Dr hab. inż. Adam Szromek, prof. nzw. Pol.Sl. Zabrze, 6 czerwca 2018 r. Politechnika Śląska, Wydział Organizacji i Zarządzania RECENZJA pracy doktorskiej Pani mgr Moniki Knefel pt. INTELIGENTNA SPECJALIZACJA W TURYSTYCE JAKO NARZĘDZIE ROZWOJU REGIONALNEGO przygotowanej pod kierunkiem naukowym dr hab. Agnieszki Niezgody prof. nzw. UEP, a przedkładanej Radzie Wydziału Gospodarki Międzynarodowej Uniwersytetu Ekonomicznego w Poznaniu Rozprawa mgr Moniki Knefel pt. Inteligentna specjalizacja w turystyce jako narzędzie rozwoju regionalnego jest dziełem naukowym ujmującym podjętą tematykę w sposób przemyślany i oryginalny, uzupełniając zagadnienia teoretyczne wnioskami z badań empirycznych. Wybór tematu, cele pracy Autorka podjęła się omówienia interesującego zagadnienia wykorzystania inteligentnej specjalizacji jako narzędzia rozwoju regionalnego w kontekście turystycznym. Oceniając pracę ogólnie (jako całość) należy podkreślić, że bez wątpienia nosi ona znamiona oryginalności i nowatorstwa, choć niektóre poruszane w niej kwestie są dyskusyjne. Temat należy uznać za istotny dla badań w obszarze nauk ekonomicznych, a zarazem aktualny i pogłębiający dyskusję nad znaczeniem inteligentnej specjalizacji w turystyce. Ze względu na przedmiot badań (s.13), dotyczący badania turystyki w kontekście efektów oddziaływania inteligentnej specjalizacji jako narzędzia rozwoju regionalnego na stymulację procesów tworzenia innowacyjnych rozwiązań oraz identyfikację cech wyróżniających, a także czynników decydujących o potencjale rozwojowym branży oraz podmiot badań, który dotyczy inteligentnej specjalizacji w turystyce, na przykładzie turystyki zdrowotnej i prozdrowotnej jako inteligentnej specjalizacji regionu świętokrzyskiego, wydaje się, że samo sformułowanie tematu pracy jest nieco zbyt ogólne. Głównym celem pracy (s. 8) było naukowe poznanie procesów tworzenia innowacji w oparciu o własne rozwiązania, patenty oraz wdrożenia na przykładzie turystyki zdrowotnej i prozdrowotnej jako inteligentnej specjalizacji województwa świętokrzyskiego. Wraz z celem głównym sformułowano następujące cele poboczne: 1. Przedstawienie źródeł, istoty oraz efektów oddziaływania koncepcji inteligentnej specjalizacji jako narzędzia rozwoju regionalnego. 2. Budowa opisowego modelu tworzenia innowacyjnych rozwiązań oraz narzędzia aplikacyjnego wspierającego proces tworzenia innowacji (na przykładzie turystyki zdrowotnej i prozdrowotnej jako inteligentnej specjalizacji regionu świętokrzyskiego). 1
3. Identyfikacja i usystematyzowanie podziału turystyki prozdrowotnej oraz poszczególnych jej form, a także określenie czynników kształtujących potencjał rozwojowy branży (na przykładzie turystyki zdrowotnej i prozdrowotnej jako inteligentnej specjalizacji regionu świętokrzyskiego). 4. Określenie na przykładzie komercyjnych usług obiektu turystyki zdrowotnej z regionu świętokrzyskiego podstawowej cechy wyróżniającej ten rodzaj turystyki. Autorka sformułowała również problemy i hipotezy badawcze w brzmieniu: P.1. Jaki jest wpływ inteligentnej specjalizacji w turystyce jako narzędzia rozwoju regionalnego na wyróżnioną branżę? P.2. W jaki sposób przebiega proces tworzenia innowacji (na przykładzie turystyki zdrowotnej i prozdrowotnej jako inteligentnej specjalizacji)? P.3. Jakie czynniki kształtują potencjał rozwojowy branży turystyki zdrowotnej i prozdrowotnej jako inteligentnej specjalizacji na przykładzie regionu świętokrzyskiego? P.4. Jaka podstawowa cecha wyróżnia turystykę zdrowotną na tle innych aktywności turystyki wypoczynkowej? H.1. Inteligentna specjalizacja w turystyce jako narzędzie rozwoju regionalnego wpływa pozytywnie na rozwój branży turystycznej. H.2. Tworzenie innowacji (na przykładzie turystyki zdrowotnej i prozdrowotnej jako inteligentnej specjalizacji) jest procesem łączenia kreatywnych rozwiązań i interdyscyplinarnej wiedzy. H.3. Potencjał rozwojowy branży turystyki zdrowotnej i prozdrowotnej jako inteligentnej specjalizacji w regionie świętokrzyskim kształtują zasoby przyrodnicze o charakterze leczniczym. H.4. Jedną z podstawowych cech wyróżniających turystykę zdrowotną [na] tle innych aktywności turystyki wypoczynkowej jest odmienna charakterystyka rozkładu frekwencji sezonowej (w ujęciu miesięcznym) w obiektach turystyki zdrowotnej niż wypoczynkowej. Na podstawie celów szczegółowych określono również zadania badawcze: 1. Krytyczna analiza literatury dotyczącej współczesnych teorii rozwoju regionalnego stanowiących podstawę koncepcji inteligentnej specjalizacji oraz ewolucji modeli tworzenia innowacyjnych rozwiązań. 2. Identyfikacja i usystematyzowanie pojęć w zakresie turystyki prozdrowotnej oraz poszczególnych jej form, a także przegląd wybranych modeli dotyczących tworzenia innowacji w turystyce. 3. Przedstawienie potencjału turystycznego i funkcji turystycznej regionu świętokrzyskiego ze szczególnym uwzględnieniem obszarów funkcjonalnych o charakterze turystycznym i turystyczno-uzdrowiskowym4 oraz klastrów turystycznych. 4. Analiza wybranych dokumentów strategicznych związanych z inteligentnymi specjalizacjami w kontekście turystyki na poziomie unijnym, krajowym, makroregionalnym oraz regionalnym. 5. W oparciu o dane ilościowe pierwotne oraz wtórne, przeprowadzenie analizy dotyczącej zjawisk charakteryzujących rozwój turystyki, ze szczególnym uwzględnieniem turystyki zdrowotnej i prozdrowotnej jako inteligentnej specjalizacji w regionie świętokrzyskim. 2
6. Przeprowadzenie badań jakościowych dotyczących zagadnienia tworzenia innowacji na podstawie analizy danych pierwotnych zebranych techniką obserwacji uczestniczącej. W pracy przyjęto mieszaną metodykę badawczą (mixed method) (s. 13). Autorka przeprowadziła odpowiednio, badania techniką obserwacji uczestniczącej dla doświadczeń empirycznych, procesu tworzenia innowacyjnych rozwiązań i patentów. Analiza danych ilościowych obejmowała dane pozyskane ze źródeł pierwotnych i wtórnych. Na ogół brzmienie hipotez i pytań badawczych nie budzi zastrzeżeń (wyjątkiem jest podkreślanie odrębności turystyki zdrowotnej i prozdrowotnej). Układ i treść pracy Recenzowana rozprawa ma objętość 281 stron standardowego maszynopisu, obejmującego 6 rozdziałów merytorycznych poprzedzonych Wprowadzeniem. Ostatnia część rozprawy to Zakończenie, a następnie bibliografia oraz spis rycin, wykresów, tabel, a także załączniki. Pracę podzielono na trzy części. Pierwsza część rozprawy ma charakter teoretycznopoznawczy i obejmuje trzy pierwsze rozdziały. Druga część analityczna, obejmuje rozdziały: czwarty i piąty, natomiast trzecia część, ma charakter koncepcyjny i została zaprezentowana w rozdziale szóstym. Struktura pracy obejmuje monotematyczny zbiór zagadnień (zorganizowanych w formie rozdziałów), uporządkowanych na ogół w sposób przemyślany i sprawnie realizujący podjętą tematykę. Kolejność poszczególnych rozdziałów wskazuje na klasyczny układ pracy naukowej tzn. początkowo rozdziały teoretyczne, następnie rozdziały metodycznoempiryczne oraz rozdział postulatywny (koncepcyjny). Odnosząc się do każdego rozdziału z osobna można stwierdzić, iż: a) Wprowadzenie do omawianej pracy objaśnia genezę powstania pracy, opisując uzasadnienie wyboru tematu rozprawy, cele pracy, problemy badawcze i hipotezy, zadania badawcze, zakres przedmiotowy i podmiotowy rozprawy, metodykę pracy, plan pracy i procesu badawczego, zakres czasowy i przestrzenny rozprawy. W większości przypadków wymienione elementy nie budzą zastrzeżeń merytorycznych, natomiast do pozostałych odniesiono się w dalszej części recenzji. b) W rozdziale pierwszym pt. Inteligentna specjalizacja regionu na tle współczesnych koncepcji rozwoju regionalnego przeanalizowano wybrane modele i tworzone teorie, wyjaśniające mechanizmy obserwowanych procesów rozwojowych. Analizie poddano teorie będące podstawą koncepcji inteligentnych specjalizacji oraz modele i metody tworzenia innowacji. c) Rozdział drugi pt. Turystyka prozdrowotna a innowacje w turystyce, prezentuje teoretyczne aspekty turystyki prozdrowotnej. Autorka dokonuje krytycznej analizy klasyfikacji pojęciowej, podejmując próbę łącznego zdefiniowania turystyki zdrowotnej i prozdrowotnej. W rozdziale tym przeanalizowano także modele tworzenia innowacji dedykowane turystyce, ze szczególnym uwzględnieniem turystyki zdrowotnej. d) Trzeci rozdział pracy pt. Potencjał turystyczny regionu świętokrzyskiego, prezentuje zagadnienia dotyczące funkcji turystycznej, atrakcji i atrakcyjności turystycznej, a także walorów turystycznych i zasobów o potencjale turystycznym województwa świętokrzyskiego. Przedstawiono w nim również zagadnienia związane z 3
funkcjonowaniem klastrów turystycznych oraz przeanalizowano przykłady zidentyfikowanych inicjatyw klastrowych w regionie świętokrzyskim. e) W rozdziale czwartym pt. Inteligentne specjalizacje w dokumentach strategicznych w kontekście turystyki, omówiono rolę turystyki w kontekście zdrowotnym jako jeden z głównych kierunków rozwoju Unii Europejskiej, na podstawie dokumentów strategicznych zarówno na poziomie unijnym, krajowym, makroregionalnym jak i regionalnym. f) Piąty rozdział pt. Potencjał regionu świętokrzyskiego dla rozwoju turystyki zdrowotnej i prozdrowotnej, omawia wyniki analizy danych ilościowych zgromadzonych ze źródeł pierwotnych i wtórnych, obejmujących potencjał turystyczny regionu świętokrzyskiego, ze szczególnym uwzględnieniem turystyki zdrowotnej i prozdrowotnej, a także działalności innowacyjnej. g) W rozdziale szóstym pt. Tworzenie innowacji jako czynnik rozwoju turystyki scharakteryzowano tworzenie innowacji dla branży turystyki zdrowotnej i prozdrowotnej ujmując go w formie modelu opisowego. Następnie podsumowano problemy badawcze, które były przedmiotem analiz w poprzednich rozdziałach, a także przedstawiono hipotezy zweryfikowane za sprawą przeprowadzonych badań. Przedstawiono także wnioski końcowe, które dotyczyły analizowanych zagadnień w kontekście rozwoju regionu jak i branży turystyki zdrowotnej i prozdrowotnej. h) Pracę zamyka Zakończenie, w którym podsumowano poruszane w pracy zagadnienia oraz odniesiono się do dalszych badań na ten temat. Następnie przedstawiono bibliografia oraz spis rycin, wykresów, tabel, a także zbiór 8 załączników w postaci zgłoszeń patentowych. Przedłożona do recenzji praca doktorska opiera się na krajowej i zagranicznej literaturze przedmiotu. Bibliografia obejmuje aż 642 pozycje, jednak w większości są to dokumenty i źródła internetowe. Mniejszość stanowią publikacje zwarte i artykuły w czasopismach. W źródłach o charakterze naukowym znalazły się głównie (bo w 90%) pozycje stosunkowo nowe wydane w ostatnich dwóch dekadach. Na uznanie również zasługuje fakt, iż co trzecia pozycja literaturowa była obcojęzyczna. Dobór literatury przedmiotu nie budzi zatem zastrzeżeń. Autorka posiada odpowiednią znajomość literatury w zakresie innowacji i inteligentnej specjalizacji oraz turystyki zdrowotnej. Te same wnioski można wysunąć analizując stosowaną terminologię z pewnym wyjątkiem, który jednak ma charakter polemiczny. Uwagi merytoryczne i formalne Odnosząc się do poszczególnych zagadnień konstytuujących recenzowaną pracę (we Wprowadzeniu), można sformułować kilka uwag, które nasuwają się w toku ich analizy. Należy stwierdzić, że Autorka wprawnie posługując się metodami badawczymi, zrealizowała cel główny poprzez realizację celów szczegółowych. Praca wyjaśnia istotę i charakteryzuje procesy tworzenia innowacji w oparciu o własne rozwiązania, patenty oraz wdrożenia na przykładzie turystyki zdrowotnej i prozdrowotnej jako inteligentnej specjalizacji województwa świętokrzyskiego. Dokonano również analizy dokumentów strategicznych w kontekście inteligentnych specjalizacji i turystyki na poziomie unijnym, krajowym, makroregionalnym oraz regionalnym. Wykonano analizę ilościową i 4
jakościową zjawisk charakteryzujących rozwój turystyki, ze szczególnym uwzględnieniem turystyki zdrowotnej w regionie świętokrzyskim. Podjęto też próbę budowy opisowego modelu tworzenia innowacyjnych rozwiązań dla branży turystyki zdrowotnej oraz narzędzia aplikacyjnego o charakterze praktycznym, wspierającego proces twórczy w formie karty procesu tworzenia innowacji dla branży turystyki zdrowotnej. Realizację celu rozprawy można również odnieść do zrealizowanych zadań badawczych. Zadania 1 i 2 przyjmują charakter teoretyczny, natomiast kolejne dwa (3 i 4) dotyczą wstępnych badań eksploracyjnych. Zadania 5-7 mają charakter empiryczny i dotyczą realizacji badań w zakresie zagadnień związanych z potencjałem turystycznym regionu świętokrzyskiego oraz tworzeniem innowacji. W oparciu o przeprowadzone analizy danych ilościowych i jakościowych, Autorka dokonała weryfikacji hipotez badawczych, a poprzez otrzymane wyniki w sposób udany zbudowała model opisowy związany z procesem tworzenia innowacji, a także opracowała narzędzie aplikacyjne wspierające realizację tego procesu oraz przedstawiła wnioski końcowe ze zrealizowanych badań. W rozdziale 5 Autorka zweryfikowała pozytywnie trzy hipotezy H.1., H.3. i H.4.. Pierwszą z hipotez (mówiącą iż, Inteligentna specjalizacja w turystyce jako narzędzie rozwoju regionalnego wpływa pozytywnie na rozwój branży turystycznej) potwierdzono poprzez analizę ilościową wskaźników charakteryzujących turystykę zdrowotną w województwie świętokrzyskim w przyjętym przedziale czasowym 2007-2016 oraz porównując województwo świętokrzyskie do uśrednionego wyniku dla całej Polski. Biorąc pod uwagę wyniki badań ilościowych wykonanych w ramach pracy doktorskiej stwierdzono, że branża turystyczna w województwie świętokrzyskim nie tylko zwiększa swój udział w rynku krajowym, ale także większość wskaźników charakteryzuje się szybszym tempem wzrostu w odniesieniu do tych samych wskaźników dla Polski w analogicznym okresie. Zmiany te są widoczne zwłaszcza po 2010 roku i są szczególnie wyraziste w okresie ostatnich 3 lat, co zdaniem Doktorantki (s. 223) - jest efektem wspierania branży turystycznej instrumentami polityki inteligentnych specjalizacji przez wspieranie działalności proinnowacyjnej i stymulowanie rozwoju branży. Z kolei opisana w rozdziale 6 analiza danych jakościowych, zebranych metodą obserwacji uczestniczącej, pozwoliła na usystematyzowanie przebiegu procesów twórczych i wyłonienie sekwencji powtarzających się elementów, które posłużyły do zbudowania modelu opisowego, stanowiącego dodatkowy dowód na potwierdzenie hipotezy (H.2: Tworzenie innowacji (na przykładzie turystyki zdrowotnej i prozdrowotnej jako inteligentnej specjalizacji) jest procesem łączenia kreatywnych rozwiązań i interdyscyplinarnej wiedzy). Analiza wielu procesów twórczych pozwoliła na wyłonienie kluczowych elementów, którymi są właśnie interdyscyplinarna wiedza i kreatywność rozwiązań (P.2). W odpowiedzi na pytanie badawcze P.3 - Jakie czynniki kształtują potencjał rozwojowy branży turystyki zdrowotnej i prozdrowotnej jako inteligentnej specjalizacji na przykładzie regionu świętokrzyskiego? Doktorantka wykazała, że kluczowym czynnikiem decydującym o potencjale rozwojowym branży turystyki zdrowotnej w regionie świętokrzyskim są naturalne zasoby przyrodnicze o charakterze leczniczym, jak termalne wody siarczkowe o wysokiej zawartości związków siarki i innych wartościowych związków, a także cenne przyrodniczo obszary o unikalnych siedliskach fauny i flory. Stąd też pozytywnie zweryfikowano (w zasadniczej mierze) hipotezę H.3, mówiącą iż, Potencjał rozwojowy branży turystyki zdrowotnej i prozdrowotnej jako inteligentnej 5
specjalizacji w regionie świętokrzyskim kształtują zasoby przyrodnicze o charakterze leczniczym. Niedosyt w tej kwestii budzi wzajemne ujęcie turystyki zdrowotnej i prozdrowotnej tak, jakby były to porównywalne kategorie (choć zgodnie z proponowanym przez Autorkę podziałem (rys. 2.1) tak nie jest). W odpowiedzi na postawione we Wprowadzeniu pytanie badawcze P.4 - Jaka podstawowa cecha wyróżnia turystykę zdrowotną na tle innych aktywności turystyki wypoczynkowej? znajdujemy, iż jest to odmienny rozkład frekwencji (w ujęciu miesięcznym) w poszczególnych obiektach reprezentujących turystykę zdrowotną i wypoczynkową. Był to zarazem dowód potwierdzający hipotezę H.4 mówiącą, iż: Jedną z podstawowych cech wyróżniających turystykę zdrowotną [na] tle innych aktywności turystyki wypoczynkowej jest odmienna charakterystyka rozkładu frekwencji sezonowej (w ujęciu miesięcznym) w obiektach turystyki zdrowotnej niż wypoczynkowej. Niestety krytycznie należy się odnieść się do realizacji trzeciego celu i trzeciego zadania badawczego, a w związku z tym częściowo również do trzeciej hipotezy badawczej. Autorka podjęła się próby identyfikacji i usystematyzowania podziału turystyki prozdrowotnej oraz poszczególnych jej form. Trzeba przyznać, że rzeczywiście odniosła się do tego zagadnienia sumiennie przytaczając liczne definicje oraz prezentując własną opinię, jednak przyjęta w konsekwencji systematyka kluczowych pojęć budzi niezrozumienie. Uważam, że bardzo słusznie w pracy ujęto dotychczasowy podział turystyki zdrowotnej, chociażby na stronie 7 i 62, 64, a także w tabeli 2.1, gdzie przytoczono wiele definicji literaturowych, które stanowią punkt wyjścia dyskusji nad nowym terminem. Następnie w podrozdziale 2.1 Autorka wyjaśniła znaczenie pojęcia turystyki prozdrowotnej (ryc.2.1) oraz jej systematykę. Wynika z niej, że turystyka zdrowotna, składająca się z turystyki uzdrowiskowej, medycznej i SPA&Wellness, jest częścią szerszego pojęcia tj. turystyki prozdrowotnej, w skład której wchodzą również turystyka wiejska i aktywna oraz rehabilitacyjna. O ile jednak kreowanie nowych kategorii można wyjaśnić potrzebą uporządkowania rozwijających się form turystycznych, o tyle trudno zgodzić się z przyjętymi ograniczeniami co do uzupełniających form uprawiania turystyki. Dlaczego w ramach turystyki prozdrowotnej uwzględnia się właśnie turystykę wiejską, aktywną i rehabilitacyjną, a nie ujmuje np. turystyki górskiej, czy też nadmorskiej itp., które również mogą realizować cel zdrowotny? Należy zauważyć, że wprowadzane pojęcie powinno mieć uzasadnienie w turystyce w ogóle, a nie jedynie obejmować specyfikę (geografię) jednego regionu. Krytycznie należy się odnieść do zrównania znaczeniowego turystyki zdrowotnej i tzw. turystyki prozdrowotnej zarówno w hipotezach jak i prowadzonym wywodzie. Autorka sama stwierdza, że turystyka prozdrowotna jest kategorią nadrzędną wobec turystyki zdrowotnej (a nawet ją zawiera), dlaczego zatem w pracy stosuje się oba pojęcia jako równorzędne? Powołano się co prawda na dokumenty strategiczne regionu świętokrzyskiego, w których określono inteligentną specjalizację jako turystyka zdrowotna i prozdrowotna, ale nie podjęto dyskusji nad poprawnością tej klasyfikacji. Poza przytoczonymi uwagami merytorycznymi występują również pewne mankamenty formalne o mniejszym znaczeniu. 6
Konkluzja Praca spełnia warunki określenia jej pracą naukową, o czym świadczy m.in. jej oryginalność i kreatywność w weryfikowaniu hipotez, a także celowość podejmowanych badań. Przedstawione w pracy wyniki badań należy uznać za ważny wkład Autorki do badań ekonomicznych, z zakresu ekonomiki turystyki. Struktura pracy obejmuje monotematyczny zbiór zagadnień (zorganizowanych w formie rozdziałów), uporządkowanych w sposób przemyślany i sprawnie realizujący podjętą tematykę. Praca przygotowana jest na ogół starannie, a poszczególne jej rozdziały nie odbiegają znacząco od siebie pod względem merytorycznym i jakości realizacji procesu badawczego. Na ogół tekst zredagowano właściwie, choć nie bez usterek. Tabele przygotowane są przejrzyście i zrozumiale, podobnie ryciny i wykresy. Wykorzystana terminologia (za wyjątkiem wskazanym powyżej), oznaczenia, symbole, jednostki miary nie budzą zastrzeżeń. Język i stylistyka treści pracy odznaczają się na ogół dobrym poziomem komunikatywności. Sformułowane uwagi merytoryczne i formalne nie umniejszają wartości pracy. W odniesieniu do przedmiotu rozważań mają one przeważnie charakter polemiczny. Zalety poznawcze pracy zapewniają jej godną uwagi wartość teoretyczną i aplikacyjną. Oryginalny wkład Autorki w sformułowanie przedmiotu badań nad znaczeniem inteligentnej specjalizacji w turystyce i wykorzystania jej jako narzędzia rozwoju regionalnego polega w szczególności na: zgromadzeniu, przetworzeniu i wykorzystaniu w pracy rzetelnie zebranej informacji oraz udanej analizy wyników badań, opracowaniu opisowego modelu tworzenia innowacyjnych rozwiązań dla branży turystyki zdrowotnej oraz narzędzia aplikacyjnego o charakterze praktycznym, wspierającego proces twórczy w formie karty procesu tworzenia innowacji dla branży turystyki zdrowotnej (na przykładzie regionu świętokrzyskiego), dokonaniu analizy dokumentów strategicznych na poziomie unijnym, krajowym, makroregionalnym oraz regionalnym, w celu określenia roli turystyki w kontekście zdrowotnym jako jednego z głównych kierunków rozwoju Unii Europejskiej, udowodnieniu, że w efekcie wspierania branży turystycznej instrumentami polityki inteligentnych specjalizacji przez promowanie działalności proinnowacyjnej i stymulowanie rozwoju branży turystycznej, turystyka w województwie świętokrzyskim nie tylko zwiększa swój udział w rynku krajowym, ale także charakteryzuje się szybszym tempem wzrostu poszczególnych wskaźników funkcji turystycznej w odniesieniu do tych samych wskaźników dla Polski w analogicznym okresie. usystematyzowaniu przebiegu procesów twórczych i wyłonieniu powtarzających się elementów modelu opisowego tych procesów, w postaci interdyscyplinarnej wiedzy i kreatywności rozwiązań. wykazania, że kluczowym czynnikiem decydującym o potencjale rozwojowym branży turystyki zdrowotnej w województwie świętokrzyskim są naturalne zasoby przyrodnicze o charakterze leczniczym, jak termalne wody siarczkowe o wysokiej zawartości związków siarki i innych wartościowych związków, a także cenne przyrodniczo obszary o unikalnych siedliskach fauny i flory. 7
wskazanie, że cechą różnicującą turystykę zdrowotną na tle innych aktywności turystyki wypoczynkowej jest odmienny rozkład frekwencji sezonowej (w ujęciu miesięcznym) w poszczególnych obiektach reprezentujących turystykę zdrowotną i wypoczynkową. Przedstawiony wkład autorski mgr Moniki Knefel uznaję za ważny dla działalności badawczej w naukach ekonomicznych, a także za ważny dla praktyki podejmowania inteligentnej specjalizacji na obszarach recepcji turystycznej. W toku analizy przedmiotu badawczego podjętego w dysertacji Autorka wyczerpała zakres tematyczny badań. Podkreślam, że rozwiązanie problemu badawczego wymagało nie tylko wiedzy, ale i umiejętności uchwycenia wielorakich aspektów podejmowanego zagadnienia, z czego Autorka wywiązała się dobrze. Przedstawione przesłanki uzasadniają pozytywną opinię o recenzowanej pracy. Reasumując stwierdzam, że oceniana praca mgr Moniki Knefel pt. Inteligentna specjalizacja w turystyce jako narzędzie rozwoju regionalnego spełnia ustawowe warunki rozprawy promocyjnej na stopień naukowy doktora nauk ekonomicznych, zgodnie z Ustawą z dnia 14 marca 2003 r. o stopniach naukowych i tytule naukowym oraz o stopniach i tytule w zakresie sztuki (Dz.U. 2003 Nr 65, poz. 595, z późn. zm.). W związku z tym wnoszę do Rady Wydziału Gospodarki Międzynarodowej Uniwersytetu Ekonomicznego w Poznaniu o przyjęcie pracy Pani mgr Moniki Knefel jako rozprawy doktorskiej i dopuszczenie do jej publicznej obrony. Zabrze, 6 czerwiec 2018 roku. 8