dz.U. z 1993 r. Nr 61, poz. 284 ze zm.) EwidLudDowOsobU. ustawa z 10.4.1974 r. o ewidencji ludności i dowodach osobistych (tekst jedn. Dz.U. z 2006 r. Nr 139, poz. 993 ze zm.) FinPublU.......... ustawa z 27.8.2009 r. o finansach publicznych (Dz.U. Nr 157, poz. 1240 ze zm.) GospKomU........ ustawa z 20.12.1996 r. o gospodarce komunalnej (tekst jedn. Dz.U. z 2011 r. Nr 45, poz. 236) GospNierU......... ustawa z 21.8.1997 r. o gospodarce nieruchomościami (tekst jedn. Dz.U. z 2010 r. Nr 102, poz. 651 ze zm.) InfŚrodU.......... ustawa z 3.10.2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (Dz.U. Nr 199, poz. 1227 ze zm.) IzbLekU........... ustawa z 2.12.2009 r. o izbach lekarskich (Dz.U. Nr 219, poz. 1708 ze zm.) KartaPolU......... ustawa z 7.9.2007 r. o Karcie Polaka (Dz.U. Nr 180, poz. 1280 ze zm.) KC............... ustawa z 23.4.1964 r. Kodeks cywilny (Dz.U. Nr 16, poz. 93 ze zm.) KierPojU.......... ustawa z 5.1.2011 r. o kierujących pojazdami (Dz.U. Nr 30, poz. 151 ze zm.) KM............... ustawa z 18.9.2001 r. Kodeks morski (tekst jedn. Dz.U. z 2009 r. Nr 217, poz. 1689 ze zm.) XIII

Wykaz skrótów KombatU.......... ustawa z 24.1.1991 r. o kombatantach oraz niektórych osobach będących ofiarami represji wojennych i okresu powojennego (tekst jedn. Dz.U. z 2002 r. Nr 42, poz. 371 ze zm.) Konstytucja PRL.... nieobowiązująca ustawa z 22.7.1952 r. Konstytucja Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej (Dz.U. Nr 33, poz. 232 ze zm.) Konstytucja RP..... ustawa z 2.4.1997 r. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej (Dz.U. Nr 78, poz. 483 ze zm.) KP................ ustawa z 26.6.1974 r. Kodeks pracy (tekst jedn. Dz.U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94 ze zm.) KPA.............. ustawa z 14.6.1960 r. Kodeks postępowania administracyjnego (tekst jedn. Dz.U. z 2000 r. Nr 98, poz. 1071 ze zm.) KRO.............. ustawa z 25.2.1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz.U. Nr 9, poz. 59 ze zm.) KSH.............. ustawa z 15.9.2000 r. Kodeks spółek handlowych (Dz.U. Nr 94, poz. 1037 ze zm.) KW............... ustawa z 20.5.1971 r. Kodeks wykroczeń (tekst jedn. Dz.U. z 2010 r. Nr 46, poz. 275 ze zm.) LasyU............. ustawa z 28.9.1991 r. o lasach (tekst jedn. Dz.U. z 2011 r. Nr 12, poz. 59 ze zm.) LicSyndU.......... ustawa z 15.6.2007 r. o licencji syndyka (Dz.U. Nr 123, poz. 850 ze zm.) ObowObrRPU...... ustawa z 21.11.1967 r. o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej (tekst jedn. Dz.U. z 2004 r. Nr 241, poz. 2416 ze zm.) ObPolU........... ustawa z 15.2.1962 r. o obywatelstwie polskim (tekst jedn. Dz.U. z 2000 r. Nr 28, poz. 353 ze zm.) OchrCudzU........ ustawa z 13.6.2003 r. o udzielaniu cudzoziemcom ochrony na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej (tekst jedn. Dz.U. z 2009 r. Nr 189, poz. 1472 ze zm.) OchrOsMienU...... ustawa z 22.8.1997 r. o ochronie osób i mienia (tekst jedn. Dz.U. z 2005 r. Nr 145, poz. 1221 ze zm.) OchrPożU.......... ustawa z 24.8.1991 r. o ochronie przeciwpożarowej (tekst jedn. Dz.U. z 2009 r. Nr 178, poz. 1380 ze zm.) OchrPrzyrU........ ustawa z 16.4.2004 r. o ochronie przyrody (tekst jedn. Dz.U. z 2009 r. Nr 151, poz. 1220 ze zm.) OchrZabU......... ustawa z 23.7.2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (Dz.U. Nr 162, poz. 1568 ze zm.) OdpadyU.......... ustawa z 27.4.2001 r. o odpadach (tekst jedn. Dz.U. z 2010 r. Nr 185, poz. 1243 ze zm.) OrdPod............ ustawa z 29.8.1997 r. Ordynacja podatkowa (tekst jedn. Dz.U. z 2005 r. Nr 8, poz. 60 ze zm.) PańInsSanU........ ustawa z 14.3.1985 r. o Państwowej Inspekcji Sanitarnej (tekst jedn. Dz.U. z 2011 r. Nr 212, poz. 1263 ze zm.) PomAlimU......... ustawa z 7.9.2007 r. o pomocy osobom uprawnionym do alimentów (tekst jedn. Dz.U. z 2009 r. Nr 1, poz. 7 ze zm.) PomPublU......... ustawa z 30.4.2004 r. o postępowaniu w sprawach dotyczących pomocy publicznej (tekst jedn. Dz.U. z 2007 r. Nr 59, poz. 404 ze zm.) PomSpołU......... ustawa z 12.3.2004 r. o pomocy społecznej (tekst jedn. Dz.U. z 2009 r. Nr 175, poz. 1362 ze zm.) PrAdw............ ustawa z 26.5.1982 r. Prawo o adwokaturze (tekst jedn. Dz.U. z 2009 r. Nr 146, poz. 1188 ze zm.) XIV

Wykaz skrótów PrASC............ ustawa z 29.9.1986 r. Prawo o aktach stanu cywilnego (tekst jedn. Dz.U. z 2011 r. Nr 212, poz. 1264) PrAtom............ ustawa z 29.11.2000 r. Prawo atomowe (tekst jedn. Dz.U. z 2007 r. Nr 42, poz. 276 ze zm.) PrBank............ ustawa z 29.8.1997 r. Prawo bankowe (tekst jedn. Dz.U. z 2002 r. Nr 72, poz. 665 ze zm.) PrBud............. ustawa z 7.7.1994 r. Prawo budowlane (tekst jedn. Dz.U. z 2010 r. Nr 243, poz. 1623 ze zm.) PrCel............. ustawa z 19.3.2004 r. Prawo celne (Dz.U. Nr 68, poz. 622 ze zm.) PrDew............ ustawa z 27.7.2002 r. Prawo dewizowe (Dz.U. Nr 141, poz. 1178 ze zm.) PrEnerg............ ustawa z 10.4.1997 r. Prawo energetyczne (tekst jedn. Dz.U. z 2006 r. Nr 89, poz. 625 ze zm.) PrFarm............ ustawa z 6.9.2001 r. Prawo farmaceutyczne (tekst jedn. Dz.U. z 2008 r. Nr 45, poz. 271 ze zm.) PrGeod............ ustawa z 17.5.1989 r. Prawo geodezyjne i kartograficzne (tekst jedn. Dz.U. z 2010 r. Nr 193, poz. 1287) PrGeolGórn 1994.... nieobowiązująca ustawa z 4.2.1994 r. Prawo geologiczne i górnicze (tekst jedn. Dz.U. z 2005 r. Nr 228, poz. 1947 ze zm.) PrGeolGórn 2011.... ustawa z 9.6.2011 r. Prawo geologiczne i górnicze (Dz.U. Nr 163, poz. 981) PrLot............. ustawa z 3.7.2002 r. Prawo lotnicze (tekst jedn. Dz.U. z 2006 r. Nr 100, poz. 696 ze zm.) PrŁow............. ustawa z 13.10.1995 r. Prawo łowieckie (tekst jedn. Dz.U. z 2005 r. Nr 127, poz. 1066 ze zm.) PrNot............. ustawa z 14.2.1991 r. Prawo o notariacie (tekst jedn. Dz.U. z 2008 r. Nr 189, poz. 1158 ze zm.) PrOchrŚrod........ ustawa z 27.4.2001 r. Prawo ochrony środowiska (tekst jedn. Dz.U. z 2008 r. Nr 25, poz. 150 ze zm.) PromZatrU......... ustawa z 20.4.2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (tekst jedn. Dz.U. z 2008 r. Nr 69, poz. 415 ze zm.) PrPostSAdm........ ustawa z 30.8.2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz.U. Nr 153, poz. 1270 ze zm.) PrRDrog........... ustawa z 20.6.1997 r. Prawo o ruchu drogowym (tekst jedn. Dz.U. z 2005 r. Nr 108, poz. 908 ze zm.) PrSzkolWyż........ ustawa z 27.7.2005 r. Prawo o szkolnictwie wyższym (Dz.U. Nr 164, poz. 1365 ze zm.) PrTelekom......... ustawa z 16.7.2004 r. Prawo telekomunikacyjne (Dz.U. Nr 171, poz. 1800 ze zm.) PrUSAdm.......... ustawa z 25.7.2002 r. Prawo o ustroju sądów administracyjnych (Dz.U. Nr 153, poz. 1269 ze zm.) PrUSP............. ustawa z 27.7.2001 r. Prawo o ustroju sądów powszechnych (Dz.U. Nr 98, poz. 1070 ze zm.) PrWłPrzem......... ustawa z 30.6.2000 r. Prawo własności przemysłowej (tekst jedn. Dz.U. z 2003 r. Nr 119, poz. 1117 ze zm.) PrWod............. ustawa z 18.7.2001 r. Prawo wodne (tekst jedn. Dz.U. z 2005 r. Nr 239, poz. 2019 ze zm.) PrZamPubl......... ustawa z 29.1.2004 r. Prawo zamówień publicznych (tekst jedn. Dz.U. z 2010 r. Nr 113, poz. 759 ze zm.) XV

XVI Wykaz skrótów RehZawU.......... ustawa z 27.8.1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (tekst jedn. Dz.U. z 2011 r. Nr 127, poz. 721 ze zm.) RentaSocU......... ustawa z 27.6.2003 r. o rencie socjalnej (Dz.U. Nr 135, poz. 1268 ze zm.) RepatriacjaU....... ustawa z 9.11.2000 r. o repatriacji (tekst jedn. Dz.U. z 2004 r. Nr 53, poz. 532 ze zm.) RIOU............. ustawa z 7.10.1992 r. o regionalnych izbach obrachunkowych (tekst jedn. Dz.U. z 2001 r. Nr 55, poz. 577 ze zm.) RozObszWiejU 2003. ustawa z 28.11.2003 r. o wspieraniu rozwoju obszarów wiejskich ze środków pochodzących z Sekcji Gwarancji Europejskiego Funduszu Orientacji i Gwarancji Rolnej (Dz.U. Nr 229, poz. 2273 ze zm.) RozObszWiejU 2007. ustawa z 7.3.2007 r. o wspieraniu rozwoju obszarów wiejskich z udziałem środków Europejskiego Funduszu Rolnego na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich (Dz.U. Nr 64, poz. 427 ze zm.) RPrU............. ustawa z 6.7.1982 r. o radcach prawnych (tekst jedn. Dz.U. z 2010 r. Nr 10, poz. 65 ze zm.) RTVU............. ustawa z 29.12.1992 r. o radiofonii i telewizji (tekst jedn. Dz.U. z 2011 r. Nr 43, poz. 226 ze zm.) SamGmU.......... ustawa z 8.3.1990 r. o samorządzie gminnym (tekst jedn. Dz.U. z 2001 r. Nr 142, poz. 1591 ze zm.) SamPowU......... ustawa z 5.6.1998 r. o samorządzie powiatowym (tekst jedn. Dz.U. z 2001 r. Nr 142, poz. 1592 ze zm.) SamWojU.......... ustawa z 5.6.1998 r. o samorządzie województwa (tekst jedn. Dz.U. z 2001 r. Nr 142, poz. 1590 ze zm.) SDziałGospU....... ustawa z 2.7.2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (tekst jedn. Dz.U. z 2010 r. Nr 220, poz. 1447 ze zm.) StKlŻywU......... ustawa z 18.4.2002 r. o stanie klęski żywiołowej (Dz.U. Nr 62, poz. 558 ze zm.) StNaukU........... ustawa z 14.3.2003 r. o stopniach naukowych i tytule naukowym oraz o stopniach i tytule w zakresie sztuki (Dz.U. Nr 65, poz. 595 ze zm.) SysTachCyfrU...... ustawa z 29.7.2005 r. o systemie tachografów cyfrowych (Dz.U. Nr 180, poz. 1494 ze zm.) SystOśwU......... ustawa z 7.9.1991 r. o systemie oświaty (tekst jedn. Dz.U. z 2004 r. Nr 256, poz. 2572 ze zm.) SystUbezpSpołU.... ustawa z 13.10.1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (tekst jedn. Dz.U. z 2009 r. Nr 205, poz. 1585 ze zm.) ŚwiadOpZdrU...... ustawa z 27.8.2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (tekst jedn. Dz.U. z 2008 r. Nr 164, poz. 1027 ze zm.) ŚwiadRodzU....... ustawa z 28.11.2003 r. o świadczeniach rodzinnych (tekst jedn. Dz.U. z 2006 r. Nr 139, poz. 992 ze zm.) ŚwZwKlŻywD...... dekret z 23.4.1953 r. o świadczeniach w celu zwalczania klęsk żywiołowych (Dz.U. Nr 23, poz. 93 ze zm.) TłumPrzysU........ ustawa z 25.11.2004 r. o zawodzie tłumacza przysięgłego (Dz.U. Nr 273, poz. 2702 ze zm.) TFUE............. Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (Dz.U. z 2004 r. Nr 90, poz. 864/2) TrDrogU........... ustawa z 6.9.2001 r. o transporcie drogowym (tekst jedn. Dz.U. z 2007 r. Nr 125, poz. 874 ze zm.)

Wykaz skrótów TrKolejU.......... ustawa z 28.3.2003 r. o transporcie kolejowym (tekst jedn. Dz.U. z 2007 r. Nr 16, poz. 94 ze zm.) TUE.............. Traktat o Unii Europejskiej (Dz.U. z 2004 r. Nr 90, poz. 864/30) UbezpSpołRolU..... ustawa z 20.12.1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników (tekst jedn. Dz.U. z 2008 r. Nr 50, poz. 291 ze zm.) UsłTurU........... ustawa z 29.8.1997 r. o usługach turystycznych (tekst jedn. Dz.U. z 2004 r. Nr 223, poz. 2268 ze zm.) WjazdRPU......... ustawa z 14.7.2006 r. o wjeździe na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, pobycie oraz wyjeździe z tego terytorium obywateli państw członkowskich Unii Europejskiej i członków ich rodzin (Dz.U. Nr 144, poz. 1043 ze zm.) WolontariatU....... ustawa z 24.4.2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie (tekst jedn. Dz.U. z 2010 r. Nr 234, poz. 1536 ze zm.) WsparBezpRolU.... ustawa z 26.1.2007 r. o płatnościach w ramach systemów wsparcia bezpośredniego (tekst jedn. Dz.U. z 2008 r. Nr 170, poz. 1051 ze zm.) WykPracPodwU..... ustawa z 17.10.2003 r. o wykonywaniu prac podwodnych (Dz.U. Nr 199, poz. 1936 ze zm.) ZagospPrzestrzU.... ustawa z 27.3.2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (Dz.U. Nr 80, poz. 717 ze zm.) ZapasRopyNaftU.... ustawa z 16.2.2007 r. o zapasach ropy naftowej, produktów naftowych i gazu ziemnego oraz zasadach postępowania w sytuacjach zagrożenia bezpieczeństwa paliwowego państwa i zakłóceń na rynku naftowym (Dz.U. Nr 52, poz. 343 ze zm.) ZapChorZakU...... ustawa z 5.12.2008 r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi (Dz.U. Nr 234, poz. 1570 ze zm.) ZasPolitRozwU..... ustawa z 6.12.2006 r. o zasadach prowadzenia polityki rozwoju (tekst jedn. Dz.U. z 2009 r. Nr 84, poz. 712 ze zm.). ZatrSocU.......... ustawa z 13.6.2003 r. o zatrudnieniu socjalnym (tekst jedn. Dz.U. z 2011 r. Nr 43, poz. 225 ze zm.) ZawFelU.......... ustawa z 20.7.1950 r. o zawodzie felczera (tekst jedn. Dz.U. z 2004 r. Nr 53, poz. 531 ze zm.) ZawLekU.......... ustawa z 5.12.1996 r. o zawodach lekarza i lekarza dentysty (tekst jedn. Dz.U. z 2008 r. Nr 136, poz. 857 ze zm.) ZawPielPołU....... ustawa z 15.7.2011 r. o zawodach pielęgniarki i położnej (Dz.U. Nr 174, poz. 1039) ZmImNazwU....... ustawa z 17.10.2008 r. o zmianie imienia i nazwiska (Dz.U. Nr 220, poz. 1414 ze zm.) ZOZU............. ustawa z 30.8.1991 r. o zakładach opieki zdrowotnej (tekst jedn. Dz.U. z 2007 r. Nr 14, poz. 89 ze zm.) obecnie nie obowiązuje ŻeglŚródU......... ustawa z 21.12.2000 r. o żegludze śródlądowej (tekst jedn. Dz.U. z 2006 r. Nr 123, poz. 857 ze zm.) 2. Organy i instytucje ABW............. Agencja Bezpieczeństwa Wewnętrznego CBA.............. Centralne Biuro Antykorupcyjne ETPC............. Europejski Trybunał Praw Człowieka GIODO............ Generalny Inspektor Ochrony Danych Osobowych KRS.............. Krajowy Rejestr Sądowy XVII

Wykaz skrótów NIK.............. Najwyższa Izba Kontroli NSA.............. Naczelny Sąd Administracyjny RPO.............. Rzecznik Praw Obywatelskich SKO.............. Samorządowe Kolegium Odwoławcze SKW.............. Służba Kontrwywiadu Wojskowego SN............... Sąd Najwyższy TK............... Trybunał Konstytucyjny TSUE............. Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej UZP.............. Urząd Zamówień Publicznych WSA.............. Wojewódzki Sąd Administracyjny 3. Publikatory i czasopisma AUMCS........... Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska AUWr............. Acta Universitatis Wratislaviensis Biul. SN........... Biuletyn Sądu Najwyższego Dz.U.............. Dziennik Ustaw Dz.Urz............. Dziennik Urzędowy EPS............... Europejski Przegląd Sądowy FK............... Finanse Komunalne KP................ Kontrola Państwowa KPP.............. Kwartalnik Prawa Prywatnego KPPubl............ Kwartalnik Prawa Publicznego M.P............... Monitor Polski MoPod............ Monitor Podatkowy NP................ Nowe Prawo NZS.............. Nowe Zeszyty Samorządowe ONSA............. Orzecznictwo Naczelnego Sądu Administracyjnego OSA.............. Orzecznictwo Sądów Apelacyjnych OSG.............. Orzecznictwo Sądów Gospodarczych OSN.............. Orzecznictwo Sądu Najwyższego OSNAPiUS........ Orzecznictwo Sądu Najwyższego. Zbiór Urzędowy. Izba Administracyjna, Pracy i Ubezpieczeń Społecznych OSNC............ Orzecznictwo Sądu Najwyższego. Izba Cywilna OSNP............. Orzecznictwo Sądu Najwyższego. Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych OSS.............. Orzecznictwo w Sprawach Samorządowych OTK.............. Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego OTK-A............ Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego Seria A OTK-B............ Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego Seria B Pal................ Palestra PiP............... Państwo i Prawo PiZS.............. Praca i Zabezpieczenie Społeczne PL................ Przegląd Legislacyjny POP.............. Przegląd Orzecznictwa Podatkowego XVIII

PP................ Przegląd Podatkowy Wykaz skrótów PPE............... Przegląd Prawa Egzekucyjnego PPP............... Przegląd Prawa Publicznego Pr. Pracy........... Prawo Pracy Pr. Sp.............. Prawo Spółek Prok. i Pr........... Prokuratura i Prawo Prz. Sejm........... Przegląd Sejmowy PS................ Przegląd Sądowy PUG.............. Przegląd Ustawodawstwa Gospodarczego R. Pr............... Radca Prawny Rej................ Rejent RPEiS............. Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny Rzeczp............. Rzeczpospolita SI................ Studia Iuridica SIS............... Studia Iuridica Silesiana SP................ Studia Prawnicze SPE............... Studia Prawno-Ekonomiczne ST................ Samorząd Terytorialny TPP............... Transformacje Prawa Prywatnego Wok............... Wokanda Zb. Orz............ Zbiór Orzeczeń Trybunału Sprawiedliwości Wspólnot Europejskich (ECR) ZNSA............. Zeszyty Naukowe Sądownictwa Administracyjnego ZNUJ............. Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego 4. Piśmiennictwo Boć, Administracja publiczna 2003, 2004. Administracja publiczna (pod red. J. Bocia), Wrocław 2003, 2004 Boć, Prawo administracyjne 2000, 2004, 2007, 2008, 2010.............. Prawo administracyjne (pod red. J. Bocia), Wrocław 2000, 2004, 2007, 2008, 2010 Niewiadomski, Prawo administracyjne 2007, 2009.............. Prawo administracyjne (pod red. Z. Niewiadomskiego), Warszawa 2007, 2009 SystemPrAdm (t. 1, 6, 9).......... System Prawa Administracyjnego, t. 1, Instytucje prawa administracyjnego (pod red. R. Hausera, Z. Niewiadomskiego, A. Wróbla), Warszawa 2010; System Prawa Administracyjnego, t. 6, Podmioty administrujące (pod red. R. Hausera, Z. Niewiadomskiego, A. Wróbla), Warszawa 2011; System Prawa Administracyjnego, t. 9, Prawo procesowe administracyjne (pod red. R. Hausera, Z. Niewiadomskiego, A. Wróbla), Warszawa 2010; System Prawa Administracyjnego, t. 11, Stosunek służbowy (pod red. R. Hausera, Z. Niewiadomskiego, A. Wróbla), Warszawa 2011 XIX