JERZY LECH JASNORZEWSKI

JERZY LECH JASNORZEWSKI i n m e m o ri am W m aju 1989 ro k u z w ie lk im ż a le m p o ż e g n a liś m y g e o d e t ę, m e t r o lo g a, p o l a r n i k a, p s z c z e l a r z a d o c. i n ż. J e r z e g o L e c h a J a s - n o r z e w s k ie g o. O d s z e d ł od n as w s p a n i a ł y c z ło w i e k, u c z o n y, p r z y j a c i e l, p a t r i o t a i n a u c z y c ie l w i e l u p o k o le ń. U r o d z i ł s i ę 15 w r z e ś n ia 1906 ro k u w I w a s z k o w ie na U k r a i n i e w r o d z i n i e i n ż y n i e r a r o l n i k a. W ro k u 1916 r o z p o c z ą ł n au k ę w gim n azju m r o s y js k i m w B i a ł e j C e rk w i u c z e s t n i c z ą c J e d n o c z e ś n ie w k o n s p ir a c y jn y m p o ls k im k ó łk u s a m o k s z t a łc e n i owym. W 1921 ro k u po z a w a r c i u p o k o ju p o l s k o - r a d z i e c k i e g o o s i e d l i ł s i ę w Radom iu g d z i e r o z p o c z ą ł n a u k ę w g im n azju m re a ln y m. Po z ł o ż e n i u e g z a m in u m a t u ra ln e g o w 1926 ro k u w s t ą p i ł na W y d z ia ł M atem a ty czn o P r z y r o d n i c z y U n iw e r s y t e t u W a r s z a w s k ie g o, je d n a k w ro k u n astępn y m z r e z y g n o w a ł z t e g o k ie r u n k u s t u d i ó w i p o z d a n iu k o n k u rso w e g o e g z a m in u w s tę p n e g o z o s t a ł stu d e n te m W y d z ia łu G e o d e z ji P o l i t e c h n ik i W a r s z a w s k ie j. O w y b o rz e k ie r u n k u s t u d i ó w n i e w ą t p l i w i e z a d e c y d o w a ła t r a d y c j a r o d z i n n a, g d y ż d z ia d e k J e r z e g o, A n d r z e j J a s n o r z e w s k i, b y ł g e o d e t ą. P r z e z z n a c z n ą c z ę ś ć s t u d i ó w z a l i c z a ł r ó w n o l e g l e d o d a tk o w e p r z e d m io t y o b o w i ą z u ją c e na W y d z ia le I n ż y n i e r i i W odnej P o l i t e c h n i k i W a r s z a w s k ie j. W 1932 ro k u z ł o ż y ł e g z a m in dyplom ow y p o w y k o n a n iu p r a c y m a g i s t e r s k i e j na te m at w y z n a c z a n ia s z e r o k o ś c i g e o g r a f i c z n e j z o b s e r w a c ji g w ia z d m etod ą S t e r n e c k a. T ru d n a s y t u a c j a m a t e r i a ln a z m u s z a ła Go d o p o d e j m ow ania, Już w c z a s i e s t u d i ó w, p r a c y z a r o b k o w e j w p o s t a c i k o r e p e t y c j i i r ó ż n y c h, p r a c u s łu g o w y c h. P i e r w s z ą s t a ł ą p r a c ę po s k o ń c z e n iu s t u d ió w p o d j ą ł w lu ty m 1933 r o k u w O b s e r w a t o riu m A s tro n o m iczn y m U n iw e r s y t e t u J a g i e l l o ń s k i e g o w K r a k o w ie, k t ó r e g o d y r e k t o re m b y ł z n a n y a s tr o n o m i m atem atyk p r o f. B a n a c h ie w ic z. W 1934 ro k u J e r z y J a s n o r z e w s k i p o j ą ł z a ż o n ę H a l in ę K am ień sk ą. Po z a k o ń c z e n iu p r a c y w K ra k o w ie p o w r ó c ił d o W a rsza w y w s p o s ó b b a r d z o o r y g i n a l n y - k a ja k ie m po W iś le. W s t o l i c y p o d j ą ł p r a c ę na W y d z i a le G e o d e z ji P o l i t e c h n i k i W a r s z a w s k ie j. Z d o ln o ś c i k o n s t r u k c y jn e i t e c h n i c z n e r o z w i j a ł i p o g ł ę b i a ł p ro w a d z ą c p r a c e w d z i e d z i n i e s ł u ż b y c z a s u. O d b ył r ó w n i e ż s t a ż e n aukow e z t e j d z i e d z i n y w P a r y ż u, B r u k s e l i, P o c z d a - 5

nue Do wybuchu -wojny o g ł o s i ł drukiem p ię ć p rac naukowych; pierw sza z nich u k aza ła s i ę w grudniu 1933 roku w P r z e g lą d z ie Mierniczym i d o ty c z y ła uproszczonego schematu algorytm u Gaussa; o s ta tn ia z 1939 roku. z a w ie r a ła o p is i r e z u lt a t y bad an ia czopów narzędzi geodezyjno-astronom icznych. W la t a c h wojny i ok u pacji pracował p rzy pomiarach leśnych o raz wykonywał różn e ro b o ty do rywcze, a w la ta c h 1943-1945 zam ieszkując wraz z ro d z in ą w nadle ś n ic t w ie ICampinos w spółpracow ał aktyw nie z grupami p a rty z a n tów. Po opu szczen iu p rzez Niemców Warszawy b ra ł u d z ia ł w ra to w a niu i porządkowaniu re sz te k m ienia P o lit e c h n ik i W arsza w sk iej, a późn iej pracował p rzy odbudowie gmachu Głównego Urzędu Miar oraz przy reaktywowaniu i tw orzen iu tam p o ls k ie j s łu ż b y m etrolo g ic z n e j. W tym c z a s ie o g ł o s i ł na łamach P rz e g lą d u Geodezyjn ego t r z y a rty k u ły o p a rte na swych badaniach i pomysłach z czasu wojny. Z a w ie r a ły one o p is opracowanej wraz ze Zbigniewem Czerskim k o n stru k c ji n a rz ę d zia astronom icznego z z a stąp ien iem l i b e l i lu n e tą au tokolim acyjną i poziomem rtęciowym, nowe sp o soby nanoszenia punktów na mapę oraz p ro je k t o r g a n iz a c ji s łu ż b y czasu w Polsce. W la ta c h p ię ć d z ie s ią t y c h J e rz y Lech Jasnorzewski p ra c u ją c w Głównym U rzę d z ie Miar r o z w ija ł sw oją d z ia ła ln o ś ć z zak resu met r o lo g i i geod ezyjn ej prowadząc bardzo ciekaw e p race kon strukcyjn e i metodyczne. Równolegle z p racą w Głównym U rz ę d z ie Miar prow adził wykłady z m e tro lo g ii na W ydziale G eodezji P o lit e c h n i ki W arszaw skiej. W tym o k r e s ie opublikow ał 12 prac naukowych i dwa podręczn iki akadem ickie - " I n t e r f e r e n c ja i j e j za sto so w a n ie do pomiarów d łu g o ś c i" oraz "M e tro lo g ia d łu g o ś c i". R e z u lta tem prac konstrukcyjnych b y ło opracow anie i wykonanie w spó ln ie z PZO o rygi nai r.ych mikroskopów do komparatora geodezyjnego. Wyrazem uznania d la Jego dorobku naukowego b y ło p rzy zn an ie Mu w 1956 roku t y tu łu naukowego docenta Zaangażowanie w d z ie d z in ie m e tro lo g ii geo d ezy jn ej n ie p r z e szk adzało docentowi Jerzemu Jasnorzewskiemu w ro z w ija n iu swoich zainteresow ań w d z ie d z in ie astronom ii geo d ezy jn ej i o g ó ln ie g e o d e z ji. P i ln i e ś le d z i ł przygotow ania uczonych p o ls k ic h do u - d z ia łu w pracach Międzynarodowego Roku G eofizycznego. Jego dawnym marzeniem b y ło w z ię c ie u d z ia łu w wyprawie p o la r n e j na Antarktydę. Otrzymał Jednak p ro p o z yc ję u d z ia łu w wyprawie na S p itsberge n organizow anej p rze z P o lsk ą Akademię Nauk. a o s o b i ś - 6

c i e p r z e z S t a n i s ł a w a S i e d l e c k i e g o z n a n e g o j u ż w ó w czas p o l a r n i ka. D o c e n t J a s n o r z e w s k i p r z e d s t a w i ł w ó w czas b a r d z o i n t e r e s u j ą c y p ro g ra m n au kow y, w k tó ry m n a jw a ż n ie js z y m z a d a n ie m b y ł o z a ł o ż e n i e p o d s ta w o w e g o p u n k tu g e o d e z y jn e g o i w y z n a c z e n ie J e g o p o z y c j i m etodam i a s t r o n o m ic z n y m i. W ypraw a w y r u s z y ła w l e c i e 1858 roku- z głów nym z a d a n ie m te c h n ic z n y m - w y b u d o w a n ia s t a ł e j s t a c j i b a d a w c z e j. S t a c j a p o w s t a ła na p ó łn o c n y m b r z e g u f i o r d u H orn su n d na S p i t s b e r g e n i e. D o c e n t J a s n o r z e w s k i - b y ł n a js t a r s z y m u c z e s t n i k iem w y praw y i b r a ł u d z i a ł w b u d o w ie t e j s t a c j i s ł u ż ą c sw oim i z d o ln o ś c ia m i te c h n ic z n y m i i k o n s t r u k c y jn y m i. D b a ł r ó w n ie ż o s y s t e m a t y c z n ą r e a l i z a c j ę s w o je g o p ro g ra m u b a d a w c z e g o. W p o b l i ż u s t a c j i w ybudow ał s o l i d n y s ł u p a s t r p n o m ic z n y i r o z p o c z ą ł n a nim o b s e r w a c je g w ia z d m etodą K a w r a js k ie g o. Z b l i s k o s t u s e r i i o b s e r w a c y jn y c h w y z n a c z y ł J e g o p o z y c ję. P u n k t t e n b ę d ą c y n a j l e p i e j w yznaczonym punktem g e o d e z y jn y m n a S p i t s b e r g e n i e s t a ł s i ę p o d s ta w ą z a ró w n o o p ra c o w a ń k a r t o g r a f i c z n y c h. Jak t e ż b a d a ń g e o - d y n am iczn y ch. W y n ik i J e g o p r a c z n a l a z ł y w y ra z w p u b l i k a c j a c h n au k ow ych, a s w o je w r a ż e n ia 1 p r z e ż y c i a z e w s p ó ln e g o p o b y t u w o d i z o lo w a n e j n i e w i e l k i e j g r u p i e, w t r u d n y c h i n ie ty p o w y c h waru n k a c h z e b r a ł i o p i s a ł w k s i ą ż c e p t. " S p i t s b e r g e n b e z r e t u s z u ", k t ó r ą p o d j ę ł a s i ę w ydać r e d a k c j a " S p o r t i T u r y s t y k a ". Po w y p r a w ie p o w r ó c ił d o p r a c y w Głównym U r z ę d z i e M ia r. J e g o a u t o r y t e t naukow y w d z i e d z i n i e m e t r o l o g i i z o s t a ł o c e n io n y r ó w n ie ż w y sok o n a a r e n i e m ię d z y n a r o d o w e j. W 1958 ro k u z o s t a ł w y b ra n y n a s t a n o w is k o z a s t ę p c y d y r e k t o r a t w o r z o n e g o w ów czas M ię d z y n a ro d o w e g o B i u r a M e t r o l o g i i P r a w n e j w P a r y ż u, k t ó r e g o z a d a n ie m b y ł o u j e d n o l i c e n i e i l e g a l i z a c j a w s k a l i m ię d z y n a ro d o w e j w s z e lk i c h p ro b le m ó w m e t r o lo g ic z n y c h z w ią z a n y c h z J e d n o s t kam i, n a r z ę d z i a m i, s ło w n ic tw e m i t p. S t a n o w is k o t o p i a s t o w a ł p r z e z lo l a t, d z i ę k i ponownemu w y b o ro w i p o p i ę c i o l e t n i e j k a d e n c j i. W tym o k r e s i e o p u b lik o w a ł s z e ś ć a r t y k u łó w n aukow ych w J ę zy k u f r a n c u s k im, d w ie p r a c e w J ę z y k u r o s y js k i m i c z t e r y p u b l i k a c je po p o ls k u. Po u k o ń c z e n iu s w e j m i s j i w P a r y ż u J e r z y L e c h J a s n o r z e w s k i p o w r ó c ił d o m a c i e r z y s t e j i n s t y t u c j i, k t ó r a w tym c z a s i e p r z e k s z t a ł c i ł a s i ę w C e n t r a l n y U rz ą d J a k o ś c i i M ia r. W 1970 r. z a d a n ie k o n s e r w a c ji J e d n o s t k i d łu g o ś c i o r a z z a k ł a d a n i e i p om iar o d p o w ie d n io p r e c y z y jn y c h b a z d łu g o ś c io w y c h na p o t r z e b y k r a jo w e j s ł u ż b y g e o d e z y jn e j z o s t a ł o p o w ie r z o n e I n s t y t u t o w i G e o d e z ji i K a r t o g r a f i i. K o o rd y n a to re m t y c h p r a c b y ł J e r z y J a s n o r z e w s k i, 7

który od 1070 roku ro zpoczął p ra c * w IG1K na 1/2 e t a t u, a oo 1971 ja k o pełn oetatow y pracownik naukowy In s t y t u tu i członek je g o Rady Naukowej. P r z e jś c ie na em eryturę w 197B roku n ie r o ze rw ało w ięzi docenta Jasnorzew skiego z Instytutem. Nadal s ł u żył sw oja ogromna wiedza fachowa, radą i pomocą zarówno w p ra cach naukowych i konstrukcyjnych, jak i w k s z t a łc e n iu młodej kadry In sty tu tu. W la ta c h tych był autorem lu b współautorem szeregu prac naukowych, głó w n ie z zak resu m e t r o lo g u g e c d e z y j- J e sie n ią 1977 roku s p e łn i ło s i e w re sz c ie m arzenie Jerzego Jasnorzewskiego - u c z e stn ic z e n ia w wyprawie a n t a rкt y c z n e j. Mimo zaawansowanego wieku Сmiał wówczas 71 la t2 odznaczał S ie p e łn ia e n e rg ii i ja s n o śc i umysłu. Miał n ie w ą tp liw ie na to wpływ prowadzony spa rta ń sk i try b ż y c ia o raz stosowany reżim d ie te ty c z n y i okresowe głodówki - szeroko propagowane wśród znajomych. Był to okres początkowej d z ia ła ln o ś c i p o ls k ie j s t a c ji a n t a r - ktycznej im. H. Arctow sk iego le ż ą c e j na wyspie K róla Jerzego w a rc h ip e la g u Szetlandów Południowych. W ziął wówczas u d z ia ł w wypraw ie grupy l e t n i e j p rze byw a jąc ej na s t a c ji Jedynie w o k r e s ie l a t a a n t a rкtycznego c z y li od gru d n ia do marca. Podobnie Jak na S p its b e rg e n ie J erzy Jasnorzewski zbudował w p o b liż u s t a c j i s łu p astronom iczny i wyznaczył Jego p oz y cje z pomiarów astro n o m icznych. Brał rów nież czynny u d z ia ł w rozbudow ie s t a c j i i w sz y stkich pracach gospodarczych. N ie tm ikał c ię ż k ic h prac terenowych i w ie lo k r o tn ie okazał s i e b a r d z ie j wytrzym ały od zn aczn ie młodszych kolegów. Lubiany i cen iony przez uczestn ików wyprawy i z a ło g ę statk u, pełen humoru i dowcipu s łu ż y ł wszystkim radą i pomocą. R e zu lta ty swoich prac na- t e j wyprawie opu blikow ał w czasopiśm ie PAN, P o lis h Po lar Research. W la ta c h 1978-1986, podobnie Jak przed wyprawą, w sp ó łp ra cował ze swoimi macierzystynu in sty tu c ja m i Instytutem G eodezji i K a r t o g r a fii oraz Polskim Komitetem N o rm a liza c ji Miar i Jakośc i. Bral również aktywny u d zia ł w pracach różnych o r g a n iz a c ji społecznych - n ie poszukując zaszczytnych stan ow isk, le c z n i o sąc ludziom sw oją pomoc. W Kole Seniorów S tow arzyszen ia Geodetów P o lsk ic h s t a r a ł s i e pomagać mniej sprawnym kolegom. Dla sw ojej p a r a f ii zorgan izow ał in w e n ta ry z a c je grobów na cmentarzu metodami geodezyjnymi i fotogram etryczn ym i, a w Kom isji Badań Polarnych Stow arzyszen ia Geodetów P o lsk ic h i K lu b ie Polarnym P o lsk ie g o Towarzystwa G e o g ra fic zn e g o s łu ż y ł zawsze ra dą u c z e s t 8

n i c z ą c we w s z y s t k ic h z e b r a n i a c h i s p o t k a n ia c h. B a r d z o d o t k l i w i e o d c z u ł d łu g ą i c i ę ż k ą c h o r o b ę ż o n y H a lin y i w k ońcu J e j ś m ie r ć we w r z e ś n iu 1984 ro k u. Po ś m ie r c i żo n y J e s z c z e b a r d z i e j wzm ógł s w o ją a k ty w n o ś ć w p r a c y na r z e c z in n y c h z d o b y w a ją c u z n a n ie i s z a c u n e k w śró d ogro m n e go g r o n a p r z y j a c i ó ł, k o le g ó w i w s p ó łp r a c o w n ik ó w. W dowód t e g o u z n a n ia I n s t y t u t G eo d e z j i i K a r t o g r a f i i w ra z z e S t o w a r z y s z e n ie m G e o d e tó w P o l s k i c h N a c z e ln e j O r g a n i z a c j i T e c h n ic z n e j z o r g a n i z o w a ł we w r z e ś n iu 1986 ro k u s e s j ę J u b ile u s z o w ą d l a u c z c z e n ia 8 0 - l e c i a u r o d z in J e r z e g o J a s n o r z e w s k ie g o p o łą c z o n ą z Sym pozjum P o la rn y m SGP. N a s t ę p n e g o d n ia po s e s j i J u b i l a t w y r u s z y ł w J e s ie n n y r e j s s t a t k i e m u d a j ą cym s i ę do s t a c j i H o rn su n d na S p i t s b e r g e n i e. I n s t y t u t G e o f i z y k i PAN w y r a z i ł z g o d ę na J e g o u d z i a ł w w y p r a w ie, g d y ż d o c. J a s n o r z e w s k i p r z e d s t a w i ł i n t e r e s u j ą c y p ro g ra m nau kow y d o t y c z ą c y b a d a n ia ru c h ó w p io n o w y c h w y b r z e ż y f i o r d u H o rn s u n d, a l e k a r z e z W o jsk o w e g o I n s t y t u t u M edycyny L o t n i c z e j u z n a l i, ż e J e g o s t a n z d r o w ia J e s t z a d o w a la ją c y. D o c e n t J e r z y J a s n o r z e w s k i p o w r ó c ił z w ypraw y w dobrym z d r o w iu, z y s k a ł nowe g r o n o m łod ych p r z y j a c i ó ł i w n ió s ł nowe w a r t o ś c i do (s o ls k ic h b a d a ń r e jo n ó w p o la r n y c h. J e g o h i p o t e z a i w n io s k i z p o m ia ró w o p u b lik o w a n e z o s t a ł y w B i u l e t y n i e In fo r m a c y jn y m IG ik. N a g ła ś m ie r ć p r z e r w a ł a J e g o w c ią ż b a r d z o a k ty w n ą d z i a ł a l n o ść. Zm arł 14 m a ja 1989 r o k u p o g r ą ż a ją c w sm utku r o d z i n ę i p r z y j a c i ó ł. J e g o b ra k o d c z u w a ją w s z y s c y, k t ó r z y z Nim w s p ó ł p r a c o w a li i k o r z y s t a l i z J e g o r a d. C z e ś ć J e g o p>amięci! Jan C i sak 9